Депозиттік портфель - қаржы инструменттеріне инвестиция жұмсаудың қаражат көздері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І . тарау. Депозиттік портфель . қаржы инструменттеріне инвестиция жұмсаудың қаражат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Сырттан тартылған қаражаттарды инвестиция жасайтын қаржы инструменттері және оларға сипатама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Депозиттердің инвестициялық портфельді қалыптастырудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
ІІ . тарау. Депозиттік ресурстарды инвестициялаудың негіздері
(«Қазақстан Халық Банкі» АҚ . ның материалына негіздей отырып) ... ... ...23
2.1. Инвестициялық портфельдің табыстылығы және оның депозиттік сыйақымен байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2. Инвестициялық тәуекелдер және оларды басқару әдістері, ... ... .38
2.3. Инвестициялық портфельдің диверсификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.4. Коммерциялық банктерде инвестициялық
портфельді қалыптастырудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ІІІ . тарау. Коммерциялық банктерде депозиттік ресурстардың тиімділігін арттырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
3.1. Депозиттерді инвестициялаудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... .52
3.2. Инвестициялық портфельді басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ..60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі, ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 72
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І . тарау. Депозиттік портфель . қаржы инструменттеріне инвестиция жұмсаудың қаражат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Сырттан тартылған қаражаттарды инвестиция жасайтын қаржы инструменттері және оларға сипатама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Депозиттердің инвестициялық портфельді қалыптастырудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
ІІ . тарау. Депозиттік ресурстарды инвестициялаудың негіздері
(«Қазақстан Халық Банкі» АҚ . ның материалына негіздей отырып) ... ... ...23
2.1. Инвестициялық портфельдің табыстылығы және оның депозиттік сыйақымен байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2. Инвестициялық тәуекелдер және оларды басқару әдістері, ... ... .38
2.3. Инвестициялық портфельдің диверсификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.4. Коммерциялық банктерде инвестициялық
портфельді қалыптастырудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ІІІ . тарау. Коммерциялық банктерде депозиттік ресурстардың тиімділігін арттырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
3.1. Депозиттерді инвестициялаудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... .52
3.2. Инвестициялық портфельді басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ..60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі, ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 72
Дипломдық жұмыс коммерциялық банктерде депозиттік портфельді басқару тақырыбына арналған.
Қазақстан Республикасы алдынғады міндеттер, алға қойған мақсат әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы қалыптастыру әлемдік кеңестікте өз орнын табу, экономикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету, жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне жету, арлас экономиканы қалыптастыру, түрлі меншік иелеріне жол ашу, рынок орталықтарында тиімді заңға негізделген іскерлікке қол жеткізу.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың,мекемелердің, халықтың және басқа да банктердің қаражаттарын салым ( депозит) түрінде тартады. Банктер тартатын қаражаттар құрамы бойынша әр түрлі болып табылады. Олардың негізгі түрлері – банктердің клиенттермен жұмыс істеу барысындағы тартқан қаражаттары (депозиттер) және банктердің меншікті қарыздық міндеттемелерін шығару жолымен жинақтаған қаражаттары (депозит және жинақ сертификаттары ) болып табылады. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру барысындағы ресурстық базасын қалыптастыруы оның активтік операцияларына қатысты маңызды рөл атқарады.Банктік ресурстың негізгі бөлігі банктің депозиттік операцияларын жүргізунен қалыптасатыны белгілі. Оның қызметінің тұрақтылығы депозиттік операцияларын тиімді жүргізуіне байланысты.Осыған байланыстыресурстық потенциалды өсіру және пассивтерді тиімді басқару арқылы оның тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері өзекті мәселеге айналды.
Осыдан, дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі болып Қазақстанның қаржылық нарық жағдайымен байланысты салымды объективті түрде талап етеді және нарық табысқа бағытталады. Осының барлығы дипломдық жұмыстың тақырыбын талдауға әсер етті.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі болып - Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі депозиттік портфельдің қазіргі жағдайы және жүзеге асырылу механизмі болып табылады, сондай -ақ «Қазақстан Халық Банкі» АҚ – ның депозиттік портфельді басқару мәліметтері бойынша есептік көрсеткіштері мен практикалық тәжірибелері алынды.
Зерттеу пәні - коммерциялық банктердің депозиттік операцияларды жүргізу процесінде қалыптасатын экономикалық қатынастар жүйесі болып табылады.
Жұмысты жазу барысындағы зерттеудің жаңалығы – Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің жүзеге асырып жатқан депозиттік операцияларының кейбір шарттары толықтыруды қажет ететіндігі анықталады. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтерге негізделгенде депозиттік портфель сапасын әрі қарай жетілдіру арқылы депозиттік базаны көбейтуге болатындығы айқындалды.
Банктің ең негізгі мақсаты - максималды табыс табу болып табылады, ол банктің мобилизацияланған ақша ресурстарын неғұрлым тиімді орналастырып, пайдалану арқылы жүзеге асады. Депозиттік портфельді басқару банктің сырттан тартылған қаражаттарды орналастырудың тиімді жолдарын тиімді пайдаланумен байланысты. Қазіргі уақытта коммерциялық банктер сырттан тартылған қаражаттарды орналастырған кезде тек нарықтық критерийлерге, яғни өтімділікке, табыстылыққа және тәуекелділікке негізделеді. Бұл өз кезегінде банктің депозиттік портфеліне әсер етеді.
Осы жұмыстың мақсаты банктің депозиттік портфелінің теориясы мен практикасына талдау жүргізу, депозиттік портфельді басқару түрлерін, әдістерін анықтау және бағалау және олардың ішінен ең тиімдісін таңдау болып табылады. Осы мақсатты орындау үшін келесі міндеттер қойылады:
- банктің депозиттік портфелінің мәні және түрлері мен ерекшеліктері;
- коммерциялық банктер инвестиция жасайтын қаржы инструменттері;
- инвестициялық портфельдің табыстылығына талдау және оның депозиттік сыйақымен байланысы;
- депозиттік саясаттың банктердегі қолданылуын талдау;
- коммерциялық банктерде депозиттік портфельді басқаруды жетілдіру жолдары;
- ҚР –ның депозит нарығын жетілдіру жолдарын ұсыну.
Осы жұмыстың методологиялық негізі - депозиттік портфельге талдау жасаған шетел және отандық экономистердің, ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері, Д.Т. Бохаев,У.М. Искаков, және Э.А. Рузиеваның «Финансовые рынки и посредники» оқулығын, С.Б. Мақыштың «Коммерциялық банктер операциялары» кітабын, Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативтік актілірі, Ұлттық Банктің ережелері мен нұсқаулары алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымына тоқталсақ, онда дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диплом жұмысын жазу барысында статистикалық, аналитикалық зерттеу әдісі қолданылды.
Қазақстан Республикасы алдынғады міндеттер, алға қойған мақсат әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы қалыптастыру әлемдік кеңестікте өз орнын табу, экономикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету, жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне жету, арлас экономиканы қалыптастыру, түрлі меншік иелеріне жол ашу, рынок орталықтарында тиімді заңға негізделген іскерлікке қол жеткізу.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың,мекемелердің, халықтың және басқа да банктердің қаражаттарын салым ( депозит) түрінде тартады. Банктер тартатын қаражаттар құрамы бойынша әр түрлі болып табылады. Олардың негізгі түрлері – банктердің клиенттермен жұмыс істеу барысындағы тартқан қаражаттары (депозиттер) және банктердің меншікті қарыздық міндеттемелерін шығару жолымен жинақтаған қаражаттары (депозит және жинақ сертификаттары ) болып табылады. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру барысындағы ресурстық базасын қалыптастыруы оның активтік операцияларына қатысты маңызды рөл атқарады.Банктік ресурстың негізгі бөлігі банктің депозиттік операцияларын жүргізунен қалыптасатыны белгілі. Оның қызметінің тұрақтылығы депозиттік операцияларын тиімді жүргізуіне байланысты.Осыған байланыстыресурстық потенциалды өсіру және пассивтерді тиімді басқару арқылы оның тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері өзекті мәселеге айналды.
Осыдан, дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі болып Қазақстанның қаржылық нарық жағдайымен байланысты салымды объективті түрде талап етеді және нарық табысқа бағытталады. Осының барлығы дипломдық жұмыстың тақырыбын талдауға әсер етті.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі болып - Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі депозиттік портфельдің қазіргі жағдайы және жүзеге асырылу механизмі болып табылады, сондай -ақ «Қазақстан Халық Банкі» АҚ – ның депозиттік портфельді басқару мәліметтері бойынша есептік көрсеткіштері мен практикалық тәжірибелері алынды.
Зерттеу пәні - коммерциялық банктердің депозиттік операцияларды жүргізу процесінде қалыптасатын экономикалық қатынастар жүйесі болып табылады.
Жұмысты жазу барысындағы зерттеудің жаңалығы – Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің жүзеге асырып жатқан депозиттік операцияларының кейбір шарттары толықтыруды қажет ететіндігі анықталады. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтерге негізделгенде депозиттік портфель сапасын әрі қарай жетілдіру арқылы депозиттік базаны көбейтуге болатындығы айқындалды.
Банктің ең негізгі мақсаты - максималды табыс табу болып табылады, ол банктің мобилизацияланған ақша ресурстарын неғұрлым тиімді орналастырып, пайдалану арқылы жүзеге асады. Депозиттік портфельді басқару банктің сырттан тартылған қаражаттарды орналастырудың тиімді жолдарын тиімді пайдаланумен байланысты. Қазіргі уақытта коммерциялық банктер сырттан тартылған қаражаттарды орналастырған кезде тек нарықтық критерийлерге, яғни өтімділікке, табыстылыққа және тәуекелділікке негізделеді. Бұл өз кезегінде банктің депозиттік портфеліне әсер етеді.
Осы жұмыстың мақсаты банктің депозиттік портфелінің теориясы мен практикасына талдау жүргізу, депозиттік портфельді басқару түрлерін, әдістерін анықтау және бағалау және олардың ішінен ең тиімдісін таңдау болып табылады. Осы мақсатты орындау үшін келесі міндеттер қойылады:
- банктің депозиттік портфелінің мәні және түрлері мен ерекшеліктері;
- коммерциялық банктер инвестиция жасайтын қаржы инструменттері;
- инвестициялық портфельдің табыстылығына талдау және оның депозиттік сыйақымен байланысы;
- депозиттік саясаттың банктердегі қолданылуын талдау;
- коммерциялық банктерде депозиттік портфельді басқаруды жетілдіру жолдары;
- ҚР –ның депозит нарығын жетілдіру жолдарын ұсыну.
Осы жұмыстың методологиялық негізі - депозиттік портфельге талдау жасаған шетел және отандық экономистердің, ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері, Д.Т. Бохаев,У.М. Искаков, және Э.А. Рузиеваның «Финансовые рынки и посредники» оқулығын, С.Б. Мақыштың «Коммерциялық банктер операциялары» кітабын, Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативтік актілірі, Ұлттық Банктің ережелері мен нұсқаулары алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымына тоқталсақ, онда дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диплом жұмысын жазу барысында статистикалық, аналитикалық зерттеу әдісі қолданылды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. - Астана: Елорда, 2005 – 48 бет.
2. Ұлттық Банк Басқармасының 2003 жылғы 21 сәуірдегі №137 қаулысымен бекітілген «Бағалы қағаздар портфелін басқару бойынша қызметінің орындалуы туралы» ереже.
3. Ұлттық Банктің Басқармасының 2002 жылы 3 маусымындағы №213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктер үшіін бекітілген пруденциалды нормативтер туралы» ереже.
4. Бановское дело /Под.ред. Г.Н. Белослазовой и Л.П. Кроливецкой - СПб: Питер, 2002г.
5. Банковское дело: Учебник / Под.ред. д – ра экон. паук. проф. Г.Г. Коробовой. - М: Экономист, 2004г.
6. Банковское дело: Учебник – 2 – е изд, перераб и доп. / Под. ред. О.И.Лаврошина. – М.: Финансы и статистика, 2000г.
7. Банковское дело: стратегическое руководство. Под ред. Владимира Планова, Майклаа Хиггинса, - М: Изддательство АО «Консалтбанкир» 1998г.
8. Банковское дело / Под.ред д – ра экон. наук. Г.С.Сейткасымова. – Алматы: Қаржы қаражат, 1998г.
9. Бочаров В.В. Инвестиции - СПб: Питер, 2003 – 288 с: ил – (серия «Учебники для вузов»)
10. Гитман ЛДж, Джонн М.Д. Основы инвестирования Пер с англ – М: Дело 1997 – 1008с.
11. Инвестиционные фонды: Доходность и риски, стратегии управления портфелем, объекты инвестирования в России / А.Е.Абрамов - М: Альпина Бизнес Букс, 2005 - 416с.
12. Найденков В.И. Инвестиции: Учеб. пособие - М: Издательство РИОР, 2004 - 128с.
13. Шарп. У. Александер Г. Бэнли Дж Инвестиции: Пер с англ – М: ИНФРА М, 2004 - ХІІ, 1028с.
14. Управление инвестициями: В 2 – х Т.1 / В.В. Шермет, В.М.Павлюченко, В.Д. Шапиро и др - М: Высшая школа, 1998 - 416с.
15. Денежное обращение и банки: Учеб. пособие / Под.ред. Г.Н. Белоглазовой, Г.В.Толоконцевой - М.: Финансы и статистика, 2000г.
16. Кошенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары, Оқу құралы / - Алматы: Экономика, 2000ж.
17. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы 2 – ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. - Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.
18. Аудитор 2003г. №1 21 30 стр.
1. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. - Астана: Елорда, 2005 – 48 бет.
2. Ұлттық Банк Басқармасының 2003 жылғы 21 сәуірдегі №137 қаулысымен бекітілген «Бағалы қағаздар портфелін басқару бойынша қызметінің орындалуы туралы» ереже.
3. Ұлттық Банктің Басқармасының 2002 жылы 3 маусымындағы №213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктер үшіін бекітілген пруденциалды нормативтер туралы» ереже.
4. Бановское дело /Под.ред. Г.Н. Белослазовой и Л.П. Кроливецкой - СПб: Питер, 2002г.
5. Банковское дело: Учебник / Под.ред. д – ра экон. паук. проф. Г.Г. Коробовой. - М: Экономист, 2004г.
6. Банковское дело: Учебник – 2 – е изд, перераб и доп. / Под. ред. О.И.Лаврошина. – М.: Финансы и статистика, 2000г.
7. Банковское дело: стратегическое руководство. Под ред. Владимира Планова, Майклаа Хиггинса, - М: Изддательство АО «Консалтбанкир» 1998г.
8. Банковское дело / Под.ред д – ра экон. наук. Г.С.Сейткасымова. – Алматы: Қаржы қаражат, 1998г.
9. Бочаров В.В. Инвестиции - СПб: Питер, 2003 – 288 с: ил – (серия «Учебники для вузов»)
10. Гитман ЛДж, Джонн М.Д. Основы инвестирования Пер с англ – М: Дело 1997 – 1008с.
11. Инвестиционные фонды: Доходность и риски, стратегии управления портфелем, объекты инвестирования в России / А.Е.Абрамов - М: Альпина Бизнес Букс, 2005 - 416с.
12. Найденков В.И. Инвестиции: Учеб. пособие - М: Издательство РИОР, 2004 - 128с.
13. Шарп. У. Александер Г. Бэнли Дж Инвестиции: Пер с англ – М: ИНФРА М, 2004 - ХІІ, 1028с.
14. Управление инвестициями: В 2 – х Т.1 / В.В. Шермет, В.М.Павлюченко, В.Д. Шапиро и др - М: Высшая школа, 1998 - 416с.
15. Денежное обращение и банки: Учеб. пособие / Под.ред. Г.Н. Белоглазовой, Г.В.Толоконцевой - М.: Финансы и статистика, 2000г.
16. Кошенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары, Оқу құралы / - Алматы: Экономика, 2000ж.
17. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы 2 – ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. - Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.
18. Аудитор 2003г. №1 21 30 стр.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І - тарау. Депозиттік портфель – қаржы инструменттеріне инвестиция
жұмсаудың қаражат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Сырттан тартылған қаражаттарды инвестиция жасайтын қаржы
инструменттері және оларға сипатама
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Депозиттердің инвестициялық портфельді
қалыптастырудағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
ІІ - тарау. Депозиттік ресурстарды инвестициялаудың
негіздері
(Қазақстан Халық Банкі АҚ – ның материалына негіздей отырып) ... ... ...23
2.1. Инвестициялық портфельдің табыстылығы және оның депозиттік
сыйақымен байланысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .23
2.2. Инвестициялық тәуекелдер және оларды басқару әдістері, ... ... .38
2.3. Инвестициялық портфельдің
диверсификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
2.4. Коммерциялық банктерде инвестициялық
портфельді қалыптастырудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ІІІ – тарау. Коммерциялық банктерде депозиттік ресурстардың тиімділігін
арттырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 52
3.1. Депозиттерді инвестициялаудың шетелдік тәжірибесі
... ... ... ... ... ... .52
3.2. Инвестициялық портфельді басқаруды жетілдіру
жолдары ... ... ..60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі, ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 72
Кіріспе
Дипломдық жұмыс коммерциялық банктерде депозиттік портфельді
басқару тақырыбына арналған.
Қазақстан Республикасы алдынғады міндеттер, алға қойған
мақсат әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы
қалыптастыру әлемдік кеңестікте өз орнын табу, экономикалық
тәуелсіздікті қамтамасыз ету, жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне
жету, арлас экономиканы қалыптастыру, түрлі меншік иелеріне
жол ашу, рынок орталықтарында тиімді заңға негізделген
іскерлікке қол жеткізу.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың,мекемелердің, халықтың
және басқа да банктердің қаражаттарын салым ( депозит) түрінде тартады.
Банктер тартатын қаражаттар құрамы бойынша әр түрлі болып табылады. Олардың
негізгі түрлері – банктердің клиенттермен жұмыс істеу барысындағы тартқан
қаражаттары (депозиттер) және банктердің меншікті қарыздық міндеттемелерін
шығару жолымен жинақтаған қаражаттары (депозит және жинақ сертификаттары )
болып табылады. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру барысындағы
ресурстық базасын қалыптастыруы оның активтік операцияларына қатысты
маңызды рөл атқарады.Банктік ресурстың негізгі бөлігі банктің депозиттік
операцияларын жүргізунен қалыптасатыны белгілі. Оның қызметінің тұрақтылығы
депозиттік операцияларын тиімді жүргізуіне байланысты.Осыған
байланыстыресурстық потенциалды өсіру және пассивтерді тиімді басқару
арқылы оның тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері өзекті мәселеге айналды.
Осыдан, дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі болып
Қазақстанның қаржылық нарық жағдайымен байланысты салымды
объективті түрде талап етеді және нарық табысқа бағытталады.
Осының барлығы дипломдық жұмыстың тақырыбын талдауға әсер
етті.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі болып - Қазақстан
Республикасының коммерциялық банктердегі депозиттік портфельдің қазіргі
жағдайы және жүзеге асырылу механизмі болып табылады, сондай -ақ
Қазақстан Халық Банкі АҚ – ның депозиттік портфельді басқару
мәліметтері бойынша есептік көрсеткіштері мен практикалық
тәжірибелері алынды.
Зерттеу пәні - коммерциялық банктердің депозиттік операцияларды жүргізу
процесінде қалыптасатын экономикалық қатынастар жүйесі болып табылады.
Жұмысты жазу барысындағы зерттеудің жаңалығы – Қазақстан
Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің жүзеге асырып жатқан
депозиттік операцияларының кейбір шарттары толықтыруды қажет ететіндігі
анықталады. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтерге негізделгенде
депозиттік портфель сапасын әрі қарай жетілдіру арқылы депозиттік базаны
көбейтуге болатындығы айқындалды.
Банктің ең негізгі мақсаты - максималды табыс табу
болып табылады, ол банктің мобилизацияланған ақша ресурстарын
неғұрлым тиімді орналастырып, пайдалану арқылы жүзеге асады.
Депозиттік портфельді басқару банктің сырттан тартылған
қаражаттарды орналастырудың тиімді жолдарын тиімді пайдаланумен
байланысты. Қазіргі уақытта коммерциялық банктер сырттан
тартылған қаражаттарды орналастырған кезде тек нарықтық
критерийлерге, яғни өтімділікке, табыстылыққа және тәуекелділікке
негізделеді. Бұл өз кезегінде банктің депозиттік портфеліне
әсер етеді.
Осы жұмыстың мақсаты банктің депозиттік портфелінің
теориясы мен практикасына талдау жүргізу, депозиттік портфельді
басқару түрлерін, әдістерін анықтау және бағалау және
олардың ішінен ең тиімдісін таңдау болып табылады. Осы
мақсатты орындау үшін келесі міндеттер қойылады:
- банктің депозиттік портфелінің мәні және түрлері мен
ерекшеліктері;
- коммерциялық банктер инвестиция жасайтын қаржы инструменттері;
- инвестициялық портфельдің табыстылығына талдау және оның
депозиттік сыйақымен байланысы;
- депозиттік саясаттың банктердегі қолданылуын талдау;
- коммерциялық банктерде депозиттік портфельді басқаруды
жетілдіру жолдары;
- ҚР –ның депозит нарығын жетілдіру жолдарын ұсыну.
Осы жұмыстың методологиялық негізі - депозиттік
портфельге талдау жасаған шетел және отандық экономистердің,
ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері, Д.Т. Бохаев,У.М.
Искаков, және Э.А. Рузиеваның Финансовые рынки и посредники оқулығын,
С.Б. Мақыштың Коммерциялық банктер операциялары кітабын, Қазақстан
Республикасының заңдары мен нормативтік актілірі, Ұлттық
Банктің ережелері мен нұсқаулары алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымына тоқталсақ, онда дипломдық
жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диплом жұмысын жазу барысында статистикалық, аналитикалық зерттеу
әдісі қолданылды.
І – тарау. Депозиттік портфель – қаржы инструменттеріне инвестиция
жұмсаудың қаражат көздері
1. Сырттан тартылған қаражаттарды инвестиция жасайтын қаржы
инструменттері және оларға сипаттама
Қазақстан Республикасы алдындағы міндеттер, алға қойған
мақсат әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы
қалыптастыру әлемдік кеңістікте өз орнын табу, экономикалық
тәуелсіздікті қамтамасыз ету, жоғары дәрежелі еңбек
өтімділігіне жету, халық шаруашылығы құрылымында жоғары
технологияны пайдалану, халықтың тұрмыс дәрежесін көтеру, аралас
экономиканы қалыптастыру, түрлі меншік иелеріне жол ашу,
рынок орталықтарында тиімді заңға негізделген іскерлікке
қол жеткізу. Депозит дегеніміз не дейтін болсақ, бұл түсінікке әр түрлі
авторлардың анықтамалары бар. Еліміздегі авторлардың көзқарастарын
қарастыратын болсақ, С.Б. Мақыш оған келесідей анықтама берген: депозит -
бұл клиенттердің банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана
алатын қаражаттары болып табылады. Ғ.С. Сейтқасымовтың берген анықтамасы
бойынша депозитік операциялар - бұл банктердің ақшалай қаражаттарды
салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстары
болып табылады.Ресей авторы Колесниковтың айтуынша, депозит (латынша
depositum – сақтауға берілген зат) – бұл клиент қаражатын банкке уақытша
пайдалануға беру бойынша экономикалық қатынастар болып табылады. Банктік
депозит мәнін зертей отырып, З.С. Каценеленбум депозиттің екі жақтылық
сипатын атап көрсеткен.Депозиттер салымшылар үшін потенциалды қаражат болып
табылады. Салымшы чек толтырып, оны циркуляцияға жіберуі мүмкін. Сол
уақытта банктегі қаражат пайыздық сыйақы әкеледі. Олар салымшы үшін екі
рөлде көрінеді: бір жағынан ақша рөлінде, ал екінші жағынан пайыз әкелетін
капитал рөлінде.
Депозиттік портфель дегеніміз - коммерциялық банктердің
табыс табу мақсатында әртүрлі қаржы инструменттеріне
инвестиция жасау нәтижесінде қалыптасқан активтер портфелінің
құрамдас бөліктерінің бірі және несиелік портфельден
келетін табысты көбейтуге мүмкіндік туғызады.
Инвестиция банктердің серпінді дамуын қамтамасыз етеді
және келесі мақсатты орындауға жағдай жасайды. Олар:
қаржы және материалдық ресурстарды жинақтау есебінен меншік
кәсіпкерлік әрекетті кеңейтеді; жаңа кәсіпорынды сатып
алады; бизнестің жаңа түрлерін игеруге байланысты
әрекеттерін әр тараптандырады.
Барлық инвесторлар:
- кезкелген түрдегі инвестициялық әрекет жасауға;
- инвестицияланатын объектіні иемденуіне, пайдалануға, өнім
жасауға;
- инвестицияның көлемін және бағытын өз еркімен анықтауға;
- инвестициялық әрекетке келісім бойынша басқа субъектілерді
қалыптастыруға;
- инвестициялық қаражаттың мақсатты жұмсалуына бақылау жасауға
және тағы басқалармен тең құқықты.
Депозиттік портфельді қалыптастырудың басты мақсаты –
кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің негізгі бағыттарын
қамтамасыз ету. Инвестициялық портфельді қалыптастырудың ең
негізгі мақсаттарына мыналар кіреді:
- салымдардың ұзақ мерзімге қамтамасыз етілгендігі;
- ағымдағы кезеңде жоғарғы деңгейде табыс алуын қамтамасыз
ету;
- инвестициялық портфельдің өтімділігінің жеткілікті деңгейде
болуын қамтамасыз ету;
Жоғарыда аталып кеткен инвестициялық портфельді
қалыптастыру мақсаты жоғары дәрежеде өзекті болып келеді.
Капитал өсімінің дәрежесі ұзақ мерзімді қамтамасыз ету
деңгейі депозиттік портфель табысының ағымдағы деңгейі
есебінен қол жетеді. Капитал өсімінің дәрежесі және
депозиттік портфельдің табысының ағымдағы деңгейі тікелей
инвестициялық тәуекелдің деңгейіне тәуекелді.
Депозиттік операциялар – кең мағыналы түсінік, өйткені оған банктің
салымдарға қаражат тартумен бйланысты барлық қызметі жатады.Депозиттік
операцияларды ұымдастыру келесі қағидалардың сақталуымен жүзеге асырылады:
- пайда табу;
- банктің өтімділігін қолдау үшін депозиттік операцияларды басқару кезінде
икемді саясат жүргізу;
- депозиттік саясат пен активтердің табыстылығының арасында сәйкестілік
болу;
- клиенттерді тарту мақсатында банктік қызмет көрсетулерді дамыту.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаржаттарды жинақтау тәсілдеріне
байланысты екі үлкен топқа бөлінеді:
- депозиттік қаражаттар;
- депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды.
Депозиттер банк үшін бірден – бір арзан ресурс көзі болып
табылады.Депозиттердің қолма-қол ақшамен салыстырғанда артықшылығы – ол
пайыздық сыйақы әкеледі, ал кемшілігі – капиталдың әдеттегі әкелетін
пайызынан азырақ пайыз әкеледі. Депозит тек клиентке ғана емес, сондай –ақ
банкке де пайдалы. Көптеген депозиттер банке ссудалық капитал құруға
мүмкіндігі бар. Содан соң банк оны тиімді салаларөптеген депозиттер банке
ссудалық капитал құруға мүмкіндігі бар. Содан соң банк оны тиімді салаларға
орналастырады. Банктің алтын ережесі бойынша пайыз бен несие бойынша
пайыздың айырмасы банктің табысы болып табылады.Банктердің осы табысты
көбейтуге ұмтылуына әкеледі.
Қаржылық инвестициялаудың бұл үлгісінің негізгі
мақсаты болып депозиттік табысты реттеу, сондай – ақ кейбір
жағдайларда ол әртүрлі компанияларда, стратегиялық
тапсырмаларды шешу үшін қаржылық әсер ету үлгісін бекіту
үшін қолданылады. Нарықтық қарым – қатынас шартында ақша
ресурстарының қалыптасуы және табысты объектілерге тиімді
инвестиция жасау қаржылық нарықтың көмегімен қамтамасыз
етіледі.
Қазақстанды дамыту мақсаттарының айқындығы және
нақтылығы: байыпты экономикалық іргетасын қалау және
ашық, демократиялық әрі өркендеу үстіндегі қоғамды құру;
алға қойылған мақсатқа жетудегі мақсаткерлік және
дәйектілік; қысқа мерзімде Қазақстан мемлекеттік - бюрократиялық
экономикадан нарықтық экономикаға, бірпартиялық өктемдіктен
саяси сан алуандылыққа; жеке тұлғаның идеологиясынан адам
құқықтары мен еркіндіктерінің әмбебап құндылықтарына көшудің
күрделі жолынан өтті; қоғамдық өзгерістерді жүзеге
асырудағы нақтылық және жауаптылық;
Халықаралық Standart and Poor’s рейтинг агенттігі
өзінің тиімділігі жағынан Қазақстанның банк жүйесі
Ресейдің және ТМД – ның басқа елдерінің банк жүйесінен
озып келгенін атап өтті. Бағалы қағаздар рыногы мен
жинақтаушы зейнетақы жүйесі айтарлықтай серпінді дамып келеді.
Қаржылық инструменттер - қаржылық міндеттемелердің
әртүрлі формалары (қысқа мерзімді немесе ұзақ мерзімді немесе
ұзақ мерзімді инвестициялау үшін) саудасы қаржылық нарықта
орындалады. Қаржылық инструменттерге ақша қаражаты және бағалы
қағаздар жатады. Төмендегі кестеде қаржылық инструменттердің
бірнеше түрі көрсетілген.
1 – кесте. Қаржылық инструменттер
Қаржылық инструменттер (бағалы қағаздар)
Негізгі Қосымша
Акция Облигация Сертификат Чектер Опцион Фьючерс Вексель
Ескерту – В. В. Шеремет Управления инвестициями Оқу құралының 1-ші
бөлімінен алынған
Бағалы қағаздар бойынша сатылатын және сатып
алынатын қаржылық құжат түсіндіріледі. Ол құжат иесіне
кемшілікке ақша түсімін алуға құқық береді. Бағалы
қағаздарды келесі түрлерге бөлуге болады:
-тұрақы табыс әкелетін бағалы қағаздар - облигация,
депозиттік сертификаттар, вексель.
- тұрақсыз табыс әкелетін бағалы қағаздар – акционерлік қоғамның акциялары,
акция сертификаты
- аралас форма - мысалға опцион, фьючерс.
Эмиссиондық бағалы қағаздар - әртүрлі бағалы
қағаздарға, соның ішінде құжатсыз келесідей белгілермен
сипатталады: жиынтық мүліктік және мүліктік емес құқықтарды
бекітеді.
Негізгі эмиссиялық бағалы қағаздар болып акция және
облигация табылады.
Акция - эмиссиялық бағалы қағаз, акционерлік қоғамға
түскен табыстың дивидент түрінде алуға құқық береді,
акционерлік қоғамды басқаруға қатысады.
Акция дегеніміз - ол үлесті және меншікті куәландыратын
бағалы қағаз яғни акционерлік қоғам шығаратын және
олардың түрлері мен категорияларына қарай дивиденттер
алуға акционерлік қоғам басқаруға қатысуға және акционерлік
қоғам таратылғаннан кейін оның қалған мүліктерінің бір
бөлігін құқықтарын куәландыру.
Облигация дегеніміз - осы бағалы қағаздар иесінің
ақша қаражаттарын енгізгеннен номиналды құны бойынша
қайта сатып алуға міндетін айқындайтын және де міндетті
түрде табыс алатын бағалы қағаз.
Акцияларды корпорациялар шығарады. Ал облигацияларды
корпорациялар да үкіметте шығарып отырады. Акция мен облигацияның
инвестициялық сапасы бірдей емес, яғни инвесторлар үшін
тартымдылығы әртүрлі облигациялар әдетте акцияларға қарағанда
жинақты сақталу кепілдігі молырақ. Әсіресе мемлекеттік
облигациялардың төлем қабілеттілігі өте жоғары.
Акцияны ұстаушы корпорация мүлігінің бөлігіне иелік
ететін болады. Корпорациялар акцияларды шығарып ірі
инвестициялық жобаларды жүзеге асырып, сөйтіп қаржыгерлердің
қуаттылығы артады. Акция иесі корпорация пайдасының бір
бөлігін дивидент ретінде алып отырады.
Облигация шығарушылар белгілі бір мерзімде және
қарыз % - н төлеуге міндетті. Ол - заим арқылы
алынатын пайданың бір бөлігі дивиденттен % - ң өзгешелігі
тұрақты әрі банк ставканың өзгерісіне тәуелсіз. Сондықтан да
облыстарды белгілі бір табыс әкелетін бағалы қағаздар деп
те аталады. Әдетте % заимның қызмет мерзімі бойына бірдей
үлеспен төленеді.
Эмиссиялық бағалы қағаздардың сертификаты - құжат, бағалы
қағаздар санында сертификатта көрсетілген жиынтық құқықты куәландырады
және эмитент шығарады. Бағалы қағаздардың иесі эмитенттен
сертификатқа негізделе отырып оның міндеттемесінің орындалуын
талап етеді.
Жай акция - дауыс беруге енгізілетін барлық
мәселелерді шешкен кезде акционерге дауыс беру құқығы мен
акционерлердің жалпы жиналысына қатысу құқығын қоғамда таза
табыс болған жағдайда дивидент алуға сондай – ақ
акционерлік қоғам таратылған жағдайда ҚР -ң заңдарында
белгіленген тәртіппен қоғам мүлкінің бір бөлігін алу
мүмкіндігін береді. Жай акциялардың бірнеше түрі бар -
тік, шектелген, атаулы.
Артықшылығы бар акция - акция иемденушілер, акционерлер
жиналысына қатысады. Бірақ дауыс беруге құқы жоқ.
Сондай – ақ тұрақты ставка бойынша дивидент алуға жәй
акцияның иесімен салыстырғанда бірінші ретті қамтамасыз етіледі.
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
қоғам мүлкінің бір бөлігін алу мүмкіндігін береді.
Артықшылығы бар акцияның бірнеше түрі бар - тік, қайтарымды,
қалқымалы курспен өлшенетін, конвертацияланатын.
Инвесторлар үшін инвестициялық бағаның жоғары
көзқараспен қарағанда активті акция және өсім акциясы деп
бөлуге болады.
Активті акция - акция бағалы қағаздар нарығында жиі
сатады және жеткілікті дәрежеде кең нарықты иеленеді,
өтілділігі жоғары операциялар ереже бойынша нарықтың курс
бойынша орындалады.
Өсім акциясы - компаниялардың өсетін акциялары, бірнеше
жыл ішінде жоғары өсім қарқынымен сипатталады. Жәй ғана
бағаның жоғарылауы акцияның өсімінің өскенін білдірмейді. Бағаның
жоғарылауы тұрақты факторларда базаланады - кем дегенде жоғары
табыс нормасында, активтің құндылығының өсуі, айналым
капиталының өсуінде.
Бүгінгі таңда еліміздің экономикалық дамуының ағымдағы
кезеңінің ерекшеліктеріне байланысты түрлі салаларда әлдебір
қамқоршы құрылымдар құруға айтарлықтай алғышарт бар. Бұл
кезеңнің бір ерекшелігі - елде технологиялық жаңғарту
мақсатында пайдалануға болатын елеулі қаржы ресурстары бар
(зейнетақы қорларының екінші деңгейдегі банктердің сақтандыру
компанияларының және басқалардың қаржысы). Алайда олар
қолданыстағы нормативтік шектеулер жағдайында бұл үрдіске
тікелей қатыса алмайды. Мысалы, жинақтаушы зейнетақы қорларының
нақты фирмаларды тікелей қаржыландыруына болмайды. Заңнама
еліміздің қаржы институттарының инвестиция салу бағыттарын
сенімділік пен өтімділік өлшемдеріне сай келетін белгілі
бір құралдардың шағын тобымен орынды шектеп отыр.
Нақ осы жағдай отандық қаржы жүйесінде артық
өтімділік болып отырған кезде нақты сектор үшін соның
ішінде оның әсіресе технологиялық бөлігінде қаржы тапшылығы
орын алуы қаржы институттарының қаражаты мен оларды
тұтынушылар арасында делдал бола алатын технологиялық
компаниялар ыңғайында мемлекеттің қатысуымен ірі компаниялар
құрған жөн екендігін көрсетеді. Капиталдандырылуы жоғары
мұндай құрылымдар несие ресурстарын көтерме қарыз алушылар
немесе сенімді және өтімді бағалы қағаздар эмитенті ретінде
әрекет етіп, қаржыны шоғырландырып және оны аздаған маржамен
республика экономикасының технологиялық дамуымен өлшемдеріне жауап
беретін кәсіпорындар мен фирмалардың қажетіне қарай қайта
бөле алар еді.Сонда жоғары технологиялық компаниялардың
дамуын ынталандыру осы мемлекеттік құрылымдардың кәсіпкерлік
қызметі есебінен бюджетті толықтыру сияқты функцияларды іске
асыру мүмкін болады, сондай – ақ қазір инвестициялық қызметте
пайдалы бағыттардың жетімсіздігін өткір сезініп отырған
институттық инвесторлардың қаржы ресурстарын жоғары
тиімділікпен орналастыру міндетін де шешуге болады.
Нарықтық сипаттағы қазіргі заманғы экономиканың
толыққанды қызмет етуі дамыған қор рыногынсыз (оның барлық
компоненттерін - борыштық құралдар рыногын, мемлекеттік те,
корпоративтік те акциялар рыногымен туынды бағалы қағаздар
рыногын қамтитын) мүмкін емес. Бүгінгі күнге дейін
Қазақстанда сегменттер алғашқысы ғана қалыптастырудың сәті
түсті, ал солардың ішіндегі ең маңыздысы - акциялар рыногының
көгілдір фишкалар бағдарламасын жүзеге асыруға әлденеше
рет әрекет жасалғанымен әлі күнге дейін нашар дамып отыр.
Акциялар рыногын дамыту жөніндегі негізгі міндет бағалы
қағаздардың ауқымды ұсынымен жасауға және оларға деген төлем
қабілеті сұранысты қалыптастыруға бағытталған іс - әрекеттер
болуы керек бұл орайда негізгі ұсынымен қамтамасыз ету болып
табылады. Эмитенттер бірқатар объективті және субъективті
себептерге байланысты әлі күнге дейін ашық қор рыногына
шығуға мүдделілік танытпай келеді. Мыналар рынокты акциялармен
толықтыру жөніндегі негізгі бағыттар бола алады.
- жекешелендірілген кәсіпорындардың мемлекеттік меншікте қалып
отырған акциялар пакетін сату;
- ұлттық және мемлекеттік компанияларды акционерлендіру және
олардың акцияларын биржалық айналысқа шығару. Мемлекеттік
мүдделерді қамтамасыз ету үшін осы компаниялардың жарғылық
қоры мөлшерін алдымен активтерінің құнын және рыноктағы
жағдайын тура көрсететіндей көлемге дейін ұлғайту қажет, ал
бұл қайта бағалауға танымал шетелдік аудиторлық компанияларды
тарту керек.
- еліміздегі орта және шағын компаниялардың қор рыногына шығуын
ынталандыратын жағдайлар жасау.
Қазақстандық эмитенттердің акцияларына төлем қабілеті
сұранысты қамтамасыз ету жөніндегі негізгі бағыттар мыналар
болуы керек:
- институттық инвесторлар топтарын ең бірінші кезекте -
өзара қорларды қалыптастыру үшін жағдайлар жасау;
- Қазақстан рыногына шетелдік портфельді инвесторлар тарту;
- қор рыногына жеке инвесторлардың қаржысын тарту.
Облигация бұл - оның иесі мен белгілі бір тұлғаның
арасындағы қарыздың қатынастарын дәлелдейтін бағалы қағаз.
Облигацияның қарыздық міндеттеме және қарыздық куәлік деп
айтса да болады. Оның екі элементтері бар:
- облигацияның титулдық бетінде көрсетілген соманы келіскен
уақытын мерзімінің өтуіне байланысты оның иесіне эмитенттің
қаржы сомасын қайтару міндеттемесі.
- эмитенттің облигацияның номиналдық құнынан немесе басқалай
мүліктік эквивалентінен тұрақты түрде процент төлеп тұру
міндеттемесі.
Облигация мен акция инвестицияның қайнар көзі болып
табылады. Бірақ бұл бағалы қағаздарды бір – бірінен айрықша ерекшеленеді.
Облигациялар эмитентіне байланысты бөлінеді:
- мемлекеттік
- мемлекеттік емес
- шетелдік
- жергілікті атқарушы органның мемлекеттік бағалы қағаздары.
Конвертацияланатын облигациялар - табыс әкелетін
облигацияларға немесе эмитенттің акцияларына айырбастауға құқық
береді. Қорды кейінге қалдыру облигациялары - эмитенттің
облигациясы, ол жерде арнайы өзінің қорын құрады. Өндірістік
қаржылық инструменттері жасалған шартты толтыру болып табылады.
Белгілі бір мерзімде негізгі қаржы инструменттерін сату және
сатып алу кезінде келісім – шартты толтырады. Өндірістік бағалы
қағаздарға қаржылық фьючерстер, орцион, варрант және тағы да
басқаларды жатқызуға болады.
Қаржылық фьючерс - қаржылық инструменттердің сату және
сатып алу туралы келісім, сондай – ақ келешекте күнінің,
мерзімінің және келісілген бағада сатып алу туралы келісім
шартта көрсетілуі керек.
Опцион - шартқа енгізілген мерзімдік талапты көрсететін
бағалы қағаз және тұрақты бағамен акцияны сату немесе сатып
алу.
Варрант - бағалы қағаз, оны иеленуші бағалы қағазды
белгіленген бағамен, белгілі бір уақытта сатып алуға құқығы
бар.
Бағалы қағаздардың бағасын және инвестициялық
сипаттамасының негізгі көрсеткіштеріне төмендегілер кіреді:
Дивидент - акционерлердің өзіне тиесілі акциялары
бойынша акционерлік қоғам төлейтін кірісі.
Бағалы қағаздар бойынша пайыз - пайыздық бағалы қағаз
иесінің табысы.
Бағалы қағаздың табыстылығы - дивидент немесе бағалы
қағаздардың пайызы.
Бағалы қағаздың курсы - бағалы қағаздардың сатылатын
немесе сатып алынатын бағасы.
Чек -төлем құжаты. Чекті берген банкке чекте көрсетілген
сомманы чек ұстаушыға төлеуді жазбаша бұйыруын білдіреді.
Чектерді дүкенде тауарлар мен қызметтер үшін қолма қолсыз
есеп айырысу және қолма қол ақша алуға да қолданылады.
Чектер қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген болып
бөлінеді. Алдын ала банкке депозит салынған болса, онда
қамтамасыз етілген болады.Ал алдын ала банкке депозит
салынбаған болса, онда чек қамтамасыз етілмеген болып
саналады.
Вексель - қатаң, бекітілген формадағы құжат. Бір жақты
ақшалай міндеттемені білдіреді. Вексель келісім шарттағы тауар
жеткізу бойынша есеп айырысуды кейінге қалдыру мақсатында
беріледі. Вексельді пайдалана отырып төлемдерді жүзеге асыру
үлгісі.
Котировка - бағалы қағаздар құнының сұранысының
балансталуына негізделе отырып бекітіледі.
Бағалы қағаздардың сапасы - қаржылық салымдардың және
инвестордың тұрақтылықты қамтамасыз етуімен қоса өтімділік
және бағалы қағаздың сенімділігі болып табылады.
Бағалы қағаздың сенімділігі - нарықта инвестициялық
капиталдың құнын бағалы қағаздардың сақтау қабілеті,
берілген бағалы қағазға тұрақты табыс алуын қамтамасыз етеді.
Қаржы нарығында инвестициялық институттар бірнеше
формаларға бөлінеді:
- қаржы инструменттерінің эмитенті (бағалы қағаздар шығаратын
мекеме, кәсіпорын, мемлекеттік орган билігі, шығаратын заимдар
мен міндеттемелер)
- инвесторлар (жеке және заңды тұлғалар, инвестициялау үшін
жеке меншік капиталы бар және одан табыс алуымен
мақсатталады)
- арнайы маманданған институционалдық субъектілер, инвестициялық
қызметте делдалдық функциялар орындалады.
1.2. Депозиттердің инвестициялық портфельді қалыптастырудағы рөлі
Жалпы алғанда, депозиттерді мазмұнына қарай бірнеше топқа бөледі:
- мерзімді депозиттер;
- талап етуге дейінгі депозиттер ;
- жинақ салымдары;
- бағалы қағаздар;
Сондай – ақ, оларды мынадай белгілеріне қарай жіктеуге болады:
- мерзімдеріне қарай;
- салым иелерінің категориялрына қарай;
- қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
- пайыз төлеу тәсіліне қарай
- банктік активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай;
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоткр мынадай түрге
бөлінеді:
- жеке тұлғалардың шоттары;
- кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдардың шоттары;
- жергілікті билік ұйымдарының шоттары;
- қаржылық мекемелердің шотары,
- шетелдік азаматтардың шоттары.
Қазақстан Республикасының банктік тәжірибесінде талап етуіне дейінгі
депозиттерге келесілер жатады:
- мемлекеттің, акционерлік кәсіпорындардың және әр түрлі шағын
комерциялық құрылымдардың ағымдық шотарындағы сақталатын қаражатар;
- әр түрлі мақсаттарға тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;
- жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
- жергілікті бюджет қаражаттары;
- басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражаттар.
Инвестицияны салу объектісі бойынша екіге бөлінеді:
- нақты инвестиция
- қаржылық инвестиция
Нақты инвестиция ол тауар өндірісін және қызмет
көрсетуге байланысты активке ақша қаражатын салу. Нақты
инвестиция негізінен жаңадан негізгі қорды салуға, кеңейтуге,
қайта техникалық жағынан қарулануына немесе жұмыс істеп
тұрған кәсіпорынды қайта құру үшін қолданылады.
Қаржылық инвестиция - пайда табу мақсаты мен құнды
қағаздар түріндегі активтерді алу. Бұл салымдар - құнды
қағаздар портфелін қалыптастыруға бағытталады.
Инвестициялар венчурлық, тікелей, портфельдік, аннуитет:
• венчурлық инвестиция - жаңа технологияға шағын фирмалардың
жаңаптпашылықтарын қаржыландыруға қажетті тәуекел капиталды
салуын айтады.
• тікелей инвестиция - берілген шаруашылық субъектіні
басқаруға қатысу құқығын алу үшін жарғылық капиталға ақша
жұмсау.
• портфельдік инвестиция - портфельді қалыптастырумен байланысты
және бағалы қағаздарды, активтерді алу. Портфельге бағалы
қағаздар немесе әртүрлі инвестициялық құндылықтар (акция,
облигация, жинақ және депозиттік сертификаттар, сақтандыру
полюсі)
• аннуитет - инвесторға белгілі бір уақыт аралығында тұрақты
табыс әкелуші инвестиция. Бұлар негізінен сақтандыру және
зейнетақылық қорға қаржы салу.
Депозиттік портфельдер жоспарлауды, бағалауды, инвестициялық
қызметтің соңғы нәтижелерін бағалауға нарық қорындағы
әртүрлі секторлардағы жұмыстарды бақылауларды орындайды.
Инвестициялық қызметтің түрлері бойынша былай бөлінеді:
־ нақты инвестициялық портфель;
־ бағалы қағаздардың қаржылық инвестициялық
портфелі
(инвестициялық портфель)
־ басқа да қаржылық инвестициялық портфель (банктік
депозиттер,
депозиттік сертификаттар)
־ айналым қаржысындағы инвестициялық портфель.
Банктің депозиттік қызметі инвестициялық саясат
көмегімен жүзеге асырылады. Инвестициялық саясаттың негізгі
мазмұны қаражат жұмсау үшін біршама тиімді бағалы
қағаздың түрлерін анықтау, әр уақыт кезеңіне депозиттік
портфелінің құрылымын оңтайландырудан тұрады.
Банктердің депозиттік саясаты - банк қызметінің тұрақты
жұмыс жасауын, нәтижелілігін немесе пайдалылыған, сондай –
ақ өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында инвестициялар
портфелін басқару стратегияларын жасауға және іске асыруға бағытталатын
шаралар жиынтығы.
Банктің инвестициялық саясатының басты бағыттары
мынадай бөлімдерді қамтиды:
־ инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
־ баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық
операциялардың шегін анықтау;
־ инвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен
атқарушылардың жауаптылығы;
־ инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
־ бағалы қағаздардың сапасының деңгейі және өтеу
мерзімінің
тиімділігі;
־ инвестициялар портфелінің диверсификациялануына қойылатын
негізгі талаптары;
־ портфельдің құрамына түзетулер енгізу механизмі;
־ сақтау тәртібі және сақтандыру механизімі;
־ пайдалар мен зияндардың есебі;
־ компьютерлік қамсыздандыру бағдарламалары.
Инвестиция келесі түрде болады:
- өндірістік - жаңа құрылыс салуға бағытталған, жұмыс
істейтін кәсіпорындар мекемелердің кеңеюі және жаңа техникамен
қамтамасыз етуі.
- нақты - материалдық өндіріс саласына ұзақ мерзімге салым
салу.
- портфельдік - ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға салым салу.
- бақыланбайтын - басқа компанияның кем дегенде 50 %
акциясының иемденуіне жағдай жасау.
- шетелдік - инвестициялар, ұзақ мерзімге капитал салу
үлгісі ретінде шетелдік меншік иелері арқылы орындалады.
- қаржылық - халықаралық қаржы - несиелік қызмет және
бағалы қағаздар мен операцияны қоса алғанда.
Бағалы қағаздар нарығында коммерциялық банктердің
инвестициялық шешімдерін қабылдау процесі - бұл бағалы қағаздар
портфелінің қалыптасуы, жоспарлау, бағалы қағаздар
портфелінің құрылымын реттеу және талдау, портфель
өтімділігін сақтай отырып өз алдына қойған мақсатына
портфельді басқара отырып жету, шығындарды азайту және
тәуекелге жол бермеу.
Инвестициялық портфельді қалыптастыру келесі сатылардан
тұрады:
- жеке меншік стратегияны қалыптастыру және талдау.
- инвестициялық саясатты анықтау.
- нарық комплексін талдау.
- бастапқы портфельдің қайта құрылуы.
Инвестицияның ең керекті сатысы стратегияны таңдау
болып табылады.
- тұрақты құн стратегиясы.
Бұл жалпы портфельді басқару кезінде портфельдің
құны бірқалыпты деңгейде ұсталып тұрады. Себебі, табыс
көбейіп кетсе артығын шығарып тастайды, ал шығын көбейіп
кетсе кересінше қаржымен толықтырып тұрады.
- тұрақты пропорция стратегиясы
Осы стратегия кезінде портфельдің иесі белгілі бір
уақытқа дейін басқа портфельдер арасында бірқалыпты деңгейде
арақатынасты ұстап отырады. Пропорция бекітілетін портфельдің
құрылымы бірнеше белгілері бойынша анықталуы мүмкін. Мысалы,
бағалы қағаздардың тәуекелінің дейгейі, бағалы қағаздардың
түрлері, бағалы қағаздардың салалық немесе аудандық салаға
енуі. Нарықтық бағаның бағалы қағаздарға қозғалысы нәтижесінде
арақатынас бұзылады, банк бағалы қағаздарды сатады, ал
сатылған ақша құралдарына үлесі түскен бағалы қағаздарды
сатып алады.
- өзгермелі пропорция стратегиясы.
Бағалы қағаздардың қиын стратегиясы, портфельдер
арасындағы
әртүрлі бекітілген арақатынаспен аяқталады. Мысалға, егерде
инвестор осы стратегияны таңдаса онда ол тәуекелге ұшырауы
мүмкін. Портфель пропорциясында болған өзгерістер арықарай да
бола береді.Басқаша айтқанда, егерде портфельде акция үлесі
облигациямен салыстырғанда тез өссе, онда инвестор жылдам
өсу қарқынын есептей отырып акцияны көбейтеді.
- агрессивті стратегия.
Бұл жағдайда салымның табыстылығы жоғары және тәуекелі
де жоғары болуы мүмкін.Салымның объектісі болып акция,
жоғары табыс әкелетін облигациялар және де басқа тәуекелі
жоғары активтер.
- теңдестірілген стратегия.
Бұл жағдайда тәуекелі жоғары және тәуекелі төмен
активтердің бірқалыпты бөлінуі. Егерде кездейсоқ жағдайлар
болған жағдайда екінші реттегі нарықта аз шығындалып жүзеге
асырады.
- консервативті стратегия.
Бағалы қағаздардың сенімділігіне ерекше көіңл бөле
отырып, тәуекелдің ең төменгі деңгейіне ие. Инвестициялық
стратегия негізінде жеке меншік инвестициялық саясат
қалыптасады.
Сонымен инвестициялық саясат келесілерге негізделеді:
- инвестициялық портфель тиімділігінің жинағының анықталуы
әрбір күтілетін жоғары табыс үшін тәуекел деңгейі төмен
болып келеді.
- берілген банктің инвестициялық портфелі үшін ең жақсысын
да таңдау.
- нарықта инвестициялық жаңа инструменттердің пайда болуы
биржадағы сияқты активті қатысу, сондай – ақ биржадан тыс
нарықта да жақсы жұмыс істеу.
- мемлекетте инвестициялық саясаттың банкте экономикалық
жағдайының сәйкес келуі.
Инвестициялық портфельдің бірнеше мынадай ерекшеліктері
бар:
- егер банк несиелік портфельді қалыптастыру барысында
нақты
активтерге немесе өндіріске инвестиция жұмсаса, ал
инвестициялық портфельді қалыптастыру барысында қаржылық
активтерге инвестиция жұмсайды
- банктің инвестициялық портфелі негізінен әртүрлі мақсатта
қалыптастырылады
- табыс табу мақсатында (тұрақты табыс, тұрақсыз табыс,
спекулятивті табыс)
- басқа бір заңды тұлғаның капиталына қатыса отырып бақылау
жүргізу мақсатында (еншілес құрылымның акционерлік капиталы)
- өтімділігін реттеу мақсатында
- банктік тәуекелдердің щоғырлану дәрелесін төмендету
мақсатында
- инвестициялық портфель негізінен делдал арқылы қалыптасады
Инвестициялық портфельдің бірнеше түрлері болады. Ол
мынаған байланысты:
- инвестициялық портфель құрамындағы қаржы инструменттерінің
табыс деңгейіне;
- инвестициялық портфельдің құрамындағы қаржы инструменттерінің
эмитенттерінің сипатына;
- банктердің өзінің инвестициялық портфельді қалыптастыруға
негізгі мақсатына;
Міне осыларды есептей отырып, инвестициялық портфельдің
мынадай түрлерін атап көрсетуге болады:
- спекулятивтік табыстың инвестиция портфелі
- бірқалыпты табыстың инвестициялық портфелі
- венчурлық немесе агрессиялық табыстың инвестициялық портфелі
- туынды қаржы инструменттерінің инвестициялық портфелі.
Инвестициялық табысты қалыптастыру мақсаты бойынша
инвестициялық портфельді негізгі екі топқа бөледі:
- табыс портфелі
- өсім портфелі
Табыс портфелі - ағымдағы кезеңде инвестициялық табыс
деңгейін максималдау дәрежесі бойынша ұзақ мерзімге капиталды
инвестициялау өсіміне тәуелді қалыптастыру. Басқаша
айтқанда инвестициялық шығынды жеткілікті мөлшерде шығара
отырып, табыс алу, яғни келешекте осы шығындар
инвестициялық табысты жоғарғы мөлшерде алуын қамтамасыз
етеді.
Бірқалыпты табыс әкелетін портфель - ол мүмкіншілігі
жоғары бағалы қағаздардың арқасында қалыптасады. Сол сияқты
минималды тәуекел деңгейінде де орташа табыс әкеледі.
Табыс әкелетін қағаздардың портфелі - ол корпорацияның
табысы жоғары облигациялардан, бағалы қағаздардан тұрады.
Сондай - ақ тәуекелдің орташа деңгейі кезінде жоғары табыс
әкеледі.
Өсім портфелі - келешектегі ұзақ мерзімде капиталды
инвестициялау дәрежесін максималдап, ағымдағы кезеңге
инвестициялық табыстың қалыптасу деңгейіне тәуелсіз
қалыптастыру. Басқаша айтқанда кәсіпорынның нарықтық құнының
жоғарғы дәрежесін қалыптастыру. Сондай – ақ ұзақ мерзімдегі
қаржылық инвестицияның мөлшері әрқашанда қысқа мерзімдіге
қарағанда жоғары болады.
Селективті өсім портфелі - ол капиталдың максималды
өсіміне бағытталып берілген портфельдің құрамына жас тез
дамып келе жатқан компаниялардың акциялары кіреді. Берілген
портфельде инвестиция тәуекелдікке тез ұшырауы мүмкін. Бірақта
ол ең жоғарғы табыс әкеледі.
Консервативті өсім портфелі - ол барлық берілген
портфельдердің тәуекелінің ең төменгі деңгейде болып
есептеледі. Яғни тәуекелділік деңгейі ең төменгі деңгейдегі
болып есептеледі. Сондай – ақ тәуекелділік деңгейі ең төменгі
дәрежеде құрамына - ең танымал компаниялар, акциясы өте көп
компаниялардың курстық құны біркелкі тұрақты дәрежеде өседі.
Портфельдің құрамы көп уақытқа дейін тұрақты болып келеді.
Капиталдың сақталуына мақсатталған.
Орташа өсу портфелі - инвестициялық құрылымның
селективті портфелі және консервативті өсімінің ортасы
алынған. Берілген портфельге бағалы қағаздар, қаржылық құралдары
кіреді. Бұл жерде капиталдың орташа өсімі және салымның
орташа тәуекелі қамтамасыз етілген. Сенімділік бағалы
қағаздардың консервативті өсімімен қамтамасыз етілген, ал
табыстылық - бағалы қағаздардың селективті өсімімен қамтамасыз
етілген. Берілген портфельдің типі көп тараған модельдің бірі
және инвесторлардың алдында беделі жоғары, тәуекелге онша
бара бермейді. Сондай-ақ оның құрамына бағалы қағаздар басқа
инвестициялық құралдары мен кіруі мүмкін. Сонымен тағы да
бір портфельді яғни өсім және табыс портфелін
қарастырамыз.Өсім және табыс портфелі.Берілген портфельдің қалыптасуы
қор нарығындағы мүмкін болатын шығындардың болдырмау
негізінде орындалады. Мысалы, курстың құны түскен кезде сол
сияқты төменгі дивиденттік немесе проценттік төлемдер сияқты.
Қаржылық активтердің бір бөлігі яғни берілген портфельдің
құрамының бір бөлігі иесіне капитал құнының өсімін, ал
екінші бір бөлігі - табыс әкеледі. Егерде бір бөлігі
жоғалып кетсе, екінші бір бөлігінің жоғарылауына әкеледі.
Екі жақты мәні бар портфель - берілген портфельдің
құрамына бағалы қағаздар кіреді. Бұл өзінің иесіне салынған
капиталдың өсуінің арқасында үлкен табыс әкеледі. Олар
өздерінің және меншік активтерін екі түрде шығарады, бірінші
- жоғары табыс әкеледі, ал екінші капиталдың өсімі. Инвестициялық
портфельдің сипаттамасы портфельдегі берілген бағалы қағаздардың
мазмұнымен анықталады.
Баланстандырылған портфель-бұл жоғарғы табыс қағаздар курсының
құны тез арада өсуімен анықталады. Со сияқты операциялар бағалы
қағаздардың қорғауымен өтеді. Портфельдің құрамына тәуекелі жоғары бағалы
қағазда да кіруі мүмкін. Ереже бойынша берілген портфелдьдің
құрамына жәй және артықшылығы бар акция,облигациялар кіреді.
Сонымен қатар инвестициялық портфельдің негізгі үш типін
бөліп қарастыруға болады:
1-сурет. Бағалы қағаздар портфелінің инвестициялық
арақатынасы
- спекулятивті портфель - инвестициялық тәуекелдің деңгейіне
сәйкесінше тәуелсіз инвестициялық капиталдың өсімін немесе
ағымдағы табысты максималдау бойынша қалыптастыру.
- бірқалыпты портфель - қаржылық құралдардың жиынтығын
инвестициялап қалыптастырып, портфельдік тәуекелдің жалпы деңгейі
ортақ нарыққа жылжығанын көрсетеді.
- консервативті портфель - инвестициялық тәуекелдің
деңгейінің дәрежесін минималдап қалыптастыруын көрсетеді.
Мұндай портфельді жан – жағынан қарап өз жұмысын өте жақсы
білетін инвесторлар ғана қалыптастырады. Бұл жерде қаржылық
құралдарды қолдануға болмайды және де инвестициялық
тәуекелдің деңгейі ортақ нарықтан асып кетеді. Осыдан келе
инвестициялық портфельдің негізгі типтерінің әртүрлі варианттары
қалыптасады. Сондай – ақ олар кәсіпкерлердің қаржылық
инвестициялау саясатын сатқан кезде қолданады. Сондай – ақ
инвестициялық потфельдің типтерінің негізгі топтамасына
мыналар кіреді:
- селективті портфельдің табысы
- селективті портфельдің өсімі
- бірқалыпты портфельдің табысы
- бірқалыпты портфельдің өсімі
- консервативті портфельдің табысы
- консервативті портфелдің өсімі
Қаржылық инвестицияның мақсаты және инвестициялық
портфельдің типтері инвестициялық портфельдің тікелей қалыптасуына
қаржылық құралдардың сәйкесінше қосылуына қатынасты.
Инвестициялық портфельді қалыптастыру сатылары:
- инвестициялық портфельді қалыптастыру ортасы инвесторлардың
жеке меншік талдауымен байланысты және де сыртқы ортада
инвестицияның артықшылығы баланстың өтімділігі және
пайдалылығы тәуекелдің деңгейімен анықталдады.
- жасалынған талдаудың нәтижесінде инвестициялық портфель
туралы негізгі сипаттамалар беріледі. Инвестициялық ресурс
және инвестициялық портфельдің көлемінің есебі шегінде
әртүрлі инвестициялардың пропорциялары орындалады.
- инвестициялық портфельді қалыптастырудың ең негізгі сатысы
болып, яғни инвестициялық объектілерді инвестициялық портфельдің
бағасы және оның сапасы жоғары болуы үшін таңдау
қажет.
Қазіргі Қазақстан әлеуметтік–экономикалық дамудың және халықтың
тұрмыс деңгейінің негізгі көрсеткіштері бойынша ТМД – ның көптеген
елдерінен алға шықты және посткеңестік кеңістіктегі барлық
дерлік тәуелсіз мемлекеттерге қарағанда әлдеқайда жоғары қарқынмен
дамуын жалғастыруда[1]. Бұл ретте инвесторлар қазіргі кезде Қазақстан-
тұрақтылыққа және шетел инвестицияларын қорғауға кепілдік беретін
инвестициялық заңнамасын жетілдіру үстіндегі алайда бұрын
жасатылған халықаралық келісім – шарт жағдайларын өзгертілген
сенімді әріптес екенін білдіреді. Қаржы секторын одан әрі
дамыту үшін қазір 2005 – 2007 жылдарға арналған құнды қағаздар
нарығын дамыту мен жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамыту
бағдарламалары қабылданды. Енді тек жұмыс істеу керек.
Банктердің қызметі ашықтықтың айтулы өнегісі болуға тиіс. Ең
алдымен, мұның меншік құрылымы мен аффимерленген тұлғалар
туралы мәліметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын шешімдерге
елеулі ықпалы бар барлық тұлғалар уәкілетті органның келісімін
алады.
Жалпы алғанда депозиттік операциялар активті және пассивті болып
бөлінеді. Активтік депозиттік операциялар – банктің уақытша бос ақша
қаражаттарын басқа корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен
байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы
активтердің өте аз бөлігін алады. Пассивті депозиттік операциялар –
клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу
шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен
тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады, және банктік
ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі. Салымдардың, депозиттердің және
депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл
банктердің жоғары бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер
топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша
бос қаражаттарын банктік шоттарда тартуға ұмтылуына жағдай жасайды. Талап
етуіне дейінгі шоттардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
- ақша салу және оны алу кез-келген уақытта ешқандай шектеусіз жүзеге
асырылады
- шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе
коммисиондық ақы алып отырады
- банктер талап етуіне дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін
өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеу де мүмкін
- талап етуіне дейінгі депозиттер бойынша коммерциялық банк орталық банкте
сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды
Төменде Қазақстан Республикасындағы кейбір 2-ші деңгейлі банктердегі
халықтың салымдары көрсетілген. Аталған 15 банктің ішінде 2003-2006жж.
аралығында депозиттердің көлемі жағынан алдыңғы төрт орынды Халықтық Жинақ
Банкі, Казкоммерцбанк, ТуранӘлемБанк және ЦентрКредитБанкі. Бұл
жерде Халықтық Жинақ Банкінің бірінші орнынан кетпеуіне оны бұрыннан
халық салымдарын жинақтауға мамандырылған және соған сәйкес халықтың оған
сенімінің күштілігі себеп болған. Сондай-ақ, банктің өзі бұрыннан келе
жатқаны белгілі.Қарастырылған екінші деңгейлі банктердің көбісінде
мерзімді салымдар талап етуіне дейінгі салымдарға қарағанда бір шама көп.
ІІ тарау. Депозиттік ресурстарды инвестициялаудың негіздері
2.1. Инвестициялық портфельдің табыстылығы және оның
депозиттік сыйақымен байланысы
Депозиттік ресурстардың мөлшері бойынша алдыңғы қатарда тұрған
банктердің депозиттерін қарастыратын болсақ, олардың ішінде
3-кесте. Коммерциялық банктегі депозит шарттары
Банк атауы Депозит атауы Мерзімі Сыйақы Қосымша шарттары
мөл-і
Халық Банкі Халықтық 3,12,18,24,36,48,60 Сыйақы төлеу салым
стандарт ай. мерзімі
аяқталғаннан кейін.
Салымды толықтыру
және салымнан
ішінара алу
мүмкіндігі жоқ.
Салымның ең төменгі
мөлшері Алматы және
Астан қалалары үшін
15000 теңге, 100
АҚШ доллары немесе
100 евро, басқа
аймақтарда 2000
теңге, 20 Ақш
доллары немесе 20
евро.
Халықтық 6,9,12,18,24,36,48, Жинақтау мақсатында
жинақтаушы 60 ай. ашылады. Қосымша
қаражат салуғ
мүмкіндігі бар да,
ішінара алуға
мүмкіндік жоқ.
Қалауы бойынша
ағымдағы немесе
карточкалық шот
ашылады.Салымның ең
төменгі мөлшері
Алматы және Астана
қалалары үшін 15000
теңге, 100 АҚШ
доллары немесе 100
евро, басқа
аймақтарда 2000
теңге, 20 Ақш
доллары немесе 50
евро
Халықтық 12,24,36,48,60 ай Балаларға арналып
балалар үшін ашылады.Сыйақы
салым мерзімі
аяқталғаннан кейін
жүргізіледі.Салымды
толықтыру
мүмкіндігі бар, ал
ішінара алу
мүмкіндігі
қарастырылмаған.
Салымның ең төменгі
мөлшері Алматы және
Астана қалалары
үшін 15000 теңге,
100 Ақш доллары
немесе 100 евро,
басқа аймақтарда
7000 тенге, 50Ақш
доллары немесе 50
евро.
Халықтық 7 немесе 13 ай. Зейнеткерлерге
зейнетақылық немесе жасы 50- ден
асқан адамдарға
арналған.Салымның
ең төменгі мөлшері
2000 теңге 20Ақш
доллары немесе
20евро.
Халықтық 6,9,12,18,24,36,48, Сыйақы ай сайын
төлемдер 60 ай. төленеді. Салымның
ең төмен мөлшері
150000 теңге,
1000АҚШ доллары.
Ескерту – Ұлттық Банк Бюллетені мәліметтер жинағынан құрастырылған
Халық Банкі 80 жыл бойына жеке тұлғалар депозиттері нарығында алдыңғы
орынды алып келеді. Оның депозиттері келесідей:
- Халықтық - стандарт - салымды сақтау мерзімінің икемділігі әрі
барынша мол табыс алу;
- Халықтық - жинақтаушы - ақшаны ыңғайлы сақтау әрі түрлі мақсатқа
жинақтау мүмкіндігі;
- Халықтық – балалар үшін - балаларға жасалған қамқорлық және оның
болашағына сенімділік;
- Халықтық - зейнетақылық - зейнетақыға үстеме қаржы алу мүмкіндігі;
- Халықтық – төлемдерімен - қосымша табыс табу мүмкіндігі.
Тұран Әлем Банкінде де жоғарыда аталған банктердегідей зейнеткерлерге
арналған Пенсионный депозиті бар. Оның бір ерекшелігі – егер салымның
сомасы 2000 АҚШ долларынан кем болса және мерзімі 6 айдан кем болмаса, онда
депозиттің валютасын басқа валютаға конвертациялауға болады.
Спринт депозиті қысқа мерзімге рәсімделеді.Ең төменгі салым сомасы-
150000 теңге, 1000 АҚШ доллары және 1000 евроны құрайды.Сыйақы сақтаудың
нақты мерзіміне байланысты төленеді.Қаражатты ішінара алғысы келген клиент
бұл депозиттен алуға болмайтындықтан, келісім – шартты бұзып қана ала
алады.
Тұран Әлем Банкіндегі ең тартымды деп саналатын депозит түрі –
Формула успеха бошлып табылады. Ол бойынша сыйақыны ай сайын капитлизация
жасауға немесе алып жүруге болады.
Банк инвестицияны бағалы қағаздарға ақша құралын салу
болып табылады. Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметінің
мақсаты - қаржының сақталуын, диверсификациясын, табысын және
өтімділігін қамтамасыз ету. Нормативтік құжаттарға сәйкес
бағалы қағаздарды сату және сатып алу инвестициялық операция
болып табылады. Коммерциялық банктер инвестициялық
операциялары:
- жеке меншік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І - тарау. Депозиттік портфель – қаржы инструменттеріне инвестиция
жұмсаудың қаражат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Сырттан тартылған қаражаттарды инвестиция жасайтын қаржы
инструменттері және оларға сипатама
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Депозиттердің инвестициялық портфельді
қалыптастырудағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
ІІ - тарау. Депозиттік ресурстарды инвестициялаудың
негіздері
(Қазақстан Халық Банкі АҚ – ның материалына негіздей отырып) ... ... ...23
2.1. Инвестициялық портфельдің табыстылығы және оның депозиттік
сыйақымен байланысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .23
2.2. Инвестициялық тәуекелдер және оларды басқару әдістері, ... ... .38
2.3. Инвестициялық портфельдің
диверсификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
2.4. Коммерциялық банктерде инвестициялық
портфельді қалыптастырудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ІІІ – тарау. Коммерциялық банктерде депозиттік ресурстардың тиімділігін
арттырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 52
3.1. Депозиттерді инвестициялаудың шетелдік тәжірибесі
... ... ... ... ... ... .52
3.2. Инвестициялық портфельді басқаруды жетілдіру
жолдары ... ... ..60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі, ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 72
Кіріспе
Дипломдық жұмыс коммерциялық банктерде депозиттік портфельді
басқару тақырыбына арналған.
Қазақстан Республикасы алдынғады міндеттер, алға қойған
мақсат әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы
қалыптастыру әлемдік кеңестікте өз орнын табу, экономикалық
тәуелсіздікті қамтамасыз ету, жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне
жету, арлас экономиканы қалыптастыру, түрлі меншік иелеріне
жол ашу, рынок орталықтарында тиімді заңға негізделген
іскерлікке қол жеткізу.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың,мекемелердің, халықтың
және басқа да банктердің қаражаттарын салым ( депозит) түрінде тартады.
Банктер тартатын қаражаттар құрамы бойынша әр түрлі болып табылады. Олардың
негізгі түрлері – банктердің клиенттермен жұмыс істеу барысындағы тартқан
қаражаттары (депозиттер) және банктердің меншікті қарыздық міндеттемелерін
шығару жолымен жинақтаған қаражаттары (депозит және жинақ сертификаттары )
болып табылады. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру барысындағы
ресурстық базасын қалыптастыруы оның активтік операцияларына қатысты
маңызды рөл атқарады.Банктік ресурстың негізгі бөлігі банктің депозиттік
операцияларын жүргізунен қалыптасатыны белгілі. Оның қызметінің тұрақтылығы
депозиттік операцияларын тиімді жүргізуіне байланысты.Осыған
байланыстыресурстық потенциалды өсіру және пассивтерді тиімді басқару
арқылы оның тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері өзекті мәселеге айналды.
Осыдан, дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі болып
Қазақстанның қаржылық нарық жағдайымен байланысты салымды
объективті түрде талап етеді және нарық табысқа бағытталады.
Осының барлығы дипломдық жұмыстың тақырыбын талдауға әсер
етті.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі болып - Қазақстан
Республикасының коммерциялық банктердегі депозиттік портфельдің қазіргі
жағдайы және жүзеге асырылу механизмі болып табылады, сондай -ақ
Қазақстан Халық Банкі АҚ – ның депозиттік портфельді басқару
мәліметтері бойынша есептік көрсеткіштері мен практикалық
тәжірибелері алынды.
Зерттеу пәні - коммерциялық банктердің депозиттік операцияларды жүргізу
процесінде қалыптасатын экономикалық қатынастар жүйесі болып табылады.
Жұмысты жазу барысындағы зерттеудің жаңалығы – Қазақстан
Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің жүзеге асырып жатқан
депозиттік операцияларының кейбір шарттары толықтыруды қажет ететіндігі
анықталады. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтерге негізделгенде
депозиттік портфель сапасын әрі қарай жетілдіру арқылы депозиттік базаны
көбейтуге болатындығы айқындалды.
Банктің ең негізгі мақсаты - максималды табыс табу
болып табылады, ол банктің мобилизацияланған ақша ресурстарын
неғұрлым тиімді орналастырып, пайдалану арқылы жүзеге асады.
Депозиттік портфельді басқару банктің сырттан тартылған
қаражаттарды орналастырудың тиімді жолдарын тиімді пайдаланумен
байланысты. Қазіргі уақытта коммерциялық банктер сырттан
тартылған қаражаттарды орналастырған кезде тек нарықтық
критерийлерге, яғни өтімділікке, табыстылыққа және тәуекелділікке
негізделеді. Бұл өз кезегінде банктің депозиттік портфеліне
әсер етеді.
Осы жұмыстың мақсаты банктің депозиттік портфелінің
теориясы мен практикасына талдау жүргізу, депозиттік портфельді
басқару түрлерін, әдістерін анықтау және бағалау және
олардың ішінен ең тиімдісін таңдау болып табылады. Осы
мақсатты орындау үшін келесі міндеттер қойылады:
- банктің депозиттік портфелінің мәні және түрлері мен
ерекшеліктері;
- коммерциялық банктер инвестиция жасайтын қаржы инструменттері;
- инвестициялық портфельдің табыстылығына талдау және оның
депозиттік сыйақымен байланысы;
- депозиттік саясаттың банктердегі қолданылуын талдау;
- коммерциялық банктерде депозиттік портфельді басқаруды
жетілдіру жолдары;
- ҚР –ның депозит нарығын жетілдіру жолдарын ұсыну.
Осы жұмыстың методологиялық негізі - депозиттік
портфельге талдау жасаған шетел және отандық экономистердің,
ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері, Д.Т. Бохаев,У.М.
Искаков, және Э.А. Рузиеваның Финансовые рынки и посредники оқулығын,
С.Б. Мақыштың Коммерциялық банктер операциялары кітабын, Қазақстан
Республикасының заңдары мен нормативтік актілірі, Ұлттық
Банктің ережелері мен нұсқаулары алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымына тоқталсақ, онда дипломдық
жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диплом жұмысын жазу барысында статистикалық, аналитикалық зерттеу
әдісі қолданылды.
І – тарау. Депозиттік портфель – қаржы инструменттеріне инвестиция
жұмсаудың қаражат көздері
1. Сырттан тартылған қаражаттарды инвестиция жасайтын қаржы
инструменттері және оларға сипаттама
Қазақстан Республикасы алдындағы міндеттер, алға қойған
мақсат әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы
қалыптастыру әлемдік кеңістікте өз орнын табу, экономикалық
тәуелсіздікті қамтамасыз ету, жоғары дәрежелі еңбек
өтімділігіне жету, халық шаруашылығы құрылымында жоғары
технологияны пайдалану, халықтың тұрмыс дәрежесін көтеру, аралас
экономиканы қалыптастыру, түрлі меншік иелеріне жол ашу,
рынок орталықтарында тиімді заңға негізделген іскерлікке
қол жеткізу. Депозит дегеніміз не дейтін болсақ, бұл түсінікке әр түрлі
авторлардың анықтамалары бар. Еліміздегі авторлардың көзқарастарын
қарастыратын болсақ, С.Б. Мақыш оған келесідей анықтама берген: депозит -
бұл клиенттердің банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана
алатын қаражаттары болып табылады. Ғ.С. Сейтқасымовтың берген анықтамасы
бойынша депозитік операциялар - бұл банктердің ақшалай қаражаттарды
салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстары
болып табылады.Ресей авторы Колесниковтың айтуынша, депозит (латынша
depositum – сақтауға берілген зат) – бұл клиент қаражатын банкке уақытша
пайдалануға беру бойынша экономикалық қатынастар болып табылады. Банктік
депозит мәнін зертей отырып, З.С. Каценеленбум депозиттің екі жақтылық
сипатын атап көрсеткен.Депозиттер салымшылар үшін потенциалды қаражат болып
табылады. Салымшы чек толтырып, оны циркуляцияға жіберуі мүмкін. Сол
уақытта банктегі қаражат пайыздық сыйақы әкеледі. Олар салымшы үшін екі
рөлде көрінеді: бір жағынан ақша рөлінде, ал екінші жағынан пайыз әкелетін
капитал рөлінде.
Депозиттік портфель дегеніміз - коммерциялық банктердің
табыс табу мақсатында әртүрлі қаржы инструменттеріне
инвестиция жасау нәтижесінде қалыптасқан активтер портфелінің
құрамдас бөліктерінің бірі және несиелік портфельден
келетін табысты көбейтуге мүмкіндік туғызады.
Инвестиция банктердің серпінді дамуын қамтамасыз етеді
және келесі мақсатты орындауға жағдай жасайды. Олар:
қаржы және материалдық ресурстарды жинақтау есебінен меншік
кәсіпкерлік әрекетті кеңейтеді; жаңа кәсіпорынды сатып
алады; бизнестің жаңа түрлерін игеруге байланысты
әрекеттерін әр тараптандырады.
Барлық инвесторлар:
- кезкелген түрдегі инвестициялық әрекет жасауға;
- инвестицияланатын объектіні иемденуіне, пайдалануға, өнім
жасауға;
- инвестицияның көлемін және бағытын өз еркімен анықтауға;
- инвестициялық әрекетке келісім бойынша басқа субъектілерді
қалыптастыруға;
- инвестициялық қаражаттың мақсатты жұмсалуына бақылау жасауға
және тағы басқалармен тең құқықты.
Депозиттік портфельді қалыптастырудың басты мақсаты –
кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің негізгі бағыттарын
қамтамасыз ету. Инвестициялық портфельді қалыптастырудың ең
негізгі мақсаттарына мыналар кіреді:
- салымдардың ұзақ мерзімге қамтамасыз етілгендігі;
- ағымдағы кезеңде жоғарғы деңгейде табыс алуын қамтамасыз
ету;
- инвестициялық портфельдің өтімділігінің жеткілікті деңгейде
болуын қамтамасыз ету;
Жоғарыда аталып кеткен инвестициялық портфельді
қалыптастыру мақсаты жоғары дәрежеде өзекті болып келеді.
Капитал өсімінің дәрежесі ұзақ мерзімді қамтамасыз ету
деңгейі депозиттік портфель табысының ағымдағы деңгейі
есебінен қол жетеді. Капитал өсімінің дәрежесі және
депозиттік портфельдің табысының ағымдағы деңгейі тікелей
инвестициялық тәуекелдің деңгейіне тәуекелді.
Депозиттік операциялар – кең мағыналы түсінік, өйткені оған банктің
салымдарға қаражат тартумен бйланысты барлық қызметі жатады.Депозиттік
операцияларды ұымдастыру келесі қағидалардың сақталуымен жүзеге асырылады:
- пайда табу;
- банктің өтімділігін қолдау үшін депозиттік операцияларды басқару кезінде
икемді саясат жүргізу;
- депозиттік саясат пен активтердің табыстылығының арасында сәйкестілік
болу;
- клиенттерді тарту мақсатында банктік қызмет көрсетулерді дамыту.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаржаттарды жинақтау тәсілдеріне
байланысты екі үлкен топқа бөлінеді:
- депозиттік қаражаттар;
- депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды.
Депозиттер банк үшін бірден – бір арзан ресурс көзі болып
табылады.Депозиттердің қолма-қол ақшамен салыстырғанда артықшылығы – ол
пайыздық сыйақы әкеледі, ал кемшілігі – капиталдың әдеттегі әкелетін
пайызынан азырақ пайыз әкеледі. Депозит тек клиентке ғана емес, сондай –ақ
банкке де пайдалы. Көптеген депозиттер банке ссудалық капитал құруға
мүмкіндігі бар. Содан соң банк оны тиімді салаларөптеген депозиттер банке
ссудалық капитал құруға мүмкіндігі бар. Содан соң банк оны тиімді салаларға
орналастырады. Банктің алтын ережесі бойынша пайыз бен несие бойынша
пайыздың айырмасы банктің табысы болып табылады.Банктердің осы табысты
көбейтуге ұмтылуына әкеледі.
Қаржылық инвестициялаудың бұл үлгісінің негізгі
мақсаты болып депозиттік табысты реттеу, сондай – ақ кейбір
жағдайларда ол әртүрлі компанияларда, стратегиялық
тапсырмаларды шешу үшін қаржылық әсер ету үлгісін бекіту
үшін қолданылады. Нарықтық қарым – қатынас шартында ақша
ресурстарының қалыптасуы және табысты объектілерге тиімді
инвестиция жасау қаржылық нарықтың көмегімен қамтамасыз
етіледі.
Қазақстанды дамыту мақсаттарының айқындығы және
нақтылығы: байыпты экономикалық іргетасын қалау және
ашық, демократиялық әрі өркендеу үстіндегі қоғамды құру;
алға қойылған мақсатқа жетудегі мақсаткерлік және
дәйектілік; қысқа мерзімде Қазақстан мемлекеттік - бюрократиялық
экономикадан нарықтық экономикаға, бірпартиялық өктемдіктен
саяси сан алуандылыққа; жеке тұлғаның идеологиясынан адам
құқықтары мен еркіндіктерінің әмбебап құндылықтарына көшудің
күрделі жолынан өтті; қоғамдық өзгерістерді жүзеге
асырудағы нақтылық және жауаптылық;
Халықаралық Standart and Poor’s рейтинг агенттігі
өзінің тиімділігі жағынан Қазақстанның банк жүйесі
Ресейдің және ТМД – ның басқа елдерінің банк жүйесінен
озып келгенін атап өтті. Бағалы қағаздар рыногы мен
жинақтаушы зейнетақы жүйесі айтарлықтай серпінді дамып келеді.
Қаржылық инструменттер - қаржылық міндеттемелердің
әртүрлі формалары (қысқа мерзімді немесе ұзақ мерзімді немесе
ұзақ мерзімді инвестициялау үшін) саудасы қаржылық нарықта
орындалады. Қаржылық инструменттерге ақша қаражаты және бағалы
қағаздар жатады. Төмендегі кестеде қаржылық инструменттердің
бірнеше түрі көрсетілген.
1 – кесте. Қаржылық инструменттер
Қаржылық инструменттер (бағалы қағаздар)
Негізгі Қосымша
Акция Облигация Сертификат Чектер Опцион Фьючерс Вексель
Ескерту – В. В. Шеремет Управления инвестициями Оқу құралының 1-ші
бөлімінен алынған
Бағалы қағаздар бойынша сатылатын және сатып
алынатын қаржылық құжат түсіндіріледі. Ол құжат иесіне
кемшілікке ақша түсімін алуға құқық береді. Бағалы
қағаздарды келесі түрлерге бөлуге болады:
-тұрақы табыс әкелетін бағалы қағаздар - облигация,
депозиттік сертификаттар, вексель.
- тұрақсыз табыс әкелетін бағалы қағаздар – акционерлік қоғамның акциялары,
акция сертификаты
- аралас форма - мысалға опцион, фьючерс.
Эмиссиондық бағалы қағаздар - әртүрлі бағалы
қағаздарға, соның ішінде құжатсыз келесідей белгілермен
сипатталады: жиынтық мүліктік және мүліктік емес құқықтарды
бекітеді.
Негізгі эмиссиялық бағалы қағаздар болып акция және
облигация табылады.
Акция - эмиссиялық бағалы қағаз, акционерлік қоғамға
түскен табыстың дивидент түрінде алуға құқық береді,
акционерлік қоғамды басқаруға қатысады.
Акция дегеніміз - ол үлесті және меншікті куәландыратын
бағалы қағаз яғни акционерлік қоғам шығаратын және
олардың түрлері мен категорияларына қарай дивиденттер
алуға акционерлік қоғам басқаруға қатысуға және акционерлік
қоғам таратылғаннан кейін оның қалған мүліктерінің бір
бөлігін құқықтарын куәландыру.
Облигация дегеніміз - осы бағалы қағаздар иесінің
ақша қаражаттарын енгізгеннен номиналды құны бойынша
қайта сатып алуға міндетін айқындайтын және де міндетті
түрде табыс алатын бағалы қағаз.
Акцияларды корпорациялар шығарады. Ал облигацияларды
корпорациялар да үкіметте шығарып отырады. Акция мен облигацияның
инвестициялық сапасы бірдей емес, яғни инвесторлар үшін
тартымдылығы әртүрлі облигациялар әдетте акцияларға қарағанда
жинақты сақталу кепілдігі молырақ. Әсіресе мемлекеттік
облигациялардың төлем қабілеттілігі өте жоғары.
Акцияны ұстаушы корпорация мүлігінің бөлігіне иелік
ететін болады. Корпорациялар акцияларды шығарып ірі
инвестициялық жобаларды жүзеге асырып, сөйтіп қаржыгерлердің
қуаттылығы артады. Акция иесі корпорация пайдасының бір
бөлігін дивидент ретінде алып отырады.
Облигация шығарушылар белгілі бір мерзімде және
қарыз % - н төлеуге міндетті. Ол - заим арқылы
алынатын пайданың бір бөлігі дивиденттен % - ң өзгешелігі
тұрақты әрі банк ставканың өзгерісіне тәуелсіз. Сондықтан да
облыстарды белгілі бір табыс әкелетін бағалы қағаздар деп
те аталады. Әдетте % заимның қызмет мерзімі бойына бірдей
үлеспен төленеді.
Эмиссиялық бағалы қағаздардың сертификаты - құжат, бағалы
қағаздар санында сертификатта көрсетілген жиынтық құқықты куәландырады
және эмитент шығарады. Бағалы қағаздардың иесі эмитенттен
сертификатқа негізделе отырып оның міндеттемесінің орындалуын
талап етеді.
Жай акция - дауыс беруге енгізілетін барлық
мәселелерді шешкен кезде акционерге дауыс беру құқығы мен
акционерлердің жалпы жиналысына қатысу құқығын қоғамда таза
табыс болған жағдайда дивидент алуға сондай – ақ
акционерлік қоғам таратылған жағдайда ҚР -ң заңдарында
белгіленген тәртіппен қоғам мүлкінің бір бөлігін алу
мүмкіндігін береді. Жай акциялардың бірнеше түрі бар -
тік, шектелген, атаулы.
Артықшылығы бар акция - акция иемденушілер, акционерлер
жиналысына қатысады. Бірақ дауыс беруге құқы жоқ.
Сондай – ақ тұрақты ставка бойынша дивидент алуға жәй
акцияның иесімен салыстырғанда бірінші ретті қамтамасыз етіледі.
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
қоғам мүлкінің бір бөлігін алу мүмкіндігін береді.
Артықшылығы бар акцияның бірнеше түрі бар - тік, қайтарымды,
қалқымалы курспен өлшенетін, конвертацияланатын.
Инвесторлар үшін инвестициялық бағаның жоғары
көзқараспен қарағанда активті акция және өсім акциясы деп
бөлуге болады.
Активті акция - акция бағалы қағаздар нарығында жиі
сатады және жеткілікті дәрежеде кең нарықты иеленеді,
өтілділігі жоғары операциялар ереже бойынша нарықтың курс
бойынша орындалады.
Өсім акциясы - компаниялардың өсетін акциялары, бірнеше
жыл ішінде жоғары өсім қарқынымен сипатталады. Жәй ғана
бағаның жоғарылауы акцияның өсімінің өскенін білдірмейді. Бағаның
жоғарылауы тұрақты факторларда базаланады - кем дегенде жоғары
табыс нормасында, активтің құндылығының өсуі, айналым
капиталының өсуінде.
Бүгінгі таңда еліміздің экономикалық дамуының ағымдағы
кезеңінің ерекшеліктеріне байланысты түрлі салаларда әлдебір
қамқоршы құрылымдар құруға айтарлықтай алғышарт бар. Бұл
кезеңнің бір ерекшелігі - елде технологиялық жаңғарту
мақсатында пайдалануға болатын елеулі қаржы ресурстары бар
(зейнетақы қорларының екінші деңгейдегі банктердің сақтандыру
компанияларының және басқалардың қаржысы). Алайда олар
қолданыстағы нормативтік шектеулер жағдайында бұл үрдіске
тікелей қатыса алмайды. Мысалы, жинақтаушы зейнетақы қорларының
нақты фирмаларды тікелей қаржыландыруына болмайды. Заңнама
еліміздің қаржы институттарының инвестиция салу бағыттарын
сенімділік пен өтімділік өлшемдеріне сай келетін белгілі
бір құралдардың шағын тобымен орынды шектеп отыр.
Нақ осы жағдай отандық қаржы жүйесінде артық
өтімділік болып отырған кезде нақты сектор үшін соның
ішінде оның әсіресе технологиялық бөлігінде қаржы тапшылығы
орын алуы қаржы институттарының қаражаты мен оларды
тұтынушылар арасында делдал бола алатын технологиялық
компаниялар ыңғайында мемлекеттің қатысуымен ірі компаниялар
құрған жөн екендігін көрсетеді. Капиталдандырылуы жоғары
мұндай құрылымдар несие ресурстарын көтерме қарыз алушылар
немесе сенімді және өтімді бағалы қағаздар эмитенті ретінде
әрекет етіп, қаржыны шоғырландырып және оны аздаған маржамен
республика экономикасының технологиялық дамуымен өлшемдеріне жауап
беретін кәсіпорындар мен фирмалардың қажетіне қарай қайта
бөле алар еді.Сонда жоғары технологиялық компаниялардың
дамуын ынталандыру осы мемлекеттік құрылымдардың кәсіпкерлік
қызметі есебінен бюджетті толықтыру сияқты функцияларды іске
асыру мүмкін болады, сондай – ақ қазір инвестициялық қызметте
пайдалы бағыттардың жетімсіздігін өткір сезініп отырған
институттық инвесторлардың қаржы ресурстарын жоғары
тиімділікпен орналастыру міндетін де шешуге болады.
Нарықтық сипаттағы қазіргі заманғы экономиканың
толыққанды қызмет етуі дамыған қор рыногынсыз (оның барлық
компоненттерін - борыштық құралдар рыногын, мемлекеттік те,
корпоративтік те акциялар рыногымен туынды бағалы қағаздар
рыногын қамтитын) мүмкін емес. Бүгінгі күнге дейін
Қазақстанда сегменттер алғашқысы ғана қалыптастырудың сәті
түсті, ал солардың ішіндегі ең маңыздысы - акциялар рыногының
көгілдір фишкалар бағдарламасын жүзеге асыруға әлденеше
рет әрекет жасалғанымен әлі күнге дейін нашар дамып отыр.
Акциялар рыногын дамыту жөніндегі негізгі міндет бағалы
қағаздардың ауқымды ұсынымен жасауға және оларға деген төлем
қабілеті сұранысты қалыптастыруға бағытталған іс - әрекеттер
болуы керек бұл орайда негізгі ұсынымен қамтамасыз ету болып
табылады. Эмитенттер бірқатар объективті және субъективті
себептерге байланысты әлі күнге дейін ашық қор рыногына
шығуға мүдделілік танытпай келеді. Мыналар рынокты акциялармен
толықтыру жөніндегі негізгі бағыттар бола алады.
- жекешелендірілген кәсіпорындардың мемлекеттік меншікте қалып
отырған акциялар пакетін сату;
- ұлттық және мемлекеттік компанияларды акционерлендіру және
олардың акцияларын биржалық айналысқа шығару. Мемлекеттік
мүдделерді қамтамасыз ету үшін осы компаниялардың жарғылық
қоры мөлшерін алдымен активтерінің құнын және рыноктағы
жағдайын тура көрсететіндей көлемге дейін ұлғайту қажет, ал
бұл қайта бағалауға танымал шетелдік аудиторлық компанияларды
тарту керек.
- еліміздегі орта және шағын компаниялардың қор рыногына шығуын
ынталандыратын жағдайлар жасау.
Қазақстандық эмитенттердің акцияларына төлем қабілеті
сұранысты қамтамасыз ету жөніндегі негізгі бағыттар мыналар
болуы керек:
- институттық инвесторлар топтарын ең бірінші кезекте -
өзара қорларды қалыптастыру үшін жағдайлар жасау;
- Қазақстан рыногына шетелдік портфельді инвесторлар тарту;
- қор рыногына жеке инвесторлардың қаржысын тарту.
Облигация бұл - оның иесі мен белгілі бір тұлғаның
арасындағы қарыздың қатынастарын дәлелдейтін бағалы қағаз.
Облигацияның қарыздық міндеттеме және қарыздық куәлік деп
айтса да болады. Оның екі элементтері бар:
- облигацияның титулдық бетінде көрсетілген соманы келіскен
уақытын мерзімінің өтуіне байланысты оның иесіне эмитенттің
қаржы сомасын қайтару міндеттемесі.
- эмитенттің облигацияның номиналдық құнынан немесе басқалай
мүліктік эквивалентінен тұрақты түрде процент төлеп тұру
міндеттемесі.
Облигация мен акция инвестицияның қайнар көзі болып
табылады. Бірақ бұл бағалы қағаздарды бір – бірінен айрықша ерекшеленеді.
Облигациялар эмитентіне байланысты бөлінеді:
- мемлекеттік
- мемлекеттік емес
- шетелдік
- жергілікті атқарушы органның мемлекеттік бағалы қағаздары.
Конвертацияланатын облигациялар - табыс әкелетін
облигацияларға немесе эмитенттің акцияларына айырбастауға құқық
береді. Қорды кейінге қалдыру облигациялары - эмитенттің
облигациясы, ол жерде арнайы өзінің қорын құрады. Өндірістік
қаржылық инструменттері жасалған шартты толтыру болып табылады.
Белгілі бір мерзімде негізгі қаржы инструменттерін сату және
сатып алу кезінде келісім – шартты толтырады. Өндірістік бағалы
қағаздарға қаржылық фьючерстер, орцион, варрант және тағы да
басқаларды жатқызуға болады.
Қаржылық фьючерс - қаржылық инструменттердің сату және
сатып алу туралы келісім, сондай – ақ келешекте күнінің,
мерзімінің және келісілген бағада сатып алу туралы келісім
шартта көрсетілуі керек.
Опцион - шартқа енгізілген мерзімдік талапты көрсететін
бағалы қағаз және тұрақты бағамен акцияны сату немесе сатып
алу.
Варрант - бағалы қағаз, оны иеленуші бағалы қағазды
белгіленген бағамен, белгілі бір уақытта сатып алуға құқығы
бар.
Бағалы қағаздардың бағасын және инвестициялық
сипаттамасының негізгі көрсеткіштеріне төмендегілер кіреді:
Дивидент - акционерлердің өзіне тиесілі акциялары
бойынша акционерлік қоғам төлейтін кірісі.
Бағалы қағаздар бойынша пайыз - пайыздық бағалы қағаз
иесінің табысы.
Бағалы қағаздың табыстылығы - дивидент немесе бағалы
қағаздардың пайызы.
Бағалы қағаздың курсы - бағалы қағаздардың сатылатын
немесе сатып алынатын бағасы.
Чек -төлем құжаты. Чекті берген банкке чекте көрсетілген
сомманы чек ұстаушыға төлеуді жазбаша бұйыруын білдіреді.
Чектерді дүкенде тауарлар мен қызметтер үшін қолма қолсыз
есеп айырысу және қолма қол ақша алуға да қолданылады.
Чектер қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген болып
бөлінеді. Алдын ала банкке депозит салынған болса, онда
қамтамасыз етілген болады.Ал алдын ала банкке депозит
салынбаған болса, онда чек қамтамасыз етілмеген болып
саналады.
Вексель - қатаң, бекітілген формадағы құжат. Бір жақты
ақшалай міндеттемені білдіреді. Вексель келісім шарттағы тауар
жеткізу бойынша есеп айырысуды кейінге қалдыру мақсатында
беріледі. Вексельді пайдалана отырып төлемдерді жүзеге асыру
үлгісі.
Котировка - бағалы қағаздар құнының сұранысының
балансталуына негізделе отырып бекітіледі.
Бағалы қағаздардың сапасы - қаржылық салымдардың және
инвестордың тұрақтылықты қамтамасыз етуімен қоса өтімділік
және бағалы қағаздың сенімділігі болып табылады.
Бағалы қағаздың сенімділігі - нарықта инвестициялық
капиталдың құнын бағалы қағаздардың сақтау қабілеті,
берілген бағалы қағазға тұрақты табыс алуын қамтамасыз етеді.
Қаржы нарығында инвестициялық институттар бірнеше
формаларға бөлінеді:
- қаржы инструменттерінің эмитенті (бағалы қағаздар шығаратын
мекеме, кәсіпорын, мемлекеттік орган билігі, шығаратын заимдар
мен міндеттемелер)
- инвесторлар (жеке және заңды тұлғалар, инвестициялау үшін
жеке меншік капиталы бар және одан табыс алуымен
мақсатталады)
- арнайы маманданған институционалдық субъектілер, инвестициялық
қызметте делдалдық функциялар орындалады.
1.2. Депозиттердің инвестициялық портфельді қалыптастырудағы рөлі
Жалпы алғанда, депозиттерді мазмұнына қарай бірнеше топқа бөледі:
- мерзімді депозиттер;
- талап етуге дейінгі депозиттер ;
- жинақ салымдары;
- бағалы қағаздар;
Сондай – ақ, оларды мынадай белгілеріне қарай жіктеуге болады:
- мерзімдеріне қарай;
- салым иелерінің категориялрына қарай;
- қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
- пайыз төлеу тәсіліне қарай
- банктік активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай;
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоткр мынадай түрге
бөлінеді:
- жеке тұлғалардың шоттары;
- кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдардың шоттары;
- жергілікті билік ұйымдарының шоттары;
- қаржылық мекемелердің шотары,
- шетелдік азаматтардың шоттары.
Қазақстан Республикасының банктік тәжірибесінде талап етуіне дейінгі
депозиттерге келесілер жатады:
- мемлекеттің, акционерлік кәсіпорындардың және әр түрлі шағын
комерциялық құрылымдардың ағымдық шотарындағы сақталатын қаражатар;
- әр түрлі мақсаттарға тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;
- жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
- жергілікті бюджет қаражаттары;
- басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражаттар.
Инвестицияны салу объектісі бойынша екіге бөлінеді:
- нақты инвестиция
- қаржылық инвестиция
Нақты инвестиция ол тауар өндірісін және қызмет
көрсетуге байланысты активке ақша қаражатын салу. Нақты
инвестиция негізінен жаңадан негізгі қорды салуға, кеңейтуге,
қайта техникалық жағынан қарулануына немесе жұмыс істеп
тұрған кәсіпорынды қайта құру үшін қолданылады.
Қаржылық инвестиция - пайда табу мақсаты мен құнды
қағаздар түріндегі активтерді алу. Бұл салымдар - құнды
қағаздар портфелін қалыптастыруға бағытталады.
Инвестициялар венчурлық, тікелей, портфельдік, аннуитет:
• венчурлық инвестиция - жаңа технологияға шағын фирмалардың
жаңаптпашылықтарын қаржыландыруға қажетті тәуекел капиталды
салуын айтады.
• тікелей инвестиция - берілген шаруашылық субъектіні
басқаруға қатысу құқығын алу үшін жарғылық капиталға ақша
жұмсау.
• портфельдік инвестиция - портфельді қалыптастырумен байланысты
және бағалы қағаздарды, активтерді алу. Портфельге бағалы
қағаздар немесе әртүрлі инвестициялық құндылықтар (акция,
облигация, жинақ және депозиттік сертификаттар, сақтандыру
полюсі)
• аннуитет - инвесторға белгілі бір уақыт аралығында тұрақты
табыс әкелуші инвестиция. Бұлар негізінен сақтандыру және
зейнетақылық қорға қаржы салу.
Депозиттік портфельдер жоспарлауды, бағалауды, инвестициялық
қызметтің соңғы нәтижелерін бағалауға нарық қорындағы
әртүрлі секторлардағы жұмыстарды бақылауларды орындайды.
Инвестициялық қызметтің түрлері бойынша былай бөлінеді:
־ нақты инвестициялық портфель;
־ бағалы қағаздардың қаржылық инвестициялық
портфелі
(инвестициялық портфель)
־ басқа да қаржылық инвестициялық портфель (банктік
депозиттер,
депозиттік сертификаттар)
־ айналым қаржысындағы инвестициялық портфель.
Банктің депозиттік қызметі инвестициялық саясат
көмегімен жүзеге асырылады. Инвестициялық саясаттың негізгі
мазмұны қаражат жұмсау үшін біршама тиімді бағалы
қағаздың түрлерін анықтау, әр уақыт кезеңіне депозиттік
портфелінің құрылымын оңтайландырудан тұрады.
Банктердің депозиттік саясаты - банк қызметінің тұрақты
жұмыс жасауын, нәтижелілігін немесе пайдалылыған, сондай –
ақ өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында инвестициялар
портфелін басқару стратегияларын жасауға және іске асыруға бағытталатын
шаралар жиынтығы.
Банктің инвестициялық саясатының басты бағыттары
мынадай бөлімдерді қамтиды:
־ инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
־ баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық
операциялардың шегін анықтау;
־ инвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен
атқарушылардың жауаптылығы;
־ инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
־ бағалы қағаздардың сапасының деңгейі және өтеу
мерзімінің
тиімділігі;
־ инвестициялар портфелінің диверсификациялануына қойылатын
негізгі талаптары;
־ портфельдің құрамына түзетулер енгізу механизмі;
־ сақтау тәртібі және сақтандыру механизімі;
־ пайдалар мен зияндардың есебі;
־ компьютерлік қамсыздандыру бағдарламалары.
Инвестиция келесі түрде болады:
- өндірістік - жаңа құрылыс салуға бағытталған, жұмыс
істейтін кәсіпорындар мекемелердің кеңеюі және жаңа техникамен
қамтамасыз етуі.
- нақты - материалдық өндіріс саласына ұзақ мерзімге салым
салу.
- портфельдік - ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға салым салу.
- бақыланбайтын - басқа компанияның кем дегенде 50 %
акциясының иемденуіне жағдай жасау.
- шетелдік - инвестициялар, ұзақ мерзімге капитал салу
үлгісі ретінде шетелдік меншік иелері арқылы орындалады.
- қаржылық - халықаралық қаржы - несиелік қызмет және
бағалы қағаздар мен операцияны қоса алғанда.
Бағалы қағаздар нарығында коммерциялық банктердің
инвестициялық шешімдерін қабылдау процесі - бұл бағалы қағаздар
портфелінің қалыптасуы, жоспарлау, бағалы қағаздар
портфелінің құрылымын реттеу және талдау, портфель
өтімділігін сақтай отырып өз алдына қойған мақсатына
портфельді басқара отырып жету, шығындарды азайту және
тәуекелге жол бермеу.
Инвестициялық портфельді қалыптастыру келесі сатылардан
тұрады:
- жеке меншік стратегияны қалыптастыру және талдау.
- инвестициялық саясатты анықтау.
- нарық комплексін талдау.
- бастапқы портфельдің қайта құрылуы.
Инвестицияның ең керекті сатысы стратегияны таңдау
болып табылады.
- тұрақты құн стратегиясы.
Бұл жалпы портфельді басқару кезінде портфельдің
құны бірқалыпты деңгейде ұсталып тұрады. Себебі, табыс
көбейіп кетсе артығын шығарып тастайды, ал шығын көбейіп
кетсе кересінше қаржымен толықтырып тұрады.
- тұрақты пропорция стратегиясы
Осы стратегия кезінде портфельдің иесі белгілі бір
уақытқа дейін басқа портфельдер арасында бірқалыпты деңгейде
арақатынасты ұстап отырады. Пропорция бекітілетін портфельдің
құрылымы бірнеше белгілері бойынша анықталуы мүмкін. Мысалы,
бағалы қағаздардың тәуекелінің дейгейі, бағалы қағаздардың
түрлері, бағалы қағаздардың салалық немесе аудандық салаға
енуі. Нарықтық бағаның бағалы қағаздарға қозғалысы нәтижесінде
арақатынас бұзылады, банк бағалы қағаздарды сатады, ал
сатылған ақша құралдарына үлесі түскен бағалы қағаздарды
сатып алады.
- өзгермелі пропорция стратегиясы.
Бағалы қағаздардың қиын стратегиясы, портфельдер
арасындағы
әртүрлі бекітілген арақатынаспен аяқталады. Мысалға, егерде
инвестор осы стратегияны таңдаса онда ол тәуекелге ұшырауы
мүмкін. Портфель пропорциясында болған өзгерістер арықарай да
бола береді.Басқаша айтқанда, егерде портфельде акция үлесі
облигациямен салыстырғанда тез өссе, онда инвестор жылдам
өсу қарқынын есептей отырып акцияны көбейтеді.
- агрессивті стратегия.
Бұл жағдайда салымның табыстылығы жоғары және тәуекелі
де жоғары болуы мүмкін.Салымның объектісі болып акция,
жоғары табыс әкелетін облигациялар және де басқа тәуекелі
жоғары активтер.
- теңдестірілген стратегия.
Бұл жағдайда тәуекелі жоғары және тәуекелі төмен
активтердің бірқалыпты бөлінуі. Егерде кездейсоқ жағдайлар
болған жағдайда екінші реттегі нарықта аз шығындалып жүзеге
асырады.
- консервативті стратегия.
Бағалы қағаздардың сенімділігіне ерекше көіңл бөле
отырып, тәуекелдің ең төменгі деңгейіне ие. Инвестициялық
стратегия негізінде жеке меншік инвестициялық саясат
қалыптасады.
Сонымен инвестициялық саясат келесілерге негізделеді:
- инвестициялық портфель тиімділігінің жинағының анықталуы
әрбір күтілетін жоғары табыс үшін тәуекел деңгейі төмен
болып келеді.
- берілген банктің инвестициялық портфелі үшін ең жақсысын
да таңдау.
- нарықта инвестициялық жаңа инструменттердің пайда болуы
биржадағы сияқты активті қатысу, сондай – ақ биржадан тыс
нарықта да жақсы жұмыс істеу.
- мемлекетте инвестициялық саясаттың банкте экономикалық
жағдайының сәйкес келуі.
Инвестициялық портфельдің бірнеше мынадай ерекшеліктері
бар:
- егер банк несиелік портфельді қалыптастыру барысында
нақты
активтерге немесе өндіріске инвестиция жұмсаса, ал
инвестициялық портфельді қалыптастыру барысында қаржылық
активтерге инвестиция жұмсайды
- банктің инвестициялық портфелі негізінен әртүрлі мақсатта
қалыптастырылады
- табыс табу мақсатында (тұрақты табыс, тұрақсыз табыс,
спекулятивті табыс)
- басқа бір заңды тұлғаның капиталына қатыса отырып бақылау
жүргізу мақсатында (еншілес құрылымның акционерлік капиталы)
- өтімділігін реттеу мақсатында
- банктік тәуекелдердің щоғырлану дәрелесін төмендету
мақсатында
- инвестициялық портфель негізінен делдал арқылы қалыптасады
Инвестициялық портфельдің бірнеше түрлері болады. Ол
мынаған байланысты:
- инвестициялық портфель құрамындағы қаржы инструменттерінің
табыс деңгейіне;
- инвестициялық портфельдің құрамындағы қаржы инструменттерінің
эмитенттерінің сипатына;
- банктердің өзінің инвестициялық портфельді қалыптастыруға
негізгі мақсатына;
Міне осыларды есептей отырып, инвестициялық портфельдің
мынадай түрлерін атап көрсетуге болады:
- спекулятивтік табыстың инвестиция портфелі
- бірқалыпты табыстың инвестициялық портфелі
- венчурлық немесе агрессиялық табыстың инвестициялық портфелі
- туынды қаржы инструменттерінің инвестициялық портфелі.
Инвестициялық табысты қалыптастыру мақсаты бойынша
инвестициялық портфельді негізгі екі топқа бөледі:
- табыс портфелі
- өсім портфелі
Табыс портфелі - ағымдағы кезеңде инвестициялық табыс
деңгейін максималдау дәрежесі бойынша ұзақ мерзімге капиталды
инвестициялау өсіміне тәуелді қалыптастыру. Басқаша
айтқанда инвестициялық шығынды жеткілікті мөлшерде шығара
отырып, табыс алу, яғни келешекте осы шығындар
инвестициялық табысты жоғарғы мөлшерде алуын қамтамасыз
етеді.
Бірқалыпты табыс әкелетін портфель - ол мүмкіншілігі
жоғары бағалы қағаздардың арқасында қалыптасады. Сол сияқты
минималды тәуекел деңгейінде де орташа табыс әкеледі.
Табыс әкелетін қағаздардың портфелі - ол корпорацияның
табысы жоғары облигациялардан, бағалы қағаздардан тұрады.
Сондай - ақ тәуекелдің орташа деңгейі кезінде жоғары табыс
әкеледі.
Өсім портфелі - келешектегі ұзақ мерзімде капиталды
инвестициялау дәрежесін максималдап, ағымдағы кезеңге
инвестициялық табыстың қалыптасу деңгейіне тәуелсіз
қалыптастыру. Басқаша айтқанда кәсіпорынның нарықтық құнының
жоғарғы дәрежесін қалыптастыру. Сондай – ақ ұзақ мерзімдегі
қаржылық инвестицияның мөлшері әрқашанда қысқа мерзімдіге
қарағанда жоғары болады.
Селективті өсім портфелі - ол капиталдың максималды
өсіміне бағытталып берілген портфельдің құрамына жас тез
дамып келе жатқан компаниялардың акциялары кіреді. Берілген
портфельде инвестиция тәуекелдікке тез ұшырауы мүмкін. Бірақта
ол ең жоғарғы табыс әкеледі.
Консервативті өсім портфелі - ол барлық берілген
портфельдердің тәуекелінің ең төменгі деңгейде болып
есептеледі. Яғни тәуекелділік деңгейі ең төменгі деңгейдегі
болып есептеледі. Сондай – ақ тәуекелділік деңгейі ең төменгі
дәрежеде құрамына - ең танымал компаниялар, акциясы өте көп
компаниялардың курстық құны біркелкі тұрақты дәрежеде өседі.
Портфельдің құрамы көп уақытқа дейін тұрақты болып келеді.
Капиталдың сақталуына мақсатталған.
Орташа өсу портфелі - инвестициялық құрылымның
селективті портфелі және консервативті өсімінің ортасы
алынған. Берілген портфельге бағалы қағаздар, қаржылық құралдары
кіреді. Бұл жерде капиталдың орташа өсімі және салымның
орташа тәуекелі қамтамасыз етілген. Сенімділік бағалы
қағаздардың консервативті өсімімен қамтамасыз етілген, ал
табыстылық - бағалы қағаздардың селективті өсімімен қамтамасыз
етілген. Берілген портфельдің типі көп тараған модельдің бірі
және инвесторлардың алдында беделі жоғары, тәуекелге онша
бара бермейді. Сондай-ақ оның құрамына бағалы қағаздар басқа
инвестициялық құралдары мен кіруі мүмкін. Сонымен тағы да
бір портфельді яғни өсім және табыс портфелін
қарастырамыз.Өсім және табыс портфелі.Берілген портфельдің қалыптасуы
қор нарығындағы мүмкін болатын шығындардың болдырмау
негізінде орындалады. Мысалы, курстың құны түскен кезде сол
сияқты төменгі дивиденттік немесе проценттік төлемдер сияқты.
Қаржылық активтердің бір бөлігі яғни берілген портфельдің
құрамының бір бөлігі иесіне капитал құнының өсімін, ал
екінші бір бөлігі - табыс әкеледі. Егерде бір бөлігі
жоғалып кетсе, екінші бір бөлігінің жоғарылауына әкеледі.
Екі жақты мәні бар портфель - берілген портфельдің
құрамына бағалы қағаздар кіреді. Бұл өзінің иесіне салынған
капиталдың өсуінің арқасында үлкен табыс әкеледі. Олар
өздерінің және меншік активтерін екі түрде шығарады, бірінші
- жоғары табыс әкеледі, ал екінші капиталдың өсімі. Инвестициялық
портфельдің сипаттамасы портфельдегі берілген бағалы қағаздардың
мазмұнымен анықталады.
Баланстандырылған портфель-бұл жоғарғы табыс қағаздар курсының
құны тез арада өсуімен анықталады. Со сияқты операциялар бағалы
қағаздардың қорғауымен өтеді. Портфельдің құрамына тәуекелі жоғары бағалы
қағазда да кіруі мүмкін. Ереже бойынша берілген портфелдьдің
құрамына жәй және артықшылығы бар акция,облигациялар кіреді.
Сонымен қатар инвестициялық портфельдің негізгі үш типін
бөліп қарастыруға болады:
1-сурет. Бағалы қағаздар портфелінің инвестициялық
арақатынасы
- спекулятивті портфель - инвестициялық тәуекелдің деңгейіне
сәйкесінше тәуелсіз инвестициялық капиталдың өсімін немесе
ағымдағы табысты максималдау бойынша қалыптастыру.
- бірқалыпты портфель - қаржылық құралдардың жиынтығын
инвестициялап қалыптастырып, портфельдік тәуекелдің жалпы деңгейі
ортақ нарыққа жылжығанын көрсетеді.
- консервативті портфель - инвестициялық тәуекелдің
деңгейінің дәрежесін минималдап қалыптастыруын көрсетеді.
Мұндай портфельді жан – жағынан қарап өз жұмысын өте жақсы
білетін инвесторлар ғана қалыптастырады. Бұл жерде қаржылық
құралдарды қолдануға болмайды және де инвестициялық
тәуекелдің деңгейі ортақ нарықтан асып кетеді. Осыдан келе
инвестициялық портфельдің негізгі типтерінің әртүрлі варианттары
қалыптасады. Сондай – ақ олар кәсіпкерлердің қаржылық
инвестициялау саясатын сатқан кезде қолданады. Сондай – ақ
инвестициялық потфельдің типтерінің негізгі топтамасына
мыналар кіреді:
- селективті портфельдің табысы
- селективті портфельдің өсімі
- бірқалыпты портфельдің табысы
- бірқалыпты портфельдің өсімі
- консервативті портфельдің табысы
- консервативті портфелдің өсімі
Қаржылық инвестицияның мақсаты және инвестициялық
портфельдің типтері инвестициялық портфельдің тікелей қалыптасуына
қаржылық құралдардың сәйкесінше қосылуына қатынасты.
Инвестициялық портфельді қалыптастыру сатылары:
- инвестициялық портфельді қалыптастыру ортасы инвесторлардың
жеке меншік талдауымен байланысты және де сыртқы ортада
инвестицияның артықшылығы баланстың өтімділігі және
пайдалылығы тәуекелдің деңгейімен анықталдады.
- жасалынған талдаудың нәтижесінде инвестициялық портфель
туралы негізгі сипаттамалар беріледі. Инвестициялық ресурс
және инвестициялық портфельдің көлемінің есебі шегінде
әртүрлі инвестициялардың пропорциялары орындалады.
- инвестициялық портфельді қалыптастырудың ең негізгі сатысы
болып, яғни инвестициялық объектілерді инвестициялық портфельдің
бағасы және оның сапасы жоғары болуы үшін таңдау
қажет.
Қазіргі Қазақстан әлеуметтік–экономикалық дамудың және халықтың
тұрмыс деңгейінің негізгі көрсеткіштері бойынша ТМД – ның көптеген
елдерінен алға шықты және посткеңестік кеңістіктегі барлық
дерлік тәуелсіз мемлекеттерге қарағанда әлдеқайда жоғары қарқынмен
дамуын жалғастыруда[1]. Бұл ретте инвесторлар қазіргі кезде Қазақстан-
тұрақтылыққа және шетел инвестицияларын қорғауға кепілдік беретін
инвестициялық заңнамасын жетілдіру үстіндегі алайда бұрын
жасатылған халықаралық келісім – шарт жағдайларын өзгертілген
сенімді әріптес екенін білдіреді. Қаржы секторын одан әрі
дамыту үшін қазір 2005 – 2007 жылдарға арналған құнды қағаздар
нарығын дамыту мен жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамыту
бағдарламалары қабылданды. Енді тек жұмыс істеу керек.
Банктердің қызметі ашықтықтың айтулы өнегісі болуға тиіс. Ең
алдымен, мұның меншік құрылымы мен аффимерленген тұлғалар
туралы мәліметтерге қатысы бар. Банк қабылдайтын шешімдерге
елеулі ықпалы бар барлық тұлғалар уәкілетті органның келісімін
алады.
Жалпы алғанда депозиттік операциялар активті және пассивті болып
бөлінеді. Активтік депозиттік операциялар – банктің уақытша бос ақша
қаражаттарын басқа корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен
байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы
активтердің өте аз бөлігін алады. Пассивті депозиттік операциялар –
клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу
шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен
тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады, және банктік
ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі. Салымдардың, депозиттердің және
депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл
банктердің жоғары бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер
топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша
бос қаражаттарын банктік шоттарда тартуға ұмтылуына жағдай жасайды. Талап
етуіне дейінгі шоттардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
- ақша салу және оны алу кез-келген уақытта ешқандай шектеусіз жүзеге
асырылады
- шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе
коммисиондық ақы алып отырады
- банктер талап етуіне дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін
өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеу де мүмкін
- талап етуіне дейінгі депозиттер бойынша коммерциялық банк орталық банкте
сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды
Төменде Қазақстан Республикасындағы кейбір 2-ші деңгейлі банктердегі
халықтың салымдары көрсетілген. Аталған 15 банктің ішінде 2003-2006жж.
аралығында депозиттердің көлемі жағынан алдыңғы төрт орынды Халықтық Жинақ
Банкі, Казкоммерцбанк, ТуранӘлемБанк және ЦентрКредитБанкі. Бұл
жерде Халықтық Жинақ Банкінің бірінші орнынан кетпеуіне оны бұрыннан
халық салымдарын жинақтауға мамандырылған және соған сәйкес халықтың оған
сенімінің күштілігі себеп болған. Сондай-ақ, банктің өзі бұрыннан келе
жатқаны белгілі.Қарастырылған екінші деңгейлі банктердің көбісінде
мерзімді салымдар талап етуіне дейінгі салымдарға қарағанда бір шама көп.
ІІ тарау. Депозиттік ресурстарды инвестициялаудың негіздері
2.1. Инвестициялық портфельдің табыстылығы және оның
депозиттік сыйақымен байланысы
Депозиттік ресурстардың мөлшері бойынша алдыңғы қатарда тұрған
банктердің депозиттерін қарастыратын болсақ, олардың ішінде
3-кесте. Коммерциялық банктегі депозит шарттары
Банк атауы Депозит атауы Мерзімі Сыйақы Қосымша шарттары
мөл-і
Халық Банкі Халықтық 3,12,18,24,36,48,60 Сыйақы төлеу салым
стандарт ай. мерзімі
аяқталғаннан кейін.
Салымды толықтыру
және салымнан
ішінара алу
мүмкіндігі жоқ.
Салымның ең төменгі
мөлшері Алматы және
Астан қалалары үшін
15000 теңге, 100
АҚШ доллары немесе
100 евро, басқа
аймақтарда 2000
теңге, 20 Ақш
доллары немесе 20
евро.
Халықтық 6,9,12,18,24,36,48, Жинақтау мақсатында
жинақтаушы 60 ай. ашылады. Қосымша
қаражат салуғ
мүмкіндігі бар да,
ішінара алуға
мүмкіндік жоқ.
Қалауы бойынша
ағымдағы немесе
карточкалық шот
ашылады.Салымның ең
төменгі мөлшері
Алматы және Астана
қалалары үшін 15000
теңге, 100 АҚШ
доллары немесе 100
евро, басқа
аймақтарда 2000
теңге, 20 Ақш
доллары немесе 50
евро
Халықтық 12,24,36,48,60 ай Балаларға арналып
балалар үшін ашылады.Сыйақы
салым мерзімі
аяқталғаннан кейін
жүргізіледі.Салымды
толықтыру
мүмкіндігі бар, ал
ішінара алу
мүмкіндігі
қарастырылмаған.
Салымның ең төменгі
мөлшері Алматы және
Астана қалалары
үшін 15000 теңге,
100 Ақш доллары
немесе 100 евро,
басқа аймақтарда
7000 тенге, 50Ақш
доллары немесе 50
евро.
Халықтық 7 немесе 13 ай. Зейнеткерлерге
зейнетақылық немесе жасы 50- ден
асқан адамдарға
арналған.Салымның
ең төменгі мөлшері
2000 теңге 20Ақш
доллары немесе
20евро.
Халықтық 6,9,12,18,24,36,48, Сыйақы ай сайын
төлемдер 60 ай. төленеді. Салымның
ең төмен мөлшері
150000 теңге,
1000АҚШ доллары.
Ескерту – Ұлттық Банк Бюллетені мәліметтер жинағынан құрастырылған
Халық Банкі 80 жыл бойына жеке тұлғалар депозиттері нарығында алдыңғы
орынды алып келеді. Оның депозиттері келесідей:
- Халықтық - стандарт - салымды сақтау мерзімінің икемділігі әрі
барынша мол табыс алу;
- Халықтық - жинақтаушы - ақшаны ыңғайлы сақтау әрі түрлі мақсатқа
жинақтау мүмкіндігі;
- Халықтық – балалар үшін - балаларға жасалған қамқорлық және оның
болашағына сенімділік;
- Халықтық - зейнетақылық - зейнетақыға үстеме қаржы алу мүмкіндігі;
- Халықтық – төлемдерімен - қосымша табыс табу мүмкіндігі.
Тұран Әлем Банкінде де жоғарыда аталған банктердегідей зейнеткерлерге
арналған Пенсионный депозиті бар. Оның бір ерекшелігі – егер салымның
сомасы 2000 АҚШ долларынан кем болса және мерзімі 6 айдан кем болмаса, онда
депозиттің валютасын басқа валютаға конвертациялауға болады.
Спринт депозиті қысқа мерзімге рәсімделеді.Ең төменгі салым сомасы-
150000 теңге, 1000 АҚШ доллары және 1000 евроны құрайды.Сыйақы сақтаудың
нақты мерзіміне байланысты төленеді.Қаражатты ішінара алғысы келген клиент
бұл депозиттен алуға болмайтындықтан, келісім – шартты бұзып қана ала
алады.
Тұран Әлем Банкіндегі ең тартымды деп саналатын депозит түрі –
Формула успеха бошлып табылады. Ол бойынша сыйақыны ай сайын капитлизация
жасауға немесе алып жүруге болады.
Банк инвестицияны бағалы қағаздарға ақша құралын салу
болып табылады. Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметінің
мақсаты - қаржының сақталуын, диверсификациясын, табысын және
өтімділігін қамтамасыз ету. Нормативтік құжаттарға сәйкес
бағалы қағаздарды сату және сатып алу инвестициялық операция
болып табылады. Коммерциялық банктер инвестициялық
операциялары:
- жеке меншік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz