Мемлекет және құқықтың жалпы теориясының пәнінен дәрістер

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:

13. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ

№1 Лекция тақырыбы: Мемлекет пен құқықтың методологиясы.

Лекция жоспары:

Мемлекет және құқықтың жалпы теориясының пәні.
Мемлекет және құқықты оқып үйрену әдістері.
Мемлекет және құқық теориясының қызметі.
Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдағы және қоғамдағы орны.

Лекцияның мақсаты: Мемлекет пен құқық теориясының пәнін, оқып үйрену әдістерін, қызметін және мемелекет және құқық теориясының қоғамдық және заң ғылымдарымен байланысын оқып үйрету.

1. Мемлекет және құқықтың жалпы теориясының пәні.

Мемлекет және құқықтың жалпы теориясының пәні - адам қоғамының өміріндегі құбылыстардың мемлекет пен құқықтың өмірге келу, даму объективтік заңдылықтары мен олардың мәні - маңызы, құрылысы мен мақсаты.

Мемлекет және құқық теориясы - қоғамдағы саяси-экономикалық, мәдени-әлеуметтік құбылыстарды зерттеп, қоғамдық өмірдегі қарым-қатынастарды реттеу, басқару әдіс-тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтап отыратын ғылым. Жалпы теория мемлекет және құқықтың өмірге келу, даму заңдылықтарын, мақсатын, мазмұнын, құрылысын, нысанын, қағидаларын, белгілерін, функцияларын зерттейді.

Жалпы теорияның пәні қоғам мен мемлекеттің арасындағы сан қырлы, күрделі қарым-қатынастары, қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттің алатын орнын, маңызын, азаматтық қоғам мен мемлекеттің өзара байланысын, адамдардың сана-сезімін, оның қоғамдағы маңызын, мемлекеттің болашағын, құқықтық мемлекетті қалыптастыру бағыттарын зерттеп, қорытынды тұжырымдар жасап отырады.

2. Мемлекет және құқық теориясының әдісі, оның мазмұны.

Методология - дүниені философиялық турғыдан түсіндіретін ілім. Ғылыми методологияның негізі - материализм мен диалектика. Ғылымның методологиясы - оның ғылыми зерттеу әдіс-тәсілдері.

Методологияның екі түрі болады: жалпы ғылыми әдіс-тәсіл және жекелік ғылыми әдіс-тәсіл. Жалпы ғылыми әдіс-тәсілді - ғылымды зерттеудің методологиялық негізі деп атайды. Қазіргі заманғы ғылыми зерттеулер философияның материалистік және диалектикалық заңдарына сүйене отырып жүргізіледі.

Жалпы ғылыми зерттеудің әдіс-тәсілдерінің ең күрделісі материалистік диалектика. Ол қазіргі ғылыми танымның теориясы мен әдісі. Таным - объективті шыңдықтың адам санасындағы белсенді және қайшылықты бейнелейді. Бұл процесте логиканың атқаратын ролі бар. Логиканың негізгі мақсаты - танымның ақиқаттылығы, танымдық әдістердің дұрыс жүйесін қалыптастыру.

Заң ғылымының зерттеу процесінде анализ және синтез тәсілдері қолданылады. Анализ - теориялық және тәжірибелік зерттеу процесінде күрделі объектілерді талдау, құрамды бөліктерді жіктеп ажырату.

Синтез - сол талданған бөліктерді жинақтап қосу арқылы белгілі бір объектіні, затты құрастыру.

Жекелік ғылыми зерттеу әдіс-тәсілдері:

Жүйелік тәсіл - қоғамдағы мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды жүйеге салаға топтастырып зерттеу. Функционалдық тәсіл - қоғамдағы заңды құбылыстардың әлеуметтік бағытына, маңызына, қызметіне қарай жіктеп зерттеу жүргізу.

Социологиялық әдіс - жүйелік, функционалдық, статистикалық әдістер арқылы жүргізілген зерттеулердің қорытынды нәтижелерін біріктіріп зерттеуді жалғастыру.

Салыстырмалы - теңестірмелі әдіс - бірнеше мемлекеттерді, құқықтарды салыстырмалы зерттеу және олардың тарихи даму процестерінде теңестірмелі әдіспен зерттеу жүргізу

3. Мемлекет және құқық теориясының қызметі.

Мемлекет және құқық теориясының негізгі үш функциялары бар.

