Бала тәрбиелеу
Бала тәрбиелеу қоғамды адам тудырушы ретіндегі отбасының табиғи және әлеуметтік мазмұнымен тығыз байланысты көптеген құрам бөлшектерден тұрантындығы анық.
Біз зерттеп отырған Оңтүстік Қазақстан тұрғындары ортасында этникалық ділдің қалыптасуы және бала тәрбиелеу, әр қашанда, қазақ халқының дәстүрлік әлеуметтік-нормативтік мәдениетінің бай тәжірибесіне сүйенеді. Жылдар бойы жиналып келген бұл халық тәжірибесі қазақ балаларының жастық және жыныстық ерекшеліктері мен айырмашылықтарын есепке алу негізінде қалыптасқан.
Егер нәрестенің, балалардың, жас өспірімдердің жас бойынша жіктелуін қарастыратын болсақ, онда қоғамдық ғылым мамандарымен жалпы қабылданған бірыңғай жіктеудің жоқтығын көруге болады. Психологиялық және физиологиялық ерекшеліктеріне қарай отырып, белгілі отандық этнопедагог К.Ж. Қожахметова келесі жастық кезеңдерді қолданған:
- туғаннан бастап 1 жасқа дейін - «нәресте»;
-1 жастан 7 жасқа дейін - «сәби»;
- 7 жастан 12 жасқа дейін - «ойын баласы»;
-12 жастан 15 жасқа дейін - «сығыр», «ересек бала»;
- І6 жастан 19 жасқа дейін-«бозбала».
- «нәресте» - барлық мүмкін зиянды әсерлерден қорғалмаған жаңа туған балалар;
- «бөпе», «бөбек», «сәби» - бесікке бөленетін емшек жасындағы балалар;
- «кішкентай бала» - еңбек ету міңдеті жүктелмеген, 2-3 жасқа дейінгі балаларды білдіретін термин;
- «ақылы кірген бала» - айтқанды түсінетін, 3-4 жастағы бала, осы жастан бастап белсенді қарым-қатынас жасау үрдісі жүзеге асырылады;
- «ұл бала» - ата-анасының алдында белгілі міндеттері бар 5-12 жас аралығындағы ұл;
- «қыз бала» - бекітілген міндеттері бар 5-15 жас аралығындағы қыз;
- «жігіт» -жасөспірім, боз бала;
-«бой жеткен»-жасөспірім қыз бала, қыз.
1. Сәбилік кез және ерте балалық шақ, туғаннан бастап шамамен 3 жасқа дейін («нәресте», «сәби», «бөбек», «шақалақ»).
2. Балалық шақтың бірінші, екнші және үшінші кезеңдері. Бірінші жасаралығы 3-7 жас аралығын; екінші аралық - шамамен ұлдар үшін 8 жас пен 12 жас аралығын, қыздар үшін 7-11 жаас аралығын; үшінші кезең ұлдар үшін 12-15 жас аралығын, қыздар үшін 11-13 жас аралығын қамтиды.
Біз зерттеп отырған Оңтүстік Қазақстан тұрғындары ортасында этникалық ділдің қалыптасуы және бала тәрбиелеу, әр қашанда, қазақ халқының дәстүрлік әлеуметтік-нормативтік мәдениетінің бай тәжірибесіне сүйенеді. Жылдар бойы жиналып келген бұл халық тәжірибесі қазақ балаларының жастық және жыныстық ерекшеліктері мен айырмашылықтарын есепке алу негізінде қалыптасқан.
Егер нәрестенің, балалардың, жас өспірімдердің жас бойынша жіктелуін қарастыратын болсақ, онда қоғамдық ғылым мамандарымен жалпы қабылданған бірыңғай жіктеудің жоқтығын көруге болады. Психологиялық және физиологиялық ерекшеліктеріне қарай отырып, белгілі отандық этнопедагог К.Ж. Қожахметова келесі жастық кезеңдерді қолданған:
- туғаннан бастап 1 жасқа дейін - «нәресте»;
-1 жастан 7 жасқа дейін - «сәби»;
- 7 жастан 12 жасқа дейін - «ойын баласы»;
-12 жастан 15 жасқа дейін - «сығыр», «ересек бала»;
- І6 жастан 19 жасқа дейін-«бозбала».
- «нәресте» - барлық мүмкін зиянды әсерлерден қорғалмаған жаңа туған балалар;
- «бөпе», «бөбек», «сәби» - бесікке бөленетін емшек жасындағы балалар;
- «кішкентай бала» - еңбек ету міңдеті жүктелмеген, 2-3 жасқа дейінгі балаларды білдіретін термин;
- «ақылы кірген бала» - айтқанды түсінетін, 3-4 жастағы бала, осы жастан бастап белсенді қарым-қатынас жасау үрдісі жүзеге асырылады;
- «ұл бала» - ата-анасының алдында белгілі міндеттері бар 5-12 жас аралығындағы ұл;
- «қыз бала» - бекітілген міндеттері бар 5-15 жас аралығындағы қыз;
- «жігіт» -жасөспірім, боз бала;
-«бой жеткен»-жасөспірім қыз бала, қыз.
1. Сәбилік кез және ерте балалық шақ, туғаннан бастап шамамен 3 жасқа дейін («нәресте», «сәби», «бөбек», «шақалақ»).
2. Балалық шақтың бірінші, екнші және үшінші кезеңдері. Бірінші жасаралығы 3-7 жас аралығын; екінші аралық - шамамен ұлдар үшін 8 жас пен 12 жас аралығын, қыздар үшін 7-11 жаас аралығын; үшінші кезең ұлдар үшін 12-15 жас аралығын, қыздар үшін 11-13 жас аралығын қамтиды.
1. XVI Әлімбаев. Халық - ғажап тәлімгер. — Алматы: "Рауан", 1994. -144 б.
2. Ізгілік әліппесі. —Алматы. —1993.
3. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі. Оқу құралы/ -Алматы "Санат", 1995. -3026./
4. К.Ж.Қожахметова. халықтың педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. -Алматы. 1993 . —17б.
5. Ж.Наурызбаев. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. Алматы. Ана тілі, 1995. -192б.
6. Ә.Садуақасов. Халық педагогикасы дәстүрлерін қазақ мектептерінің оқу-тәрбие процесінде пайдаланудың шарттары. // Ұлт тағлымы. 2002. -№2 9-126.
2. Ізгілік әліппесі. —Алматы. —1993.
3. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі. Оқу құралы/ -Алматы "Санат", 1995. -3026./
4. К.Ж.Қожахметова. халықтың педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. -Алматы. 1993 . —17б.
5. Ж.Наурызбаев. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. Алматы. Ана тілі, 1995. -192б.
6. Ә.Садуақасов. Халық педагогикасы дәстүрлерін қазақ мектептерінің оқу-тәрбие процесінде пайдаланудың шарттары. // Ұлт тағлымы. 2002. -№2 9-126.
Бала тәрбиелеу қоғамды адам тудырушы ретіндегі отбасының табиғи және
әлеуметтік мазмұнымен тығыз байланысты көптеген құрам бөлшектерден
тұрантындығы анық.
Біз зерттеп отырған Оңтүстік Қазақстан тұрғындары ортасында этникалық
ділдің қалыптасуы және бала тәрбиелеу, әр қашанда, қазақ халқының дәстүрлік
әлеуметтік-нормативтік мәдениетінің бай тәжірибесіне сүйенеді. Жылдар бойы
жиналып келген бұл халық тәжірибесі қазақ балаларының жастық және жыныстық
ерекшеліктері мен айырмашылықтарын есепке алу негізінде қалыптасқан.
Егер нәрестенің, балалардың, жас өспірімдердің жас бойынша жіктелуін
қарастыратын болсақ, онда қоғамдық ғылым мамандарымен жалпы қабылданған
бірыңғай жіктеудің жоқтығын көруге болады. Психологиялық және
физиологиялық ерекшеліктеріне қарай отырып, белгілі отандық этнопедагог
К.Ж. Қожахметова келесі жастық кезеңдерді қолданған:
- туғаннан бастап 1 жасқа дейін - нәресте;
-1 жастан 7 жасқа дейін - сәби;
- 7 жастан 12 жасқа дейін - ойын баласы;
-12 жастан 15 жасқа дейін - сығыр, ересек бала;
- І6 жастан 19 жасқа дейін-бозбала.
- нәресте - барлық мүмкін зиянды әсерлерден қорғалмаған жаңа туған
балалар;
- бөпе, бөбек, сәби - бесікке бөленетін емшек жасындағы балалар;
- кішкентай бала - еңбек ету міңдеті жүктелмеген, 2-3 жасқа дейінгі
балаларды білдіретін термин;
- ақылы кірген бала - айтқанды түсінетін, 3-4 жастағы бала, осы
жастан бастап белсенді қарым-қатынас жасау үрдісі жүзеге асырылады;
- ұл бала - ата-анасының алдында белгілі міндеттері бар 5-12 жас
аралығындағы ұл;
- қыз бала - бекітілген міндеттері бар 5-15 жас аралығындағы қыз;
- жігіт -жасөспірім, боз бала;
-бой жеткен-жасөспірім қыз бала, қыз.
1. Сәбилік кез және ерте балалық шақ, туғаннан бастап шамамен 3 жасқа
дейін (нәресте, сәби, бөбек, шақалақ).
2. Балалық шақтың бірінші, екнші және үшінші кезеңдері. Бірінші
жасаралығы 3-7 жас аралығын; екінші аралық - шамамен ұлдар үшін 8 жас пен
12 жас аралығын, қыздар үшін 7-11 жаас аралығын; үшінші кезең ұлдар
үшін 12-15 жас аралығын, қыздар үшін 11-13 жас аралығын қамтиды.
3. Жасөспірім шағы (балалық пен жігіттік аралығы). Бұған 15-16 жастан
үлкен жасөспірімдер (жігіт) мен 13-15 жастан үлкен қыздар (бой жеткен қыз)
жатқызылады .
Біздің ойымызша, жоғарыда келтірілген әр бір жастық бөлудің өзінің
заңды орны бар және оны толығымен қабылдауға болады. Сонымен қатар, білгілі
бір бөлу мүшелерінің жас айырмашылығы бірнеше жасты ғана қамтуы маңызды
роль атқармайтындығын есепке алу қажет. Мысалы, 12 жасқа дейігні
балалар, ұл балалар мен 14-15 жасқа дейінгі қыз балалар, әдетте,
біржастық бөлініске жатқызылады. Бұл жастағы ұлдарды бала, балалар деп
атаған, ал қыз балаларды аналарына көмек көрсете бастаған кезден бастап, 9
жастан 12-13 жасқа дейін қызалақ, жас қыз деп, ал 12-13 жастан 15 жасқа
дейін қыз деп атаған. Екінші жастық бөліністі ұлдар, ер балалар,
жасөсіпірімдер (жасжігіт, бозбала) және жас жігіттер, 15 жастан 25 жасқа
дейінгі қыздар (бой жеткен қыз) құрайды. Белгілі бір өзгерістерге ұшыраған
сәйкес жастық бөліністі, біз, Орта Азияның басқа халықтарының арасынан
да кездестірдік.
Жоғарыда бізбен қарастырылған негізгі жас сатыларын олардың ұсақ
кезеңдерімен салыстырмалы түрде үш сатыға бөлуге болады: нәресте немесе
сәби кезең, балалық шақ және жасөспірімдік кезең. Бір жас сатысынан
екінші жас сатысына өту белгілі бір салт-жоралғылармен байланысты болған.
Әр бір жас сатысының киім киюінен, шаш қоюынан, міндеттерінен, мінез-
құлық нормаларынан байқалатын өзіндің ерекшеліктері бар. Бір жастан
екінші жасқа өту ертерек пайда болған жас сатысынан туындаған және біздің
заманымызға дейін тұрмыста қолданылып келе жатқан салт-дәстүр ретінде
қалыптасқан салт-дәстүрлер мен жоралғыларды орындаумен қатар жүрген.
Осы кезеңнен бастап бір жастық топтан екіншісіне өтумен байланысты
арнайы салт-жоралғылардың діни және тұрмыстық формаларының алуан түрін
байқауға болады. Олардың сыртқы пішіңдері әр түрлі болып келеді және
олардың бастапқы шығу тарихына мән бермей-ақ, салт-дәстүр бойынша жиі
қолданылады. Мысалы, қыз балалар 5-7 жасқа толғаннан бастап олардың шашын
қыруды тоқтатып, керісінше, бұрым өсірген. Бірнеше жылдар өткен соң, өскен
шашатарды бұрым қылым өріп қойған.
Жоғарыда, біз атап өткендей, 5-6 жастан немесе оданда ерте жаста ұл
балалар мен қыз балалардың біртіндеп бөлінуі жүзеге асады. Осы уақыттан
бастап, олар жынысы бойынша өз замандастарының арасында ғана ойы ойнап,
уақыт өткізе алған. Ұл балалардың да, қыз балалардың да ойыны жыныстық-
жастық еңбек бөлінісі жүйесіндегі олардың жағдайын анықтайтын
ерекшеліктерге ие болады. Ұл балалар асық, доп, тығылмаш, және тағы басқа
ойындарды ойнайды, ал қыз балалар қуыршақ ойнай бастайды. Осы кезеңнен
бастап ұл балалар аналарынан, алшақтап әкелеріне жуық болып, ер адамдардың
міндеттерін және шаруашылық жұмыстарын меңгере бастайды. Ал қыз балаларды
аналары немесе туыстары біртіндеп үй шаруашылығы бойынша жұмыстарға – кір
жууға, тамақ дайындауға, үйды жинауға, өзінен кіші бауырлары мен сіңлілерін
бағып-қарауға және тағы басқа әйелдердің жұмыстары
3. Үшінші жастық кезең - кәмелетке толу кезеңі жасөспірімдер мен
бойжеткендер 16 жасқа толуына байланысты жеке куәлігін немесе паспорт
алуымен тура келеді. Бұл қуанышты жағдай көптеген отбасыларда жақын
туысстарын, құрбы-құрдастарын, сыныптастарын шақыра отырып, арнайы салтанат
ұйымдастыру арқылы өткізіледі.
Осылайша, ағзаның жастық биологиялық және физиологиялық өзгеруіне
байлансты нәресте-бала-боз баланың өмірлік жолы оның өмірінің нақты бір
кезеңдерін білдіретін, белгілі бір рәсімдерден, салт-жоралғылардан тұрады.
Осы айтылған өмірлік циклмен бір уақытта балаға біртіндеп және кезең
бойынша синкретикалық сипатта тәрбие беру қатар жүрген. Жеке тұлғаның
дамуымен қатар жеке тұлғаның әлемдік көзқарасының, әлемді қабылдауының
негізгі құрам бөліктері болып табылатын діл, рухани-мінез-құлықтық, еңбек
және басқа да қажетті қасиеттері қалыптасады.
Мүшелге табыну мақсат емес, елемеу қателік
Халқымыз ежелден пайдаланатын Тәңірлік, айлық (лунный) немесе жалпы
Шығыстық күнтізбе 12 жылдық циклдан тұратыны баршаға белгілі. Өйткені,
Күннің аспан белдігіндегі бір жылдық қозғалыс шеңберін Юпитер планетасы тек
12 жылда 1 рет толық айналып өтеді. Сондықтан, бұл күнтізбе — ғарыш
заңдылықтарынан туындаған, ғылымға негізделген және ғасырлар бойы
тексеріліп, дұрыстығы тәжірибеде дәләлденген маңызды мерзім өлшемі.
Мүшелдің он екі жылы абстракциялық түрде 12 хайуанаттың атымен аталады.
Олар: тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит
және доңыз. Өткен ХХ ғасырдың ортасынан бастап дүние жүзінде Шығыс
күнтізбесіне қызығушылық артып келеді. Бұл оның өміршіл және сұранысқа сай
екендігінің белгісі. Сондықтан, мүшелді ғұмырнама компасы ретінде
күнделікті тұрмыста пайдалануға әбден болады. Мерейтойларға себеп болып
жүрген дөңгелек даталар нөл мен 5-ке аяқталғанымен, олар өмір кезеңдерінің
сырын ашпайды.
Адамның ең айқай-шулы, ұшқалақ, көз жасы көл эмоцияға толы ғұмыр кезеңіне
тек бір ғана жыл бөлінген себебі, бұл — балалықтың ең интенсивті науқанды
кезі. Бала сәби кезінде (1 жасқа дейін) өте тез дамиды. Оған тоғыз айлық
эмбрионалдық іштегі жатыр кезеңін қосқанымызда, осы қысқа мерзім өзінің
маңызы жағынан келесі бір мүшел — 12 жылдыққа пара-пар. Бір жасқа дейінгі
кезеңге барлық халықтар ерекше назар аударады. Мысалы, қазақ халқы бір
жаста баланың тұсауын кеседі. Кейбір шығыс елдерінде бір жасқа толмаған
баланы санға да қоспайды (корей, т.б. ұлттар адамға өмірде екі рет үлкен
құрмет көрсетеді: 1 жаста, сосын 61-де). Сәби психикасының үлкендерден
ерекшелігі, оның барынша эмоциялығында.
Құр жан дейтін- жігіт кеудесінде жаны бар, ешнәрсе бітірмейді.
Тірі жан дейтін – бар тапқанын өліммен асқа сатып, жақын көрген досын
жатқа сатады.
Жігіт жан дейтін- сегіз қырлы, бір сырлы болар деп түйіндейді
М.Қазбеков
Балалықты (1 — 13 жас аралығы) шартты түрде 3 кезеңге бөлуге болады: 1-
3 жастағы — яслилік (бөбек), 3-7 жастағы — балабақшалық (бүлдіршін)
және 7-13 жастағы — бастауыш мектеп оқушылары (балдырған).
Бұрын-соңды қалыптасқан арнайы терминдер болмағандықтан біз балалық
бірінші мүшелдің 3 кезеңіне 3 атау қойып отырмыз. Бұл түсініктердің де
өзіндік сыры бар: бала бір-үш жаста толық аяқтанады. Бір жаста тәй-тәй
басқан ол, кейін құлын-тайдай шапқылап жүгіріп кетеді. Бөбек сөзінің
мағынасына үңілсек, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әлеуметтік мазмұнымен тығыз байланысты көптеген құрам бөлшектерден
тұрантындығы анық.
Біз зерттеп отырған Оңтүстік Қазақстан тұрғындары ортасында этникалық
ділдің қалыптасуы және бала тәрбиелеу, әр қашанда, қазақ халқының дәстүрлік
әлеуметтік-нормативтік мәдениетінің бай тәжірибесіне сүйенеді. Жылдар бойы
жиналып келген бұл халық тәжірибесі қазақ балаларының жастық және жыныстық
ерекшеліктері мен айырмашылықтарын есепке алу негізінде қалыптасқан.
Егер нәрестенің, балалардың, жас өспірімдердің жас бойынша жіктелуін
қарастыратын болсақ, онда қоғамдық ғылым мамандарымен жалпы қабылданған
бірыңғай жіктеудің жоқтығын көруге болады. Психологиялық және
физиологиялық ерекшеліктеріне қарай отырып, белгілі отандық этнопедагог
К.Ж. Қожахметова келесі жастық кезеңдерді қолданған:
- туғаннан бастап 1 жасқа дейін - нәресте;
-1 жастан 7 жасқа дейін - сәби;
- 7 жастан 12 жасқа дейін - ойын баласы;
-12 жастан 15 жасқа дейін - сығыр, ересек бала;
- І6 жастан 19 жасқа дейін-бозбала.
- нәресте - барлық мүмкін зиянды әсерлерден қорғалмаған жаңа туған
балалар;
- бөпе, бөбек, сәби - бесікке бөленетін емшек жасындағы балалар;
- кішкентай бала - еңбек ету міңдеті жүктелмеген, 2-3 жасқа дейінгі
балаларды білдіретін термин;
- ақылы кірген бала - айтқанды түсінетін, 3-4 жастағы бала, осы
жастан бастап белсенді қарым-қатынас жасау үрдісі жүзеге асырылады;
- ұл бала - ата-анасының алдында белгілі міндеттері бар 5-12 жас
аралығындағы ұл;
- қыз бала - бекітілген міндеттері бар 5-15 жас аралығындағы қыз;
- жігіт -жасөспірім, боз бала;
-бой жеткен-жасөспірім қыз бала, қыз.
1. Сәбилік кез және ерте балалық шақ, туғаннан бастап шамамен 3 жасқа
дейін (нәресте, сәби, бөбек, шақалақ).
2. Балалық шақтың бірінші, екнші және үшінші кезеңдері. Бірінші
жасаралығы 3-7 жас аралығын; екінші аралық - шамамен ұлдар үшін 8 жас пен
12 жас аралығын, қыздар үшін 7-11 жаас аралығын; үшінші кезең ұлдар
үшін 12-15 жас аралығын, қыздар үшін 11-13 жас аралығын қамтиды.
3. Жасөспірім шағы (балалық пен жігіттік аралығы). Бұған 15-16 жастан
үлкен жасөспірімдер (жігіт) мен 13-15 жастан үлкен қыздар (бой жеткен қыз)
жатқызылады .
Біздің ойымызша, жоғарыда келтірілген әр бір жастық бөлудің өзінің
заңды орны бар және оны толығымен қабылдауға болады. Сонымен қатар, білгілі
бір бөлу мүшелерінің жас айырмашылығы бірнеше жасты ғана қамтуы маңызды
роль атқармайтындығын есепке алу қажет. Мысалы, 12 жасқа дейігні
балалар, ұл балалар мен 14-15 жасқа дейінгі қыз балалар, әдетте,
біржастық бөлініске жатқызылады. Бұл жастағы ұлдарды бала, балалар деп
атаған, ал қыз балаларды аналарына көмек көрсете бастаған кезден бастап, 9
жастан 12-13 жасқа дейін қызалақ, жас қыз деп, ал 12-13 жастан 15 жасқа
дейін қыз деп атаған. Екінші жастық бөліністі ұлдар, ер балалар,
жасөсіпірімдер (жасжігіт, бозбала) және жас жігіттер, 15 жастан 25 жасқа
дейінгі қыздар (бой жеткен қыз) құрайды. Белгілі бір өзгерістерге ұшыраған
сәйкес жастық бөліністі, біз, Орта Азияның басқа халықтарының арасынан
да кездестірдік.
Жоғарыда бізбен қарастырылған негізгі жас сатыларын олардың ұсақ
кезеңдерімен салыстырмалы түрде үш сатыға бөлуге болады: нәресте немесе
сәби кезең, балалық шақ және жасөспірімдік кезең. Бір жас сатысынан
екінші жас сатысына өту белгілі бір салт-жоралғылармен байланысты болған.
Әр бір жас сатысының киім киюінен, шаш қоюынан, міндеттерінен, мінез-
құлық нормаларынан байқалатын өзіндің ерекшеліктері бар. Бір жастан
екінші жасқа өту ертерек пайда болған жас сатысынан туындаған және біздің
заманымызға дейін тұрмыста қолданылып келе жатқан салт-дәстүр ретінде
қалыптасқан салт-дәстүрлер мен жоралғыларды орындаумен қатар жүрген.
Осы кезеңнен бастап бір жастық топтан екіншісіне өтумен байланысты
арнайы салт-жоралғылардың діни және тұрмыстық формаларының алуан түрін
байқауға болады. Олардың сыртқы пішіңдері әр түрлі болып келеді және
олардың бастапқы шығу тарихына мән бермей-ақ, салт-дәстүр бойынша жиі
қолданылады. Мысалы, қыз балалар 5-7 жасқа толғаннан бастап олардың шашын
қыруды тоқтатып, керісінше, бұрым өсірген. Бірнеше жылдар өткен соң, өскен
шашатарды бұрым қылым өріп қойған.
Жоғарыда, біз атап өткендей, 5-6 жастан немесе оданда ерте жаста ұл
балалар мен қыз балалардың біртіндеп бөлінуі жүзеге асады. Осы уақыттан
бастап, олар жынысы бойынша өз замандастарының арасында ғана ойы ойнап,
уақыт өткізе алған. Ұл балалардың да, қыз балалардың да ойыны жыныстық-
жастық еңбек бөлінісі жүйесіндегі олардың жағдайын анықтайтын
ерекшеліктерге ие болады. Ұл балалар асық, доп, тығылмаш, және тағы басқа
ойындарды ойнайды, ал қыз балалар қуыршақ ойнай бастайды. Осы кезеңнен
бастап ұл балалар аналарынан, алшақтап әкелеріне жуық болып, ер адамдардың
міндеттерін және шаруашылық жұмыстарын меңгере бастайды. Ал қыз балаларды
аналары немесе туыстары біртіндеп үй шаруашылығы бойынша жұмыстарға – кір
жууға, тамақ дайындауға, үйды жинауға, өзінен кіші бауырлары мен сіңлілерін
бағып-қарауға және тағы басқа әйелдердің жұмыстары
3. Үшінші жастық кезең - кәмелетке толу кезеңі жасөспірімдер мен
бойжеткендер 16 жасқа толуына байланысты жеке куәлігін немесе паспорт
алуымен тура келеді. Бұл қуанышты жағдай көптеген отбасыларда жақын
туысстарын, құрбы-құрдастарын, сыныптастарын шақыра отырып, арнайы салтанат
ұйымдастыру арқылы өткізіледі.
Осылайша, ағзаның жастық биологиялық және физиологиялық өзгеруіне
байлансты нәресте-бала-боз баланың өмірлік жолы оның өмірінің нақты бір
кезеңдерін білдіретін, белгілі бір рәсімдерден, салт-жоралғылардан тұрады.
Осы айтылған өмірлік циклмен бір уақытта балаға біртіндеп және кезең
бойынша синкретикалық сипатта тәрбие беру қатар жүрген. Жеке тұлғаның
дамуымен қатар жеке тұлғаның әлемдік көзқарасының, әлемді қабылдауының
негізгі құрам бөліктері болып табылатын діл, рухани-мінез-құлықтық, еңбек
және басқа да қажетті қасиеттері қалыптасады.
Мүшелге табыну мақсат емес, елемеу қателік
Халқымыз ежелден пайдаланатын Тәңірлік, айлық (лунный) немесе жалпы
Шығыстық күнтізбе 12 жылдық циклдан тұратыны баршаға белгілі. Өйткені,
Күннің аспан белдігіндегі бір жылдық қозғалыс шеңберін Юпитер планетасы тек
12 жылда 1 рет толық айналып өтеді. Сондықтан, бұл күнтізбе — ғарыш
заңдылықтарынан туындаған, ғылымға негізделген және ғасырлар бойы
тексеріліп, дұрыстығы тәжірибеде дәләлденген маңызды мерзім өлшемі.
Мүшелдің он екі жылы абстракциялық түрде 12 хайуанаттың атымен аталады.
Олар: тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит
және доңыз. Өткен ХХ ғасырдың ортасынан бастап дүние жүзінде Шығыс
күнтізбесіне қызығушылық артып келеді. Бұл оның өміршіл және сұранысқа сай
екендігінің белгісі. Сондықтан, мүшелді ғұмырнама компасы ретінде
күнделікті тұрмыста пайдалануға әбден болады. Мерейтойларға себеп болып
жүрген дөңгелек даталар нөл мен 5-ке аяқталғанымен, олар өмір кезеңдерінің
сырын ашпайды.
Адамның ең айқай-шулы, ұшқалақ, көз жасы көл эмоцияға толы ғұмыр кезеңіне
тек бір ғана жыл бөлінген себебі, бұл — балалықтың ең интенсивті науқанды
кезі. Бала сәби кезінде (1 жасқа дейін) өте тез дамиды. Оған тоғыз айлық
эмбрионалдық іштегі жатыр кезеңін қосқанымызда, осы қысқа мерзім өзінің
маңызы жағынан келесі бір мүшел — 12 жылдыққа пара-пар. Бір жасқа дейінгі
кезеңге барлық халықтар ерекше назар аударады. Мысалы, қазақ халқы бір
жаста баланың тұсауын кеседі. Кейбір шығыс елдерінде бір жасқа толмаған
баланы санға да қоспайды (корей, т.б. ұлттар адамға өмірде екі рет үлкен
құрмет көрсетеді: 1 жаста, сосын 61-де). Сәби психикасының үлкендерден
ерекшелігі, оның барынша эмоциялығында.
Құр жан дейтін- жігіт кеудесінде жаны бар, ешнәрсе бітірмейді.
Тірі жан дейтін – бар тапқанын өліммен асқа сатып, жақын көрген досын
жатқа сатады.
Жігіт жан дейтін- сегіз қырлы, бір сырлы болар деп түйіндейді
М.Қазбеков
Балалықты (1 — 13 жас аралығы) шартты түрде 3 кезеңге бөлуге болады: 1-
3 жастағы — яслилік (бөбек), 3-7 жастағы — балабақшалық (бүлдіршін)
және 7-13 жастағы — бастауыш мектеп оқушылары (балдырған).
Бұрын-соңды қалыптасқан арнайы терминдер болмағандықтан біз балалық
бірінші мүшелдің 3 кезеңіне 3 атау қойып отырмыз. Бұл түсініктердің де
өзіндік сыры бар: бала бір-үш жаста толық аяқтанады. Бір жаста тәй-тәй
басқан ол, кейін құлын-тайдай шапқылап жүгіріп кетеді. Бөбек сөзінің
мағынасына үңілсек, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz