Республика дәуіріндегі римнің мәдениеті ( б.з.д .lvl ғасырлар )

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Республика дәуіріндегі Римнің мәдениеті

( б. з. д . lVl ғасырлар )

Б. з. д. IV-III ғасырларда этурс қалаларымен қоса, бүкіл Апенин түбегін өзіне бағындарды, ал III-I ғасырлардағы қантқгіс соғыстарда римдіктер өздерінің басты бісекелесі Карфагенді күйретіп, одан соң іле - шала Грекия мен Шығыс Жерорта теңізі өңіріндегі біраз мемлекеттерді жаулап алды. Бұл жайында аса көрнекі грек тарихшысы Полибий былай деп жазды :"Римдіктер белгілі дұниенің бәрін дерлік өзіне бағындырып алды, сөйтіп, өз құдіретін ата - бабаларының үш ұйықтаса түсіне кірмеген, ал кейінгі ұрпақтары басып оза алмайтын шырқау биікке көтерді". Б. з. д. I ғасырда Рим ежелгі дүниенің аса ірі құл иеленуші мемлекетіне айналды. Дүниежүзілік өркениетке гректердің де, римдіктердің де қосқан үлесі ұшан теңіз, бұл ұлы халықтар біріне бірі толықтырып отырды. Міне содықтан да болар, қазіргі Еуропа мәдениетінің ірге тасын қалау - бұл ұлы халықтардың ортақ мақсаты, ортақ ісі болды. Әрине, гректер өнердің қай саласында болса да көш ілгері болды, римбіктерге қарағанда ғылымға да көп үлес қосты диалектика саласына да шеберліктерін көрсете білді. Тіпті Рим өнерінің тұтастай алғанда грек өнерінен туындағанын тарихи тұрғыда дәлелдеуге де болатын шығар. Алайда, Римнің ғасырлар бойы жинақтаған мідени мұрасы Еуропаның мідени іргетасын қалауда айырықша орын алатынын естен шығармағанын жөн. Б. з. д. 146 ж. Коринф қаласының қалауымен антика тарихының гректік дәуірі аяқталады . Ионий теңізінің жағасында орналасқан бұл қала грек мәдениетінің басты орталығы болатын, бірақ гүлденген бұл мәдени ошақты Рим консулы Муммийдің жоқ қып жібереді, ал өртенген сарайлар мен храмдардағы асыл қазыналар Римге жеткізіледі.

Жалпы б. з. д. ІІІ ғасырдың аяғынан бастап Римнің әскер басылары жаулап алынған грек қалаларынан өнер шығармаларын кемемен тасып әкетіп жатты Бұл жағдай римдіктердің көркемдік талғамын дамытуға жол ашты. Римнің қоғамдық ғимараттары, храмдары мен алаңдары Мирон, Фидий, Скопас, Поликлет, Лисипп, Пракситель сынды ұлы шеберлердің мүсіндерімен толы . Үздік өнер туындыларының үлгілірін жасауға Рим ақсұйктері қыруар қаржы жұмсады, сөйтіп грек мұсіншілерінің ең атақты ескерткіштерінің көшірмелерінің көптеп дайындала бастады.

Римдіктердің табиғи шығармашылық даналықтары сәулет өнеті ескерткіштерінде мейлінше байқалады. Рим сәулетшілері ғимараттарының өзіндік ерекшелігі, олардың мемлекет қажеттілігін ескертіп салыну болатын. Сондай таңғажайып ескерткіштерінің бірі Римдік оңтүмтік Италия қалаларымен жалғастыратын ең атақты, ең ежелгі жол -Аппий жолы болып саналды . Мұның құрылысын б. з. д. 312ж. Аппий Клавдий қолға алған болатын. Бұл жолы талай тарихи уақиғалардың куәгері, өйткені осы жылдың бойында б. з. д. 71 ж. Спортак көтерілісіне қатысқан құлдар асып өлтірілген.

Б. з. д. ІІІ-ІІ ғ. Аралығында Рим құрлысшылары сәулет өнерінде берік те су өткізбейтін бетонды алғаш рет пайдаланды. Бұл жаңалықың арқасында ірі ғимараттар мен күмбезді шатырлар салуға мұмкіндік туду.

Республика дәуіріндегі Рим өнерінің дамуына б. з. д. І ғ. өмір сүрген әрі инжинер, әрі сәулетші Витрубийдің « Сәулет өнері туралы он кітап» деп аталатын трактатының ықпалы орасан зор болды. Бұл ғылыми еңбек сол замандағы құрлыс тәжиребесінің нағыз энцеклопедиясы болатын. ОЛ ғимараттар салудағы басты талаптарға : ғимараттың пайдалылығын, оның беріктегі мен әсемдігіне ғылыми тұрғыдан ерекше мән берген. Витрубидің бұл еңбегі Рим заманында кең тарап, ал қайта өрлеу дәуірінде шынайы даңққа бөлінді. Римдік портретте -Римнің тарихы жатыр, шарықтау кезеңі мен қайғылы ажалы жатыр. Өйткені, Рим императорларының арасында ізгілігімен, даналығымен аты шыққан аса ірі мемлекет қайраткерлерімен қатар, атаққұмарлар, ойына келгенін істейтіе қаышкер-деспоттары да болды. Осы орайда портреттің дамуына б. з. д. І ғ. Римдік чиновниктерге өз сүсіндерін қоғамдық орыдарға қоюға берілген құқық едәуір ықпал жасады. Алғашқы рим ақыны Ливий Андрониктің ұлты грек болған, ол кейіннен ұлы Гомердің « Одиссеясын» ғана емес, атап айтқанда, Софокл мен Еврипидтің шығармаларын және тағы да басқа грек трагедиялары мен комедияларынлатын тіліне аударды. Алғаш шын римдік жазушы б. з. д. ІІІ ғ. Аяғы мен ІІ ғ. басында өмір сүрген Плав болды. Оның «Тұтқындар», «Үш батыр» және т. б. комедияларында Рим империясында тіршілік тынысы барынша қамтылды. Одан кейінірек комедия жанырымен айналысқан - Теренций (б. з. д. 125-159 ж. ) грек авторларының, әсіресе Менандырдың шығармаларын латын тілінде қайталап беруден аса алған жоқ. Ал рим трагедиясына келсек, ол нақты өмір шындығынан еліктеушілік сезіп тұрды. Бұл дәуірдің ең дарынды жазушылары, прозаның шеберлері Варрон мен Цицирон болды. Варронның (б. з. д. 116-27 ж. ) ең әйгілі « Древности дел божеских и человечиских» атты шығармасы әрі географиялық, әрі тарихи, әрі діни энцеклопедия болды. Осы кезендегі әлемнің ойшыл алыптарының бірі - аса көрнекті қоғам қайраткері, от тілді, ортақ ауызды, күміс көмей шешен, дарынды заңгер, философияның білгірі, тамаша жазушы, ұлы ғұлама - Цицерон болды (б. з. д. 106-43 ж. ) . Римнің саяси өміріне белсене араласқан, ол осы саясат саласына байланысты «Мемлекет туралы», «заңдар туралы» және т. б. ғылыми тракттар жазды. Ұрпағына иол мұра қалдырған ұлы философ. «Құдайлардың табиғаты туралы», « Көріп келдік туралы», «Академиктар туралы ілім», «Тағдыр туралы», « Достық туралы», « Қарттық туралы», «Жамандық пен жақсылық туралы»және т. б. трактаттарында философияның еркіндік, бақыт, азаттық сияқты катигорияларына жан жақты талдау жасайды. Тіліне бал тамған, ледімен отқа өртейтін әрі шешен, әрі философ Цицеронның негізінен соттарда сөйлеген 58 сөз, 800-деп астам хаттары бар. Б. з. д. 31жылдан бастап Римнің тарихына жаңа тарихи белес-империя тарихи басталды. Рим мемлекеті Жерорта теңізі аймақтарын, солтүстік африканы, Еуропаның біраз бөлігін және т. б. жерлерді қамтылған ұлы империяға айналды . Ұзаққа созылған қанды шайқастардан кейін ұлы Цезардың жиен немересі Август(б. з. д. 63-14 ж. ) империясының негізін қалады, сөйтіп мемлекеттегі барлық өте маңызды лауазымдар (консул, трибун, мәртебелі абыз және т. б. ) бір ғана императордың қолына жинақталған саяси құрылымды алғаш рет орнықтырды.

Шынында да Август заманы - гүлдену заманы болды. Римнің ұлылығын мадақтау идеясы -I -IV ғасырларындағы империя дәуірінде салынған сәулет өнерінің алып ескерткіштерінде аса айқын көрініс тапты. Август болса ғасыр бастауында « Әлем әміршісі» атағын халықтың талғатына сай қоғамдық ғимараттарды өте көп салдырды . Империя заманында императорлар шайқасы үшін орасан зор амфитеатрлар салынған. Солардың ішіндегі ең ірісі Римде б. ғ-дың 75-80 жылдары және орта ғасырларда салынған Колизей (колоссеум алып деген латын сөзінен шыққан) . Колизейдің биіктігі 50 м, қабырғасы сирек тас (травертин ) блоктарынан қаланған. Күмбезді арқалардың үш қабаты қабырғаның ішкі жағындағы алып бағаналарға тірелген. Колизей дәл есептермен салынған. Ғалымдардың пікірінше, Римнің сәулет өнерінің екінші бір көрнекті үлгісі -120-125 жылдары император Андриянның (б. з. д. ІІ ғ. басы ) тұсында салынған таңғажайып ғимарат Пантеон болып саналды. Бұл ғимараттың аты тілінен аударғанда « барлық құдайлардың храмы» деген мағынаны берелі. Пантеон - көлемі жағынан алып қарағанда ең ірі римдік күмбезді храм. IV-V ғасырда, яғни кейінгі империя дәуірінде Рим мемлекетін басқару формасы өзгеріп, республикалық басқару белгілерінен жұрдай, шығыстың шексіз монархиялық билігіне негізделген - доминантқа жол берілді. Доминанттың құрылуына байланысты империядағы жағдай біршама тұрақталғанымен де, құлдырау процестері тоқтамады. Нәтижесінде 395 ж. Рим империясы екіге : Батыс / орталығы Рим/ және Шығыс / орталығы Константинополь / бөлініп кетті. Шығыс Рим империясы, Византия империясы деген атпен 1453 жылға дейін өмір сүрді, бұл християндық бағыттағы грек мәдениетінің заңды жалғасы болды. Ал Батыс Рим империясы германдықтардың соққысынан 476 ж. құлады. Бұл жыл тарихта Ежелгі дүниенің соңғы, ал орта ғасыр деп аталатын жаңа тарихи дәуірдің бастамасы болды, сөйтіп мәдениет тарихының тағы да бір жаңа беті ашылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.