Тағдыры таңғажайып Гете

«Фауст», «Жас Вертердің қасіреті», «Торквато Тассо», «Батыс - Шығыс диуаны», «Эгмонт», «Вильгельм Мейстер», «Эрлкенинг»... Саналы ғұмырын тек шығармашылықтың отымен кіріп, күлімен шығуға жұмсамаған ұлы ақын! Адамзатқа «әлемдік әдебиет» концепциясын ұсынып, көкжиегін кеңейткен ұлы неміс! Гете шын мәнінде бақытты ақын! Ол Данте секілді қуғын-сүргіннің дәмін татпады. Дуэльге шығып, оқ тигізіп өлім құшқан Пушкиннің кебін киюден дін аман! Инквизицияның ойыншығына айналған Джордано Бруно болған жоқ. Гомер мен Эсхилдің трагедиясы Гетенің маңайына жуыған емес. Өзге ұлылардың қатігез өмірбаянын Құдай Гетеге бермеді. «Тағдырының серкесі, тәңірінің еркесі» - дейтіні сондықтан. Бірақ, біз нағыз бақытты деп тапқан Гете: «Егер мен өмірімнің қайғысыз, тек бақытты күндерін ғана санар болсам, ең көп дегенде төрт жұма шығар-шықпасы белгісіз» - дегеніне таң қаласың. Ақынның бұлай деуінің астарында терең мән жатыр. Ұлылар өздерін әрдайым бақытсыз сезінуі заңды құбылыс. Өмір жолына үңілсеңіз, ақын тағдырының аспаны қара бұлтсыз, трагедиясыз-ақ, кемеліне жетіп, ұлылыққа жол ашқан. Жас кезінде әдебиетке құлай берілмеді. Бірақ, он бес жасынан өлең жаза бастаған ол небәрі жиырма екі жасында поэтикалық даңққа бөленеді. Тынымсыз, үздіксіз шығармашылық еңбекпен кейінірек шұғылданды. Ғылымның көптеген саласын игерді. Әдебиетпен шектеліп қалғысы келмегендіктен емес, атақ, даңқа әуестіктен де емес, өз көкейін тескен мың-миллион сауал әр саланы ашып, тексеруге мәжбүр етті. Ол өмірінің мәнін алғашқыда ғылымнан табуға тырысты. 19-20 жасында философияға әуестігі оянды. Философия дегенде ол Пифагормен бірге сандарды санап отырмады. Ол философияға сұрақ қойып келді. Кеңістікке үлкен күдікпен көз салды. Ақиқатты іздеді. Мына әлемнің бастау бұлағы қайда жатыр? Біз кімбіз? Қандай тылсым күштер өсімдіктерді өсіруге мәжбүр етті? Сансыз көп жұлдыздарды айналып жүрген планеталар, жер, су, ауа, от және ойлауға қабілетті жан иелерінің түпкі жаратылысын іздеуге кірісті. Ол өз сұрағын жануар-жәндіктерге де қояды. Сүйтіп, философиядан басталған білуге деген құштарлық пен сұрақтар тасқыны биология, медицина, анатомия ғылымдарына даңғыл жол ашты. Өзі заң факультетін бітірді. Страсбургте оқып жүр деген аты болмаса, ақын ол кезде танцмейстерден би сабағын үйреніп жүрген. Несі бар, ақынға биші болған да жарасады. О баста әкесі Гетені оқуға аттандырғанда өзі сияқты бір қаланың империя кеңесшісі болатынынан үміттенді. Бірақ, ақынның жолы әкесінікімен үш қайнаса сорпасы қосылмайтын еді. Араға бірнеше жылдар салып, сурет, дін, химия, мистика, жаратылыстану, ботаника, саясат, мәдениет... Қаршадайынан бірнеше көне және еуропалық тілдерді меңгергенін қосып қойыңыз. Француз мәдениетін жіліктеп шағады. Шығыс ойшылдарымен жете таныс.
Ұлылар да еліктейді. Бір кездері Гете Гомерге еліктеп «Соңғы Гомерид» болғысы келген. Иллиадаға ұқсас «Ахиллеаданы» жазды. Бірақ, аяқтамай тастап кетті.
Гете адам адасса көптеген қателіктерді белуардан кеше жүріп, ақырында шындыққа жетеді дейді. Оның заманында адасқандар аз болмаған. Әр қайсысы әртүрлі ағымдардың жетегінде кетіп, бір-бірін терістеген кездер де кездескені тарихтан аян. Тарихта Гете ғұмыр кешкен заман екіжақты суреттеледі. Қатігез, аяусыз езгі, қатал, үлкенді-кішілі революцияларымен қоса мейірімді, думаншыл, сауықшыл, тұмансыз жағы да болды. Қайраткерлер мен ұлылардың жанына батқаны сол кездегі феодализмнің қыспағы мен әртүрлі жеке князьдіктердің ішінара қақтығыстары еді. Осындай бастары бір қазанға сыймайтын берекесіздіктен ақын әбден мезі болып, Италияға қашып кеткен кезі болды. Жанына, рухына тыныштық іздеді. Ұсақталған ұлыстардың қақтығысы мен күйбең тіршіліктен бойын аулақ салғысы келді. Бұл бір. Екіншіден, өз заманында шіркеудің қысымы мен қоғамдық құрылыстың шиеленісуіне байланысты ол сапарға шығуы қажет болды. Ал, Дубинскийдің жазуынша, ақынның Италияға кетіп қалуына сүйген қызы Лили себеп болған дейді. Араларында туындаған үлкен ренжісулерден кейін, Лили Страсбургтың банкиріне тұрмысқа шығып кетеді. Бұған жаны шыдамай, осының бәрін санасынан сызып тастау үшін Гете Италияға кетуге белін бекем буады. Кетерінде: «Қош бол, Лили! Бірінші рет қоштасқанда тағдырымыз қосылар деп үміттеніп ем. Бәрі басқаша шешілді. Өз ойынымызды бөлек ойнауға жазыпты. Сен үшін де, өзім үшін де қорықпаймын. Бәрі шатасып кеткендей. Қош бол!».-деп хат жазады. Бірақ, жасы жиырма алтыға қараған Гетенің әйел махаббатынан гөрі шығармашылыққа деген ынтасы басым болды. Ақынның алдағы уақытта атқарар ұлы істері шаш-етек тұғын. Лилиге үйленуге даярланып жүрген кезінде ақын кенеттен Швейцарияға жол жүріп кетеді. Осының өзі ақынның үйлі болуға онша ықыласы жоқтығын аңғартады. Сүйтіп, Италияда жүріп, көне гректердің мифологиясын, философтарын құлшына оқиды. Кейінірек, өз шығармаларынан орын тепті.