1. Теориялық - танымдық функция (онтологиялық, гносеологиялық, эвристикалық) . Адам қоғамының тұрмысын, оның қағидаларын, құрылымын, даму заңдылықтарын зерттеу. Таным теориясы арқылы мемлекет пен құқықтың маңызын, мақсатын білуге болады. Заң ғылымының барлық саласында зерттеудің әдіс-тәсілдерін жетілдіріп, қоғамдағы құбылыстардың даму процесінің жаңа заңдылықтарын ашу.

2. Тәжірибелік - қолданбалы функция (әдістемелік, саяси, тәжірибелік-ұйымдық) заң ғылым салаларының талаптарына сәйкес жалпы әдістемелік ғылыми тұжырымдар жасап, ғылымның жақсы дамуына жағдай жасау. Қоғамның алдында тұрған мақсатты, саясатты жалпы теория тұрғысынан орындау бағыттарын, жолдарын, белгілеу. Мелекеттің ішкі-сыртқы саясатының ғылыми негіздерін жасап, оның ғылыми тұрғыдан орындалуын қамтамасыз ету. Тәжірибелерге сүйене отырып, қоғамдағы заңдылықты, тәртіпті сапалы іске асыру үшін ұсыныстар жасап отырады.

3. Тәрбиелік қызметі (идеологиялық, болжау) жалпы теория қоғамдағы әртүрлі қөзқарасты, саясатты, идеяларды біріктіріп, ғылыми тұрақты жүйе қалыптастырып, адамдардың сана-сезімін, құқықтық мәдениетінің сапасын жақсарту. Жалпы қоғамдағы саяси-құқықтық құбылыстармен ғана шектелмей, сол құбылыстардың болашақ бағытын зерттеп, ғылыми қорытынды тұжырымдар жасап, оны құқықтық реттеп, басқару бағдарламасын дайындауға қатысу.

4. Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдағы және қоғамдағы орны.

Мемлекет және құқық теориясы адам қоғамының бір саласын жан-жақты зерттеп, оның объективтік даму заңдылықтарын, өзара байланысын анықтап, оларды қолданудың жолдарын көрсетіп отырады. Сондықтан теория қоғамдық ғылымның бір саласы. Қоғамдық өмірдің ең өзекті мәселесі - мемлекет пен құқықтың маңызы, олардың алатын орны. Бұл мәселелерді мемлекет және құқық теориясы қоғамдық ғылымдардың басқа түрлерімен бірігіп зерттеп отырады. Адам қоғамының тарихын, даму процесін, мазмұнын, болашағын зерттейтін пәндерді қоғамдық ғылым деп атайды. Олар қоғамды жан-жақты зерттеу тұрғысынан зор үлес қосады. Бұлардың ішінде мемлекет пен құқық теориясына көбірек көңіл бөлетін философия, саяси экономика, әлеуметтану мен тарих.

Философия- адамзаттың дүниедегі алып отырған орнын анықтап, соның негізінде адамның дүниеге деген танымдық, құндылық, этикалық және эстетикалық қатынастарын зерттейді.

Экономикалық ғылым- қоғамның экономикалық базисін, өндірістік қатынастарды, өндіруші күштерді, меншіктің түрлерін зерттеп, олардың қоғам дамуындағы маңызын жан-жақты анықтап отырады.

Тарих-адамзат қоғамының өткен дәуірлерін барлық қырынан жан-жақты зерттеп, көптеген тәжірибе жинақтап, соның ішінде мемлекет пен құқықтың пайда болуы, дамуы, қоғамды басқару заңдылықтары.

Социология- қоғамның әлеуметтік жағдайының дамуы, оны басқару әдіс-тәсілдерін, адамдардың әлеуметтік тәртібін, қатынастарын зерттейді.

Барлық қоғамдық ғылымдар өз тұрғысынан адамзаттың тарихын зерттеуге тиісті үлес қосады. Бұл ғылымдардың жүйесінде мемлекет пен құқық теориясының алатын орны өте жоғары.

Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымының бір саласы.

Заң ғылымы дегеніміз- мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды зерттеп, олардың қоғамдық өмірмен байланыстарын, арақатынасын айқындайтын арнайы білім жүйесі. Заң ғылымы зерттейтін объектілерінің ерекшеліктеріне байланысты түрлі салаларға бөлінеді.

