Педагогиканың теориялық, методологиялық негіздері. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
1. бөлім. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1 апта.
1.тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері 2 сағат
2.тақырып. Жеке тұлғаны дамытудың, тәрбиелеудің қалыптастырудың өзара байланысы және сипаты. 2 сағат
3.тақырып. Балалардың жас және дербес ерекшеліктері, оларды оқу.тәрбие процесінде есепке алу 2 сағат
МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
1.тақырып. Тұтас педагогикалық процесс. педагогика пәні мен мұғалім қызметінің объектісі .1 сағат
2.тақырып. Педагогикалық процестің заңдылықтары. 1 сағат
3.тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім .1 сағат
4. тақырып: Дүниетаным жеке тұлғаны қалыптастырудың өзегі ретінде .
5.тақырып. Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара әрекетінің мазмұны .1 сағат
МОДУЛЬ 3. Мектептің тұтас педагогикалық процесін басқару
5 АПТА.
1. тақырып Мектеп туралы нормативтік құжаттардың сипаты .1 сағат
2.тақырып. Мектептің оқу.тәрбие жұмысын диагностикалау.басқарудың негізі ретінде . Мектеп ішілік бақылау.1 сағат
3 .тақырып.Мектептің оқу.тәрбие процесін ұйымдастырушылық әдістемелік басқару .1 сағат
1 апта.
1.тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері 2 сағат
2.тақырып. Жеке тұлғаны дамытудың, тәрбиелеудің қалыптастырудың өзара байланысы және сипаты. 2 сағат
3.тақырып. Балалардың жас және дербес ерекшеліктері, оларды оқу.тәрбие процесінде есепке алу 2 сағат
МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
1.тақырып. Тұтас педагогикалық процесс. педагогика пәні мен мұғалім қызметінің объектісі .1 сағат
2.тақырып. Педагогикалық процестің заңдылықтары. 1 сағат
3.тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім .1 сағат
4. тақырып: Дүниетаным жеке тұлғаны қалыптастырудың өзегі ретінде .
5.тақырып. Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара әрекетінің мазмұны .1 сағат
МОДУЛЬ 3. Мектептің тұтас педагогикалық процесін басқару
5 АПТА.
1. тақырып Мектеп туралы нормативтік құжаттардың сипаты .1 сағат
2.тақырып. Мектептің оқу.тәрбие жұмысын диагностикалау.басқарудың негізі ретінде . Мектеп ішілік бақылау.1 сағат
3 .тақырып.Мектептің оқу.тәрбие процесін ұйымдастырушылық әдістемелік басқару .1 сағат
Қазіргі кезде қазақ қоғамы қоғамдық экономикалық жүйеден екінші бір жүйеге өтудің қиын кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір сүруіне жағдай жасалу, олардың әділеттілік, еріктілік, қайрымдылық құндылықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп жақтылығы бақалады. Бұл негізінен белгілі курстар арқылы немесе ”жоғарыдағы” адамдардың ниеттенуіне байланысты. Жалпы әрбір адамның мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға болмайды. Сондықтан Қазақстанның әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақылды, мәдениетті, гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби бағдарлы болса, соғұрлы қоғам өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол себептен, Қазақстанның болашақ иелерін сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы. Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы "баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады. Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар өшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі, білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші мақсаттың саналы түрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы. Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы "баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады. Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар өшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі, білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші мақсаттың саналы түрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
1. бөлім. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1 апта.
1-тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері 2 сағат
Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны,
оның басты ерекшеліктері: арнайы пәні, ғылыми-терменологиялық аппараты
зерттеу әдістері.
Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым. Тәрбиенің тарихы мен оның
негізгі сипаты, оның қазіргі қоғам дамуындағы көрнісі. Педагогика
ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік. Педагогиканың
қызметі, пәні және объектісі. Педагогиканың ұғым – түсініктік аппараты.
Педагогиканың негізгі категориялары. Педагогиканың методологиялық
негіздері. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы. Педагогикалық жүйе. Педагогика ғылымының қазіргі
міндеттері. Педагогикалық әдістердің түрлері.
2-тақырып. Жеке тұлғаны дамытудың, тәрбиелеудің қалыптастырудың өзара
байланысы және сипаты- 2 сағат
Тұлға туралы ұғым."Адам", "тұлға", "индивид". Тұлға құрылымының көп
қырлылығы, күрделілігі, оның барлық компоненттерінің өзара байланысы.
"Тұлғаны дамыту", "тәрбиелеу", "қалыптастыру" ұғымдарына сипаттама.
Оқушының дамуы – педагогикалық проблема. Тұлғаның даму проблемасына әртүрлі
көзқарас. Баланың даму процессі. Оқушылардың жас ерекшеліктері. Оқушылардың
дербес ерекшеліктері. Әлеуметтік факторлар және тұлғаның
қалыптасуы.Тұлғаның қалыптасуына тәрбиенің өскен ортасының әсері.
2 апта.
3-тақырып. Балалардың жас және дербес ерекшеліктері, оларды оқу-тәрбие
процесінде есепке алу 2 сағат
Оқушылардың жеке тұлғалық дамуының жас ерекшелік кезеңдері, оларға
сипаттама. Жеке тұлға дамуының педагогикалық проблемасы. Жеке тұлғаның
даму проблемасына әртүрлі көзқарас. Баланың даму процесі.
Жеке тұлғаның дамуындағы жағдайаттар. Қазіргі қоғамның даму кезеңінде
жеке тұлғаны қалыптастырудың ерекшеліктері. Оқушының оқуға деген шынайы
мүмкіндіктерін педагогикалық процесте ұйымдастыруда есепке алу (мазмұны,
құралдары, түрлері мен оқу-тәрбие іс-әрекетінің әдістері).
Негізгі ұғымдар: тұлға, жасерекшелігіне байланысты жаңа тұжырым беру,
дербес ерекшеліктері, даралап оқыту.
МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
3 апта.
1-тақырып. Тұтас педагогикалық процесс- педагогика пәні мен мұғалім
қызметінің объектісі -1 сағат
Педагогика пәні және мұғалімнің іс-әрекет объектісі мектеп
тәжірибесінде, оқу құралдарында, бағдарламаларда осы ұғымдардың дамуы, осы
мәселелердің көрніс табуы. Мұғалімнің объектісі туралы ұғымның қалыптасу
тарихы. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық компонентері. Оқушы-
педагогикалық процестің субъектісі.
Жеке тұлғаның тұтастығы- педагогикалық процестің үш бірліктегі
қызметін іске асыруды түсіндірудің негізі. Жеке тұлғаның шығармашылығы.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары. Педагогикалық процесс. Ұғым.
Жүйе. ,,Мектеп жүйесі,,. Оқутыдың тәрбиелеудің бірлігі – процестің негізгі
мәні. Өзара біріккен іс - әрекеті. Оқу – тәрбие процесін басқару. Оқытудың
заңдылығы мен заңы (мақсат, мазмұн, талап және тұлғаның деңгейі). Оқытудың
принципін сипаттау: дамыту, тәрбиелеу саналылық нәтижелік ғылымилық
көрнекілік өмірмен байланыстылық жүйелілік, бірізділік шамаға лайықтылық
ұжымдық және жеке оқыту.
3 апта.
2-тақырып. Педагогикалық процестің заңдылықтары- 1 сағат
Педагогикалық процесс-күрделі дамушы жүйе. Оның жеке тұлғаны
қалыптастырудағы ролі. Оқу-тәрбие процесін болжау, мұғалімнің әдіснамалық
бағытына тәуелді. Оқу-тәрбие процесіне байланысты әртүрлі көзқарастар.
Табиғаттағы және қоғамдағы құбылыстардың және процестердің даму
заңдылықтарының философиялық мәні.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары, оларға сипаттама:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық талаптарымен келісуі; оқушы мен оқытушының
екі жақты міндетті іс-әрекетімен байланыстыөзара қарым-қатынасы;
оқушылардың белсенділігін арттыру мұғалімнің алдын-ала мұқият ойланған және
ұйымдастырылңан іс-әрекетінің нәтижесі; оқушылар арсындағы өзара іс-
әрекетті мұқият ұйымдастыру педагогикалық процестің тиімділігін арттырудың
шарттары.
4 апта.
3-тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім -1 сағат
Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрекет нәтижесінің
идеалдық моделі.
Қоғамдық мәдениет – жас ұрпақ тәрбиесінің мақсатын айқындаудың
әдіснамалық негізі (материалдық, рухани, әлеуметтік-нормативтік мәдениет).
Сана мен мінез - құлық бірлігі. Балалардың шығармашылық белсенділігі
мен дамуын есепке алу. Тәрбиені өмірмен, әлеуметтік ортамен байланыстыру.
Жағымды тәжірибеге сүйену. Жеке бала мен қатынас. Тәрбиенің гумандық
сипаты. Тұтастығы мен бірлігі. Балаға талап пен құрметті қатар қою.
Оқушылар ұжымына сүйені.
Тәрбиенің әлеуметтік институттары. Мектеп – осы институттар жұмысын
ұйымдастырушы және біріктіруші. Педагогикалық ынтымақтастық.
Отбасылық тәрбие, оған қойылатын талаптар. Отбасының педагогикалық
мәдениеті. Республика Конституциясы отбасылық тәрбие туралы.
Мектептің ата – аналар, қоғамдық ұйымдармен жүргізілетін жұмысының
түрлері. Педагогикалық насихат. Отбасын және байланыс орнату. Ата – аналар
активін құру. Оларды мектептік тәрбие жұмысына қатыстыру.
Негізгі ұғымдар: тәрбиенің мақсаты, жалпы адамзаттық мәдениет, жеке тұлғаны
әлеуметтендіру және дербестендіру, жеке тұлғаны жан-жақты үйлесімді дамыту,
тұлғаның шығармашылық мүмкіндігі.
5 апта.
4- тақырып: Дүниетаным жеке тұлғаны қалыптастырудың өзегі ретінде -1 сағат
Дүниетанымның негізгі компоненттері мен мәні. Дүниетанымның түрлері.
Дүниетанымды қалыптастырудың әдіснамалық негіздері. Философия, оның әртүрлі
бағыттарының қалыптасушы тұлғаның дүниетанымдық көзқарасын бағалаудың
ролі. Дүниетанымды қалыптастырудың психологиялық негіздері. Жеке тұлғаның
құндылық бағыттары. Оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың жолдары мен
құралдары: ғылыми білімді қалыптастыруда көзқарасы мен көзін жеткіз,
оқытудың әдістері мен формаларының, мазмұнның ролі; оқушыларға әлемді
түсінуін қалыптастырудағы көзқарасын қазіргі әлеуметтік жағдайаттарға
талдау жасау; әртүрлі іс-әрекеттер түрлеріне оқушыларды қалыптакстыру;
оқушыны тұлғалық әлеуметтендіру мен дүниетанымдық көзқарасын
қалыптастырудағы мектеп пен жанұяның бірлеаскен іс-әрекеті.
5-апта.
5-тақырып. Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара
әрекетінің мазмұны -1 сағат
Педагогтік білім жүйесінде мұғалім тұлғасының дамуы. БПП-тің даму
жолдары. Оқытудағы дүниетанымдық сұраныс пен қызығу дәлелдеудің негізі.
Оқытудың әсерленуі, оқытудың ұйымдастырудың жүйесі және жолдары туралы
түсінік (жеке оқыту, класс – сабақ жүйесі, лекциялық - семинарлық жүйе
т.б.). Сабақтың типтері және құрылымы. Мұғалімнің БПП-ті зерттеудегі орны.
БПП-тегі әдістердің түрлері, ұйымдастырылу жолдары. Білімнің мазмұны
қоғамның және жеке субъектінің қажетінен туады. Мұғалімнің жеке басының
үлгісі. К.Ушинскийдің талабы. Баланы зерттеу және оның жеке арын сыйлау,
қадірлеу. Тәрбиеші баланың қаһарлы қожасы болмасын, жұмсақ жолдары болсын
(Мағжан).
Тәрбиедегі этникалық талаптар. Халықтың ұлттық тәрбиесі және оны
қолданудың маңызы.
Педагогикалық этика. Мұғалім мәдениеті. Оқушылар пікірімен санасу,
есепке алу.
Оқыту әдістері туралы ұғым, оның дамуы. Оқыту әдістеріне қойылатын
педагогикалық талаптар. Оның атқаратын функциялары: білім беру, дамыту,
тәрбиелеу, оқуға ынталандыру және бақылау.
- оқыту әдістері мен тәсілдері туралы жалпы түсінік.
- Оқыту әдісінің даму тарихы.
- Оқыту әдісінің классификациясы.
- Сабақ. Кітаппен жұмыс. Әдістеме.
Біртұтас педагогикалық процестің мақсаттарының тәрбие ісіндегі
заңдылықтар. Педагогикалық процесті ұйымдастырудың негізгі мақсаттары.
Өмірмен байланыс. Оқыту мен тәрбиені еңбекпен байланыстыру. Оқыту мен
тәрбиені еңбекпен байланыстыру. Оқыту мен тәрбиенің түрлері: көрнекілік,
жалғастық, бірізділік және жүйелілік.
МОДУЛЬ 3. Мектептің тұтас педагогикалық процесін басқару
5 АПТА.
1- тақырып Мектеп туралы нормативтік құжаттардың сипаты -1 сағат
Қазақстан Республикасының Конституциясындағы білім беру мәселелері.
Қазақстан Республикасының ,,Білім беру,, туралы Заңы. Қазақстан
республикасында орта білімді дамыту тұжырымдамасы. Қазақстан
Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандарты туралы
ереже. Базалық оқу жоспары, варианттық оқу жоспарлары, оқу бағдарламалары.
Мектеп түрлері, олардың сипаттамасы, ондағы оқу-тәрбие процесін
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
Негізгі ұғымдар: нормативтік құжат, білім беру стандарты, әртүрлі
үлгідегі мектептер.
