Табиғат пен қоғам арасындағы байланыстардың кескінделуі және оның экологиялық, әлеуметтік- саяси жағдайлары

Табиғат пен қоғамның өзара байланыстары күрделі процесс болып, ол мекенінем және мезгіліне байланысты өзгеріске ұшырайды. Адам табиғат байлықтарын қаншалықты көп пайдаланса, оған соншалықты зиян келтіреді. Табиғат байлықтарын қажетіне жараса пайдалану және олардың орнын әр уақытта толықтырып, табиғатты үнемі байытып отыру әдісі және де оған сөзсіз амал қолданылуы қажет. Сонда ғана өзара байланыс жақсы тұстарға ие болады, табиғат адамнан өз жақсылығы мен мейірімін аямайды.
Адамның тас дәуірінен кейінгі табиғатқа деген әсері ақырындап артып келген. Ең алғашқы адамдар – архантроптарының – сүйек қалдықтары мен тас құралдары экватор мен тропикалық телдеулерде табылған. Африкада (Эфиопия) бұдан 3 млн. жыл алдын жасалған тас құралдары табылған, бұл жағдай сол кездердегі ыстық клематта, алғашқы адамдар өмір сүру үшін табиғатпен тығыз байланыста болғандығын білдіреді. Ең қарапайым және мықты тас құралдарын пайдалана бастауы, олардың табиғаттағы жеміс-жидекті теріп, жеуге мүмкін болған барлық нәрселерден тамақ ретінде пайдалануға өтуге мүмкіндік берген. Бұл жағдай ең алдымен аңшылықтың пайда болуына алып келді. Аңшылық алғашқы адамдардың тропикалық ормандарда экологиялық жағынан табиғатқа мойынұсынуын кемітті. Бұдан шамамен миллион жыл бұрын архантроптар тропиктік- экваторлық белдеуден шығып, қоңыржай белдеуіне өтті. Алғашқы адамдар жер шарында үлкен аймақтарға таралып өмір сүре бастады. Бұдан 300-400мың жыл бұрын алғашқы адамдар алауды (отты) көп пайдаланатын болған. Оттың пайда болуы және оны пайдалану, адамдардың көптеген түрлі мекендерге қоныстанып, өмір сүруінің басты себебі болды.
От адамдардың тамақ түрлерінің әр түрлілігін көбейтіп қана қоймай, оны дайындауға да мүмкіндік берді. Оттың көмегімен аң құралын жасау дамыды. Бұл жағдай Мустье дәуірінде кеңінен қолданылды. Бұл уақыттарда алғашқы адамдардың табиғаи пен болған байланыстарында оншалықты зиянды әрекеттер болмаған, бәлкім жабайы аңдардың көлемі жағынан кемуі себеп болған.
Бұдан 12-15млн.жыл бұрын (мезолит) Өзбекстан территориясында алғашқы қауымдық құрылыс кезңінде жаңа дәуір басталды, еңбек құралдарын дамытуда үлкен жетістіктер болды. Найзаларды ұзаққа ататын құрылғы жасап шығарылды, бұл оқиға адамзавт тарихындағы үлкен жетістіктердің бірі еді. Аң құралдарының дамуы нәтижесінде тез жүгіретін және ұшатын құстарды аулайтында жағдай туды. Саз- балшықтан ыдыстар жасап шығаруда осы дәуірге тура келеді. Неолит (жаңа тас дәуірі) дәуірінде саз-балшықтан жасалған ыдыстарды отқа күйдіру әдісі пайда болды. Бұл алғашқы адамдар өміріндегі үлкен жаңалық еді. Дәл осы дәуірден бастап адамдар егін шаруашылығымен шұғылдана бастады.