1. Тарихи-теориялық заң ғылымы. (Мемлекет және құқық теориясы, Қазақстан мемлекеті мен құқық тарихы, Саяси және құқықтық ілімдер тарихы т. б. )

2. Салалық заң ғылымы. (Конституциялық құқық, Әкімшілік құқық, Азаматтық құқық, Қылмыстық құқық, Азаматтық құқық іс жүргізу т. б)

3. Салааралық заң ғылымы. (Прокурорлық қадағалау, Табиғатты қорғау құқығы, Криминология т. б. )

4. Шетел мемлекеті мен құқығын зерттейтін ғылымдар. (Халықаралық құқық, Шетелдердің Конституциялық құқығы т. б. )

5. Іс жүзінде қолданылатын ғылымдар. (Сот медицинасы, Сот статистикасы т. б. )

Жалпы теория қоғамдық ғылымдардың ішіндегі тек мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды зерттейтін саласы. Сондықтан жалпы теория заң ғылымының бір саласы. Теория заң ғылымдарының барлық салаларының объективтік даму заңдылықтарын зерттеп, оларды қалай қолдану жолдарын көрсетіп отырады және заң ғылымының салаларының бірлесіп, дербестік даму бағыттарын анықтап отырады. Сондықтан мемлекет және құқық теориясы заң ғылымының ішіндегі ең терең түйінді ғылым.

Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымының салаларына бағыттаушы, ұйымдастырушы, әдістемелік ғылым. Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымының салаларына тиісті әдістемелік жасап, оны ғылыми тұрғыдан қалай қолдану әдіс-тәсілдерін анықтап отырады. Жалпы теория өзінің ғылыми зерттеуінде бір өлкенің, бір мемлекеттің шеңберімен шектелмейді. Ол өз жұмысында көптеген елдің, көп мемлекеттердің тәжірибесін қамтып, байланыстырып зерттеу арқылы ғылыми қорытынды жасайды.

ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Алексеев С. С. Философия права. М., 1997

Казимирчук В. П., Кудрявцев В. Современная социология права. М., 1995
Керимов Д. А. Философские основания политико-правовогоисследования. М., 1987
Козлов В. А. проблемы предмета и методологии общей теории права. Л., 1989
Денисов А. И. Методологические проблемы ТГ и П. М., 1983
Сапарғалиев Ғ. С. Мемлекет және құқықы теориясы. Алматы, 1998
Жоламан Қ., Мұхтарова А., Тәукелев А. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1999

№2 Лекция тақырыбы: Мемлекеттің пайда болуы

Лекция жоспары:

Мемлекеттің пайда болу себептері.
Мемлекеттің шығуы туралы теориялар.

Лекцияның мақсаты: Мемлекеттің пайда болуының экономикалық және әлеуметтік себептерін, таптық және әлеуметтік мәнін, мемлекеттің даму заңдылықтарын оқып үйрету.

1. Мемлекеттің пайда болу себептері.

Мемлекет адамзат дамуының белгілі бір кезеңінде пайда болып қалыптасады. Мемлеке дегеніміз- қоғамдық саяси ұйым. Қоғамдық ұйымның алғашқы түрі-рулық қауым. Ру дегеніміз-адамдардың тарихи қалыптасқан бірлестігі, туысқан адамдардан тұратын қауымдастық. Рулық қауымда ру мүшелерін ұйымға олардың туыстық қандастығы, бірлесіп істеген еңбегі және мүліктің ортақ болуы біріктіреді. Рулық қауым әдетте екі сатыдан өтеді. Алғашқы әйелдер үстемдік етіп тұрған аналық дәуірде ру топтары әйел туыстық жағынан болса, кейінгі аталық дәуірде билік отбасының иесіне айналған ерлерге ауысады. Рулық қауымдағы биліктің түбегейлі өзгеруі егіншілік пен мал шаруашылығының пайда болуы, даму және еңбек құралдарын, қару-жарақтарды көбірек өндіріп жетілдіре түсуімен тығыз байланысты болды. Осындай өзгерістердің нәтижесінде ерлер қоғамдық өндірісте маңызды орнынға ие болып, ру қауымында шешуші күшке айналды. Міне, содан бастап туыстық ерлер тарапынан анықталып, ер адам ру басшысы болып саналды. Рулық қауымда қауымдық билік жүзеге асырылды. Ру өміріне байланысты мәселелердің барлығын рудың жалпы жиналысы қарап, шешіп отырған. Ру басшысына жасы толған азамат тағайындалды. Ру басшысының қызметі мұрагерлікке негізделмейді. Әдетте, оны кез-келген уақытта ауыстырып отырған. Ру ағасына ру әдет-ғұрыптарын, дәстүрін білетін, рудың қамын ойлайтын және қауымды басқара білетін адам сайланған. Бірнеше рулар бірігіп тайпа құрады. Тайпаны басқару үшін ру ағаларынан кеңес құрылды. Ру өмірінің маңызды мәселелері ру мүшелерінің жалпы жиналысында шешіліп, ел шешімінің жүзеге асырылуын ру басшысы қадағалады.

Сонымен рулық қоғам егіншіліктің, мал шаруашылығы, қолөнер кәсіптерінің дамуына байланысты ыдырап, қоғам мүшелерінің жікке бөлінуіне алып келді. Әрбір отбасының өзіндік шаруашылығы қалыптасып, мал, жер, құрал-жабдықтар жеке меншікке айнала бастады. Рулық қауым ішінде мүлік теңсіздігі пайда болды. Ру әскери басшылар ру мүшелері қатарынан бөлініп шығып, басқарушы ерекше үстем тапқа айналды. Рулық қауымның әскери демократиясы қалыптасып, мемлекеттік құрылымның алғашқы негізі қаланды. Меншік иелері байлардың айрықша мүдделері болғандықтан олар басқа ру мүшелерімен яғни кедей шаруалармен қатар отырып мәселелерді бірге шешуге бармайды. Сол себепті байлар мен кедейлер арасында қарама-қайшылықтар туа бастады. Рулық биліктің орнына саяси билік, жаңа саяси құрылым пайда бола бастады.

Алғашқы қауымдық қоғамның экономикасы мен құрылымы- экономиканың негізгі сипаты: қоғамдық еңбек, қоғамдық меншік, қоғамдық бөліс, қоғамдық өмір сүру. Қоғамның құрылысы: туысқандық ру, тайпа, одақ, бірлестіктер.

Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық, басқарушылық салаларындағы объективтік даму процестері бір-бірімен тығыз байланыста өзгеріп, жаңарып отырады. Бұл объективтік даму процестің күрделі сатысы әлеуметтік революциялық төңкеріс-б. з. д. 10-15 мың жылдықтарда болған. Ол төңкерңс кезінде малшылық пен егіншілік қалыптасты, ажарланған тастан жасалған қарулар өмірге келді, адамның тәжірибесі өсіп, молайды. Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді: Мал шаруашылық, жер игеру, өндірістік және саудагерлер тобы. Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды, қоғамның шығысынан кірісін асырды. Қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар пайда болды. Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. 5-4 мың жылдықтарда сол қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемлекет пайда болды. Мемлекет пен құқықтың туынды тарихы- қоғамның антагонистік тапқа бөлінуінің нәтижесі болып табылады.

Мемлекет пен құқықтың шығу себептері:

-жинау экономикасынан өндіру экономикасына көшу

-мал шаруашылығынан егіншіліктің бөлінуі

-еңбектің ірі қоғамдық бөлінісі

-алып-сатарлардың пайда болуы

Мемлекет пен құқықтың өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі объективті заңдылықтары:

-еңбек өнімділігінің өсуі

-артық өнімнің пайда болуы

-жеке меншіктің пайда болуы

-таптардың пайда болуы

2. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар мазмұны.

Мемлекет пен құқықтың шығуын таныстыратын бірнеше теориялар бар. Олар мемлекеттің пайда болу құбылыстарын түрліше түсіндіреді. Атап айтсақ, теологиялық теория - мемлекеттің шығуын құдайдың құдыретімен байланыстырады. Әрбір ірі дін құдайдың әрекеті деген діни-құқықтық қағидалар бар. Қазір де кейбір мемлекеттер осындай қағидаларға негізделіп құрылып, қызмет атқарады. Бұл қағидаларға сүйене отырып, діни теоретиктер мемлекет пен құқық құбылыстарын діни рәсімдерге байланыстыра түсіндіреді. Бұл теорияны ғылыми түрде уағыздаған Фома Аквинский, Жан Маритен т. б.

Патриархалдық теория - мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен қалыптасқан азаматтардың сапалы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді. Күрделі ірі патриархалдық отбасы бірте-бірте мемлекеттің басшысына айналған. Отбасы басшысы - әке, мемлекеттің басшысы-монарх. Бұл теорияның өкілі және дамытқан зерттеушісі Аристотель оны жақтаушылар орта, жаңа ғасырларда болды. Фильмер Михайловский т. б.

Келісім-шарттық теория мемлекеттің шығуын адамдар арасындағы келісім-шартпен байланыстырады. Өткен дәуірлерде адамдар өмір сүру үшін бірімен-бірі жауласып, соғысып, әбден береке қасиеті кетеді. Сондай қауіпті өмірден құтылу үшін адамдар өзара ымыраға келіп, шартқа отырады. Соның нәтижесінде мемлекет құрып, оған қоғам мүшелерінің барлығын қорғауды, лайықты өмір сүруге жағдай туғызуды міндеттейді. Қоғам мүшелері де заң талаптарына бағынатыны туралы міндеттеме алады, деп түсіндіреді (Гроций, Спиноза, Д. Локк, Т. Гоббс, Ж. Руссо, А. Радищев)

Психологиялық теория ІХ-Х ғасыр бұл теорияны уағыздаған Ч. Тард, Л. И. Петражицкий. Қоғам мен мемлекетте бұл теория адамдардың психологиялық біріккен көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі - бәрі келісіп ұжымдық түрде басқаруы . Қоғам мен мемлекет адамдардың табиғи психологиялық даму заңдылық процессінің нәтижесінде пайда болды деп түсінідіреді.

Әдебиеттер:

1. Четвернин В. А. Понятия права и госдарства. Введениев курс теории права и государства . М., 1997

2. . Сапарғалиев Ғ. Ибраева А. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы 1998.

3. Жоламан Қ. Мұхтарова А. Тәукелев А. Мемлекет және құқық теориясы Алматы . 1999.

4. Булгакова Д . Мемлекет және құқық теориясы. Оқу құралы. Алматы 2004.

5. Ағдарбеков Т. Мемлекет және құқық теориясы. Оқулық Дәуір. Алматы, 2003

6. Табанов С. Салыстырмалы құқықтану негіздері. Оқу құралы Алматы 2003.

7. Ибраева А. Ибраев Н. Теория государства и права . Учебное пособие . Алматы 2001.

8. Табанов С. Құқық теориясы мен сот жүйесінің Конституциялық негізі. Оқу құралы. Астана, 2001.

9. Зиманов С Конститутция и Парламент Р. К . Алматы . Жеті жарғы . 1996.

10. Нұрпейісов Е. Котов А. Қазақстан Республикасы хандық биліктен Президенттік Республикаға дейін . Алматы . 1995

№3 Лекцияның тақырыбы: Құқықтың пайда болуы.

Лекция жоспары:

1. Құқықтың пайда болуы

2. Құқықтың пайда болуы туралы теориялар

1. Құқықтың пайда болуы, белгілері.

Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. 5-4 мың жылдықтарда сол қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемлекет пайда болды. Мемлекет пен құқықтың туынды тарихы- қоғамның антагонистік тапқа бөлінуінің нәтижесі болып табылады.

Алғашқы қоғамның даму процесінде әлеуметтік мононормалар (бірігу-бірлесу) қалыптасып, сол арқылы қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отырған. Мононорманың негіздері әдеп-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалар.

Әдет-ғұрып, ру әдеттері барлық ру мүшелерінің еркін білдіріп, мүдделерін қорғайтын қағидалар деп танылып, оны мүлтіксіз орындау әрбір ру мүшелерінің дағдысына айналды. Мораль, яғни имандылық қағидалары да қауым ішіндегі адамдардың қатынастастарын реттейтін күш. Бұл арқылы зорлық-зомбылық, ұрлық т. б. теріс қылықтар айыпталып, оған тиісті жазаны жұртшылық пікіріне салып, тәртіп бұзғандарды қауым болып жазалап отырды.

Мемлекет пен құқықтың шығу себептері:

-жинау экономикасынан өндіру экономикасына көшу

-мал шаруашылығынан егіншіліктің бөлінуі

-еңбектің ірі қоғамдық бөлінісі

-алып-сатарлардың пайда болуы

Мемлекет пен құқықтың өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі объективті заңдылықтары:

-еңбек өнімділігінің өсуі

-артық өнімнің пайда болуы

-жеке меншіктің пайда болуы

-таптардың пайда болуы

Қоғамның деалектикалық даму процесіне сәйкес құқық туралы көзқарас та пікірлер де әртүрлі. Құқық туралы негізгі теориялар: табиғи, тарихи, реалистік, социологиялық, нормативтік, психологиялық, материалистік теориялар.

Табиғи теория - бұл теорияның мазмұны өте көне дәуірде қалыптасқан. Теорияның мазмұны - адамдардың табиғи және мемлекеттің өмірі мен байланысты құқықтары. Табиғи құқықтарды ешкім шеттей ала алмайды немесе жоя алмайды-деп түсіндірген Цицирон. Табиғи бостандыққа қарсы келетін мемлекеттік заң болуға тиіс емес деген. Табиғи теорияны ортағасырлардың ғалымдары: Локк, Руссо, Монтеске, Гольбах, Радищев т. б. аРадищев

өте жақсы дамытқан. Дамыған елдерде табиғи әлеуметтік норманы құқықты бір-біріне қарсы қоюдың негізі жоқ. Олар қоғамды бірігіп басқарады.

Тарихи теория - бұл теорияның өкілдері құқық адамдардың рухани сана-сезіміне, даму процесінен өмірге келіп қалыптасады -деп түсіндірді. Оған мемлекеттің қатысы жоқ деп уағыздаған. Адамдар субъективтік жолмен табиғи бостандықтарымен құқықтарды жоя алмайды, тек қоғамның дамуы процесінен қалыптасқан қатынастарды реттейтін басқаратын нормалардың шығуын тездету керек деп түсінген. Бұл теорияның өкілдері: Густов Гуго, Карл Савинь, Фридрих Пухта, Штиль т. б.

Реалистік теория - құқықтың дамуы өзінің эволюциялық ішкі себептері арқылы өзгеріп, ескіріп, жаңарып жатады. Оның дамуына сыртқы жағдайлардың әсері мол болады-деп уағыздаған. Бұл теорияны құқықтың бірлігін, дамуын, оның мемлекетпен байланысын субъектілердің құқығының міндеттері болатынын жеке мемлекеттің бақылауын қостайды.

Әлеуметтік теория - ХХ ғасырда қалыптасқан теория. Бұл теория құқықтық қатынасты адамдардың құқықтық тәртібін жан-жақты ғылыми тұрғыдан зерттеуді жақтайды. Өкілдері: Эрлих, Леон Дюги, С. М. Муромцев, Г. Н. Шершеневич, Р. Паунд. Құқықтың әлеуметтік мазмұнын зерттеуге көңіл бөледі, құқықтың мемлекетті жақтайды.

Нормативтік теория - құқық әлеуметтік өмірдің сыртқы қарым-қатынасын реттеп, басқарып адамдардың мүдде-мақсаттарын орныдау деп түсінеді. Заңі ғылымы құқықтың жеке өзін саясат пен идеологияға қоспай зерттеуді жақтайды. Құқықтың белгілі нышандарын жақсы зерттеуді құқықтық мемлекетті жақтады. Нормативтік актілерді жоғарыдан төмен қарай сатылап зерттеуді, бақылауды ұсынді. Бұл теорияның өкілдері: Р. Штамлер, Г. Кельзен, П. И. Новгородцев.

Психологиялық теория - ХХ ғасырдың басында жақсы дамыған теория. Теорнияның негізгі мазмұны: құқық адамдардың психологиясының ішкі құрылысында қалыптасып, олардың сыртқы іс-әрекетіне жұмысына әсер етеді. Адамның ішкі сана-сезімімен сыртқы тәртібінің мінезінің іс-әрекетінің байланысын Петрижицкий этикалық сана деп атайды. Бұл теория құқықты екі түрге бөледі: жеке тұлғаның (автономдық) және оң жағымды (позитивтік) . Жеке тұлғаның құқық-жеке адамның ішкі ұятынан қалыптасатын елегізу, қатты қиналу. Оң жағымды құқық - басқа адамның беделіне, абыройына сенушілікпен қалыптасатын психологиялық көзқарас.

Материалистік теория - құқық саяси-экономикалық үстемділік жүргізетін таптың мүдде-мақсатын қорғайтын нормативтік актілердің жиынтығы. Құқықтың мазмұны екі элементтен тұрады-деп түсіндіреді: экономикалық базис пен үстемдік таптың мүддесі.

2. Құқықтың түсінігі, қоғамдағы мәні .

Құқық адамдардың өмірімен тығыз байланысты дамуы: олардың бостандығын қалыптастырады, мінез-құлқына, іс-әрекетіне, тәртібіне, сан-сезіміне жан-жақты әсер етеді. Мүдде мақсаттарының іске, асуына қолайлы жағдай, қамқорлық жасап қорғайды. Адамдардың жекелік топтың және қоғамдық қарым-қатынасын реттеп, басқарып отырады. Осы тұрғыдан алсақ құқықтың мазмұны - адам қоғамын басқарудағы құқықтың нормалардың ішкі тұрақты сапалы мәні, маңызы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.