Парақорлық үшін қылмыстық жауаптылық

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 131 бет
Таңдаулыға:

Әл Фараби атындағы Қазақ ¥лттық Университеті

ӘОЖ-343. 352 (574) Қолжазба құқығында

Қожаниязов Амангелді Тілеубайұлы

ПАРАҚОРЛЫҚ ҮШІН ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚ

12. 00. 08. - Қылмыстық құқық жэне криминология, қылмыстық атқарушылық құқық мамандығы бойынша заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дэрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылыми жетекшісі заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Ағыбаев А. Н.

Алматы 2004 жыл

МАЗМҮНЫ
КІРІСПЕ 3

1 ПАРАҚОРЛЫҚ ҮШШ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҮҚЫҚТЫҚ
НОРМАЛЛРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ШАРТТАРЫ

Сыбайлас жемқорлық-әлеуметтік қүбылыс 10
Парақорлық сыбайлас жемқорлықтың құрамдас түрі 20

1. 3 Парақорлық үшін жауаптьтлық жөніндегі қылмыстық заңдардың
қысқаша даму тарихы 23

2 ИАРАҚОРЛЫҚ ҮЩПІ ЖАУАПТЫЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ
МӘСЕЛЕЛЕРІ

Парақорлықтың объектісі мен заты 27
Пара алудың объективтік жағы 34
Пара алудың субъектІсі 56
Пара алудың субъективтік жағы 67
Пара берудІң объективті жэне субъективті белгілері 69
Парақорлыққа делдалдықтың обьективтік жэне субьективтікбелгілерІ 73

3 ПАРАҚОРЛЫҚ ҮШІН ЖАУАПТЫЛЫҚТЫҢ АРНАЙЫ
МӘСЕЛЕЛЕРІ

3. 1. Парақорлықтың басқа қылмыстардан

ерекшелігі 78

3. 2. Парақорлықтың басқа қылмыстармен

жиынтығы 86

3. 3. Пара берушіні қылмыстық жауаптылықтан

босату шарттары 88

3. 4. Парақорлықтағы қылмысқа бірлесіп

қатысушылық 96

4 ПАРАҚОЛЫҚТЫҢ ЖЕТІЛДІРІЛГЕН БЕЛГІЛЕРІ

4. 1. Пара алудың жэне пара берудің сараланған түрлері 105

а) параны адамдар тобының алдын ала келісімі бойыншаалуы 106

б) параны әлденеше рет алу 109

в) параны ірі көлемде алу 110

г) пара берудің сараланатын түрлері 110

4. 2. ІІІет елдердің заңдары бойынша парақорлық үшін жауаптылықтың
түрлерІ, 111

ҚОРЫТЫВДЫ 116

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 119

ҚОСЫМША 126

КІРІСПЕ

Жұмыстыц жал и ы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста Қазақстан Республикасындағы сыбайлас жемқорлықтың құрамдас бөлігі болып табылатын парақорлық қылмыстарының түсінігі, қүрамдас бөліктерінің анықтамасы, парақорлық қүрамыйың объективтік жэне субъективтік белгілерінІң ерекшеліктері, парақорлық - қылмыстарын саралау мэселелері теориялық түрғыдан кеңінен сөз болады.

Зепттеудегі негізгі мэселелердің бірі парақорлық қылмыстарын реттейтін қылмыстық-қүқықтық нормалардың әлеуметтік алғы шарты, сыбайлас жемқорлықтың парақорлық қүрамымен байланысы және парақорлықтың коррупциялық қ^былыстың қүрамдас бөлігі ретіндегі проблемалардың мэнін ашып көрсету болып табылады. Бүл мэселенің элеуметтік-қүқықтық мэнін терең ашу үшін парақорлыққа жуаптылықты белгілеген заңдар тарихының даму кезеңдерін де ғылыми нсгізде талдауды қажет етеді. Зерттеуде парақорлықтың жекелеген түрлері: пара алу, пара беру жэне парақорлыққа делдалдықтың объективтік және субъективтік белгілеріне талдау жасалумен бірге парақорлықтың үқсас қылмыстардан өзгешелігі, парақорлықтың басқа қылмыстармен жиынтығы, иарақорлыққа қатысудың ерекшеліктері, пара берушіні қылмыстық жауаптылықтан босатудың шарттары, парақорлық қылмыстарының саралаушылық белгілеріне теориялық түргыдан терең зерттелумен бірге қазіргі қолданылып жүрген заңдардың парақорлыққа арналган нормаларын одан эрі жетілдіру жолдары іздестірілген.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тэуелсіз Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық жэне элеуметтік түрғыдан даму, өркендеу процесі берік орын алдьі. Елімізде жылма-жыл алға өрлеушілік, дүниежүзілік деңгейге көтерілуғе қадам баскандық айқын керініс беруде. Тэуелсіздік алғаннан бері көптеген реформалар жүзеге асты. Мемлекетімізде екі мэрте 1993 жылы жэне 1995 жылы Конституция қабылданды [1] . Мемлекетіміздің құқықтық негізі берік орнады. Осы аз уақыт ішінде Қазақстан Республикасында көптеген кодекстер - қылмыстық, қылмыстық атқару, азаматтық, азаматтық іс жүргізу, экімшілік және т. б. қабылданды. Осындай заңдылық нормалардың қабылдануы қүқық бүзушылықтың алдын алуға жэне қылмысты құбылыстармен пәрменді күрес жүргізуге құқықтық негіз жасап берді. Мемлекетімізде орын алып жатқан осындай оңды жетістіктерімізбен бірге қоғамның одан эрі серпінді дамуына кедергі келтіріп жатқан теріс қүбылыстар да бар. Сондай қоғамға жат қүбылыстардың бірі - қылмыстылық болып табылады. Қылмыстық көрсеткіші де жылма-жыл өсуде. Қылмыстылықпен күресуде мемлекет көптеген үйымдастырушылық шараларын іске қосуда. Қазақстан Республикасының Президенті 2003 жылы 10-шы қыркүйекте қылмыспен қарсы күрес мәселелері бойынша Республикалық кеңесте сөйлеген сөзінде қылмыспен күрес ортақ іске үлес қосқандық деп атап көрсетіп, осы істі жүзеге асырудың нақты он түрлі жолын қадап айтты [2] . Бүл міндеттерді жүзеге асыруда мемлекеттік өкімет жэне басқару органдарының қызметін одан әрі жетілдіруді, елімізде құқықтық мемлекет қүру ісінде сапалы заңдарды қабылдауды өрістету, азаматтардың

құқықтары мен бостандықтарын қорғауда мемлекеттік билік органдарын эділеттілік, заңдылық, жариялылық, ізгілік принциптерін басшылыққа алған мінсіз қызметі өте қажет.

Мемлекеттік саясатты, экономиканы, елдегі тұрақтылық пен тыныштықты сақтауда, құқықтық тэртіп пен заңдылықтың нығаюында мемлекеттік қызметшілердің, лауазымды тұлғалардың атқаратын міндеті өте зор. Қазақстан Республикасының Президент! Н. Э. Назарбаев "Қазақстан-2030" атты халыққа жолдауында мемлекеттік қызметшілердің қызыметіне ерекше мэн беріп, олардың патриоттық, оділетті, өз ісін кэсіби жетік білетіндігінің, мемлекеттік қызметші деген жоғарғы мэртебелі атаққа кір келтірмей, әділетті әрі патриоттық сезімге толы жігерлілікпен қызмет атқаруын одан әрі өрістету мемлекетіміздің стратегиялық міндеті деп атап көрсетті [3] . Елімізде қабылданған "Мемлекеттік қызмет туралы", "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" заңдарда мемлекеттік аппарат қызметінің бір қалыпты, дұрыс, заңды қызметіне кедергі келтіретін құбылыстарға қарсы құқықтық шаралардың түрі саралап көрсетілген. Бірақта сот, тергеу тэжірибесі көрсетіп отырғандай мемлекеттік Үкімет және басқару билігІ саласында, сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар әлі де баршылық. Республика бойынша 1999 жылы -128859, 2000жылы-135778, 2001жылы-137405, 2002 жылы-120816, 2003 жылы-106737 қылмыс тіркелсе, соның І999 жылы-1891, 2000 жылы-1535, 2001 жылы-1582, 2002 жылы-1439, 2003 жылы-590-сы сыбайлас жемқорлыққа жататын қылмыстар болып отыр. Жалпы қылмыстылық деңгейімен салыстырғанда тіркелген сыбайлас жемқорлық қылмыстарының өзінше көрсеткіші онша орасан көп емес. Бірақ та бұл т. урғыдағы қылмыстардың қоғамға қауіптілігі оның латенггігіне байланысты, яғни мұндай - қылмыстардың ашылуы, ресми тіркелуі көп қиындықтарды туғызады. Сыбайлас жемқорлық қылмыстардың ішіндегі ең қауштісі, әрі көп тараған түрІ парақорлық (пара алу, пара беру, парақорлықка делдал болу) болып табылады.

Тамырын тереңге жіберғен бұл құбылыс қоғамды қылмыстылыққа бой алдырады, мемлекетіміздің карқынды дамуына кедергі келтіруде. ЕлдегІ парақорлықтың етек алып кетуінің тағы бір қауіптілігі мүндай құбылыс ұлтты моральдық жағынан аздырады, жүртшылықтың мемлекеттік өкімет және билік орғандарына сенбеушілігін, қүқық қорғау органдарының қызметін бағаламау, олардың жұмысына көмектеспеу, мемлекеттегі қүқықты қорғаудың рөлін мүлде теріс бағалау сияқты көзқарастардың дамуына жол береді.

Жалиы сыбайлас жемкррлық жэне жеке алғанда парақорлық біздің қоғамға көптен белгілі. Экономикадағы, басқару жүйесіндегі әлеуметтік саладағы, идеологиялық қатынастардағы өзғерістерге байланысты парақорлықта өзін қылмыстық қүқықтық түрғыдан алғаида теориялық жағынан бір жақты қарауға мүмкіндік бермейтІн көптеген сапалық өзгерістерге үшырады. Парақорлыққа қылмыстық - құқыктық баға беру мэселесіне ерекше мән Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі №949 жарлығымен мақұлданған "Қазақстан Республикасының қүқықтық түжырымдамасында да" атап көрсетілген (4) .

Парақорлық мэселесі қылмыстық құқық теориясында көптен бері зерттелініп келе жатыр. Парақорлықтың үғымы, белгілері, түрлері, олардың ұқсас қылмыстардан айырмашылығы, парақорлық қылмыстарының басқа қылмыстармен жиынтығы, парақорлық қүрамдарының ауырлататын, өте ауырлататын белгілерін ашу сияқты мэселелерді арнайы, жан-жақты зерттеу объектісі болмаған.

Бұл мәселелерге арналған бірлі жарым ғылыми мақалалардан басқа Республика көлемінде осы проблеманың табиғатын айқындайтын, оның ішінде мемлекеітік тілде жазылған, зерттелген арнайы теориялық, сүбелі, іргелі еңбектер жоқ. Жоғарыдағы тұжырымдамадан туындайтыны қылмыстық қүқық саласында ауыр қылмыстардың бірі болып табылатын парақорлық мэселелесі ерекше маңызға ие.

Кеңестік қылмыстық заң эдебиеттерінде парақорлық проблемасы эр уақыттарда заңгер ғалымдардың еңбектерінде жалпылама жарық көрді. Бүл проблемалар А. А. Аслаханов, СВ. Бакланов, Г. Н. Борзенков, Б. В. Волженкин, А. А. Жиленко, Б. В. Здравомыслов, В. Ф. Кириченко, Н. П. Кучерявый, М. Д. Лысов, М. Д. Дурманов, А. Я. Светлов және т. б. ғалымдардың еңбектерінде жарық көрді. Бүл еңбектерді ескі, тоталитарлық жүйенің заңдарына теориялық талдау жасаумен шектелді. Еліміз егемендік алғаннан кейін, Қазақстанда тұңғыш рет 1997 жылы жаңа Қылмыстық кодекс қабылданды. Бүл кодексте парақорлық күрамы жаңаша белгіленді, оның өзіндік ерекшеліктері көрсетілді. Бүл проблемаға байланысты А. Н. Ағыбаев, Н. А. Әбдиров, Е. І. Қайыржанов, М. С. Нэрікбаев, Н. О. Дулатбеков, З. О. Ашитов, К. А. Бегалиев, Б. Ж. Жүнісов, Л. Ч. Сыдықова, А. А. Исаев, Е. О. Алауханов, Г. Р. Рүстемова өздерінің ғылыми еңбектерінде ерекше мэн берді, парақорлық қүрамының жекеленген құрамына теориялық зерттеу берілді. Дегенмен осы қүбылыспен күрес проблемалары толық шешімін тапты деп қорытындылау қиын. Заман өзгерген сайын, заңда, қылмыстық парақорлықтың құрылымы да өзгереді. Оларға жаңа баға беруді, саралауды өмір талап етеді. Осыған баиланысты зерттеліп отырған тақырып теориялық жэне практикалық жағынан өте өзекті болып табылады. Үйткені парақорлық қүрамының құрылысының ерекшеліктерді, олардың түрлерінің жекелеген белгілерін талдау, парақорлық қылмысын саралаудың қылмыстық құқықтық ерекшеліктерді, парақорлық қылмыстар үшін тағайындалатын жаза түрлерінің ерекшелігін зерттеу тақырыптың өте өзекті екендігін көрсетеді.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеліп отырған проблема Қазақстан Республикасында арнайы зерттеу объектісі болған емес. Бұл проблема Қазақстан кылмыстық қүқық теориясында көптен бері түбегейлі шешімІн таппай келе жатқан өзекті мэселе. Парақорлық ұғымына, оның қүрамдас бөліктерІ туралы түрлі көзқарастар, ой-пікірлер баршылық, бірақ осы проблемаларға оның ішінде қылмыстың объективтік және субъективтік белгілерінің ерекшеліктеріне, қылмыс субъектісІн анықтаудағы даулы мэселелерге, қылмж құрамының жай, ауырлататын, өте ауырлататын белгілерінің түсініктеріне ғылыми анықтамалар беру терең зерттеу объектісі болмаған. Осы даулы мәселелерге арналған жекеленген мақалалардан басқа Республикаларды осы институттың табиғатын зерттеген ғылыми теориялық,

іргелі ецбектер жоқ. Осы проблемаға арналған бұрыңғы кеңестік жүйедегі заңдарға негізделген ғылыми еңбектер қазір уақыт талабына, жаңа қылмыстық заңдар мазмұнына, сот-тергеу тәжірбиесіне сәйкес келмейді. Осыған орай осы проблеманың құқықтық табиғатын, тарихи, элеуметтік - қырларын кешенді түрде зерттеу қажеттілігі айтпаса да өзінен-өзі түсінікті.

Осы мақсатқа жету үшін парақорлық құрамыньщ белгілеріне жаңаша талдау жасап оны анықтаудың методологиялық ғылыми негіздеріне белгілеу, парақорлық пен сыбайлас жемқорлықтан өзара айырмашылығын анықтау, парақорлықтың жекелеген түрлеріне (пара алу, пара беру, парақорлыққа делдалдық) тэн және соларға ортақ белгілерді анықтау, осы тұрғыдағы заңдарды жетілдіруге ғылыми ұсыныстар жасау мэселелері жан-жақты қарастырылады.

Зерттеу объектісі: Парақорлық үғымы, оның белгілері оның негізгі, сараланатын түрлеріне талдау жасау, парақорлықты оған ұқсас қылмыстардан ажырату мәселелері болып табылады.

Зерттеу пәні: Парақорлық үшін қылмыстық жауаптылықты қарастыратын қылмыстық кодекстің 311, 312, 313 баптарына байланысты қатынастарды зерттеу.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Диссертациялық зерттеудің басты мақсаты парақорлық үшін қылмыстық жауаптылықтың теориялық проблемасын кешенді түрде зерттеу парақорлыққа байланысты қылмыстық заңдарды жетілдіру бағытында ұсыныстар жасау, зерттеліп отырылған проблемаға байланысты қылмыстық заңды теориялық және практикалық тұрғыда қолданудың бірегей жолын іздестіріп, оны дамытуға мүмкін болатын жағдайларды көрсету болып табылады.

Көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді шешу жолы қарастырыл ады:

сыбайлас жемқорлықты элеуметгік құбылыс ретінде зерттеу, оның қылмыстық-қүқықтық көріністерінің нысандарын нақтылау;

парақорлыққа қарсы күреске бағытталған құқықтық нормаларды жетілдіруге, дамытуға арналғаи үсыныстарды, тұжырымдарды көрсету;

парақорлық жайлы қылмыстық-құқықтық нормалардың әлеуметтік алғы шарттарын табу;

парақорлық үшін жауапкершілік мэселесінің ғылыми теориялық және тарихи-қүқықтық аспектілерін зерттеу;

Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық кодексінің жэне бұрыңғы қолданыста болған заңдарда парақорлық үшін жауаптылықтың негізі мен шегін салыстыру.

парақорлық үшін жауаптылық мәселелеріне арналған заңдардың сот тэжірибесінде қолдану аясына талдау жүргізу;

парақорлық үшін жауаптылық белгілейтін заңдарды жетілдіруге ұсыныстар

енгізу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Диссертация Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық заңы қабылданғаннан кейінгі теориялық және іс-тэжірибелік

материалдарға негізделіп жазылған тұңғыш монографиялық зерттеу болып табылады.

Еңбектің теориялық жэне практикалық маңызы диссертацияда келтірілген қорытындылар мен ережелерді, заң нормаларды жетілдіру процесінде қолдану мүмкіндігімен үштасады. Зерттеу жұмысы Қазақстан Республикасының Конституциясының қағидаларына, қолданыстағы қылмыстық кодекспен халықаралық нормативтік актілердің нормаларына негізделген жэне парақорлық проблемаларына байланысты нормативтік-статистикалық материалдар мен ғыдыми заң эдебиеттері қолданылды. Парақорлыққа арналған қылмыстық құрамның белгілері талданды. Диссертацияда парақорлықтың түсінігі, оның сыбайлас жемқорлыққа арақатынасы, олардың ортақ белгілері мен айырмашылықтары қаралды. Парақорлықтың объектісі, субъектісі объективтік, субъективтІк жақтары ұзақ терең зерттеле отырып, оның белгілері туралы эртүрлі ғылыми заңдылықтарға талдау жасалып, жеке көзқарас ұсынылды. Қоғамға қауІпті парақорлық іс-эрекетгі жүзеге асыру барысында пайда болған әр. түрлі қиыншылықтардың ерекшелігіне байланысты осы тұрғыдағы қылмысты саралаудың теориялық жэне практикалық мэні бар аспектілері арнайы қарастырылды. Парақорлық істері бойынша қылмыстық ниетті дүрыс анықтаудың іс-әректке дұрыс баға берудегі жэне жаза тағайындаудағы, сондай-ақ парақорлықпен қарсы күрес жүргізудегі мэніне терең талдау жасалды. Аталған теориялық түжырымдар негізінде заңды жетілдіруге нақты ұсыныстар айтылды.

Қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар:

1. Сыбайлас жемқорлықпен парақорлықтың ара қатынасын белгілеу, сыбайлас жемқорлық қылмысына құқықтық анықтама беру, оның көріністерінің белгілерін анықтау.

2. Қызмет өкілдігін пандаланып қылмыс жасауда жазаны ауырлататын мән-жай ретінде қарастырып, ҚК-тің 54-бабында арнайы көрсетуді ұсыну.

3. Қызмет өкілдігін пайдалана отырып қылмыс жасаған барлық
субъектілерді, белгілі лауазымдык қызмет атқару немесе белгілі бір кәсіппен
шұғылдану құқығынан міндетті түрде оларды қосымша жаза ретінде қолдануды
үсыну.

4. Мемлекеттік қызмет атқаруға уәкілетті адамның не оған теңестірілген
адамның, лауазымды тұлғаныя, сыбайлас жемқорлыққа қарсы бағытталған
заңды эдейі орындамағапы үшін қылмыстық жауаптылыққа тарту нормасын
енгізуді ұсыну.

5. Қылмыстық кодекстің 31-бабының 3-ші бөліғінде ұйымдасқан топ мүддесі үшін немесе ауыр зардаптарға әкеліп соққан пара алу үшін қылмыстық жауаптылықты көрсету.

б. Парақорлық қылмысының затына кез-келген материалдық, өзіндік қасиеті бар нэрселер жатады. Қылмыс заты - парақорлық қылмыс құрамының қажетті белгісі болып табылады.

7. Парақорлықтың міндетті белгісіне субъектінің белғілі бір іс-әрекетті жасау немесе жасамауын шартпен байланыстыратынын есте сақтау қажеттілігіне назар аудару.

Қылмыстық кодекстің 307-бабынан ескертуінде жергілікті өзін-өзінбасқару органдарының қызметшілерін, лауазымды адамдарын мемлекеттікқызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас жемқорлық жәнеөзге де қылмыстардың субъектісі ретінде арнайы атап көрсетудің дүрыстығыннегіздеу.
Жауапты мемлекеттік лауазым қызметін атқаратын адамдар санатынақүқық қорғау органдары қызметкерлерін жатқызуды көрсету.

10. Пара алушыны, парақорлыққа делдал болушыны қылмыстық жауаптылыктан босатудың шартын заңда қарастыру кажеттілігіне назар аударылған. Егер пара алған адам тиісті органга ол туралы ерікті түрде хабар берсе, бірақ оның іс әрекетінде ҚК-тің 311 -бабының 2, 3, 4-бөліктерінде көрсетілген қылмыстың белгілері болмаса ол қылмыстық жауаптылықтан босатылады деп заңмен белгілеудің парақорлыққа қарсы пэрменді күрес жүргізуде пайдалы әсері болатынын көрсету.

Зерттеудің әдістемелік негізі. Диссертациялық еңбектің әдістмелік негізін философияда, әлеуметтануда, элеуметтік психология, қүқық тарихы және теориясында, қылмыстық құқық және криминалогияда қалыптасқан үстанымдар мен таным категориялары қүрады. Жұмысты жазу барысында Алматы, Жамбыл, Қызылорда облыстық, Ллматы қалалық соттарында"172" қылмыстық істерін таңдамалы түрде оқып, зерттеп, талдау жасалды. Сондай-ақ Қазақстан Рсспубликасына Жогарғы сотының Пленарлық мәжілісі қабылдаған нормативтік қаулылары да кеңінен пайдаланылып, оларға теориялық тұжырым жасалынды, сондай-ақ ішкі істер, прокуратура, адвокатура, сот органдары қызметкерлерімен республиканың эр түрлі санатына жататын азаматтарға (барлығы 260 адам) сауалнама өткізу нэтижесі де есепке алынды. Сонымен бірге мерзімді баспасөзге жарияланған материалдар пайдаланылды.

Зерттеу жұмысынын деректік негізі. Диссертациялық жүмыстың теориялық базасын бүрын және кейінгі жылдарында жарық көрген криминалист ғалымдардың гылыми еңбектері құрады. Диссертациялық зертеудің деректік негізІ мен тұжырымдары Қазақстан Республикасының Конститутциясына, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу жэне Қазақстан Республикасының басқа да заңдарына, Республикалық Жоғаргы Сотының нормативтік каулыларына негізделеді. Салыстырмалы түрде Ресей Федерациясы, Қыргыз Республикасы қылмыстық заңдарды, кейбір алыс шет елдерінің құкық негіздері (АҚШ, Испания жэне т. б. ) кылмыстық заңдары зерттеледі.

Зерттеу жүмысынан практикалық қундылығы мен теориялық маңыздылығы. Дисертациялық зерттеу қортындысы Қазақстан Республикасыидағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы пэрменді күрес жүргізуге мүмкіндік беретін кылмыстық заңцарды жетілдіруге, осы салада сот практикасы қызметін жаңа сатыға көтеруге мүмкіндік береді. Диссертацияда терең зерттелген кейбір дау туғызған анықтамалар мен түсініктерге берілген сипаттамалар Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотына осы мэселеге байланысты нормативтік күқықтық қаулысын эзірлеуге септігін тигізеді. Теориялық зерттеу негізінде көрініс тапқан ғылыми ұсыныстарды сот

практикасында кеңінен қолдануға болады. Сонымен катар диссертация материалдарын жоғарғы оқу орындарындарының заң факультеттерінде қылмыстық құқық жэне криминология пәнінен лекция және семинар сабақтарын өткізгенде, , ғылыми-зерттеу жұмы-сьш жүзеге асырғанда пайдалануға болады.

Зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі. Зерттеудің негізгі тұжырымдары бірқатар оқу орындарында өткен ғылыми теориялық, ғылыми практикалық конференцияларда жасалған баяндамаларда және басқа да жарияланған ғылыми еңбектерде кеңінен баяндалды. Атап айтқанда:

1 . Парақорлықтың қоғамға қауіптілігі. Әл- Фараби атындағы Қаз ¥У-нің 70 жылдығы жанындағы жэне Қазакстандағы құқықтық білімнің 65 жылдығына арналған Республикалық ғылыми практикалық Конференция материалдары. Алматы 2003 ж. 303-306 б. б.

2. Парақорлық қылмысының құрамы "Қазақстан Республикасындағы Конституциялық процесс жэне қүқықтық мемлекеттік орнығуының проблемалары". Академик М. Т. Баймахановтың 70 жылдығына арналған Республикалық ғылыми-теориялық Конференция материалдары. Алматы 2004 ж. 277-278 б. б.

3 . Парақорлықты саралау мэселелері Қазақстан Ішкі істер Министрлігі Академиясында 28. 05. 2004 жыл өткізілген "Қылмыстан сақтандыру мемлекеттІк саясаттың маңызды құрамдас бөлігі" халықаралық ғылыми практикалық конференция материалдары. Алматы 2004ж

Сыбайлас жемқорлык, (ҚазҮУ) Хабаршысы, заң сериясы №1 2004ж 129-333 б. б.
Параны қорқытып алу (Қаз ҮУ -нің хабаршысы, заң сериясы, №2, 2004, 161-163 66.
Қызмет беру үшін пара алу. (Қонаев атындағы Университет хабаршысы, №1(10) 2004, 58-606. 6.

7. Парақорлық жэне сот тэжірибесі (Әл Фараби атындагы Қаз¥У-ның
хабаршысы, заң сериясы №3, 2004 ж 102-104 б. б.

Зерттеу жұмысының қурлымы және көлемі. Жұмыстың құрылымы зерттеудің негізгі мақсаты мен міндеггеріне сәйкес келеді. Зерттеу жүмысы кіріспеден, 4 тараудан, қортындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ПАРАҚОРЛЫҚ ТУР АЛЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҮҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ШАРТТАРЫ

1. 1. Сыбайлас жемқорлық - әлеуметтік құбылыс.

XX ғасырдың аяғы сыбайлас жемқорлыққа байланысты проблемаға ерекше мэн берумен бірге, осы түрғыдағы қүбылыспен күрес жүргізуге арналған сан қырлы ғылыми ізденістердің өсуімен де ерекшеленеді. Бұл мәселеге байланысты алғашқы ғылыми зертеулерді америка криминологі Э. Сатерланд жэне оның көмекшісі Кресси жолға қойды. Тұңғыш рет Э. Сатерланд "ақ жағалылардың" қылмыстылығы деген ұғымды енгізді, ал бүл үғымынан Батыс елдерінің ғалымдары сыбайлас жемқорлықты қылмыстылықтың ереже тобына жатқызып, жеке бөліп алды [5, 320-330 б. ] . Бүгінгі күні сыбайлас жемқорлық үғымы азаматық қоғамда үйреншікті қүбылысқа айналса, ал екінші жағынан Қазақсатанның қауіпсіздігіне, елдің экономикасының дамуына кереғар эсер ететін факторға айналуда. Статискалық мәліметтерге көз салсақ Республикада сыбайлас жемқорлықтың нэтижесінде көлеңкелі бизнес дамып, жылына мемлекеттік қазынаға түсетін 540 миллион доллар кіріске кірмейді, яғни ішкі табыс көзінің 27% желге ұшқандай болады екен [6, 34-40 б] .

Халықаралық "Транспортенса пен интернешнл" деректеріне жүгінсек Қазақстан әлемдегі 133 мемлекеттІң ішінен сыбайлас жемқорлық бойынша 2000 жылы 65- орында болса, 2001 жылы 71 орын, 2003 жылы 100-ші орында болды. Бұл көрсеткіштІң өзі-ақ осы кеселдің меңдеп кеткенін және оның мемлекет тарапынан күрделІ шараларды жасап жатқанына қарамастан емдеуІнің қиынга соғып отырғанын көрсетеді.

Қазақстан Республикасы Бас прокаратурасының құқықтық статистика деректеріне көз салсақ 2003 жылы Республика бойынша 807 сыбайлас жемқорлық қылмысы тІркелген, бұл 2002 жылмен салыстырғанда 60% азайғандығын көрсетеді [7, 42 б. ] .