2-тақырып. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын диагностикалау-басқарудың
негізі ретінде . Мектеп ішілік бақылау-1 сағат
Халыққа білім беру жүйесіндегі оқу орны ретінде, әртүрлі үлгідегі
мектептерді басқару және жетекшілік ету. Басқару қағидалары. Әкімшілікті
басқару объектісі- мектептегі педагогикалық процесс ретінде. Мектеп
басшыларына қойылатын талаптар. Оқу-тәрбие жұмысы бойынша мектеп
директорының, орынбасарларының атқаратын қызметі.
Мұғалім еңбегі- мектептегі педагогтардың ұжымдық іс-әрекетінің негізгі
бөлігі ретінде. Педагогикалық қарым-қатынас құрылымы. Педагогикалық қарым-
қатынас – шығармашылық іс-әрекет. Бірлесіп қарым- қатынас жасаудағы
педагогтың тәсілдері мен шешімдері. Педагогтың қарым- қатынастық әр
кезеңдегі іске асырылу жағдайлары. Педагогикалық қарым - қатынас қойылатын
талаптар. Қарым - қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін
тәсілдері. Педагогтің жеке тұлғалық қарым-қатынас жасау стилін айқындаудың
әдісі және оның педагогтың кәсіптік өзін - өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы.
6 апта.
3 -тақырып.Мектептің оқу-тәрбие процесін ұйымдастырушылық әдістемелік
басқару -1 сағат
Оқу-тәрбие процесінің әртүрлі кезеңдеріндегі жағдайы мен оның жұмыс
істеуі туралы ақпарат –диагностиканың негізі. Педагогикалық процестің
жағдайы туралы ақпарат түрлері: бастапқы тактикалық, оперативті. Мектеп
директорының және оқу– тәрбие ісі бойынша орынбасарының кластан тыс,
мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруда атқаратын қызметі. Мектеп
құжаттары. Мектеп ішіндегі бақылау жұмыстары. Сабақтарды талдау, кластан
тыс жұмыстардың сапасын талдау. Мектеп жұмысын ғылыми негізде жоспарлау.
Педагогтар кеңесінің, әдіскерлер бірлестігінің, класс жетекшінің жұмыс
жоспары. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі мен мұғалім даярлау ісінде
талапты күшейту. Өз дайындығы мен мұғалімнің шығармашылық қабілеті дамып,
қалыптасуы, оқу–тәрбие ісін тиімді ұйымдастыруда әдістеменің алатын орны.
Мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу және өздігінен білімін көтеру. Алдыңғы
қатарлы іс–тәжірибенің үйрену және пайдалану. Озық тәжірибелерді үйрену
және оны насихаттау. Жаңашыл педагогикалық тәжірибелердің мазмұны. Ғылым
мен озық тәжірибені ендіру.
СЕМИНАР ТАҚЫРЫПТАРЫ.
1 апта
1-тақырып. Сыныптың тәрбиелік жүйесі. Сынып жетекшісінің шығармашылық іс-
әрекетінің нәтижесі ретінде 2 сағат
Тәрбие жүйесі туралы ұғым. Сыныптағы тәрбие жүйесі. Тәрбиелік
технологиялар. Тәрбие жүйесінің моделін жасау.Тәрбие жүйесін құрудағы сынып
жетекшісінің іс-әрекеті. Тәрбиелік іс-шараларды дайындаудың әдістемесі.
Педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекетін үйлестірудегі сынып
жетекшісінің ролі. Сынып жетекшісінің қызметі. Сынып оқушыларының іс-
әрекетін ұйымдастыру түрлеріне сипаттама. Сынып жетекшісінің іс-әрекетін
болжау, және диагностикалау.
Сынып жетекшісінің оқушылардың отбасымен ынтымақтастығының түрлері.
Тәрбие процесінде этнопедагогика материалдарын пайдалану.
Негізгі ұғымдар: педагогикалық процесс, оның жүйелері, сынып
жетекшісі, үйретуші, диагностика, болжау, жоспарлау, ынтымақтастық, тәрбие
жүйесі, тәрбие жүйесін модельдеу.
2 апта.
2 тақырып: Отбасы тәрбиесінің негіздері. 2 сағат
Отбасындағы балалар тәрбиесі. Отбасы тәрбиесі туралы Н.К. Крупская,
А.С. Макаренко, В.А. Сухамлинскийдің педагогикалық идеялалары. Отбасында
педагогикалық процесті ұйымдастырудың теориялық Отбасында педагогикалық
процесті ұйымдастырудың негізгі компоненттері.
Отбасындағы ересектер мен балаларды, тіршілік әрекетін ұйымдастырудың
әдістері, мақсаты, міндеті, мазмұны, құралы, формалары мен отбасындағы
педагогикалық процестің негізгі сипаттамалары оны үйретудің әдістері.
Отбасы мен мектептің ынтымақтастығының түрлері. Отбасы мен
педагогикалық ұжымның жұмысындағы сынып жетекшісінің ролі. Отбасындағы
этнопедагогикалық тәрбие.
Негізгі ұғымдар: отбасылық және қоғамдық тәрбие, отбасы және
мектептегі педагогикалық процесс, ата-аналардың педагогикалық белсенділігі,
ынтымақтастық түрлері, отбасы және мектептің тәрбиелік мүмкіндіктерінің
интеграциясы.
3-тақырып. Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны 2 сағат
Білім берудің мазмұнын анықтаудың ғылыми-педагогикалық негізі: білім
беу және оның мазмұны туралы жалпы ұғым, мектеп тарихындағы білім
мазмұнының мәселелері мен педагогикалық ой-пікірлер; кеңес мектептерінің
дамуы мен қалыптасу дәуіріндегі білім мазмұнын құраудың негізгі кезеңдері;
жалпы адамзаттық мәдениет; әлеуметтік тәжірибе білім берудің негізгі
құрамын анықтаудың негізі ретінде. Білім беру мазмұнының компоненттеріне
сипаттама: табиғат, қоғам, техника, адам, іс-әрекет қабілеті туралы білім
негіздері: алынған білімге сезімдік- құндылық қатынасын тәрбиелеу.
Жалпы, политехникалық, кәсіби білім берудің өзара байланысы. Білім
мазмұнындағы пәнаралық байланыстың мәселелері.
Негізгі ұғымдар: білім беру, білім мазмұны, мәдениет, пән аралық
байланыс, оқушылардың оқу мүмкіндіктері.
4-тақырып Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара әрекетінің
мазмұны 2 сағат
Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі.
Тәрбиенің жан-жақты үйлесімді мазмұны, міндеті, мақсатының өзара
диалектикалық байланысы. Тұлғаның жан-жақты мазмұнды сипатта дамуы
адамзаттық мәдениетті меңгеруменбайланысты. Дүниетаным әлемге, адамдарға,,
өзіне деген көзқарастардың жүйесі ретінде мәдениеттің дамуы және
меңгерілуінің белсенді шартары.
Жеке тұлғаның ақыл-ой мәдениеті, оның мәні. Жалпыадамзаттық мәдениет
әлеміне ену процесіндегі базалық білімнің ролі. Ақыл-ой күші және қабілеті.
Сөз мәдениеті және ойлау мәдениетінің тәрбиесі. Ғылыми дүниетаным жеке
тұлғаның ақыл-ой компоненті ретінде. Танымдық қызығушылықтың ақыл-ой
мәдениетіндегі алатын орны.
5-ТАҚЫРЫП. Тәрбие процесінің теориялық негіздері 2 сағат
Тәрбие жүйесі туралы ұғым. Педагогикалық процесте бала мен жасалатын
қатынастар және оларды тәрбиелеуге қойылатын талаптар.
Мұғалімнің жеке басының үлгісі. К.Ушинскийдің талабы. Баланы зерттеу және
оның жеке арын сыйлау, қадірлеу. Тәрбиеші баланың қаһарлы қожасы болмасын,
жұмсақ жолдары болсын (Мағжан).
Тәрбиедегі этникалық талаптар. Халықтың ұлттық тәрбиесі және оны
қолданудың маңызы.
Педагогикалық этика. Мұғалім мәдениеті. Оқушылар пікірімен санасу,
есепке алу.Сынып жетекшісінің қызметі. Сынып оқушыларының іс-әрекетін
ұйымдастыру түрлеріне сипаттама. Сынып жетекшісінің іс-әрекетін болжау және
диагностикалау. Сынып жетекшісінің оқушылардың отбасымен ынтымақтастығының
түрлері. Тәрбие процесінде этнопедагогикалық материалдарды пайдалану.
6-тақырып. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын диагностикалау-басқарудың
негізі ретінде. Мектеп ішілік бақылау. 4 сағат
Педагогикалық қарым - қатынас құрылымы. Педагогикалық қарым - қатынас
– шығармашылық іс - әрекет. Бірлесіп қарым - қатынас жасаудағы педагогтың
тәсілдері мен шешімдері. Педагогтың қарым - қатынастық әр кезеңдегі іске
асырылу жағдайлары. Педагогикалық қарым - қатынас қойылатын талаптар. Қарым
- қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін тәсілдері.
Педагогтің жеке тұлғалық қарым - қатынас жасау стилін айқындаудың әдісі
және оның педагогтың кәсіптік өзін - өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы. Қазіргі
мектептердегі оқытушылар мен тәрбиешілердің білімдерін жетілдіру сабақтары.
3-тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім 4 сағат
Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық
моделі құрастыру.
Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің негізгі
заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі.
Педагогикалық процесс-күрделі дамушы жүйе. Оның жеке тұлғаны
қалыптастырудағы ролі. Оқу-тәрбие процесін болжау, мұғалімнің әдіснамалық
бағытына тәуелді.
Оқу-тәрбие процесіне байланысты әртүрлі көзқарастар. Табиғаттағы және
қоғамдағы құбылыстардың және процестердің даму заңдылықтарының философиялық
мәні.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары, оларға сипаттама:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық талаптарымен келісуі; оқушы мен оқытушының
екі жақты міндетті іс-әрекетімен байланысты өзара қарым-қатынасы;
оқушылардың белсенділігін арттыру мұғалімнің алдын-ала мұқият ойланған және
ұйымдастырылңан іс-әрекетінің нәтижесі; оқушылар арсындағы өзара іс-
әрекетті мұқият ұйымдастыру педагогикалық процестің тиімділігін арттырудың
шарттары.
ДӘРІСТЕРДІҢ МАЗМҰНЫ
1. бөлім. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1-тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері.
Жоспары:
1. Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым. Тәрбиенің тарихы мен оның
негізгі сипаты, оның қазіргі қоғам дамуындағы көрнісі.
2. Педагогика ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік.
3. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы.
Дәрістің мақсаты: Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогиканың орны
мен ролін,пәні мен міндеттері, ғылым және өнер ретіндегі педагогиканы
нақтылап, қоғамның даму кезеңіндегі ашып көрсету.
Ұғымдық түсіндірме сөздер: педагогика, тәрбие, оқыту, білім беру,
ұғым, даму, әдіс, тәсіл, әдіснама, ғылым т.б.
1.1. Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым.
Қазіргі кезде қазақ қоғамы қоғамдық экономикалық жүйеден екінші бір
жүйеге өтудің қиын кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір
сүруіне жағдай жасалу, олардың әділеттілік, еріктілік, қайрымдылық
құндылықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік
қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп жақтылығы бақалады. Бұл негізінен
белгілі курстар арқылы немесе ”жоғарыдағы” адамдардың ниеттенуіне
байланысты. Жалпы әрбір адамның мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға
болмайды. Сондықтан Қазақстанның әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске
асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақылды, мәдениетті,
гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби бағдарлы болса, соғұрлы қоғам
өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол себептен, Қазақстанның болашақ иелерін
сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы
өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам
күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол
себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі
болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы
ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу
тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми
аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы.
Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы
"баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің
дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі
бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер
қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім
беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік
тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында,
өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында
теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар
өшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың
қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші
мақсаттың саналы түрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп
тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды және жалпы кез-келген
адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада өзін
маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті – студенттің
тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және ізденіске,
сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік маңызды
іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді. Әлем қаншалықты көпқырлы, соншалықты әртүрлі
және педагогикалық дәстүрлі. Бірақ осы үрдіс ішінде рухани интеграциялар
әртүрлі адамзаттық қауымдастықтағы әлемдік білім беру кеңістігі мен жалпы
білім беру-тәрбиелеу стратегиялардың және идеяларың мақсатты бағытталған
ізденісі болып табылады. Ал бұл педагогикалық методтар мен технологиялар,
тәрбиелеу мен оқытудағы заңдылықтар мен принциптер, негізгі категориялар
мазмұны мен мағынасына тояттап және тұрақтап, педагогикалық ғылым дамуының
әсер етуіне сәйкес.
Педагогика – адамзат қоғамының даму тарихымен бірге өмір сүріп, дамып
келе жатқан, адамдардың тәрбие, оқыту, білім беру деп аталатын саналы
әрекетін зерттейтін ғылым. Тәрбие, оқыту мен білім беру ісінде қоғам мен
оның мүшесі болып табылатын жеке адам өзара мүдделес, мұраттас. Әрбір ата-
ана дүние есігін енді ғана ашқан нәрестесін өзінің үлкен саналы ғұмырының
жалғасы, бүгінгіні ертеңге жалғастырушы деп біледі, ал қоғам, дәлірек
айтқанда, оның саяси реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас адамның
тәрбиелі тағылымды, білімдар және парасатты азамат болып өсуін өзінің
қуаттылығының, мызғымас беріктігінің, өркениеттілігінің кепілі деп
санайды. Осы ортақ мүдде мақсат бірлігі, сан ғасырлық тәжірибе, бұл
саладағы алғашқы зерттеулер, тұжырымдар, қоғамдық құрылыстардың өзгеруі
кезінде болмай қоймайтын сан қырлы, алуан саналы жүйелілік өзгерістер
педагогиканың биік мәртебелі, іргелі ғылым ретінде қалыптасуына негіз
қалады.
Педагогика атауының түп-төркіні гректің “пайдос” – бала және “аго” –
деген сөзінен шыққан. “Пайдагогос” тура маынасында аударсақ “бала
жетектеуші” деген ұғымды білдіреді. Ежелгі Грецияда қожайынның баласын
мектепке жетектеп апарып, алып қайтатын құлды педагог деп атаған. Ал
мектепте ұстаздық етумен басқа білімдар құлдар айналысқан. Тәрбиелеу мен
білім беру тұтастай алғанда баланы сан-саналы мазмұнда, кемел өмірге
баулитын, яғни оған тәрбие, білім беретін, рухани жағынан байып, жан-жақты,
тоғысып жетілуіне бағыт-бағдар жасайтын, жол көрсететін ерекше сала, осы
бірегей өнердің мән-мазмұнын ашу үшін “педагогика” сөзі бірте-бірте кең
ұғымда қолданыла бастады. Білім беру мен тәрбие өнеріндегі басты тұлға-
ұстаз. Ұстаз балабақшада- тәрбиеші, мектепте-мұғалім, жоғары оқу орнында-
оқытушы деп аталып, әрбір шәкірт үшін өзіндік ерекшелігі жермен көктей.
1.2. Педагогика ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік.
Тәрбие әдісі (гректің методос -жол деген сөзі) –бұл тәрбиеге қойған
мақсаттарға қол жеткізу үшін пайдаланылатын жол, тәсілдер –тәрбиелеу
саласына, еркіне, сезіміне, іс-әрекетіне әсер ету шаралары.
Тәрбие тәсілі- жалпы әдістің бөлігі жеке дара әрекет, нақты іс.
Тәсілдер- бұл тәрбиешінің қойылған мақсатқа тез жету үшін
тәрбиеленушілермен бірге салатын жолы деуге болады. Егер оны басқа
тәрбиешілер де пайдалана бастаса, біртіндеп ол жол әдіске айналады.
Тәрбие әдістері мен тәсілдерін тану, оларды дұрыс қолдану–бұл
педагогикалық шеберлік деңгейінің маңызды сипаттамасын білдіреді. Демек
тәрбие әдістері мен тәсілдері тығыз байланысты.
Тәрбие құрал-жабдығы кең түсінікті қамтиды. Тәсіл –деп жеке әсер
етуді түсінсек, құрал түсінігі сол тәсілдердің бірлігін білдіреді. Құрал-
жабдық бұл қолданымдағы тәсіл емес бірақ әлі әдіске жете қоймаған шара.
Мысалы: еңбек –тәрбие құралы, бірақ еңбекті бағалау, көрсету қателігін
анықтау-бұл ондағы тәсілдер.
Осыған байланысты кейде тәрбие әдісі қойылған мақсатқа жету
тәсілдерімен құралдары жүйесі ретінде анықталады, өйткені әдіс құрылымында
тәсілдер мен құралдар міндетті түрде бірге қарастырылады.
Әдістерді таңдау көптеген жағдайларға байланысты. Бірақ факторлардың
саналуандығына қарамастан әдістерді таңдау детерминатты, яғни себепті
байланыста болып келеді.
Тәрбие әдістерін таңдауды анықтайтын жалпы принциптерді қарастырайық.
Бірінші кезекте төмендегі мәселелер ескерілуі керек.
• Тәрбие мақсаттары мен міндеттері.
• Тәрбие мағынасы.
• Тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктері.
• Ұжымның қалыптасу деңгейі.
• Тәрбиеленушінің жекелік және тұлғалық ерекшеліктері.
• Тәрбиелік жағдайдар.
• Тәрбие құралы.
• Педагогикалық дәреже деңгейі.
• Тәрбие уақыты.
• Күтілетін нәтижелер және т.б.
Әдістер және олардың әртүрлі модельдерінің көптігі соншалық, керекті
мақсатқа сай келер әдісті таңдауға сол әдістердің жіктелуі ғана
көмектесе алады. Әдістердің жіктелуі анықталған белгілерге қарай
құрылған әдістер жүйесі.
Жіктелудің өзі әдістердің қайыссының жалпы немесе жалқы екенін, нақты
және кездейсоқ, теориялық немесе практикалық екенін білуге сонымен бірге
оларды дұрыс таңдауға, барынша ұтымды пайдалануға көмектеседі. Жіктелуге
сүйене отырып, педагог тек әдістер жүйесін ғана танып қоймай, ол әртүрлі
әдістер белгілерінің өзгерісін жақсы түсінеді.
Кез-келген әдістің ғылыми жіктелуі олардың жалпы негіздері мен
белгілерін анықтаудан басталады. Тәрбие әдістері жүйесіне орай танылатын
белгілер өте көп.
Қазіргі педагогикада ондаған жіктеме белгілі, бірақ тәжірибелік
міндеттерді қарастырады. Қазіргі кезде тәрбие әдістерінің тиімді жетілуі
бір мақсатқа, мазмұнға негізделген тәрбие бағытын қолдайды. Осыған орай
тәрбие әдісінің үш тобын бөлуге болады:
• Тұлғаның ақыл-ойын қалыптастыру әдістері.
• Іс-әрекеттерді ұйымдастыру және қоғамдық, құқықтық тәжірибе
қалыптастыру әдістері.
• Іс-әрекетке және мінез-құлыққа ынталандыру әдістері.
Бұл қасиеттер тәрбие түрлері мен әдістерін дұрыс жүргізу тәрбиелік іс
–шара арқылы жүзеге асады.
Тәрбие жұмысын жүргізу формалары мен әдістері
Т Тәрбие сағаты Әңгімелесу
ә
р
б
и
е
т
ү
р
л
е
р
і
м
е
н
ә
д
і
с
т
е
р
і
Пікір таласу
Көңілді тапқырлар Пікірталас
клубы
Ауызша
Дебаттар Сұрақ-жауап
Сұхбат
Дөңгелек үстел Пікірталасу
Баяндау
Өз бетінше жұмыс Ізденушілік
Жазбаша
Кездесу кеші Әңгімелесу
Баяндау
Саяхат Табиғи көрнекілік
Тәжірибелік
Шығармашылық жұмыстар Ізденушілік
Түсіндіру
Танымдық ойындар Рольдік, ұлттық,
іскерлік, спорттық
Ойлан тап
Әдіс- оқыту барысында мұғалім мен шәкірттің ынтымақтаса еңбектену
нәтижесінде қойылған мақсатқа жетуін реттейтін тәсіл. Оқыту әдісінің
көмегімен оқушы белгілі деңгейдегі білімді, іскерлік әрекетін машықтық
дағдысын игереді, дүниетанымын қалыптастырады, қабілетін жетілдіреді. Ал
оқыту барысында әдісті таңдайтын және оның нақты әрекетке айналдыратын
мұғалім. Сонымен оқыту әдісінің атқаратын қызметі білімдендірудегі тиісті
мақсатқа жету, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне, білімдігіне,
іскерлігіне, оқыту әдістері мен технологиясын терең меңгергеніне,
оқушыларды ынталандыруына тікелей байланысты.
Мектепте оқу-тәрбие үрдісінде атап айтқанда:
- өнер және тіл (музыка, сурет, сөз өнері, қолөнер т.б);
- білім және ғылым (қызығуына байланысты жеке пәндер, саяхат, құқық,
қоғамдық ғылымдар т.б);
- мәдениет (спорт, театр, кино, оқырмандық қызығу);
- техника (техникалық клубтар, машина жасау, байланыс құралдары,
электрондық техника);
- кәсіби қызығу (мамандығына байланысты салалары бойынша қызығу,
таңдаған мамандына қызығу);
Сабақтан тыс тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастыру арқылы оқушылардың
білімі мен адами құндылық қасиетері қалыптасады.
1.3. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы.
Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну
аймағындағы тенденцияға енеді. Педагогика бөлімдер қатарына бөлінеді.
Педагогика тарихы ежелгі өркениеттерден қазіргі заманға дейінгі
педагогикалық оқудың және тәжірибенің дамуын оқытады. Педагогиканың орта
мектебі, мектепке дейінгі педагогика, бастаушы педагогика, жоғары, кәсіби-
техникалық мектеп, өндірістік, әскери педагогика – бұл бөлімдер оқытудың
мазмұны мен деңгейі бойынша бөлінеді. Теоретикалық педагогикада тәрбиелеу
теориясы және оқыту теориясы – дидактика. Жалпы дидактикадан басқа, пәндік
методика бар. Әлеуметтік педагогика өмір сүру ортасындағы тіршілік ететін
тәрбиені оқытады, бәрінен бұрын, көмекке зәру және тәуекелге бел буған
адамдарға: маскүнемдер балаларына, наркомандарға, қылмескерлерге, жалпы
анти әлеуметтік ортадағы өсіп келе жатырғандарға. Сонымен қатар, ересектер
педагогикасы мен ангдрогогика бар. Андрогогика - қарт адамдармен жұмыс
істеу туралы. Дефектологиялық педагогика зағиптардың (тифлоппедагогика),
ауыр еститіндердің (сурдопедагогика), ойлауы төмен (олигофренопедагогика)
тәрбиелерімен айналысады. Салыстырмалы педагогика әртүрлі елдердегі білім
беруді анлиздеумен айналысады. Пенитенциарлық педагогика бас бостандықтары
шектеулі адамдардың тәрбиесі сұрақтарын оқытады. Педагогика ғылымының ішкі
жүйесі, қоғам мен ғылымдардың дамуын зерттейтін жаңа бөлім дамулары
осындай.
Ғылымның тарихы педагогикалық ойлардың алғашқы түпнұсқалары
жалпыфилософиялық ілімнің шеңберінде дамығанын куәләндырады. Білім беру мен
тәрбиелеу идеялары діни догматтарда, мемлекет туралы ілімде, заңдылықтық
қисындарда, бұрынғы әдеби шығармаларда өз сипатын берген.
Ғылыми ілімнің тереңдеп, кеңеюіне байланысты іс-әрекеттердің шынайы
сипаты, өзіндік жеке бөлімдегі педагогоканың безендірілген түрі,
дифференциациялық ғылымның кезеңі туды. Ары қарай, біздің бұрын көргеніміз
сияқты, ішкіғылыми дифференциация мен көптеген жеке педагогикалық
ғылымдардың безенуі мен олардың білім беру жүйесі жүріп жатты. Ақырында,
ғылыми кіріспенің куәләндыруы бойынша, ғылыми аралық синтез кезеңі туу
үстінде. Адам мен табиғат туралы ғылыми дамудың жалпы тенденциялары
осындай. Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары туралы қазіргі заманғы
көзқарастарды қарастырайық және оларға қысқаша түрде тоқталып өтейік.
Ішкі бөлінулері мен байланыстары қатарында педагогика басқа ғылымдармен
байланысады. Академик Б.М.Кедровтың жіктеуі бойынша, ол медицина мен
техникалық біліммен бірге практикалық ғылым тобына кіреді.
Педагогика интегративтік және практикалық бағдарлық сипатқа ие. Ол басқа
ғылымдардың адам, табиғат, қоғам туралы ілімдерін өзінің пәні –тәрбиені
оқытуда пайдаланады.
Бәрін жақыны психология. Екеуінің арасында бірнеше байланыс жіптері бар.
Ең бастысы – осы ғылымдардың пәндері. Психология заңдардың дамуын, адамның
психикасын оқытса, педагогика тұлғаны дамытудағы басқару заңдылықтарымен
жұмыс жасайды. Тәрбие, ересектер мен балалрға білім беру мақсатты
бағытталған (ойлау, іс-әрекет) психикалардың өзгеруі ретінде болмақ. Ол
психологиялық білімдері меңгермеген мамандарсыз жүзеге асуы мүмкін емес.
Екінші байланыс жібі екі ғылым – оқытудың критерилері мен көрсеткіштері
және тұлғаны тәрбиелеу. Оқушылар білімінің жылдамдық деңгейі жадыларының
өзгеруімен, білім қорларымен, прақтикалық мақсатта білімдерін оңтайлы
қолдана білу арқылы тіркелінеді.
Философия табиғаттың, қоғамның, таным теориясының (гносиология) жалпы
даму заңдары туралы білімді бере отырып, педагогиканың методологиялық
іргесін құрады. Социология педагогикаға әлеуметтік ортадағы тұлғаның
қалыптасуы, қоғамдық топтар, әлеуметтік қатынастар туралы ілім береді.
Этика мен эстетика өнегелік және көркемдік тәрбиенің негізін құра отырып,
морал және табиғаттық эстетика туралы ілім береді. Экономика педагогиканы
білім беруге әсер ететін өндірістік, экономикалық процесстер туралы іліммен
сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияның жаратылысты ғылыми
қоры. Тұлғаны қалыптастыру үшін адамның ағзасын, өмірлік қамтитын
жүйелерін, жоғары нервтік әрекеттерін білу қажет.
Кибернетика, күрделі динамикалық жүйелерімен бірге басқару теориясы,
педагогиканың дамуында үлкен роль ойнайды, яғни, педагогикалық жүйелерді
басқару үрдістері сияқты талданады. Информатика, жинақау, ақпараттарды
өңдеу туралы ғылым, кибернетика жаныныда педагогика үшін өте маңызды. Тіпті
ақпаратты методтар мен педагогикадағы технологияларды оқытатын
педагогикалық информатика – атты ғылыми бағыт пайда болды.
Педагогика басқа да ғылымдармен байланысты. Педагогикалық ілім пәнаралық
сипатқа ие немесе адам педагогикамен қатар, адамның іліміне әсер ететін,
аралас ғылымдардың методтары, теориялары, ақпараттарымен пайдаланып,
көптеген ғылымдарды оқиды. Бірақта педагогика мамандар білу қажет, өзінің
пәні, жүйелік теориясы, ұғымдары бар жеке дара ғылым.
МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
1-тақырып. Тұтас педагогикалық процесс-педагогика пәні мен мұғалім
қызметінің объектісі
Жоспары:
1. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық компонентері. Оқушы
–педагогикалық процестің субъектісі.
2. Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары мен принциптері. Оқытудың
заңдылығы мен заңы.
Дәрістің мақсаты: оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі тұтас педагогикалық
ұғымын түсіндіру, педагогикалық процестің жүзеге асырылуы жөнінде мәлімет
беру.
Ұғымдық түсініктеме сөздер: педагогикалық процесс, даму, оқыту
заңдылықтары, ұғым, мақсат, мазмұн, жүйе, тәрбие, педагогикалық
компоненттер, әрекет және т.б.
1. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық
компонентері. Оқушы –педагогикалық процестің субъектісі
Қазіргі қайта құру кезеңінде тұтас педагогикалық процестің мәні
өте зор, өйткені осы кезеңдегі қоғамдық-өндірістік қатынастың дамуы оқыту
мен тәрбие бірлестігі принципінің толық іске асуын талап етеді.
Орта және жоғары оқу орындары мен мектептен тыс мекемелер жүйесінде
білім беру және тәрбие мақсатын жүзеге асыру процесінтұтас педагогикалық
процесс немесе оқу-тәрбие процесі деп аталады. Білім беру мен тәрбие
міндеттерін толық шешу үшін сабақ үстінде әрбір тақырып бойынша оқуды
тәрбиемен үйлестіріп өткізу - оқу-тәрбие процесінің басты шарты.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру барысында оқушы мен оқытушылар ұжымы
біржағынан тәрбие объектісі, екінші жағынан тәрбие субъектісі болады.
Осыған орай, оқу-тәрбие процесінде мұғалімдер мен оқушылардың
ынтымақтастығы, олардың шығармашылық еңбек етулеріне зор сүйеніш болады.
Тәрбиенің субъектілері мен объектілері арасында әртүрлі байланыстар пайда
болады. Мысалы: мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас арқылы
ақпарат алмасуы, ынтымақтастық немесе бірлестік іс-әрекеті және т.б.
үрдістер жатады. Мұндай байланыстар педагогикалық процестің табысты болуына
әсер етеді.
Педагогиканың келесі негізгі категориясы - оқыту. Бұл оқытушылар мен
оқушьлардың білімді, қабілетті, дағдыларды бойға сіңіріп, игеруге,
оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптастыруға, ақыл-ой күштері мен єлуетті
мүмкіндіктерін жетілдіруге, алға қойған мақсаттарға сай Ұзін-Ұзі
білімдендіру дағдыларын орнықтыруға бағытталған Ұйымдасқан, мақсатты және
басқару арқылы жүзеге асырылатын өзара іс-қимыл жасау процесі. Оқытып-
үйретудің негізін білім, қабілет және дағды құрайды.
Білім - бұл адамда объекгивтік ақиқаттық фактілер, түсініктер және ғылым
заңдары нысанында бейнеленуі. Ол адамзат баласының ұжымдық тәжірибесі,
объективтік ақиқатты танудың нәтижесі болып табылады.
Қабілет - игерілген білімдердің, өмірлік тәжірибенің жєне бойға сіңісті
болѓан даѓдылардың негізінде практикалық және теориялық іс-қимылдарды
саналы әрі дербес түрде орындауға даярлық.
Дағдылар - қажетті іс-әрекеттерді орындау кезінде көрініс табатын, сан
рет толассыз жаттығулар жасау жолымен мейлінше жетілдірілген практикалық іс-
єрекеттің құрамдас бөліктері (компоненттері).
Тұтас педагогикалық процестің өзіне тән компоненттері бар. Олар: оқыту
мен тәрбиелеу мақсаты, мазмұны, формалары мен әдістері және нәтижесі. Бұл
компоненттер бір-бірімен тікелей байланысты түрде іске асырылады сонда ғана
педагогикалық процесс ұтымды нәтиже береді. Тәрбие мен оқыту процесі бірте-
бірте өзін-өзі тәрбиелеу өз бетімен білім алу процестеріне ұласады.
Сондықтан тұтас педагогикалық процесті оқыту, тәрбие, білім беру және даму
процесінің табиғи бірлігі деп қарастырған жөн.
Педагогикалық процестің нәтижелі болуы оның ішкі қозғаушы күштеріне
байланысты. Қозғаушы күш деп- қойылған талаптар мен оларды орындауда
оқушылардың мүмкіншілігі арасындағы қайшылықты атайды. Егер қойылатын талап
оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму дәрежесіне сай келсе, онда қайшылық
даму процесінің көзіне айналады.
Қоғамдық өмірдің қиындығы, міндетті түрде мәліметтердің сапасы мен
көлемінің әрдайым талап ете отырып көбеюін, іс-істеу мен дағдылануды
балалар білуі керек, әрине, бұл олардың көптеген қиыншылықтар мен
кедергілерге әкеп соғады, өйткені міндетті түрде оқытылатын пәндер саны
көбейеді және оқу, еңбек , дене тәрбиесі мен қатар қоғамдық және басқа да
әрекеттер жасалады. Сондай-ақ уақыттың жетіспеушілігі, ақыл-ой, моральдық,
физикалық ауырылқтар көбейеді. Бұл қарама-қайшылық оқу пәндерінің араласын,
арнаулы курстардың құрылуы мен тәрбиелік кештердің қысқартуылуынан
туындайды. Оның оқушы оқуына, еңбекке, ойынға, спортқа, достыққа,
күнделікті қарым-қатынасына әсер етпеуін педагог өнегелілікке ұштастыру
процесінде қадағалап отырады. Қарама-қайшылықтың оқу-тәрбие процесінен
бөлінуі, оның жоғары тиімділігіне жетуі негізгі құрайтын элементтермен оны
бейнелеуші тұтастықта. Бұндай тұтас оқу-тәрбие процесіне мыналар жатады:
• бала еңбегінің тәрбиелік мәні;
• қоғамдық ұйымдардың әртүрлілігі;
• қоғамдық қатынастардың мазмұн жүйесі;
• тұтастықтың негізгі формалары, тәрбиелеудің факторлары мен жүргізілу
жолдары;
• біртұтастық процесті терең қарастыру және т.б.
Егемендікке қол жеткен Қазақстан Республикасындағы оқу орындарының
жаңарып қайта құрылуына байланысты оқыту, білім беру тұрғысындағы басты
мақсат та, міндет те алдыңғы саптағы дамыған елдердің деңгейіне сәйкес
белгіленген мемлекеттік стандарт дәрежесінде ғылым негіздері меңгеріліп
уақыт талабына үйлесімді тәрбиеленген адамдарды қалыптастыру болып
табылады. Жас ұрпақтың шәкіртке берілген ғылыми білімнің мазмұнына тәуелді
деп білсек, оның жүзеге асуы оқыту арқылы орындалады.
Оқыту технологиясының педагогикалық негіздері-білімді ала білуге
тәрбиелеп, ақыл-ойдың қабілетін дамытып, тұлғаның адами негізде
қалыптасуына ықпал етіп, оның ілгері жетіле беруіне бағдар берумен қатар
тұлғаның өздігінен іздене білу қажеттігін туғызу жолдарын айқындау болып
табылады.
Ал таным қабілетінің дамуы оқушының объективтік дүниені, шындықты танып
білуге тиянақты білім алуы оқытудың әдістері мен түрлерін амал-тәсілдерін
жетілдірумен шарттас.
Оқыту ісінің табысты болуы білімдік негіздер мен оның күрделі
құрылымын білумен шектелу емес, меңгерген таным-түсініктерді жүзеге асыра
алумен және оның заңдылықтарын орындауға қалыптастыру арқылы орындалады.
Олай болса білімдендіруде ескерілетін заңдылықтар төмендегідей:
• Оқыту арқылы тұлғаның өздігінен әр жақты еңбектеніп
дамуына бағдар берумен ынталандыру;
• Белсенді іс-әрекетке баулу;
• Даму белсенділігіне қажетті түрткілер туғызу;
• Оқыту барысында шәкіртке талап қоя білу және оларға сенім
білдіре отырып, құрметпен қарау;
• Білімді меңгеру барысындағы қиындықты жеңудегі оқушы ынтасын,
қуанышын қолдай білу;
• Оқушының шығармашылық нышандарын демеп, оны ілгері жетілдіре түсуін
қолдау;
• Оқыту барысында тұлғаның жас және дербес ерекшелігін есепке алу;
• Оқытуда жеке оқушы мен ұжымның белсенділігін көтерудегі
ынтымақтастықты сақтауға ықпал ету;
• Оқытуда мұғалімдер, отбасы, бұқара көпшіліктің біріңғай талап
қоюына ыждаһаттылықпен қарау;
Оқытуда барысында шәкірттің меңгерілген білімін қазына деп білсек оны
ілгері дамытып, өрістетуге бағдар беріп, жол-жосығын үйрету-оқыту әдісімен
сабақтас.
Оқыту әдісі- өте күрделі ұғым, өйткені бұл әрекетті, категорияны
айқындайтын мәселенің аумағы да, қамтитын жүйесі де сан салалы. Сондықтан
да педагогика ілімінде әдістемеге байланысты нақты тұжырымдалған анықтама
боларлық ереже де жоқтың қасы.
Әдістеме ғылымның әр саласын зерттеуші ғылымдар бір-біріне жақын
пікірлер ұсынып оқыту, бірізділік және оны жүзеге асыру жөнінде
білімдендіруді ұйымдастыру әдістерін өз тұрғысынан қойылған мақсатқа жету
тұрғысынан қарастырады.
2.2. Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары. Оқытудың
заңдылығы мен заңы.
Педагогикалық ғылым өзінің пәнін зерттей отырып, оқыту-тәрбиелеу
процесінің теориясын жасайды. Теориялық білімге ұғым (категория), заңдар,
заңдылықтар жатады. Оларды зерттеу теорияны жасау және оқыту-тәрбиелеу
жұмысын педагогикалық процесті ұйымдастыру әдістері бағыт береді.
Ұғымдардың көмегімен педагогикалық шындыққа, сонымен бірге мұғалімнің іс-
әрекетінің объектісі –біртұтас педагогикалық процеске де сипаттама беруге
болады. Педагогикалық процестің заңдарын білу мұғалімнің іс-әрекетін
ұйымдастыруға, педагогикалық жол табуға әсер етеді.
Заңдылықтар мен принциптер педагогикалық қызметін және тақты жаңдайда
дұрыс қолданудың мүмкіндігін құрайды.
Жалпы философиялық бағытта “заң универсалының қозғалысында мәнді
көрсету” (В.И. Ленин). Заң-мәнін нақтырақ айтқанда танымның құрамының бірін
көрсетеді, ал ол эмперикалық деңгейде теорияның дамуына мүмкіндік береді.
Педагогикалық тәрбие туралы ғылым ретінде дамиды, сол қоғамдық
қызметіне сай биологиялық мұра болмайтын, өткен ұрпақтың әлеуметік
тәрбиенің өсіп келе жатқан мұрагерлердің меңгеруіне байланысты. Демек,
тәрбиенің мәні және оның мақсаты индивидтің, адамның барлық қоғамдық
қатынастардың бірлігі ретінде қалыптасуы болады. Әлеуметтік тәжірибені
меңгеру процесі барысында қалыптасқан қоғадық болмысының барлық жақтармен
қатынасы.
Осыдан педагогикалық процестің мынадай заңдары шығуы мүмкін:
• Бала өткен ұрпақтың әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагері тек қана өзінің
белсенді шығармашылық іс-әрекетінің арасында ғана бола алады;
• Индивидтің өзін жүзеге асыра алатын және өз орнын таба алуға дайын
белгілі бір әлеуметтік-азаматтық дәрежесі бар, барлық қоғамдық
қатынастардың бірлігі тұлға ретінде дамуы, әлеуметтену процесі барысында,
әлеуметтік белсенділік кеңістігінің бірте-бірте кеңеюі барысында жүзеге
асады;
• Мұғалімдер мен оқушыларды біріктіретін ұйымдастырылған бірлесіп бөлінген
іс-әрекеттері педагогикалық процеске қатысушылардың әрбіріне және
барлығына жетістіктер мен қамтамасыз етеді.
Педагогикалық процестің заңдылықтары ол оның мәндік ерекшеліктері демек
ол тұтастықта да және бөліктерде өзін көрсетеді. Бірақ, педагогикалық
процестегі өзгерістерін реттеу неге сүйенгендігін білу үшін құбылыстардың,
бөліктердің, процестік элементтердің қалай
Оқыту процесін іске асыру белгілі бір заңдылықтарды меңгеру негізінде
жүзеге асады.
Құбылыстар мен процестер арасындағы объектілі, маңызды, қажетті,
берік, белгілі жағдайда қайталанатын өзара байланыс заңдылық деп аталады.
Өзара байланысы бар объектілер, байланыстың түрі, сипаты, қызмет аясы
анықталған кезде заңдылықты заң деп білеміз.
Оқыту процесінің заңдылықтары оның тұтастығын дәлелдейді. Оқыту
заңдылықтары сыртқы және ішкі, жалпы және жеке деп бөлінеді.
Оқыту процесі дегеніміз- білімділік мақсатқа жетудегі мұғалім мен
оқушы бірлескен іс-әрекетіндегі ықпалдастық және оның нәтижеге жетуін
ұйымдастыру жолдары.
Педагогика ғылымын зерттеушілер оқу процесіне түрлі анықтама
бергенімен, бәрінің тоғысар негізі- оқушының көзқарасын қалыптастырып,
қабілетін дамытып, белсенділігін жетілдіріп, оқуға деген ынта ықыласын
көтеру мәселесін айтамыз. Қазіргі дидактикада оқу үрдісі екі жақты қарым-
қатынас, яғни мұғалімнің оқытушылық қызметі.
Оқыту процесіне байланысты ұсынылатын формула төмендегідей:
Дү- М+АҚ+АБ
Дү-дидактикалық үрдіс
М- мотивация. Оқушының ілімді меңгеруі.
АҚ- алгоритімдік қызмет, оқытушының ілімді игертудегі іс-әрекеті.
АБ- алгаритімдік басқару, мұғалімнің басқарушылық қызметі.
Сыртқы заңдылықтар оқытудың қоғамдық шарттардан, саяси-әлеуметтік
жағдайлардан тәуелділігін сипаттайды.
Ішкі заңдылықтар оқытудың мақсаты, әдістері, құралдары, түрлері
арасындағы байланысты сипатайды. Жалпы заңдылықтар бүкіл оқыту жүйесін
қамтыса, жеке заңдылықтар оқыту жүйесінің нақты, жеке бөліктерін қамтиды.
Оқыту процесінің жалпы заңдылықтары:
• Оқытудың мақсатары, сапасы мен әдіс-тәсілдері қоғам талабына,
мүмкіндіктеріне, педагогика ғылымының даму деңгейіне
тәуелді.
• Білім беру, тәрбиелеу және дамыту өзара байланысты.
• Оқушының таным белсенділігі артқан сайын, оқыту сапасы
Жоғарылайды.
• Оқытудың тиімділігі кері байланысқа, қайталауға, түзету іс-
әрекетеріне тәуелді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 апта.
1-тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері 2 сағат
Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны,
оның басты ерекшеліктері: арнайы пәні, ғылыми-терменологиялық аппараты
зерттеу әдістері.
Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым. Тәрбиенің тарихы мен оның
негізгі сипаты, оның қазіргі қоғам дамуындағы көрнісі. Педагогика
ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік. Педагогиканың
қызметі, пәні және объектісі. Педагогиканың ұғым – түсініктік аппараты.
Педагогиканың негізгі категориялары. Педагогиканың методологиялық
негіздері. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы. Педагогикалық жүйе. Педагогика ғылымының қазіргі
міндеттері. Педагогикалық әдістердің түрлері.
2-тақырып. Жеке тұлғаны дамытудың, тәрбиелеудің қалыптастырудың өзара
байланысы және сипаты- 2 сағат
Тұлға туралы ұғым."Адам", "тұлға", "индивид". Тұлға құрылымының көп
қырлылығы, күрделілігі, оның барлық компоненттерінің өзара байланысы.
"Тұлғаны дамыту", "тәрбиелеу", "қалыптастыру" ұғымдарына сипаттама.
Оқушының дамуы – педагогикалық проблема. Тұлғаның даму проблемасына әртүрлі
көзқарас. Баланың даму процессі. Оқушылардың жас ерекшеліктері. Оқушылардың
дербес ерекшеліктері. Әлеуметтік факторлар және тұлғаның
қалыптасуы.Тұлғаның қалыптасуына тәрбиенің өскен ортасының әсері.
2 апта.
3-тақырып. Балалардың жас және дербес ерекшеліктері, оларды оқу-тәрбие
процесінде есепке алу 2 сағат
Оқушылардың жеке тұлғалық дамуының жас ерекшелік кезеңдері, оларға
сипаттама. Жеке тұлға дамуының педагогикалық проблемасы. Жеке тұлғаның
даму проблемасына әртүрлі көзқарас. Баланың даму процесі.
Жеке тұлғаның дамуындағы жағдайаттар. Қазіргі қоғамның даму кезеңінде
жеке тұлғаны қалыптастырудың ерекшеліктері. Оқушының оқуға деген шынайы
мүмкіндіктерін педагогикалық процесте ұйымдастыруда есепке алу (мазмұны,
құралдары, түрлері мен оқу-тәрбие іс-әрекетінің әдістері).
Негізгі ұғымдар: тұлға, жасерекшелігіне байланысты жаңа тұжырым беру,
дербес ерекшеліктері, даралап оқыту.
МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
3 апта.
1-тақырып. Тұтас педагогикалық процесс- педагогика пәні мен мұғалім
қызметінің объектісі -1 сағат
Педагогика пәні және мұғалімнің іс-әрекет объектісі мектеп
тәжірибесінде, оқу құралдарында, бағдарламаларда осы ұғымдардың дамуы, осы
мәселелердің көрніс табуы. Мұғалімнің объектісі туралы ұғымның қалыптасу
тарихы. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық компонентері. Оқушы-
педагогикалық процестің субъектісі.
Жеке тұлғаның тұтастығы- педагогикалық процестің үш бірліктегі
қызметін іске асыруды түсіндірудің негізі. Жеке тұлғаның шығармашылығы.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары. Педагогикалық процесс. Ұғым.
Жүйе. ,,Мектеп жүйесі,,. Оқутыдың тәрбиелеудің бірлігі – процестің негізгі
мәні. Өзара біріккен іс - әрекеті. Оқу – тәрбие процесін басқару. Оқытудың
заңдылығы мен заңы (мақсат, мазмұн, талап және тұлғаның деңгейі). Оқытудың
принципін сипаттау: дамыту, тәрбиелеу саналылық нәтижелік ғылымилық
көрнекілік өмірмен байланыстылық жүйелілік, бірізділік шамаға лайықтылық
ұжымдық және жеке оқыту.
3 апта.
2-тақырып. Педагогикалық процестің заңдылықтары- 1 сағат
Педагогикалық процесс-күрделі дамушы жүйе. Оның жеке тұлғаны
қалыптастырудағы ролі. Оқу-тәрбие процесін болжау, мұғалімнің әдіснамалық
бағытына тәуелді. Оқу-тәрбие процесіне байланысты әртүрлі көзқарастар.
Табиғаттағы және қоғамдағы құбылыстардың және процестердің даму
заңдылықтарының философиялық мәні.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары, оларға сипаттама:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық талаптарымен келісуі; оқушы мен оқытушының
екі жақты міндетті іс-әрекетімен байланыстыөзара қарым-қатынасы;
оқушылардың белсенділігін арттыру мұғалімнің алдын-ала мұқият ойланған және
ұйымдастырылңан іс-әрекетінің нәтижесі; оқушылар арсындағы өзара іс-
әрекетті мұқият ұйымдастыру педагогикалық процестің тиімділігін арттырудың
шарттары.
4 апта.
3-тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім -1 сағат
Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрекет нәтижесінің
идеалдық моделі.
Қоғамдық мәдениет – жас ұрпақ тәрбиесінің мақсатын айқындаудың
әдіснамалық негізі (материалдық, рухани, әлеуметтік-нормативтік мәдениет).
Сана мен мінез - құлық бірлігі. Балалардың шығармашылық белсенділігі
мен дамуын есепке алу. Тәрбиені өмірмен, әлеуметтік ортамен байланыстыру.
Жағымды тәжірибеге сүйену. Жеке бала мен қатынас. Тәрбиенің гумандық
сипаты. Тұтастығы мен бірлігі. Балаға талап пен құрметті қатар қою.
Оқушылар ұжымына сүйені.
Тәрбиенің әлеуметтік институттары. Мектеп – осы институттар жұмысын
ұйымдастырушы және біріктіруші. Педагогикалық ынтымақтастық.
Отбасылық тәрбие, оған қойылатын талаптар. Отбасының педагогикалық
мәдениеті. Республика Конституциясы отбасылық тәрбие туралы.
Мектептің ата – аналар, қоғамдық ұйымдармен жүргізілетін жұмысының
түрлері. Педагогикалық насихат. Отбасын және байланыс орнату. Ата – аналар
активін құру. Оларды мектептік тәрбие жұмысына қатыстыру.
Негізгі ұғымдар: тәрбиенің мақсаты, жалпы адамзаттық мәдениет, жеке тұлғаны
әлеуметтендіру және дербестендіру, жеке тұлғаны жан-жақты үйлесімді дамыту,
тұлғаның шығармашылық мүмкіндігі.
5 апта.
4- тақырып: Дүниетаным жеке тұлғаны қалыптастырудың өзегі ретінде -1 сағат
Дүниетанымның негізгі компоненттері мен мәні. Дүниетанымның түрлері.
Дүниетанымды қалыптастырудың әдіснамалық негіздері. Философия, оның әртүрлі
бағыттарының қалыптасушы тұлғаның дүниетанымдық көзқарасын бағалаудың
ролі. Дүниетанымды қалыптастырудың психологиялық негіздері. Жеке тұлғаның
құндылық бағыттары. Оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың жолдары мен
құралдары: ғылыми білімді қалыптастыруда көзқарасы мен көзін жеткіз,
оқытудың әдістері мен формаларының, мазмұнның ролі; оқушыларға әлемді
түсінуін қалыптастырудағы көзқарасын қазіргі әлеуметтік жағдайаттарға
талдау жасау; әртүрлі іс-әрекеттер түрлеріне оқушыларды қалыптакстыру;
оқушыны тұлғалық әлеуметтендіру мен дүниетанымдық көзқарасын
қалыптастырудағы мектеп пен жанұяның бірлеаскен іс-әрекеті.
5-апта.
5-тақырып. Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара
әрекетінің мазмұны -1 сағат
Педагогтік білім жүйесінде мұғалім тұлғасының дамуы. БПП-тің даму
жолдары. Оқытудағы дүниетанымдық сұраныс пен қызығу дәлелдеудің негізі.
Оқытудың әсерленуі, оқытудың ұйымдастырудың жүйесі және жолдары туралы
түсінік (жеке оқыту, класс – сабақ жүйесі, лекциялық - семинарлық жүйе
т.б.). Сабақтың типтері және құрылымы. Мұғалімнің БПП-ті зерттеудегі орны.
БПП-тегі әдістердің түрлері, ұйымдастырылу жолдары. Білімнің мазмұны
қоғамның және жеке субъектінің қажетінен туады. Мұғалімнің жеке басының
үлгісі. К.Ушинскийдің талабы. Баланы зерттеу және оның жеке арын сыйлау,
қадірлеу. Тәрбиеші баланың қаһарлы қожасы болмасын, жұмсақ жолдары болсын
(Мағжан).
Тәрбиедегі этникалық талаптар. Халықтың ұлттық тәрбиесі және оны
қолданудың маңызы.
Педагогикалық этика. Мұғалім мәдениеті. Оқушылар пікірімен санасу,
есепке алу.
Оқыту әдістері туралы ұғым, оның дамуы. Оқыту әдістеріне қойылатын
педагогикалық талаптар. Оның атқаратын функциялары: білім беру, дамыту,
тәрбиелеу, оқуға ынталандыру және бақылау.
- оқыту әдістері мен тәсілдері туралы жалпы түсінік.
- Оқыту әдісінің даму тарихы.
- Оқыту әдісінің классификациясы.
- Сабақ. Кітаппен жұмыс. Әдістеме.
Біртұтас педагогикалық процестің мақсаттарының тәрбие ісіндегі
заңдылықтар. Педагогикалық процесті ұйымдастырудың негізгі мақсаттары.
Өмірмен байланыс. Оқыту мен тәрбиені еңбекпен байланыстыру. Оқыту мен
тәрбиені еңбекпен байланыстыру. Оқыту мен тәрбиенің түрлері: көрнекілік,
жалғастық, бірізділік және жүйелілік.
МОДУЛЬ 3. Мектептің тұтас педагогикалық процесін басқару
5 АПТА.
1- тақырып Мектеп туралы нормативтік құжаттардың сипаты -1 сағат
Қазақстан Республикасының Конституциясындағы білім беру мәселелері.
Қазақстан Республикасының ,,Білім беру,, туралы Заңы. Қазақстан
республикасында орта білімді дамыту тұжырымдамасы. Қазақстан
Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандарты туралы
ереже. Базалық оқу жоспары, варианттық оқу жоспарлары, оқу бағдарламалары.
Мектеп түрлері, олардың сипаттамасы, ондағы оқу-тәрбие процесін
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
Негізгі ұғымдар: нормативтік құжат, білім беру стандарты, әртүрлі
үлгідегі мектептер.
2-тақырып. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын диагностикалау-басқарудың
негізі ретінде . Мектеп ішілік бақылау-1 сағат
Халыққа білім беру жүйесіндегі оқу орны ретінде, әртүрлі үлгідегі
мектептерді басқару және жетекшілік ету. Басқару қағидалары. Әкімшілікті
басқару объектісі- мектептегі педагогикалық процесс ретінде. Мектеп
басшыларына қойылатын талаптар. Оқу-тәрбие жұмысы бойынша мектеп
директорының, орынбасарларының атқаратын қызметі.
Мұғалім еңбегі- мектептегі педагогтардың ұжымдық іс-әрекетінің негізгі
бөлігі ретінде. Педагогикалық қарым-қатынас құрылымы. Педагогикалық қарым-
қатынас – шығармашылық іс-әрекет. Бірлесіп қарым- қатынас жасаудағы
педагогтың тәсілдері мен шешімдері. Педагогтың қарым- қатынастық әр
кезеңдегі іске асырылу жағдайлары. Педагогикалық қарым - қатынас қойылатын
талаптар. Қарым - қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін
тәсілдері. Педагогтің жеке тұлғалық қарым-қатынас жасау стилін айқындаудың
әдісі және оның педагогтың кәсіптік өзін - өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы.
6 апта.
3 -тақырып.Мектептің оқу-тәрбие процесін ұйымдастырушылық әдістемелік
басқару -1 сағат
Оқу-тәрбие процесінің әртүрлі кезеңдеріндегі жағдайы мен оның жұмыс
істеуі туралы ақпарат –диагностиканың негізі. Педагогикалық процестің
жағдайы туралы ақпарат түрлері: бастапқы тактикалық, оперативті. Мектеп
директорының және оқу– тәрбие ісі бойынша орынбасарының кластан тыс,
мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруда атқаратын қызметі. Мектеп
құжаттары. Мектеп ішіндегі бақылау жұмыстары. Сабақтарды талдау, кластан
тыс жұмыстардың сапасын талдау. Мектеп жұмысын ғылыми негізде жоспарлау.
Педагогтар кеңесінің, әдіскерлер бірлестігінің, класс жетекшінің жұмыс
жоспары. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі мен мұғалім даярлау ісінде
талапты күшейту. Өз дайындығы мен мұғалімнің шығармашылық қабілеті дамып,
қалыптасуы, оқу–тәрбие ісін тиімді ұйымдастыруда әдістеменің алатын орны.
Мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу және өздігінен білімін көтеру. Алдыңғы
қатарлы іс–тәжірибенің үйрену және пайдалану. Озық тәжірибелерді үйрену
және оны насихаттау. Жаңашыл педагогикалық тәжірибелердің мазмұны. Ғылым
мен озық тәжірибені ендіру.
СЕМИНАР ТАҚЫРЫПТАРЫ.
1 апта
1-тақырып. Сыныптың тәрбиелік жүйесі. Сынып жетекшісінің шығармашылық іс-
әрекетінің нәтижесі ретінде 2 сағат
Тәрбие жүйесі туралы ұғым. Сыныптағы тәрбие жүйесі. Тәрбиелік
технологиялар. Тәрбие жүйесінің моделін жасау.Тәрбие жүйесін құрудағы сынып
жетекшісінің іс-әрекеті. Тәрбиелік іс-шараларды дайындаудың әдістемесі.
Педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекетін үйлестірудегі сынып
жетекшісінің ролі. Сынып жетекшісінің қызметі. Сынып оқушыларының іс-
әрекетін ұйымдастыру түрлеріне сипаттама. Сынып жетекшісінің іс-әрекетін
болжау, және диагностикалау.
Сынып жетекшісінің оқушылардың отбасымен ынтымақтастығының түрлері.
Тәрбие процесінде этнопедагогика материалдарын пайдалану.
Негізгі ұғымдар: педагогикалық процесс, оның жүйелері, сынып
жетекшісі, үйретуші, диагностика, болжау, жоспарлау, ынтымақтастық, тәрбие
жүйесі, тәрбие жүйесін модельдеу.
2 апта.
2 тақырып: Отбасы тәрбиесінің негіздері. 2 сағат
Отбасындағы балалар тәрбиесі. Отбасы тәрбиесі туралы Н.К. Крупская,
А.С. Макаренко, В.А. Сухамлинскийдің педагогикалық идеялалары. Отбасында
педагогикалық процесті ұйымдастырудың теориялық Отбасында педагогикалық
процесті ұйымдастырудың негізгі компоненттері.
Отбасындағы ересектер мен балаларды, тіршілік әрекетін ұйымдастырудың
әдістері, мақсаты, міндеті, мазмұны, құралы, формалары мен отбасындағы
педагогикалық процестің негізгі сипаттамалары оны үйретудің әдістері.
Отбасы мен мектептің ынтымақтастығының түрлері. Отбасы мен
педагогикалық ұжымның жұмысындағы сынып жетекшісінің ролі. Отбасындағы
этнопедагогикалық тәрбие.
Негізгі ұғымдар: отбасылық және қоғамдық тәрбие, отбасы және
мектептегі педагогикалық процесс, ата-аналардың педагогикалық белсенділігі,
ынтымақтастық түрлері, отбасы және мектептің тәрбиелік мүмкіндіктерінің
интеграциясы.
3-тақырып. Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны 2 сағат
Білім берудің мазмұнын анықтаудың ғылыми-педагогикалық негізі: білім
беу және оның мазмұны туралы жалпы ұғым, мектеп тарихындағы білім
мазмұнының мәселелері мен педагогикалық ой-пікірлер; кеңес мектептерінің
дамуы мен қалыптасу дәуіріндегі білім мазмұнын құраудың негізгі кезеңдері;
жалпы адамзаттық мәдениет; әлеуметтік тәжірибе білім берудің негізгі
құрамын анықтаудың негізі ретінде. Білім беру мазмұнының компоненттеріне
сипаттама: табиғат, қоғам, техника, адам, іс-әрекет қабілеті туралы білім
негіздері: алынған білімге сезімдік- құндылық қатынасын тәрбиелеу.
Жалпы, политехникалық, кәсіби білім берудің өзара байланысы. Білім
мазмұнындағы пәнаралық байланыстың мәселелері.
Негізгі ұғымдар: білім беру, білім мазмұны, мәдениет, пән аралық
байланыс, оқушылардың оқу мүмкіндіктері.
4-тақырып Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара әрекетінің
мазмұны 2 сағат
Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі.
Тәрбиенің жан-жақты үйлесімді мазмұны, міндеті, мақсатының өзара
диалектикалық байланысы. Тұлғаның жан-жақты мазмұнды сипатта дамуы
адамзаттық мәдениетті меңгеруменбайланысты. Дүниетаным әлемге, адамдарға,,
өзіне деген көзқарастардың жүйесі ретінде мәдениеттің дамуы және
меңгерілуінің белсенді шартары.
Жеке тұлғаның ақыл-ой мәдениеті, оның мәні. Жалпыадамзаттық мәдениет
әлеміне ену процесіндегі базалық білімнің ролі. Ақыл-ой күші және қабілеті.
Сөз мәдениеті және ойлау мәдениетінің тәрбиесі. Ғылыми дүниетаным жеке
тұлғаның ақыл-ой компоненті ретінде. Танымдық қызығушылықтың ақыл-ой
мәдениетіндегі алатын орны.
5-ТАҚЫРЫП. Тәрбие процесінің теориялық негіздері 2 сағат
Тәрбие жүйесі туралы ұғым. Педагогикалық процесте бала мен жасалатын
қатынастар және оларды тәрбиелеуге қойылатын талаптар.
Мұғалімнің жеке басының үлгісі. К.Ушинскийдің талабы. Баланы зерттеу және
оның жеке арын сыйлау, қадірлеу. Тәрбиеші баланың қаһарлы қожасы болмасын,
жұмсақ жолдары болсын (Мағжан).
Тәрбиедегі этникалық талаптар. Халықтың ұлттық тәрбиесі және оны
қолданудың маңызы.
Педагогикалық этика. Мұғалім мәдениеті. Оқушылар пікірімен санасу,
есепке алу.Сынып жетекшісінің қызметі. Сынып оқушыларының іс-әрекетін
ұйымдастыру түрлеріне сипаттама. Сынып жетекшісінің іс-әрекетін болжау және
диагностикалау. Сынып жетекшісінің оқушылардың отбасымен ынтымақтастығының
түрлері. Тәрбие процесінде этнопедагогикалық материалдарды пайдалану.
6-тақырып. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын диагностикалау-басқарудың
негізі ретінде. Мектеп ішілік бақылау. 4 сағат
Педагогикалық қарым - қатынас құрылымы. Педагогикалық қарым - қатынас
– шығармашылық іс - әрекет. Бірлесіп қарым - қатынас жасаудағы педагогтың
тәсілдері мен шешімдері. Педагогтың қарым - қатынастық әр кезеңдегі іске
асырылу жағдайлары. Педагогикалық қарым - қатынас қойылатын талаптар. Қарым
- қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін тәсілдері.
Педагогтің жеке тұлғалық қарым - қатынас жасау стилін айқындаудың әдісі
және оның педагогтың кәсіптік өзін - өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы. Қазіргі
мектептердегі оқытушылар мен тәрбиешілердің білімдерін жетілдіру сабақтары.
3-тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім 4 сағат
Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық
моделі құрастыру.
Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің негізгі
заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі.
Педагогикалық процесс-күрделі дамушы жүйе. Оның жеке тұлғаны
қалыптастырудағы ролі. Оқу-тәрбие процесін болжау, мұғалімнің әдіснамалық
бағытына тәуелді.
Оқу-тәрбие процесіне байланысты әртүрлі көзқарастар. Табиғаттағы және
қоғамдағы құбылыстардың және процестердің даму заңдылықтарының философиялық
мәні.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары, оларға сипаттама:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық талаптарымен келісуі; оқушы мен оқытушының
екі жақты міндетті іс-әрекетімен байланысты өзара қарым-қатынасы;
оқушылардың белсенділігін арттыру мұғалімнің алдын-ала мұқият ойланған және
ұйымдастырылңан іс-әрекетінің нәтижесі; оқушылар арсындағы өзара іс-
әрекетті мұқият ұйымдастыру педагогикалық процестің тиімділігін арттырудың
шарттары.
ДӘРІСТЕРДІҢ МАЗМҰНЫ
1. бөлім. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1-тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері.
Жоспары:
1. Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым. Тәрбиенің тарихы мен оның
негізгі сипаты, оның қазіргі қоғам дамуындағы көрнісі.
2. Педагогика ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік.
3. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы.
Дәрістің мақсаты: Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогиканың орны
мен ролін,пәні мен міндеттері, ғылым және өнер ретіндегі педагогиканы
нақтылап, қоғамның даму кезеңіндегі ашып көрсету.
Ұғымдық түсіндірме сөздер: педагогика, тәрбие, оқыту, білім беру,
ұғым, даму, әдіс, тәсіл, әдіснама, ғылым т.б.
1.1. Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым.
Қазіргі кезде қазақ қоғамы қоғамдық экономикалық жүйеден екінші бір
жүйеге өтудің қиын кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір
сүруіне жағдай жасалу, олардың әділеттілік, еріктілік, қайрымдылық
құндылықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік
қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп жақтылығы бақалады. Бұл негізінен
белгілі курстар арқылы немесе ”жоғарыдағы” адамдардың ниеттенуіне
байланысты. Жалпы әрбір адамның мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға
болмайды. Сондықтан Қазақстанның әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске
асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақылды, мәдениетті,
гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби бағдарлы болса, соғұрлы қоғам
өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол себептен, Қазақстанның болашақ иелерін
сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы
өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам
күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол
себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі
болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы
ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу
тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми
аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы.
Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы
"баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің
дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі
бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер
қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім
беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік
тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында,
өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында
теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар
өшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың
қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші
мақсаттың саналы түрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп
тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды және жалпы кез-келген
адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада өзін
маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті – студенттің
тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және ізденіске,
сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік маңызды
іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді. Әлем қаншалықты көпқырлы, соншалықты әртүрлі
және педагогикалық дәстүрлі. Бірақ осы үрдіс ішінде рухани интеграциялар
әртүрлі адамзаттық қауымдастықтағы әлемдік білім беру кеңістігі мен жалпы
білім беру-тәрбиелеу стратегиялардың және идеяларың мақсатты бағытталған
ізденісі болып табылады. Ал бұл педагогикалық методтар мен технологиялар,
тәрбиелеу мен оқытудағы заңдылықтар мен принциптер, негізгі категориялар
мазмұны мен мағынасына тояттап және тұрақтап, педагогикалық ғылым дамуының
әсер етуіне сәйкес.
Педагогика – адамзат қоғамының даму тарихымен бірге өмір сүріп, дамып
келе жатқан, адамдардың тәрбие, оқыту, білім беру деп аталатын саналы
әрекетін зерттейтін ғылым. Тәрбие, оқыту мен білім беру ісінде қоғам мен
оның мүшесі болып табылатын жеке адам өзара мүдделес, мұраттас. Әрбір ата-
ана дүние есігін енді ғана ашқан нәрестесін өзінің үлкен саналы ғұмырының
жалғасы, бүгінгіні ертеңге жалғастырушы деп біледі, ал қоғам, дәлірек
айтқанда, оның саяси реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас адамның
тәрбиелі тағылымды, білімдар және парасатты азамат болып өсуін өзінің
қуаттылығының, мызғымас беріктігінің, өркениеттілігінің кепілі деп
санайды. Осы ортақ мүдде мақсат бірлігі, сан ғасырлық тәжірибе, бұл
саладағы алғашқы зерттеулер, тұжырымдар, қоғамдық құрылыстардың өзгеруі
кезінде болмай қоймайтын сан қырлы, алуан саналы жүйелілік өзгерістер
педагогиканың биік мәртебелі, іргелі ғылым ретінде қалыптасуына негіз
қалады.
Педагогика атауының түп-төркіні гректің “пайдос” – бала және “аго” –
деген сөзінен шыққан. “Пайдагогос” тура маынасында аударсақ “бала
жетектеуші” деген ұғымды білдіреді. Ежелгі Грецияда қожайынның баласын
мектепке жетектеп апарып, алып қайтатын құлды педагог деп атаған. Ал
мектепте ұстаздық етумен басқа білімдар құлдар айналысқан. Тәрбиелеу мен
білім беру тұтастай алғанда баланы сан-саналы мазмұнда, кемел өмірге
баулитын, яғни оған тәрбие, білім беретін, рухани жағынан байып, жан-жақты,
тоғысып жетілуіне бағыт-бағдар жасайтын, жол көрсететін ерекше сала, осы
бірегей өнердің мән-мазмұнын ашу үшін “педагогика” сөзі бірте-бірте кең
ұғымда қолданыла бастады. Білім беру мен тәрбие өнеріндегі басты тұлға-
ұстаз. Ұстаз балабақшада- тәрбиеші, мектепте-мұғалім, жоғары оқу орнында-
оқытушы деп аталып, әрбір шәкірт үшін өзіндік ерекшелігі жермен көктей.
1.2. Педагогика ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік.
Тәрбие әдісі (гректің методос -жол деген сөзі) –бұл тәрбиеге қойған
мақсаттарға қол жеткізу үшін пайдаланылатын жол, тәсілдер –тәрбиелеу
саласына, еркіне, сезіміне, іс-әрекетіне әсер ету шаралары.
Тәрбие тәсілі- жалпы әдістің бөлігі жеке дара әрекет, нақты іс.
Тәсілдер- бұл тәрбиешінің қойылған мақсатқа тез жету үшін
тәрбиеленушілермен бірге салатын жолы деуге болады. Егер оны басқа
тәрбиешілер де пайдалана бастаса, біртіндеп ол жол әдіске айналады.
Тәрбие әдістері мен тәсілдерін тану, оларды дұрыс қолдану–бұл
педагогикалық шеберлік деңгейінің маңызды сипаттамасын білдіреді. Демек
тәрбие әдістері мен тәсілдері тығыз байланысты.
Тәрбие құрал-жабдығы кең түсінікті қамтиды. Тәсіл –деп жеке әсер
етуді түсінсек, құрал түсінігі сол тәсілдердің бірлігін білдіреді. Құрал-
жабдық бұл қолданымдағы тәсіл емес бірақ әлі әдіске жете қоймаған шара.
Мысалы: еңбек –тәрбие құралы, бірақ еңбекті бағалау, көрсету қателігін
анықтау-бұл ондағы тәсілдер.
Осыған байланысты кейде тәрбие әдісі қойылған мақсатқа жету
тәсілдерімен құралдары жүйесі ретінде анықталады, өйткені әдіс құрылымында
тәсілдер мен құралдар міндетті түрде бірге қарастырылады.
Әдістерді таңдау көптеген жағдайларға байланысты. Бірақ факторлардың
саналуандығына қарамастан әдістерді таңдау детерминатты, яғни себепті
байланыста болып келеді.
Тәрбие әдістерін таңдауды анықтайтын жалпы принциптерді қарастырайық.
Бірінші кезекте төмендегі мәселелер ескерілуі керек.
• Тәрбие мақсаттары мен міндеттері.
• Тәрбие мағынасы.
• Тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктері.
• Ұжымның қалыптасу деңгейі.
• Тәрбиеленушінің жекелік және тұлғалық ерекшеліктері.
• Тәрбиелік жағдайдар.
• Тәрбие құралы.
• Педагогикалық дәреже деңгейі.
• Тәрбие уақыты.
• Күтілетін нәтижелер және т.б.
Әдістер және олардың әртүрлі модельдерінің көптігі соншалық, керекті
мақсатқа сай келер әдісті таңдауға сол әдістердің жіктелуі ғана
көмектесе алады. Әдістердің жіктелуі анықталған белгілерге қарай
құрылған әдістер жүйесі.
Жіктелудің өзі әдістердің қайыссының жалпы немесе жалқы екенін, нақты
және кездейсоқ, теориялық немесе практикалық екенін білуге сонымен бірге
оларды дұрыс таңдауға, барынша ұтымды пайдалануға көмектеседі. Жіктелуге
сүйене отырып, педагог тек әдістер жүйесін ғана танып қоймай, ол әртүрлі
әдістер белгілерінің өзгерісін жақсы түсінеді.
Кез-келген әдістің ғылыми жіктелуі олардың жалпы негіздері мен
белгілерін анықтаудан басталады. Тәрбие әдістері жүйесіне орай танылатын
белгілер өте көп.
Қазіргі педагогикада ондаған жіктеме белгілі, бірақ тәжірибелік
міндеттерді қарастырады. Қазіргі кезде тәрбие әдістерінің тиімді жетілуі
бір мақсатқа, мазмұнға негізделген тәрбие бағытын қолдайды. Осыған орай
тәрбие әдісінің үш тобын бөлуге болады:
• Тұлғаның ақыл-ойын қалыптастыру әдістері.
• Іс-әрекеттерді ұйымдастыру және қоғамдық, құқықтық тәжірибе
қалыптастыру әдістері.
• Іс-әрекетке және мінез-құлыққа ынталандыру әдістері.
Бұл қасиеттер тәрбие түрлері мен әдістерін дұрыс жүргізу тәрбиелік іс
–шара арқылы жүзеге асады.
Тәрбие жұмысын жүргізу формалары мен әдістері
Т Тәрбие сағаты Әңгімелесу
ә
р
б
и
е
т
ү
р
л
е
р
і
м
е
н
ә
д
і
с
т
е
р
і
Пікір таласу
Көңілді тапқырлар Пікірталас
клубы
Ауызша
Дебаттар Сұрақ-жауап
Сұхбат
Дөңгелек үстел Пікірталасу
Баяндау
Өз бетінше жұмыс Ізденушілік
Жазбаша
Кездесу кеші Әңгімелесу
Баяндау
Саяхат Табиғи көрнекілік
Тәжірибелік
Шығармашылық жұмыстар Ізденушілік
Түсіндіру
Танымдық ойындар Рольдік, ұлттық,
іскерлік, спорттық
Ойлан тап
Әдіс- оқыту барысында мұғалім мен шәкірттің ынтымақтаса еңбектену
нәтижесінде қойылған мақсатқа жетуін реттейтін тәсіл. Оқыту әдісінің
көмегімен оқушы белгілі деңгейдегі білімді, іскерлік әрекетін машықтық
дағдысын игереді, дүниетанымын қалыптастырады, қабілетін жетілдіреді. Ал
оқыту барысында әдісті таңдайтын және оның нақты әрекетке айналдыратын
мұғалім. Сонымен оқыту әдісінің атқаратын қызметі білімдендірудегі тиісті
мақсатқа жету, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне, білімдігіне,
іскерлігіне, оқыту әдістері мен технологиясын терең меңгергеніне,
оқушыларды ынталандыруына тікелей байланысты.
Мектепте оқу-тәрбие үрдісінде атап айтқанда:
- өнер және тіл (музыка, сурет, сөз өнері, қолөнер т.б);
- білім және ғылым (қызығуына байланысты жеке пәндер, саяхат, құқық,
қоғамдық ғылымдар т.б);
- мәдениет (спорт, театр, кино, оқырмандық қызығу);
- техника (техникалық клубтар, машина жасау, байланыс құралдары,
электрондық техника);
- кәсіби қызығу (мамандығына байланысты салалары бойынша қызығу,
таңдаған мамандына қызығу);
Сабақтан тыс тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастыру арқылы оқушылардың
білімі мен адами құндылық қасиетері қалыптасады.
1.3. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы.
Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну
аймағындағы тенденцияға енеді. Педагогика бөлімдер қатарына бөлінеді.
Педагогика тарихы ежелгі өркениеттерден қазіргі заманға дейінгі
педагогикалық оқудың және тәжірибенің дамуын оқытады. Педагогиканың орта
мектебі, мектепке дейінгі педагогика, бастаушы педагогика, жоғары, кәсіби-
техникалық мектеп, өндірістік, әскери педагогика – бұл бөлімдер оқытудың
мазмұны мен деңгейі бойынша бөлінеді. Теоретикалық педагогикада тәрбиелеу
теориясы және оқыту теориясы – дидактика. Жалпы дидактикадан басқа, пәндік
методика бар. Әлеуметтік педагогика өмір сүру ортасындағы тіршілік ететін
тәрбиені оқытады, бәрінен бұрын, көмекке зәру және тәуекелге бел буған
адамдарға: маскүнемдер балаларына, наркомандарға, қылмескерлерге, жалпы
анти әлеуметтік ортадағы өсіп келе жатырғандарға. Сонымен қатар, ересектер
педагогикасы мен ангдрогогика бар. Андрогогика - қарт адамдармен жұмыс
істеу туралы. Дефектологиялық педагогика зағиптардың (тифлоппедагогика),
ауыр еститіндердің (сурдопедагогика), ойлауы төмен (олигофренопедагогика)
тәрбиелерімен айналысады. Салыстырмалы педагогика әртүрлі елдердегі білім
беруді анлиздеумен айналысады. Пенитенциарлық педагогика бас бостандықтары
шектеулі адамдардың тәрбиесі сұрақтарын оқытады. Педагогика ғылымының ішкі
жүйесі, қоғам мен ғылымдардың дамуын зерттейтін жаңа бөлім дамулары
осындай.
Ғылымның тарихы педагогикалық ойлардың алғашқы түпнұсқалары
жалпыфилософиялық ілімнің шеңберінде дамығанын куәләндырады. Білім беру мен
тәрбиелеу идеялары діни догматтарда, мемлекет туралы ілімде, заңдылықтық
қисындарда, бұрынғы әдеби шығармаларда өз сипатын берген.
Ғылыми ілімнің тереңдеп, кеңеюіне байланысты іс-әрекеттердің шынайы
сипаты, өзіндік жеке бөлімдегі педагогоканың безендірілген түрі,
дифференциациялық ғылымның кезеңі туды. Ары қарай, біздің бұрын көргеніміз
сияқты, ішкіғылыми дифференциация мен көптеген жеке педагогикалық
ғылымдардың безенуі мен олардың білім беру жүйесі жүріп жатты. Ақырында,
ғылыми кіріспенің куәләндыруы бойынша, ғылыми аралық синтез кезеңі туу
үстінде. Адам мен табиғат туралы ғылыми дамудың жалпы тенденциялары
осындай. Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары туралы қазіргі заманғы
көзқарастарды қарастырайық және оларға қысқаша түрде тоқталып өтейік.
Ішкі бөлінулері мен байланыстары қатарында педагогика басқа ғылымдармен
байланысады. Академик Б.М.Кедровтың жіктеуі бойынша, ол медицина мен
техникалық біліммен бірге практикалық ғылым тобына кіреді.
Педагогика интегративтік және практикалық бағдарлық сипатқа ие. Ол басқа
ғылымдардың адам, табиғат, қоғам туралы ілімдерін өзінің пәні –тәрбиені
оқытуда пайдаланады.
Бәрін жақыны психология. Екеуінің арасында бірнеше байланыс жіптері бар.
Ең бастысы – осы ғылымдардың пәндері. Психология заңдардың дамуын, адамның
психикасын оқытса, педагогика тұлғаны дамытудағы басқару заңдылықтарымен
жұмыс жасайды. Тәрбие, ересектер мен балалрға білім беру мақсатты
бағытталған (ойлау, іс-әрекет) психикалардың өзгеруі ретінде болмақ. Ол
психологиялық білімдері меңгермеген мамандарсыз жүзеге асуы мүмкін емес.
Екінші байланыс жібі екі ғылым – оқытудың критерилері мен көрсеткіштері
және тұлғаны тәрбиелеу. Оқушылар білімінің жылдамдық деңгейі жадыларының
өзгеруімен, білім қорларымен, прақтикалық мақсатта білімдерін оңтайлы
қолдана білу арқылы тіркелінеді.
Философия табиғаттың, қоғамның, таным теориясының (гносиология) жалпы
даму заңдары туралы білімді бере отырып, педагогиканың методологиялық
іргесін құрады. Социология педагогикаға әлеуметтік ортадағы тұлғаның
қалыптасуы, қоғамдық топтар, әлеуметтік қатынастар туралы ілім береді.
Этика мен эстетика өнегелік және көркемдік тәрбиенің негізін құра отырып,
морал және табиғаттық эстетика туралы ілім береді. Экономика педагогиканы
білім беруге әсер ететін өндірістік, экономикалық процесстер туралы іліммен
сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияның жаратылысты ғылыми
қоры. Тұлғаны қалыптастыру үшін адамның ағзасын, өмірлік қамтитын
жүйелерін, жоғары нервтік әрекеттерін білу қажет.
Кибернетика, күрделі динамикалық жүйелерімен бірге басқару теориясы,
педагогиканың дамуында үлкен роль ойнайды, яғни, педагогикалық жүйелерді
басқару үрдістері сияқты талданады. Информатика, жинақау, ақпараттарды
өңдеу туралы ғылым, кибернетика жаныныда педагогика үшін өте маңызды. Тіпті
ақпаратты методтар мен педагогикадағы технологияларды оқытатын
педагогикалық информатика – атты ғылыми бағыт пайда болды.
Педагогика басқа да ғылымдармен байланысты. Педагогикалық ілім пәнаралық
сипатқа ие немесе адам педагогикамен қатар, адамның іліміне әсер ететін,
аралас ғылымдардың методтары, теориялары, ақпараттарымен пайдаланып,
көптеген ғылымдарды оқиды. Бірақта педагогика мамандар білу қажет, өзінің
пәні, жүйелік теориясы, ұғымдары бар жеке дара ғылым.
МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
1-тақырып. Тұтас педагогикалық процесс-педагогика пәні мен мұғалім
қызметінің объектісі
Жоспары:
1. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық компонентері. Оқушы
–педагогикалық процестің субъектісі.
2. Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары мен принциптері. Оқытудың
заңдылығы мен заңы.
Дәрістің мақсаты: оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі тұтас педагогикалық
ұғымын түсіндіру, педагогикалық процестің жүзеге асырылуы жөнінде мәлімет
беру.
Ұғымдық түсініктеме сөздер: педагогикалық процесс, даму, оқыту
заңдылықтары, ұғым, мақсат, мазмұн, жүйе, тәрбие, педагогикалық
компоненттер, әрекет және т.б.
1. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық
компонентері. Оқушы –педагогикалық процестің субъектісі
Қазіргі қайта құру кезеңінде тұтас педагогикалық процестің мәні
өте зор, өйткені осы кезеңдегі қоғамдық-өндірістік қатынастың дамуы оқыту
мен тәрбие бірлестігі принципінің толық іске асуын талап етеді.
Орта және жоғары оқу орындары мен мектептен тыс мекемелер жүйесінде
білім беру және тәрбие мақсатын жүзеге асыру процесінтұтас педагогикалық
процесс немесе оқу-тәрбие процесі деп аталады. Білім беру мен тәрбие
міндеттерін толық шешу үшін сабақ үстінде әрбір тақырып бойынша оқуды
тәрбиемен үйлестіріп өткізу - оқу-тәрбие процесінің басты шарты.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру барысында оқушы мен оқытушылар ұжымы
біржағынан тәрбие объектісі, екінші жағынан тәрбие субъектісі болады.
Осыған орай, оқу-тәрбие процесінде мұғалімдер мен оқушылардың
ынтымақтастығы, олардың шығармашылық еңбек етулеріне зор сүйеніш болады.
Тәрбиенің субъектілері мен объектілері арасында әртүрлі байланыстар пайда
болады. Мысалы: мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас арқылы
ақпарат алмасуы, ынтымақтастық немесе бірлестік іс-әрекеті және т.б.
үрдістер жатады. Мұндай байланыстар педагогикалық процестің табысты болуына
әсер етеді.
Педагогиканың келесі негізгі категориясы - оқыту. Бұл оқытушылар мен
оқушьлардың білімді, қабілетті, дағдыларды бойға сіңіріп, игеруге,
оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптастыруға, ақыл-ой күштері мен єлуетті
мүмкіндіктерін жетілдіруге, алға қойған мақсаттарға сай Ұзін-Ұзі
білімдендіру дағдыларын орнықтыруға бағытталған Ұйымдасқан, мақсатты және
басқару арқылы жүзеге асырылатын өзара іс-қимыл жасау процесі. Оқытып-
үйретудің негізін білім, қабілет және дағды құрайды.
Білім - бұл адамда объекгивтік ақиқаттық фактілер, түсініктер және ғылым
заңдары нысанында бейнеленуі. Ол адамзат баласының ұжымдық тәжірибесі,
объективтік ақиқатты танудың нәтижесі болып табылады.
Қабілет - игерілген білімдердің, өмірлік тәжірибенің жєне бойға сіңісті
болѓан даѓдылардың негізінде практикалық және теориялық іс-қимылдарды
саналы әрі дербес түрде орындауға даярлық.
Дағдылар - қажетті іс-әрекеттерді орындау кезінде көрініс табатын, сан
рет толассыз жаттығулар жасау жолымен мейлінше жетілдірілген практикалық іс-
єрекеттің құрамдас бөліктері (компоненттері).
Тұтас педагогикалық процестің өзіне тән компоненттері бар. Олар: оқыту
мен тәрбиелеу мақсаты, мазмұны, формалары мен әдістері және нәтижесі. Бұл
компоненттер бір-бірімен тікелей байланысты түрде іске асырылады сонда ғана
педагогикалық процесс ұтымды нәтиже береді. Тәрбие мен оқыту процесі бірте-
бірте өзін-өзі тәрбиелеу өз бетімен білім алу процестеріне ұласады.
Сондықтан тұтас педагогикалық процесті оқыту, тәрбие, білім беру және даму
процесінің табиғи бірлігі деп қарастырған жөн.
Педагогикалық процестің нәтижелі болуы оның ішкі қозғаушы күштеріне
байланысты. Қозғаушы күш деп- қойылған талаптар мен оларды орындауда
оқушылардың мүмкіншілігі арасындағы қайшылықты атайды. Егер қойылатын талап
оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму дәрежесіне сай келсе, онда қайшылық
даму процесінің көзіне айналады.
Қоғамдық өмірдің қиындығы, міндетті түрде мәліметтердің сапасы мен
көлемінің әрдайым талап ете отырып көбеюін, іс-істеу мен дағдылануды
балалар білуі керек, әрине, бұл олардың көптеген қиыншылықтар мен
кедергілерге әкеп соғады, өйткені міндетті түрде оқытылатын пәндер саны
көбейеді және оқу, еңбек , дене тәрбиесі мен қатар қоғамдық және басқа да
әрекеттер жасалады. Сондай-ақ уақыттың жетіспеушілігі, ақыл-ой, моральдық,
физикалық ауырылқтар көбейеді. Бұл қарама-қайшылық оқу пәндерінің араласын,
арнаулы курстардың құрылуы мен тәрбиелік кештердің қысқартуылуынан
туындайды. Оның оқушы оқуына, еңбекке, ойынға, спортқа, достыққа,
күнделікті қарым-қатынасына әсер етпеуін педагог өнегелілікке ұштастыру
процесінде қадағалап отырады. Қарама-қайшылықтың оқу-тәрбие процесінен
бөлінуі, оның жоғары тиімділігіне жетуі негізгі құрайтын элементтермен оны
бейнелеуші тұтастықта. Бұндай тұтас оқу-тәрбие процесіне мыналар жатады:
• бала еңбегінің тәрбиелік мәні;
• қоғамдық ұйымдардың әртүрлілігі;
• қоғамдық қатынастардың мазмұн жүйесі;
• тұтастықтың негізгі формалары, тәрбиелеудің факторлары мен жүргізілу
жолдары;
• біртұтастық процесті терең қарастыру және т.б.
Егемендікке қол жеткен Қазақстан Республикасындағы оқу орындарының
жаңарып қайта құрылуына байланысты оқыту, білім беру тұрғысындағы басты
мақсат та, міндет те алдыңғы саптағы дамыған елдердің деңгейіне сәйкес
белгіленген мемлекеттік стандарт дәрежесінде ғылым негіздері меңгеріліп
уақыт талабына үйлесімді тәрбиеленген адамдарды қалыптастыру болып
табылады. Жас ұрпақтың шәкіртке берілген ғылыми білімнің мазмұнына тәуелді
деп білсек, оның жүзеге асуы оқыту арқылы орындалады.
Оқыту технологиясының педагогикалық негіздері-білімді ала білуге
тәрбиелеп, ақыл-ойдың қабілетін дамытып, тұлғаның адами негізде
қалыптасуына ықпал етіп, оның ілгері жетіле беруіне бағдар берумен қатар
тұлғаның өздігінен іздене білу қажеттігін туғызу жолдарын айқындау болып
табылады.
Ал таным қабілетінің дамуы оқушының объективтік дүниені, шындықты танып
білуге тиянақты білім алуы оқытудың әдістері мен түрлерін амал-тәсілдерін
жетілдірумен шарттас.
Оқыту ісінің табысты болуы білімдік негіздер мен оның күрделі
құрылымын білумен шектелу емес, меңгерген таным-түсініктерді жүзеге асыра
алумен және оның заңдылықтарын орындауға қалыптастыру арқылы орындалады.
Олай болса білімдендіруде ескерілетін заңдылықтар төмендегідей:
• Оқыту арқылы тұлғаның өздігінен әр жақты еңбектеніп
дамуына бағдар берумен ынталандыру;
• Белсенді іс-әрекетке баулу;
• Даму белсенділігіне қажетті түрткілер туғызу;
• Оқыту барысында шәкіртке талап қоя білу және оларға сенім
білдіре отырып, құрметпен қарау;
• Білімді меңгеру барысындағы қиындықты жеңудегі оқушы ынтасын,
қуанышын қолдай білу;
• Оқушының шығармашылық нышандарын демеп, оны ілгері жетілдіре түсуін
қолдау;
• Оқыту барысында тұлғаның жас және дербес ерекшелігін есепке алу;
• Оқытуда жеке оқушы мен ұжымның белсенділігін көтерудегі
ынтымақтастықты сақтауға ықпал ету;
• Оқытуда мұғалімдер, отбасы, бұқара көпшіліктің біріңғай талап
қоюына ыждаһаттылықпен қарау;
Оқытуда барысында шәкірттің меңгерілген білімін қазына деп білсек оны
ілгері дамытып, өрістетуге бағдар беріп, жол-жосығын үйрету-оқыту әдісімен
сабақтас.
Оқыту әдісі- өте күрделі ұғым, өйткені бұл әрекетті, категорияны
айқындайтын мәселенің аумағы да, қамтитын жүйесі де сан салалы. Сондықтан
да педагогика ілімінде әдістемеге байланысты нақты тұжырымдалған анықтама
боларлық ереже де жоқтың қасы.
Әдістеме ғылымның әр саласын зерттеуші ғылымдар бір-біріне жақын
пікірлер ұсынып оқыту, бірізділік және оны жүзеге асыру жөнінде
білімдендіруді ұйымдастыру әдістерін өз тұрғысынан қойылған мақсатқа жету
тұрғысынан қарастырады.
2.2. Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары. Оқытудың
заңдылығы мен заңы.
Педагогикалық ғылым өзінің пәнін зерттей отырып, оқыту-тәрбиелеу
процесінің теориясын жасайды. Теориялық білімге ұғым (категория), заңдар,
заңдылықтар жатады. Оларды зерттеу теорияны жасау және оқыту-тәрбиелеу
жұмысын педагогикалық процесті ұйымдастыру әдістері бағыт береді.
Ұғымдардың көмегімен педагогикалық шындыққа, сонымен бірге мұғалімнің іс-
әрекетінің объектісі –біртұтас педагогикалық процеске де сипаттама беруге
болады. Педагогикалық процестің заңдарын білу мұғалімнің іс-әрекетін
ұйымдастыруға, педагогикалық жол табуға әсер етеді.
Заңдылықтар мен принциптер педагогикалық қызметін және тақты жаңдайда
дұрыс қолданудың мүмкіндігін құрайды.
Жалпы философиялық бағытта “заң универсалының қозғалысында мәнді
көрсету” (В.И. Ленин). Заң-мәнін нақтырақ айтқанда танымның құрамының бірін
көрсетеді, ал ол эмперикалық деңгейде теорияның дамуына мүмкіндік береді.
Педагогикалық тәрбие туралы ғылым ретінде дамиды, сол қоғамдық
қызметіне сай биологиялық мұра болмайтын, өткен ұрпақтың әлеуметік
тәрбиенің өсіп келе жатқан мұрагерлердің меңгеруіне байланысты. Демек,
тәрбиенің мәні және оның мақсаты индивидтің, адамның барлық қоғамдық
қатынастардың бірлігі ретінде қалыптасуы болады. Әлеуметтік тәжірибені
меңгеру процесі барысында қалыптасқан қоғадық болмысының барлық жақтармен
қатынасы.
Осыдан педагогикалық процестің мынадай заңдары шығуы мүмкін:
• Бала өткен ұрпақтың әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагері тек қана өзінің
белсенді шығармашылық іс-әрекетінің арасында ғана бола алады;
• Индивидтің өзін жүзеге асыра алатын және өз орнын таба алуға дайын
белгілі бір әлеуметтік-азаматтық дәрежесі бар, барлық қоғамдық
қатынастардың бірлігі тұлға ретінде дамуы, әлеуметтену процесі барысында,
әлеуметтік белсенділік кеңістігінің бірте-бірте кеңеюі барысында жүзеге
асады;
• Мұғалімдер мен оқушыларды біріктіретін ұйымдастырылған бірлесіп бөлінген
іс-әрекеттері педагогикалық процеске қатысушылардың әрбіріне және
барлығына жетістіктер мен қамтамасыз етеді.
Педагогикалық процестің заңдылықтары ол оның мәндік ерекшеліктері демек
ол тұтастықта да және бөліктерде өзін көрсетеді. Бірақ, педагогикалық
процестегі өзгерістерін реттеу неге сүйенгендігін білу үшін құбылыстардың,
бөліктердің, процестік элементтердің қалай
Оқыту процесін іске асыру белгілі бір заңдылықтарды меңгеру негізінде
жүзеге асады.
Құбылыстар мен процестер арасындағы объектілі, маңызды, қажетті,
берік, белгілі жағдайда қайталанатын өзара байланыс заңдылық деп аталады.
Өзара байланысы бар объектілер, байланыстың түрі, сипаты, қызмет аясы
анықталған кезде заңдылықты заң деп білеміз.
Оқыту процесінің заңдылықтары оның тұтастығын дәлелдейді. Оқыту
заңдылықтары сыртқы және ішкі, жалпы және жеке деп бөлінеді.
Оқыту процесі дегеніміз- білімділік мақсатқа жетудегі мұғалім мен
оқушы бірлескен іс-әрекетіндегі ықпалдастық және оның нәтижеге жетуін
ұйымдастыру жолдары.
Педагогика ғылымын зерттеушілер оқу процесіне түрлі анықтама
бергенімен, бәрінің тоғысар негізі- оқушының көзқарасын қалыптастырып,
қабілетін дамытып, белсенділігін жетілдіріп, оқуға деген ынта ықыласын
көтеру мәселесін айтамыз. Қазіргі дидактикада оқу үрдісі екі жақты қарым-
қатынас, яғни мұғалімнің оқытушылық қызметі.
Оқыту процесіне байланысты ұсынылатын формула төмендегідей:
Дү- М+АҚ+АБ
Дү-дидактикалық үрдіс
М- мотивация. Оқушының ілімді меңгеруі.
АҚ- алгоритімдік қызмет, оқытушының ілімді игертудегі іс-әрекеті.
АБ- алгаритімдік басқару, мұғалімнің басқарушылық қызметі.
Сыртқы заңдылықтар оқытудың қоғамдық шарттардан, саяси-әлеуметтік
жағдайлардан тәуелділігін сипаттайды.
Ішкі заңдылықтар оқытудың мақсаты, әдістері, құралдары, түрлері
арасындағы байланысты сипатайды. Жалпы заңдылықтар бүкіл оқыту жүйесін
қамтыса, жеке заңдылықтар оқыту жүйесінің нақты, жеке бөліктерін қамтиды.
Оқыту процесінің жалпы заңдылықтары:
• Оқытудың мақсатары, сапасы мен әдіс-тәсілдері қоғам талабына,
мүмкіндіктеріне, педагогика ғылымының даму деңгейіне
тәуелді.
• Білім беру, тәрбиелеу және дамыту өзара байланысты.
• Оқушының таным белсенділігі артқан сайын, оқыту сапасы
Жоғарылайды.
• Оқытудың тиімділігі кері байланысқа, қайталауға, түзету іс-
әрекетеріне тәуелді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz