Несиеннің қажеттілігі және оның мәні

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

I.НЕСИЕННІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘНІ

1.1 Несиенің қажетілігі және несие қатынастарының пайда болуы ... .

1.2. Несиенің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

ІІ.Несиелердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ...11

2.1 Несиелеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.2 ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕҚАЫЛЕТТТЛІГІН ТАЛДАУ...19

2.3 Банктегі несиелік операциялардың бухгалтерлік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Нарықтық экономика жағдайында несиенің мәні ерекше рөлді атқарады. Өйткені кез келген шаруашылық жүргізуші субъект өзінің шаруашылық операциясын жүзеге асырған кезде тек өз қаржысына тәуелді емес, сонымен бірге банктік несиеге де тәуелді болады. Сол себептен банктік мекемелер өздерінің несиелік операцияларын дұрыс ұйымдастыру керек.
Несие қатынастары ақша қатынастары сияқ¬ты үнемі даму үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде (астық, мал, еңбек құралдары және т.б.) қоғамның дәулетті топтарынан» мүліксіз шаруалар мен кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған.
Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды кредиторларға және қарыз алушылар бойынша, банктік несиені қолдану (пайдалану) мерзіміне байланысты және басқа да түрлерге сәйкес бірнеше топқа жіктеуге болады.
Қазіргі несиелеу жүйесінің манызды белгісі онын шартты негізі болып табылады. Несиелеу бойынша туындайтын сұрактардың барлығын банк пен қарыз алушы өзара келісіп шешеді. Шартқа сәйкес әрбір жақ белгілі бір міндеттемелерді мойнына алады, шарт жағдайларын сақтауға бақылау жасау үшін белгілі құкықтарға ие болады.
Жалпы айтқанда біз бұл жұмыста несиелеуді ұйымдастыру, қарыз алушы-ның несие қабілеттілігін талдау, несие беру және қайтару есебі, несие бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі, несиелердің мониторингін,
банктің несиелік қоржыны жіктемесін және клиенттерге ұсынылған несие бойынша мәжбүрлі шығындарды құру мәселесін толығырақ қарастырамыз.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

I.НЕСИЕННІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘНІ

1.1 Несиенің қажетілігі және несие қатынастарының пайда болуы ... .

1.2. Несиенің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

ІІ.Несиелердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ...11

2.1 Несиелеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.2 ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕҚАЫЛЕТТТЛІГІН ТАЛДАУ...19

2.3 Банктегі несиелік операциялардың бухгалтерлік
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Нарықтық экономика жағдайында несиенің мәні ерекше рөлді атқарады.
Өйткені кез келген шаруашылық жүргізуші субъект өзінің шаруашылық
операциясын жүзеге асырған кезде тек өз қаржысына тәуелді емес, сонымен
бірге банктік несиеге де тәуелді болады. Сол себептен банктік мекемелер
өздерінің несиелік операцияларын дұрыс ұйымдастыру керек.
Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму үстінде болады.
Алғашқы несие табиғи түрде (астық, мал, еңбек құралдары және т.б.) қоғамның
дәулетті топтарынан мүліксіз шаруалар мен кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы
мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған.
Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды кредиторларға және
қарыз алушылар бойынша, банктік несиені қолдану (пайдалану) мерзіміне
байланысты және басқа да түрлерге сәйкес бірнеше топқа жіктеуге болады.
Қазіргі несиелеу жүйесінің манызды белгісі онын шартты негізі болып
табылады. Несиелеу бойынша туындайтын сұрактардың барлығын банк пен қарыз
алушы өзара келісіп шешеді. Шартқа сәйкес әрбір жақ белгілі бір
міндеттемелерді мойнына алады, шарт жағдайларын сақтауға бақылау жасау үшін
белгілі құкықтарға ие болады.
Жалпы айтқанда біз бұл жұмыста несиелеуді ұйымдастыру, қарыз алушы-
ның несие қабілеттілігін талдау, несие беру және қайтару есебі, несие
бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі, несиелердің мониторингін,
банктің несиелік қоржыны жіктемесін және клиенттерге ұсынылған несие
бойынша мәжбүрлі шығындарды құру мәселесін толығырақ қарастырамыз.

1.НЕСИЕННІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘНІ.
1. Несиенің қажетілігі және несие қатынастарының пайда болуы

Несие – ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады.
Кредит деген сөз. қарыз , несие деген kredo -сенемін деген мағына
беретін латынша kreditum деген сөзден шығады Ол экономикалық дәреже
ретінде әр түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет етеді. Ол тауар өндірісінің
пайда болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай жане кедей
қоғамдарда көрінеді. Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму
үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде (астық, мал, еңбек құралдары
және т.б.) қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз шаруалар мен
кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған. Тауар-
акша қатынастарының дамуымен несие акша түріне көшті.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге
асатын ерекшеліктерден кеңейтілген өндірісті шығарып тастайды. Ол капитал
түрлері үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктін, ақшалы түрі тауарға,
тауарлы меншік өндірістікке, өндірістік тауарлыға және тауарлы қайтадан
ақша түріне ауысып тұрады, яғни А - Т - Ө - 1' - А1 капиталдың ауыспалы
айналымы жүреді. Ауыспалы айналымның бірінші кезеңінде ақша өндіріс қорына
(машиналар, шикізат жабдықтары және т.б.) ауысып кетеді. екінші кезеңде -
өндіріс процесінде - дайын өнім (тауар) жасалады, өндірістік тауарлыға
келеді. Үшінші кезеңде тауар сатылып. бастапкы ақша түріне ауысады.
Капиталдың осындай ауыспалы айналымы тұрақты түрде бөлек жеке кәсіпорында
және жалпы халық шаруашылығында үнемі жүріп жатады. Капиталдың қозғалысы -
оның тек ауыспалы айналымы емес, сондай-ақ оның айналымы да. Капиталдын
айналымы дегенде оның үнемі қайталанатын ауыспалы айналымы түсіндіріледі.
Капитал түрлерінің ауысуы бір шаруашылық субьектілерінде ақша
қаржысының уакытша босатылып және басқа шаруашылық жүргізуші субъектілерде
ақша деген қажеттіліктің қалыптасуымен. қоса жүреді. Әрбір шаруашылық
субъектісінде (кәсіпорын) өзінің жеке ауыспалы айналымдағы капиталы болады.
Қызмет процесінің бағыттылығы ауыспалы айналымның әр түрлі сатыларында
болатын ақша ресурстарының оларда бір мезгілде және үнемі бар болуын:
материалдық өндіріс саласы үшін - өндірістік, тауарлы және ақшалы, ал
айналым саласы үшін - тауарлы және ақшадай болуын талап етеді.
Өндірісті жеке шаруашылық жүргізуші субъектілері ақшаларды уақытша
босатуға және оларға деген қажеттілік үшін жағдай. туғызады. Мысалы,
негізігі өндірістік және айналым қорларының құн қозғалысының пронесінде.
Негізгі қорлар өздерінің құндылығын амортизациялық тозу шамасына қарай
дайын өнімдерге жекелеп аударады, ал олар негізгі қорларды модернизациялап
жаңарту үшін бірнеше жылдар бойы жинақталатыны мәлім. Бұл жағдайда негізгі
құрал-жабдықтарды ауыстыру (айырбастау) және жөндеу үшін жұмсалатыны
себепті ақшалай қара-жаттың уақытша босатылуы жүреді. Бірақ, бұл сәтте
жинақталған ақша жеткіліксіз болуы мүмкін. Бұл жағдайда ақшаға қажеттілік
туады. Яғни, ақшалай қаражатты босату мен оған деген қажеттілік айналым
қорларын пайдалануда үнемі болып тұрады.
Мысалы, дайын өнімді өткізуден түсетін түсім ақша және шикізат,
материалдарды сатып алу, еңбекақысын төлеу үшін бірден бір сәтте жұмсала
қоймайды және бұл жағдайда ақшалай қаражаттың уақытша босатылуы орын алады.
Қосымша ақшалай қаражатқа деген қажеттілік маусымдарда нақты айналым ақша
қорларының жеткіліксіздігінен (шикізат, материалдар, жанар-жағармай)
өндіріс пен тауар айналымының уақыты сәйкес келмеуінен және т.б. туындауы
мүмкін.Осылайша негізгі және айналым қорларының қозғалыс процесінде ақшалай
қаражаттың құйылуы (қажеттілік кезде) мен қайтуы (босатылу кезеңінде)
болады. Сондықтан бір кәсіпорын басқа кәсіпорынға қарағанда бұрынырақ тауар
сатушы ретінде және оның сатып алушысы болып шығуы мүмкін.Ақшалай
қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген қажеттілік тек материалдық
өндіріс саласы мен айналымда ғана туындамайды. Ол мемлекетте. бюджеттік
және қоғамдық ұйымдарда, сондай-ақ халықта да болуы мүмкін. Мысалы,
бюджетке салықтардың келіп түсуі мен оларды жұмсау уақыттары ұзақ
пайдаланатын заттарды сатып алуға халықтың ақша қоры жәнет.б. бәрі бірдей
сәйкес келе бермейді.
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасымда туындаған
қарама-қайшылық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қалыпты қызметі үшін
қажет материалдық және қаржылық ресурстарды нақты байланыстыратын несиенің
жәрдемімен ғана рұқсат етіледі.Жеткіліксіз шамада несиенің объективті
қажеттілгі несие қатынастарын жүзеге асыратын капитал айналымы мен ауыспалы
айналымның бір қалыпты еместігімен түсіндіріледі.
Несиенің мүмкіндігін шындыққа айналдыру үшін белгілі бір талаптар бар.

Біріншіден, несие мәмілесінің қатысушылары - несие беруші мен
қарызға алушы - экономикалық байланыстардан туындайтын міндеттемелердің
орындалуын өз мойнына алуға материалдық жағынан кепілдік беретн дербес
заңды субьектілер сияқты алға шығуы керек Еіншіден. егер несие беруші мен
несие алушының мүдделері бір жерден шықса. онда бұл жағдайда несие өте
қажет болады. Несие мәмілесін жүзеге асыру үшін оның қатысушылары міндетгі
түрде несиеге өзара қызығушылық танытулары керек. Ф. Энгельс: Әрбір
қоғамның экономикасы, ең алдымен мүдде ретінде алға шығуы керек деп
жазды.Несие беруші мен қарызға алушының арасында мүдделілік бірдей болған
кезде. бір жағынан. несиеге ақшалай қаражатты ұсынуда, екінші жағынан - оны
алуда несиелік қарым-қатынастар туындайды.Осылайша, экономикалық негіз бен
(капиталдың бірдей болмауы) пайда болу талаптарының жиынтығы несиенің
объективті қажетілігін анықтап және оның эволюциясын түсіндіріп береді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке ауыспалы айналымынан туындайтын
несиеге қажеттілік несиенің объективті жүзеге; асуын төлем
қаражаттарын құру және жаңа бекітілген құнды қайта бөлу процесінде оның
рөліне жете назар аудармай.оны толық дәрежеде анықтамайлыАқша
эммиссиясының процесі формаға тәуелді емес (қолма-қол ақша жене қолма-
қол ақшасыз) , несие капиталының бір көзі болып табылатын несие
операцияларының нәтижесі бар.Түрліше несие қарым-қатынастарындағы несиенің
мән-маңызы сол немссе басқа қоғамдык формацияда оның өмір сүруінің
объективті себептерімен анықталады.
Құндық қатымастың ерекше формасы сияқты несиенің пайда болуы
шаруашылық жүргізуші бір субъектіден босаған құн шаруашылық мәміледе
қолданысқа түсетін. бірақ бір уақыттарда жаңа қайта өндіру цикліне ене
алмайтын кезде ғана жүзеге асады. Несиеге байланысты бұл құн қосымша
қаражатқа уақытша қажеттілігі туып отырған басқа субъектіге өтеді және
қайта өндіру процесінің шеңберінде қызметін жалғастыра береді.
Бірақ.несиелік қатынастардың пайда болуын экономикалық байланысқа
түсуге дайын меншік иелері сияқты бір-біріне қарсы тұралатын тауар
иеленушілер арасындағы айырбас ауқымынан іздеген жөн. Тауарларды қолдан
–қолға өткізу сияқты тауар айырбастау және қызмет көрсетумен ауысуы
несиелік қатнастардан туындаған экономикалық жеміс.
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
негізде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелік қатынастың
материалдық негізі боп құн қозғалысы саналатын болады.
Қарызға алушы несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол өзінің
меншікті қорларының ауыспалы айналым мен капитал айналымының обьективті
күшіне толық шамада жетпей тұрғандықтан өз ісін алға бастыру үшін
алады.Сонымен, несиенің объективті өмір сүруінің негізгі талаптары
төмендегідей тізбектеледі:жеке тауар өндірушілердің өндірістік (негізгі
және айналымдық) қорлар айналымы мен жеке ауыспалы айналымдардың уақыт
бойынша сәйкес келмеуі несие беруші мен қарызға алушының заңды
тұрғыдан дербестігі несиелік қатынасқа несие бсруші мен қарызға алуышының
мүлдделік танытуы.
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және ол қоғамдық өндіріс
процесінде маңызды рол атқарады. Несие ақшалай капиталдың қарызға
трансформациясын қамтамасыз етеді және несие берушілер мен қарызға
алушылардың арасымдағы қарым-қатынасты білдіреді.
Оның көмегімен мемлекеттің, халықтың, ұйымдардың және
кәсіпорындардың табыстары мен бос (еркін) ақшалай қаражаттары жииақталып,
уакытша пайдаланудың төлеміне аударылатын несие капиталына айналады

2. Несиенің мәні

Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принцимтерді
ұстану керек. несиелердің барша түрі формалардан тәуелсіз оның мәнін
көрсетуі ксрек: несие мәмілесі тұтасымен алғанда несиенің мәнін ашуы керек.
Егер бір мәміледс иесие қайтарылмаса, онда бұл өзінің қайтарылатын қасиетін
жоғалтатынын білдіреді; несиенің мәнін талдауда несиенің құрылымын,
қозғалыс сатыларын, несиенің негізін қарастырған жөн.
Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйіт - құрылым. Өзге
экономикалық категориялар сияқты несие де бір-бірімен өзара әрекетке
түсетін бірнеше элементтен тұрады. Ондай элементтерге ең алдымен несиелік
қатынастың барлық субъектілері, сондай-ақ жоғарыда анықтағанымыздай, бұл
субъектілерге несие беруші мен қарызға алушылар жатады. Оларды бөлуге және
бөлек қарастыруға болмайды. Оларды бірге қарастырған жағдайда ғана несиенің
мәнін анықтауға болады.
Несие беруші - несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны іске асыру үшін
онда ақшалай қаражаттың белгілі бір қоры болуы керек. Ол ақша өзінікі болуы
немесе басқа біреуден қарызға алған болуы да мүмкін.
Қазіргі уақытта қарызға ақша ұсынатын негізгі несие беруші
- банк болып табылады. Ол кәсіпорындардьң ұйымдардың кең
селер мен халықтың уақытша бос қаражаттарын шоғырланды
рып, оларды қарызға алушыға уақытша пайдалану үшін несие
түрінде ұсынады. Бұл ретте банктен алған несиені тек қарызға
алушы ғана емес, сондай-ақ соңғысы да меншік иесіне (кәсіп
орынға. халыққа) тартылған ресурстарды (ақшаларды) қайтаруға
міндетті. Бүл арада банк бір жағдайға несие беруші болса. екінші
жағдайда - қарыз алушы болып көрінеді.
Қарызға алушы - несиелік қатынастар жағы несие алып алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы. Қосымша ақшалай қаражатқа уақытша мұқтаждығы
туғандар қарызға ақша алушылар болып табылады. Қазіргі зман талабына сай
қарызға алушылар -кәсіпорындар, кәсіпкерлер, халық, мемлекеттер мен банктер
боулы мүмкін. Алайда, қарызға алушы қарызға алынған қаражаттың меншік иесі
болып табылмайды, өндіріс саласында, айналымда оны ол өз қалауымен
қолданады. Бұл жағдайда ол алынған ақшадан гөрі, яғни шаруашылықта ауыспалы
айналым қоры таусылғаннан кейін оны іске асырып, пайдаланғаны үшін өсімақы
төлеп, қарызды артық көлемде төлейді.
Несиелік мәміледе қарызға алушы несие берушіге тәуелді, оған несие беруші
өз талаптарын қояды. Алайда, қарызға алушы мен несие беруші несие
қатынастарының толық құқықты жақтары болып табылады. Олар міндетті түрде
қатысуы керек. Және бұл жағдайда олар орындарын ауыстыруы мүмкін. Несие
беруші-қарызгер (кәсіпорындар мен халық бос қаражаттарын есеп және
депозиттік шоттарға сақтай отырып) болуы мүмкін. Несие беруші
мен қарызға алушы өзара іс әрекеттерінде қарама-қайшылықтың
бірлігі сипатын көрсетеді. Несиелік мәміленің қатысушылары
ретінде олар. оның қарама-қарсы жақтарында тұрады. Олардың
мүдделері де бөлек, несие беруші неғұрлым жоғары пайыздық
несие бергісі келсе, қарыз алушыға мүмкіндігінше арзан несие
алып, қосымша қаржылар табу мүддесі болады.
Несие берушілер мен қарызға алушылардан басқа несие қатынасы құрылымының
элементі алыс-берістің объектісі - құнның негізгі бөлігі сияқты өзіндік
өтелмеген кұны - несиеленген құн (ссуженная стоимость) болып табылады.

Несиенің құрылымы

7.2. сурет. Несиенің құрылымы.
Несиеленген құн ұдайы өндіріс процесін жылдамдататын ерекшелікке ие.
Себебі. қарызға алушының қайсыбір маусымдық жұмыстарды жүргізуге және
болжамбаған шығындарға қажет меншікті қорларын жииақтаудың қажеттігі жоқ.
Сондықтан, бұл қосымша қажеттіліктер несие есебінен қанағаттандырылады.
Осылайша, несиеленген құн өндірістік қорлардың ауыспалы айналымының
үздіксіз болуын қамтамасыз етеді және олардың қозғалысындағы іркілістерді
жояды. Бұл жағдайда бастапқы несиеленген құн ғана емес, сонымен қатар өскен
пайызбен қоса, несиенің қайтарымдылығы қамтамасыз етіледі. Несие өз құнын
осылайша бүкіл қозғалысында: басынан бастап, оның банкке қайтарылуына дейін
сақтайды.
Несиенің қарастырылған құрылымы оның біртұтастығын айқындайды. Ол
элементтерінің бірлігін болжайды.
Несиеленген құн қозғалысының сатыларын қарастырсақ, келесідей көрсетіледі:
НО-Қан-Нп...Рб,...Нк...-БК,
мұндағы: Но- несие орналастыру;
Қан- қарызға алушының несиені алуы;
Нп- несиенің пайдаланылуы;
Рб - ресурстарды босату;
Нк - несиенің қайтарылуы;
Бк - банктің аталмыш қарызды алуы.
Несиеленген құнды орналастыру (несиенің ұсынылуы) Он -несие қозғалысының
алғашқы баспалдағы болып табылады. Оған құнның жиынтықталуы
(аккумуляциясы), яғни уақытша бос қаражаттар себепкер болады. Несие беруші
қарыз алушыға белгіленген мерзімде пайызбен төлейтініне сенімді болған
кезде ғана несие бере алады.
Несис алу (Қан) қарыз алушының уақытша қажеттіліктерін қанағаттандырады,
өйткені несиелік қатынастың басқа тарапы оны белгілі бір уақытқа ғана
береді.
Несиені пайдалану (Нп) қарыз алушының оны өз шаруашылығында
пайдаланып, несие берушіге несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету керектігін
білдіреді.Ресурстардың босатылуы (Бр) қарыз алушының шаруашылығында құнның
ауыспалы айналымның аякталу актісін, несие алушының уақытша қажеттіліктерін
қанағаттандыру мүддесінде құнның пайдаланылу процесін сипаттайды. Несие
қозғалысының бұл сатысы оның келесі кезеңге өтуі үшін материалдық база
болып табылады.
Несиенің қайтарылуы (Нк) уақытша пайдаланылған құмнның қарыз алушыдан несие
беруішіге кайтуын көрсетеді. Қарыз алушының шаруашылығында белгілі бір
ауыспалы айналымда жүзеге асқан құн өзінің уақытша иесінен кетіп, несие
берушіге өтеді.
Уақытша пайдаланылғаннан кейін (Нп) құнды несие берушінің алу актісі
несие қозғалысының аяқталу сатысы болып табылады. Уакыт бойынша несиенің
қайтарылуы (Нк) және несие берушінің алған қаражаты (несиеге бергені) Қан
сәйкес келуі мүмкін. Аталмыш сатыларды сөз болып отырған сол бір қүнның
сомалары біріктіреді: қарыз алушы қарыздың белгілі бір бөлігін несие
берушіге қайтарады. ал ол дәл осы соманы алады.
Осы қарастырылған кезеңдер несиелемген құнның толық айналымының бір бөлігі
болып саналатын несиенің қозғалысын көруге болады. ол тек несиеге ғана
қатысты емес. Белгілі болып отырғандай, несиелік қатынастар айналым
шеңберінде ғана туындайды, сондықтан несиеге несие беруші қарыз алушыға
құнның актісінің ауысуы және керісінше деп қараған жөн.
Несиенің мәнін тану оның негізін ашады, яғни несиелік қатынастар
туындайтын базада қарастыруды ұйғарады. Несенің мәнін ашып көрсететін,
несиенің негізін құрайтын база неден тұрады? О.ИЛаврушкин оның қайтарылуын
есептейді. Ол несие қозғалысының бір сатысы бола тұрып, бір мезгілде
несиеленген құн қозғалысының барлық сатыларын қамтиды. Несие ақшасын жарату
(орналастыру), алу және оны пайдалану - қайтарым негізінде жүзеге асады.
Несиеленген құнның қайтарылу кезеңі оның жалпы ауыспалы айналымын ғана
аяқтайды. Қайтарымдылық - несиелік қатынасқа тән белгіні анықтайтын өзіндік
ерекшелікті көрсетеді
Несиенің қайтарылуы - уақытша пайдаланған несиеленген құнды несие
берушіге қайтару процесі. Ол өзінен-өзі туында-майды. Ол құнның ауыспалы
айналымында аяқталатын материалдық процестерде негізделеді.Алайда, бұл тек
қайтарымның негізін жасайды. Уақытша пайдалануға алған ақшалай қаражатты
қайтаруға босаған қаражаттар қарыз алушыға мүмкіндік берген кезде ғана
несиені қайтару басталады. Несиенің қайтарылуы объективті процесс болып
табылады. яғни оны мәміленің табиғатын өзгертпей. кейінгі қалдыруға
болмайды. Несие беруші мен қарыз алушы бекіткен келісімшартқа сәйкес ол
заңды бекітілген сипат алады. Халық шаруашылығы деңгейінде несиенің
қайтарылуы тұтас алғанда қайтарудың жиынтығын көрсетеді. Бұл жерде ол
алынған несиенің бір ғана белгісін көрсетпейді, экономикалық категория
сиякты бар несиенің тұтастығын көрсетеді.
Несиенің әлеуметтік-эқономикалық негізі оның қоғамдық сипатқа тән
екендігінде.
Банкке, несие берушіге қарыз алушының несиені қайтаруы соңғысына кез
келген сәтте өзіне несие берушілерге (өздерінің уақытша бос қаражаттарын
депозиттік шоттарда сақтаған заңды және жеке тұлғаларға) талап етуі
бойынша мүмкіндік береді. Несиенің қайтарылуы қосарлы қайтарылу сияқты.
Несиенің құрылымын, қозғалыс кезеңдерін және негізін талдау
нәтижесінде оның мәнін толық емес жағдайда былайша айтуға болады: несие
беруіші мен қарыз алушының несиелік құнның төлем мен жеделдікке негізделіп
қайтарылым қозғалысына байланысты эқономикалық қатынастар екендігі.
Несиенің тағы да көп анықтамалары бар. Мысалы, несие -бұл несие
капиталының қозғалысы. Несие капиталы - бұл қайтару талабымен пайызбен
төленетін, меншік иелеріне несиеге ұсынылатын ақша капиталы. Ал, капитал -
бұл өз-өзінен өсетін құн. Оның басқа ақшалардан сапалы ерекшілігі сол. Ал,
капитал - өзінен-өзі өсетін құн, оның ақшадан сапалық айырмашылығы несие
капиталының өзінен-өзі өсетін құнның бір түрі, ал ақша болса, өзінен-өзі
өсім бере алмайды.
Несиеге толық анықтама беруге тырысып көрейік. Несие - кеңейтілген
қайта өндіру мақсатында жеделдік, төлемдік, қайтару талаптарына сай оларды
ақшаны бөлу және халықтың, экономиканың бос ақшалай қаражаттардың
жұмылдырылуын қамтитын несие капиталының қозғалысы себепті экономикалық
қарым-қатынасты көрсетеді.
Несие мәні қатынастардың несиенің - қайтару, төлемдік, мерзімдік, қолма-қол
ақша, мақсатты сипат сияқты маңызды принциптерімен анықталады.
Бұл принциптер несиенің алғашқы даму кезеңдерінен бастап қалыптасты, ол
кейіннен заңды түрде бекітілді.
Несиснің қайтарылу принципі - қарыз алушының несиені пайдаланғанан
кейін несие берушіге уақытында қайтару қажеттілігімен сипатталады. Ол
банктің несие қорын жаңғыртып отыруды қамтамасыз ететін несиені пайызбен
өтеуде өзінің іс жүзіндегі орнын анықтайды. Бұл несие қапиталының
қозғалысына қажетті талап болып табылалы. Ол белгілі бір мерзімге берілген
соманың толық қайтарылуын қамтамасыз етеді.
Несиенің төлемділігі - қарыз алушыға берілген несиенің уақытында
қайтарылуын және одан табыс түсіруге несие беруші де, оның тиімді
пайдаланылуына қарыз алушы да ынталы болады.
Несиенің жеделдік принципі қарыз алушыға кез- келген тиімді
уақытта емес, несие келісімшартында белгіленген уақытта қайтару қажеттігін
көрсетеді.
Белгіленген мерзімді бұзу - несие беруші үшін қарыз алушыға
өндіріп алынатын пайызды көбейтілген түрде несиені пайызбен мерзімінен
бұрын өндіріп алуға саятын экономикалық санкция қолдануға жеткілікті негіз
болып табылады. Несиенің қамтамасыз етілу принципі несие келісімшартында
қарыз алушы өз мойнына алған міндеттемелерді бұзуы мүмкін жағдайда несие
берушінің мүліктік мүддесін қорғауды қамтамасыз етудің қажеттілігін
көрсетеді. Бұл принцип жалпы экономикалық тұрақсыздық кезеңінде өзекті
мәселе болып табылады
Несиенің мақсатты сипаты несие берушіден алынған қаражаттың
мақсатқа сай пайдалану қажеттілігін білдіреді. Несие келісімшартындағы
сәйкес бөлімде берілетін несиенің нақты мақсаты, сондай-ақ банктің бақылау
процесінде бұл талапты қарыз алушының сақтауы белгіленеді.
Бұл принциптердің барлығы бір-бірімен өзара байламысты және олардың
бір уақытта қызмет етуі несиенің мәнін аныктайды. Осы принциптердің біреуі
бұзылса. онда несие қатынасының мәні кетіп, несиенің дербес экономикалық
категория сияқты өзіне тән қасиеттері жоғалады. Принциптермен қоса не-
сиенің мәні олардың орындалатын қызметтеріндекөрініс табады.

ІІ.Несиелердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Несиелеуді ұйымдастыру

Кәсіпорындар мен тұрғындарды несиелеу банк қызметінің дәстүрлі түріне
жатады. Сол себептен банкті несиелендіру кәсіпорыны деп атайды. Банк
активінің біршама бөлігі бұрынғы кездегідей несиелік операцияларға
орналастырылған. Қазақстанның екінші деңгейдегі банктерінің орналастырылған
қаражаттары 2003 жылы әрбір банктеріне өр түрлі несиеге шамамен 72% келді.
Сондықтан табыстың 85%-ы ұсынылған қарыздарды төлеу түрінде алынған.
Банктер бір мезгілде ресурс алғандықтан, өздері де қарыз алады.
Коммерциялық банктердің шығындар құрылымын 80%-ға жуық салымдар мен
депозиттер бойынша несиенің пайыз төлеу шығындары құрайды.
Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды көп түрлі белгілері
бойынша жіктеуге болады.
1.Кредиторлар бойынша:
-орталықгандырылған, бюджеттік, банктік, банктік емес қаржылық
ұйымдар, коммерциялық, сыртқы;
2.Қарыз алушылар бойынша:
қаржылық институттарға, үкіметке (Қаржы министрлігі), бюджеттен
тыс қорларға, банктерге, банктік емес қаржылық ұйымдарға несиелер;
экономиканың салалары бойынша барлық меншік түрлері, ауыл
шаруашылығына, өнеркәсіпке, саудаға және т.б. жеке кәсіпкерлер (заңды тұлға
емес қызметті іске асыру);
3.Банктік несиені қолдану (пайдалану) мерзіміне байланысты мынадай түрлерін
ажыратуға болады:
- қысқа мерзімді;
- ұзақ мерзімді.
Қакдану сипаты мен бағыты бойынша: негізгі қорларға
несиелер, айналым капиталына несиелер;
Қамтамасыз ету түрлері және қолда болу бойынша: қамтамасыз етілген:
тұрақсыз, кепілмен, тапсырыспен, кепіл затымен; сақтандырылған; қамтамасыз
етілмеген: бланкті (сенімді). Ұсынылған валюта бойынша: шетел валютасымен,
теңгемен. Ұсынылған шарт бойынша: авальді, акцепті, акцепті-
рамбурсты, аукционды, валюталық, ипотекалық несиелер,
консорциалды, дебетті сальдоны жабу несиесі (овердрафт), лизингті,
ломбардты, жеңілдікті, онкольді, тұтыну несиесі, револьверлі, резервті,
маусымдық несие, факторинг, форфейтинг.
8.Несиелеудің объектісі бойынша: меншіктік айналым құралдарының
жетіспеушілігін толықтыру; материалдық корлардың жиынтығын;
экспортты және импортты тауарларды әкелу және ішкі экономикалық
іс-әрекетінің шығындары, жеке еңбекпен айналысатын азаматтар
тұтынған шикізат, материалдар, кұралдар және басқа да мүліктер,
ломбардтың кепілді-несиелік операциялары, театрлардың табыстары мен
шығыстарының арасындағы маусымдық үзілістер; күрделі салымдарды
қаржыландыруға; еңбекақы төлеуге; тиімділігі жоғары және қайтымы тез
шараларды несиелеу.
Қысқа мерзімді несие - пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын
несиелер. Олар тауарлы-материалды кұндылықтарға, төлемдердің агымдагы
қажетгіліктері мен шығындарына беріледі.
Ұзақ мерзімді несиеге мерзімі 1 жылдан асатын несиелер жатады. Берілген
несиелер қаржылық активтерді, айналым қүралын, негізгі қорлардың қалыптасуы
үшін кажеттілігіне қызмет көрсетеді. Қазіргі кезде осы уақытқа дейін
қолданылып келген, кәсіпорын-дардың, ұйымдардың халыкты несиелеу жүйесі
енді неғұрлым оңтайлы жүйе болып табылады. Клиент банкке бекітілмейді, өзі
қызметін пайдаланғысы келетін несиелік ұйымды өзі таңдайды. Клиент несиелік
шотты тек бір банкте емес, бірнеше банктерде ашуға кұкьілы.
Қалыптасқан несиелік механизм коммерциялық сипатта. Осыған
байланысты сауда, экономика мәтіндеріне ерекше көңіл бөлінуде. Тек
несиелеу, кәсіпорындардың уакытша акша ресурстарында деген қажеттілігін
канағаттандыру, сондай-ақ несие мекемесінің өтімді-лігіне негіз беретін
артықшылықтар маңызды болып табылады. Бұл клиенттердің депозиттері мен
несиелеріне және де банкаралық несиеге де қатысты. Бірқатар коммерциялық
банктер аталған несиені сатып алып қана қоймайды, сонымен бірге оны баска
банктерге сатады. Коммерциялық банктің жұмысына талдау жүргізу оның ақша
қаражатын мобилизациялау мүмкіндігі тек жартылай ғана қолданылатынын
корсетеді. Сонымен бірге ресурстарды сату фактісін және несиелеу
жүйесіндегі жалпы "сауда" акцептін сөзсіз оң құбылыс ретінде сипаттауға
болады.
Қазіргі несиелеу жүйесіндегі ерекшеліктер олардың ресурстарға
тәуелділігіне ғана емес, сондай-ақ ҚРҮБ белгілеген пруденциялық
нормативтерге байланысты. Қазіргі пруденциялық нормативтер
тартуга мүмкін қаражаттардың шекті көлемін, ең аз резерв мөлшерін, несие
беруінің шекті сомасын, оны ұсыну мерзімін, коммерциялық банк балансының
өтімділігіне байланысты несие механизмін жасауды реттейді. Қазіргі несиелеу
жүйесінің манызды белгісі онын шартгы негізі болып табылады. Несиелеу
бойынша туындайтын сүрактардың барлығын банк пен қарыз алушы өзара келісіп
шешеді. Шартқа сәйкес әрбір жақ белгілі бір міндеттемелерді мойнына алады,
шарт жағдайларын сактауға бақылау жасау үшін белгілі қүкықтарға ие болады.
Айта кететін жайт, несие шарттары бұрын да жасалған, бірак олардың
экономикалык мәні әлсіз болды. Тек коммерциялық ынта пайда болған кезде,
банк пен кәсіпорын арасындағы шартгың бұзылуы сезілген кезде ғана несиелік
шарт қарыз берушінің де, карыз алушының да жауапкершілігін арттыратын күш
болып табылады.
Қалыптаскан несие жүйесінің маңызды белгілері - оның несиелеу
объектісінен несиелеу субъектісіне өтуі болып табылады. Бұрын қолданылған
несиелеу жүйесі несиелеу объектісіне тиімді болған. Тауарлы-материалдық
құндылық қорларының, өндірістік шығындардың болуы клиентке несие алуға
мүмкіндік береді; несиені қайтару мүмкіншілігі арнайы талданбады, клиент
үшін ең басты деп автоматты түрде несиені қайтаруға кепіл беретін жоспар
есептелді. Сонымен бірге тауарлы-материалдық кұндылықтардың қорын жабатын
меншікті қаражат деңгейі ескерілмеді.
Жаңа несиелеу жүйесі дәстүрлі жалпы және ерекше қағидаларға
негізделінеді, оның ішінде мерзімділігі және қамтамасыз етушілігі, несиенің
төлем сипаты ескеріледі. Оның бірқатар құрамдары өзге-ріске ұшырады.
Өзгерістер негізінен несиенін саралану қағидасына енгізілді. Осыдан бірнеше
жылдар бұрын несиелеуге саралау режімі крлданылатын жақсы және жаман жұмыс
істейтін кәсіпорындар категориясы болғаны бәрімізге мәлім.
Кәсіпорынды бағалау негізіне олардың жоспарлы көрсеткіште-рінің
орындалуы алынған. Қазіргі уақытта қалыптасқан жүйеде несиені уақытында
қайтармау тәуекелділігін төмендететін клиенттің несиеқабілеттілігі
ескеріледі. Ен алғаш рет қарыз алушының төлемқабілетсіздігі аныкталған
кезде, коммерциялык банк несиелеу-ші банктің қатысуымен белгіленген
әкімшілікке жедел басқаруға беруге, оларды қайта құру және жабу мәселедерін
қарастыруға құкыктары пайда болдьт.
Өзгертулер несиені қамтамасыз ету қағидасына да әсер етті. Тәжірибе
бұндай материалдык қамтамасыздық несиені уақытында қайтаруға кепілдік
етпейтінін көрсетті. Кәсіпорында несиелеу жүйесінің жаңа белгілері ретінде
жоғары деңгейде банк несиесін қайтаруды кепілдендіретін форма
түріне өту қарастырылады.
Несиені қайтаруды камтамасыз ету тұрғысынан әлемдік тәжірибеде
кепілдеме құқығы (ипотека, бағалы кағаздар кепілдігі, кепілге салу),
кепілдік беру және кепілдеме, жалпы алғанда сактандыру жүйесі сенімді кепіл
күқы болып табылады. Аталған формаларды іске қосатын несие механизмі банкке
өзінің тәуелсіздігін күшейтуге мүмкіндік бере отырып, несиелік тәуекелді
төмендетуге қол жеткізеді. Кәсіпорындарға, ұйымдарға және халықка қаржы-
несиелік қызмет көрсететін ұйымдар шаруашылык кұрылымдарын дамытуда маңызды
рөл атқарады.
Қаржы-несиелік механизмінің қызмет ету тиімділігі уақытында әр түрлі
шаруашылық бірліктерінен ақша алу ғана емес, сондай-ақ жалпы елдің
экономикалық өсу қарқынына әсер етеді. Несие жүйесінің қызмет ету механизмі
оның ұйымдық құрылымдарының, несиелік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдық-
кұкықтық формаларда, несиелеу әдісі мен формаларының өзгеру әсеріне
байланысты әрқашан ауысып отырады. Пайда алу көзқарасы тұрғысынан
коммерциялық банктер қызметінің негізгі түрі несие ұсыну болып табылады.
Қаражатын әр тұрлі несиелік опе-рацияларға орналастыра отырып, банк басшысы
бір мезгілде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандырады әрі өздері де табыс
алу көзі деп санайды. Несиелік шарттың өтімділІк деңгейінің маңызы бар.
Мысалы, банк кейбір жағдайларда ғана басқа институттар мен жеке тұлғаларға
несиені қайта бере алады, себебі ақша талаптарының аталған түрінде екінші
реттегі нарық жоқ, бұған тұрғын үйді кепілдікке салу түріндегі несие ғана
жатпайды.
Сонымен қатар банк басшысы несиелік қоржын ішінде ақша қаражатын бөлуді
қарастыруы керек, демек бөліп-бөліп төлеу, сауда-өнеркәсіп компаниялары,
жылжымайтын мүліктер сиякты несие түрлеріне бөлу. Ондай бөлудің негізі
ретінде салыстырмалы несие табысы, әр түрлі шектеулері бар несиелерге
сұраныс қарастырылды. Банк қаражаттарын әр түрлі активтер түріне
орналастыру әр түрлі зандар мен реттеуші актілерге байланысты.
Қаражаттардың жалпы қоры әдісіне сәйкес орналастырылуына
коммерциялық банк басшысы жауап беретін каражат әр түрлі көздерден түседі,
оның ішінде талап еткенге дейінгі салымдар, жинақтық, мерзімдік салымдар
және банктің меншікті капиталы жатады. Бұл әдіс негізіне банктердің
ресурстарды біріктіруі алынған. Одан кейін жинақ қаражаты сәйкес деп
саналатын активтер түрінің арасында бөлінеді. Қаражатты орналастыру
құрылымын анықтаудағы бірінші мәселе, алғашкы резерв ретінде қарастырылатын
үлестерін белгілеу. Көп жағдайда алғашқы резерв рөлінде басқа банктердің
қарыздары және қолда бар ақшалары бабына кіретін активтер қарастырылады.
Оған басқа коммерциялық.банктің корреспонденттік шотындағы ақша жэне де
инкассолау үрдісіндегі баска да құжаттар кіреді. Қаражаттарды орналас-
тырудағы екінші мәселе, белгілі бір табыс алып келетін кассалық емес
өтімді активтерді құру мәселесі. Бұл резервтері жоғары өтімді табысты
активтер, олар өз кезегінде жоғалту тәуекелі төмен және ең аз пайызды ұстай
отырып қолма-қол ақшаға айнала алады.
Қаражаттардың жалпы қоры әдісі бойынша қаражаттарды орналастырудың
үшінші кезеңі - несие қоржыны портфелін құру. Банк бірінші және екінші
реттегі резервтер мөлшерін белгілегеннен кейін, ол өз клиенттеріне несие
ұсына алады. Бұл банктің табыс өкелетін қызметінің ерекше түрі. Несие
банктік активтердің ең маңызды бөлігі, ал несиелер бойынша табыс банктік
пайданың ең ірі құрушысы. Несиелік операциялар банктің өте тәуекелді
қьізметі.
Жалпы банктік несиелік операциялар екі үлкен топқа бөлінеді:
активті - банк қарыз беруші ретінде шықканда; пассивті -төлемділік,
мерзімділік және кайтарымдылық жағдайында банкке клиенттерден және басқа
банктерден ақша қаражатын тарта отырып, банк қарыз алушы ретінде шығады.
Несиелік опера-цияларды жүзеге асырудың екі негізгі нысаны ажыратылады:
несие және депозит. Тиісінше банктің активті және пассивті несиелік
операциялары несиелік нысан ретінде де, депозиттік нысан ретінде де
жүргізіледі.
Активті несиелік операциялар - біріншіден, клиенттер мен несиелік
операцияларды және банкаралық несиені ұсыну опера-циясынан; екіншіден -
басқа банктерде орналасқан депозиттерден тұрады. Пассивтің несиелік
операциялары үшінші тұлғаның және жеке тұлғалардың депозиттерінен және
банктің банкаралык несие алу несиелік операцияларынан тұрады. Аталған
сипаттамалардан несиелік және карыз беру операцияларының, несие мен карыз
арасындағы ерекшелікті көруге болады. Несие - банктің каражатын ұйымдастыру
көзі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.