Тәрбиелеу үдерісін ұйымдастырудың әдіснамалық негіздері және ұстанымдары

Тұлғаға бағытталған көзқарасы – тәрбиеленушінің өзара байланыстағы түсініктер, идеялар және іс-әрекет тәсілдерін қамтамасыз ету мен өзін-өзі тану, дербестігін құру және өзін-өзі табысты көрсету үдерістер жүйесін қолдау, оның қайталанбас жеке тұлғалық дамыту арқылы педагогикалық қызметтегі әдіснамалық байланыс.
Тәрбиедегі әрекетшіл көзқарас – жеке тұлғаның бірлігі оның әрекетшілдігінде екендігі туралы көріністен туындайды. Бұл бірліктің көп үлгілі формадағы қызметі жеке тұлғаның құрылымына тікелей және жанама түрде өзгеріс жасаудан байқалады; жеке тұлға өз кезегінде бір мезгілде тікелей және жанама түрде дербес даму сұранысын өтейтін барабар қызметтің түрлері мен формаларын жүзеге асырады. Әрекетшіл көзқарастағы тәрбиені бағамдаудың мәні басты назары қызметте ғана емес, мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыру жөніндегі тәрбиеленушілер мен педагогтардың бірлесіп жасаған қызметінде екендігін аңғартады.
Кешенді көзқарас – тәрбиеге кешенді көзқарастың мәні бірлікті, әртүрлі кешендердің тұтастығын қамтамасыз етуді құрайды. Кешенді көзқарас құбылыстарды, шындық объектілерін, қатыстылықты, қызметті және т.б. барлық жүйелер мен деңгейлерді қарастыру кезінде қолайлы және тиімділікке жеткізеді. Кешенді көзқарасты тәрбиеде қолданғанда ол тәрбие үдерісінің басты, мәнді тұстарын ашуға негіз болатын, соңғы нәтижеге себепші болатын – жеке тұлғаның жан-жақты даму үндестігі дәрежесіне ие болады.
Аксиологиялық көзқарас – санадан «беретін» және адамның әлемге, адамдарға, өзіне қатысты әмбебап жалпы адамзаттық құндылықты қамтиды; табиғатпен, әлеуметпен, мәдениетпен барлық өтіп жатқан қарым-қатынасындағы жеке тұлғалық мәндерді тәрбиелеуде баланың өз білімінің, өмірінің мәніне ие болуына бағытталған.
Амбивалентті көзқараста (Л.И.Новикова) алғашқыда екі жақтың бір-біріне қайшылықтарын жоятын, оларды есепке алу негізінде педагогикалық құбылыстар мен үдерістерді қарастыру көзделеді. Мәселен, амбивалентті көзқарас ұжымдарды және дербестікті, еркіндікті пен жауапкершілікті, саралау мен интеграцияны зерттеуде қолдануға лайықты. Әдеттегідей кез келген педагогқа дуалистік сипатты абсолюттендіру тән: мектепте тек қана тәртіп болу керек, ал ұйқы-тұйқылық – бұл негативті сипаттама; егер еркін тәрбиеге үстемдік берілсе, онда ешқандай еріксіз көндіру болмайды; дербестік дамытылса, ол ұжымнан тыс жүреді. Мұндай көзқарас шындыққа сәйкессіздікпен бірге педагогикалық қызметтің мәні мен мазмұнын қожыратады. Бұл ретте амбивалентті көзқарас сөзсіз басымдыққа ие болады.
Жүйелі көзқарас объектіні күрделі, оны құрайтын бөліктерді жинақтауға болмайтын және иерархиялық құрылым ретінде қарастыруды көздейді. Жүйелі көзқарас құрылымдық компоненттерді, олардың функциясын, функционалды-иерархиялық байланыстарды орнықтыруды, жүйе жасаушы факторларды анықтауды, сыртқы байланысты талдауды мөлшерлейді.
Синергетикалық көзқарас тәрбиені тура себеп-салдарлық тәуелділікке негіздемей, тек, біркелкі емес түрде өтетін үдеріс ретінде қарастырады; маңызды дәрежеде өзін-өзі ұйымдастыратын, көптеген ішкі және сыртқы ықпалдарға себепші болатын: заңдылық пен кездейсоқ, болжамдық пен стихиялық, реттелген және ұйқы-тұйқы үдеріс.
Орта көзқарасы тәрбиешілерді жеке тұлғаны дамыту үдерісін жағдайға және ортаның сипаттамасына тәуелді қарастыруға бағыттайды. Бұл көзқарас тәрбие нәтижесін жобалау және диагностика құралына айналдыруды қамтамасыз ететін ортамен іс-әрекет жасау жүйесін қарастырады. Осы көзқарас ауқымында субъектіні қоршағанның бәрі орта деп саналады және соның көмегімен адамды жеке тұлға ретінде танытады.
Антропологиялық көзқарас тәрбиеленушілерді бірегей және тұтас жеке тұлға