Тергеу іс-әрекеттерін жүргізу
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Тергеу іс.әрекеттерін жүргізудің жалпы ережелері
2. Тергеу іс.әрекеттерінің хаттамасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Тергеу іс.әрекеттерін жүргізудің жалпы ережелері
2. Тергеу іс.әрекеттерінің хаттамасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Бұрынырақ қарастырылған тергеу іс-әрекеттері жүйесі өзінің мәні, бағыттылық сипаты бойынша айырмашылық болуымен қоса, түрліше реттелетінш де көрсетеді. Бұл айырмашылықтардың объективтік си¬паты бар. Көп мынада: қылмыс жасау кезінде қалыптасатын мән-жайлардың саналуандығы, құқыққа қарсы жасалатын қылмыстардың іздерін жасыру әдістері мен құралдарының молдығы қылмыстық іс жүргізу арқылы дәлелдеудің мақсаттарына қызмет ете алатын объектілердің, заттар мен хабарламалардың нақ осындай саналуандығын тудырады. Сонымен бірге, дәлелдеу процесіңде ынта туғызатын объектілердің көптігі тергеу іс-әрекеттерінің осыншма түрін туғызбайды. Дұрысын айтқанда, қолданылыл жүрген ҚЕКК бойынша тергеу іс-әрекеттерінің 16 түрі көзделген. Көп адам қатысқан кез келген күрделі, көп оқиғалы қылмысты тергеп-тексеру заңда белгіленген тергеу іс-әрекеттерін жүргізу жолымен ғана дәлелдейтін қызметке ұштасады. Оларды қолданудың заңдылығы, тергеу іс-әрекеттері нәтижесінде алынған фактілер туралы мәліметтердің дәлелдемелік маңызы, тергеу әрекеттері түрлерінің шектеулілігі олардың жүргізілуін реттеуде белгілі бір бірізділікке түсіруді көздейді.
Тергеу іс-әрекеттерінің реттелуін бірізділікке түсіру дәрежесі құқық қатынастарын сақтау тергеу іс-әрекеттерінің нақты түрінің мақсаттарына қайшы келмей, процеске тартылған адамдардың құқықтары мен заңды мүлделерінің тұтастығыла белгілі бір кепілдік туғызатын қалыптасқан құқық қатынастары нысандарын қамтиды. Сонымен, тергеу іс-әрекеттерін жүргізу тәртібін реттеу шартты түрде алғанда екі деңгейге бөлінеді:
- тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін жүргізу үшін бірдей маңызды болатын жалпы нұсқаулар, ережелер; (реттеудің бірізділігінің мәні осында болып табылады — ол латынның bnibaceze деген сөзінен шыққан — қайсыбір затты бірыңғай жүйеге, нысанға біркелкілікке келтіру);
— тергеу іс-әрекетінің бір түрін оның келесі түрінен ерекшелендіретін арнаулы нұсқаулар.
ҚІЖК-нің 201-бабына сәйкес тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін жүргізу үшін бес жалпы ереженің маңызы бірдей болып табы¬лады.
Бірінші ереже. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушылардың жеке басын куәландыру. Фактілер туралы мәліметтерді қолдан жасау мен бұрмалаушылыққа жол бермеу үшін тергеуші тергеу іс-әрекетіне өзі осы мақсатқа шақырған әзге адам емес, нақ сол адамның қатысатынына көз жеткізуі тиіс. Оның сол адам екені оның жеке басын куәландыратын ресми құжаттың (төлқұжат, жеке куәлік, қызмет куәлігі, әскери билет және т.с.с.) негізінде анықталады.
Тергеу іс-әрекеттерінің реттелуін бірізділікке түсіру дәрежесі құқық қатынастарын сақтау тергеу іс-әрекеттерінің нақты түрінің мақсаттарына қайшы келмей, процеске тартылған адамдардың құқықтары мен заңды мүлделерінің тұтастығыла белгілі бір кепілдік туғызатын қалыптасқан құқық қатынастары нысандарын қамтиды. Сонымен, тергеу іс-әрекеттерін жүргізу тәртібін реттеу шартты түрде алғанда екі деңгейге бөлінеді:
- тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін жүргізу үшін бірдей маңызды болатын жалпы нұсқаулар, ережелер; (реттеудің бірізділігінің мәні осында болып табылады — ол латынның bnibaceze деген сөзінен шыққан — қайсыбір затты бірыңғай жүйеге, нысанға біркелкілікке келтіру);
— тергеу іс-әрекетінің бір түрін оның келесі түрінен ерекшелендіретін арнаулы нұсқаулар.
ҚІЖК-нің 201-бабына сәйкес тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін жүргізу үшін бес жалпы ереженің маңызы бірдей болып табы¬лады.
Бірінші ереже. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушылардың жеке басын куәландыру. Фактілер туралы мәліметтерді қолдан жасау мен бұрмалаушылыққа жол бермеу үшін тергеуші тергеу іс-әрекетіне өзі осы мақсатқа шақырған әзге адам емес, нақ сол адамның қатысатынына көз жеткізуі тиіс. Оның сол адам екені оның жеке басын куәландыратын ресми құжаттың (төлқұжат, жеке куәлік, қызмет куәлігі, әскери билет және т.с.с.) негізінде анықталады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Төлеубеков Б.Х. Қазақстан республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығы. Алматы. 2001.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995 ж (2007.05.21. өзгертулер енгізілген)
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық iс жүргiзу кодексi
1. Төлеубеков Б.Х. Қазақстан республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығы. Алматы. 2001.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995 ж (2007.05.21. өзгертулер енгізілген)
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық iс жүргiзу кодексi
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Тергеу іс-әрекеттерін жүргізудің жалпы ережелері
2. Тергеу іс-әрекеттерінің хаттамасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Тергеу іс-әрекеттерін жүргізудің жалпы ережелері
Бұрынырақ қарастырылған тергеу іс-әрекеттері жүйесі өзінің мәні,
бағыттылық сипаты бойынша айырмашылық болуымен қоса, түрліше реттелетінш де
көрсетеді. Бұл айырмашылықтардың объективтік сипаты бар. Көп мынада: қылмыс
жасау кезінде қалыптасатын мән-жайлардың саналуандығы, құқыққа қарсы
жасалатын қылмыстардың іздерін жасыру әдістері мен құралдарының молдығы
қылмыстық іс жүргізу арқылы дәлелдеудің мақсаттарына қызмет ете алатын
объектілердің, заттар мен хабарламалардың нақ осындай саналуандығын
тудырады. Сонымен бірге, дәлелдеу процесіңде ынта туғызатын объектілердің
көптігі тергеу іс-әрекеттерінің осыншма түрін туғызбайды. Дұрысын айтқанда,
қолданылыл жүрген ҚЕКК бойынша тергеу іс-әрекеттерінің 16 түрі көзделген.
Көп адам қатысқан кез келген күрделі, көп оқиғалы қылмысты тергеп-тексеру
заңда белгіленген тергеу іс-әрекеттерін жүргізу жолымен ғана дәлелдейтін
қызметке ұштасады. Оларды қолданудың заңдылығы, тергеу іс-әрекеттері
нәтижесінде алынған фактілер туралы мәліметтердің дәлелдемелік маңызы,
тергеу әрекеттері түрлерінің шектеулілігі олардың жүргізілуін реттеуде
белгілі бір бірізділікке түсіруді көздейді.
Тергеу іс-әрекеттерінің реттелуін бірізділікке түсіру дәрежесі құқық
қатынастарын сақтау тергеу іс-әрекеттерінің нақты түрінің мақсаттарына
қайшы келмей, процеске тартылған адамдардың құқықтары мен заңды
мүлделерінің тұтастығыла белгілі бір кепілдік туғызатын қалыптасқан құқық
қатынастары нысандарын қамтиды. Сонымен, тергеу іс-әрекеттерін жүргізу
тәртібін реттеу шартты түрде алғанда екі деңгейге бөлінеді:
- тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін жүргізу үшін бірдей маңызды
болатын жалпы нұсқаулар, ережелер; (реттеудің бірізділігінің мәні осында
болып табылады — ол латынның bnibaceze деген сөзінен шыққан — қайсыбір
затты бірыңғай жүйеге, нысанға біркелкілікке келтіру);
— тергеу іс-әрекетінің бір түрін оның келесі түрінен ерекшелендіретін
арнаулы нұсқаулар.
ҚІЖК-нің 201-бабына сәйкес тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін
жүргізу үшін бес жалпы ереженің маңызы бірдей болып табылады.
Бірінші ереже. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушылардың жеке басын
куәландыру. Фактілер туралы мәліметтерді қолдан жасау мен бұрмалаушылыққа
жол бермеу үшін тергеуші тергеу іс-әрекетіне өзі осы мақсатқа шақырған әзге
адам емес, нақ сол адамның қатысатынына көз жеткізуі тиіс. Оның сол адам
екені оның жеке басын куәландыратын ресми құжаттың (төлқұжат, жеке куәлік,
қызмет куәлігі, әскери билет және т.с.с.) негізінде анықталады.
Тергеуші тергеу іс-әрекетіне шақырылған адамға оның осы іс-әрекетті
жүргізуге байланысты құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге міндетіі. Әр
түрлі тергеу іс-әрекеттеріне қатысушылар түрлі рөлдерді атқаратыңдықтан,
ҚІЖК-нің бұл нұсқауы айтарлықтай маңызды болады. Олар осыдан да, түрлі
құқықтар мен міндеттерге ие болады. Тергеу іс-әрекетіне қатысушының өзіне
берілген құқықтар мен жүктелген міндеттерді түсінуі тергеу іс-әрекетінің
барысы мен нәтижелері заңдылығының күшті кепілі болып табылады. Сонымен
қатар, бұл таланты сақтау адамның тергелетін істегі өз рөлін теріс
түсінуінен тергеу іс-әрекетіне қатысудан бас тартуына жол бермейді, өзге
қатысушылардың операциядағы әрекеттерінің дәйектілігін реттейді, қылмыс
іздерінің қажетті сақталуын қамтамасыз етеді, тергеуші мен тергеу іс-
әрекетіне қатысушының арасында қолайлы байланыс аясын жасайды, бұл
әрекеттің қатысушылары өздерінің міндеттерін білмеуі немесе өздеріне
берілген құқықтардың көлеміне қатысты аңғалдықтары салдарынан көрсетуі
мүмкін орынсыз белсенділіктің келеңсіз зардаптарын жояды.
Заңда тергеу әрекеттерінің түрлеріне қатысушылардың құқықтары мен
міндеттері осы тергеу іс-әрекеттерінің нәтижесінде қол жететін мақсаттарға
сай көлемде сараланып белгіленген. Яғни, құқықтар мен міндеттер белгілі бір
тергеу әрекеттерін жүргізу тәртібімен тікелей өзара тығыз байланысты
болады. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушының құқықтары оны жүргізудің жалпы
схемасына, тергеу іс-әрекеттері кезеңдерінің дәйектілігін реттеудің
құқықтық қисынына қайшы келмеуі тиіс. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушының
міндеттері де іс-әрекетті жүргізудің жалпы схемасымен ұштасып, осы
әрекеттің барысына жетекшілік ететін тергеушінің құқықтарымен үйлесуі тиіс.
Белгілі бір міндеттер кез келген жағдайда тергеу іс-әрекеттерін жүргізу
тәртібін реттеудің негізінде пайда болады. Сондықтан осы іс-әрекет-ке
қатысушыға оның құқықтары мен міндеттеріін түсіндіру осымен бір мезгілде
тергеу іс-әрекеттерін жүргізу тәртібін түсіндіруді де көздейді.
Бұл ережені бұзу іс бойынша дәлелдемеден айырылуға, оны сотта қарау
барысында заңсыз деп тануға әкеп соқтыруы мүмкін.
Екінші ереже. Түнгі уақытта тергеу іс-әрекеттерін жүргізуге
болмайтындығы. ҚІЖК-нің 7-бабының 43-тармағына сәйкес "түнгі уақыт" — бұл
жергілікті уақыт бойынша сағат жиырма екіден алтыға дейінгі уақыт аралығы.
Белгіленген уақыт аралығында астрономиялық тәулік шегінде тергеу іс-
әрекеттерін жүргізуге заң жүзінде тыйым салуды мынадай мән-жайлармен
түсіңдіруге болады:
бұл тынығу уақыты. Әркімнің тынығу құқығы туралы айтылатын ҚР
Конституциясының 24-бабының 4-бөлігін кеңінен түсіндіру тәуліктің ынта
тудырып отырған аралығын Конституцияда жұмыс күнінен соң адамның тынығатын
кезеңі ретінде кепілдік берілген уақытқа жатқызуға мүмкіңдік береді. Бұл
уақытты ешкім де бұза алмайды;
тынығу құқығы туралы конституциталық ереже, жұмыс уақытының ұзақтығына
қатысты шектеулер қолданылатын өзге қатысушыларды тергеу іс-әрекеттеріне
тарту бұдан бұрын баяндалған мән-жайлармен өзара байланыста болады.
Басқаша сөзбен айтқанда, тергеуші қызмет міндеттері үшін өзінің жеке
уақытын жұмсауға ерікті, бірақ бұл тергеу іс-әрекеттерінің басқа
қатысушыларына қолданылмауға тиіс.
Солай болса да, бұл ереженің ерекшелігі бар. Істі кейінге қалдыруға
болмайтын жағдайларда тергеу іс-әрекеттері түнгі уақытта да жүргізілуі
мүмкін. Егер қылмыстың іздерін, дәлелдемелерді жойып жіберу немесе жасырып
қалу қаупі төнсе, не қылмыстың жасалуына сезікті адам тергеу мен соттан бой
тасаланып қалатындай немесе тергеудің кешігуі бұлтартпас келеңсіз зардаптар
туғызатын не істі кешеуілдетіп болса (мысалы, қылмыстық жоспарды жүзеге
асыру, ауа райының қолайсыздығынан іздердің жойылуы, куәлардың көзін жою
және т.т.), онда тергеуші кез келген тергеу іс-әрекетін түнгі уақытта
жүргізу туралы шешім қабылдауға құқылы. Мұнда кейінге қалдыруға болмайтын
жағдайларда жүргізілген тергеу іс-әрекеттері мен кезек күттірмейтін тергеу
іс-әрекеттері бір сарындас әрекет емес.
Тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрінде шұғыл тергеу жүргізу
қажеттілігі тууы мүмкін. Мұндай іс-әрекеттердің тізбесі жөнінде де,
жүргізілетін істерге қатысушылар туралы да заңда қандай да бір шектеулер
қойылмаған.
Кезек күттірмейтін тергеу іс-әрекеттерін жүргізу мәселесіне келетін
болсақ, онда ҚІЖК-нің 200-бабының 1-бөлігінің мағынасы бойынша, қарап
тексеруді, тінтуді, алуды, куәландыруды, сезіктілерді ұстап, жауап алуды,
жәбірленушілер мен куелардан жауап алуды алдын ала тергеу жүргізу міндетті
деп саналатын істер бойынша анықтау органы жүргізуі тиіс деген пікір
туындайды.
Үшінші ереже. Тергеу іс-әрекеттерін жургізу кезінде техникалық
құралдарды қолдану ішінара ерікті сипатта болады және техникалық құралдарды
қолдану туралы шешім, біріншіден, іс-әрекеттің өзінің сипаты мен бағытына,
екіншіден, аталған құралдарды қолданудың тиімділігіне байланысты болады.
Тергеу іс-әрекеттерін жүргізу ережелерінде техникалық құралдарды
қолданудың міндеттілігі көзделуі мүмкін. Оларды қолданбау фактілер туралы
тергеуде ынта қойылатын мәліметтердің дәлелдемелік маңызына күмән туғызуы
не тергеу іс-әрекетін жүргізуді заңсыз деп тануға әкеліп соқтыруы ғажап
емес. Мысалы, жетуі қиын жерлерде, тиісті қатынас құралдары болмағанда
немесе басқа себептерге байланысты азаматтарды куәгер ретінде тарту мүмкін
болмаған кезде мұндай қарап тексерудің барысы мен нәтижелерін көрсететін
техникалық құралдарын қолдану арқылы жүргізілуі мүмкін (ҚІЖК-нің 222-
бабының 5-бөлігі). Дәлелді заттар көлемді болуына немесе өзге де себептерге
байланысты қылмыстық іспен бірге сақтауға келмейтін жағдайларда да осындай
ереже қолданылады. Аталған мән-жайларда заң фотосуретке немесе бейнежазбаға
түсіріп алуды, кейін дәлелді заттары бар фотосуреттер мен бейнежазбаларды
істің материалдарына қоса тіркеуді көздейді (ҚІЖК-нің 223-бабының 3-
бөлігі). Техникалық құралдарды қолданбайынша, хабарды жол-жөнекей ұстау
(ҚІЖК-нің 236-бабы), сөйлесулерді тыңдау мен жазу (ҚІЖК-нің 237- бабы),
сараптамалық зерттеу үшін үлгілердің жекелеген түрлерін, мысалы, дауыс
фонограммасын алу (ҚІЖК-нің 256-бабы) секілді тергеу іс-әрекеттерін жүргізу
мүмкін емес.
Бірқатар тергеу іс-әрекеттерін техникалық құралдарды қолданып та,
қолданбай да жүргізуге болады. Мысалы, жауап алуда дыбыс немесе
бейнежазбаны, оқиға болған жерді қарап тексеруді ашлеу, жарықтандыру
аспаптарын, металл іздеуіштерді және басқа құралдар мен тетіктерді,
сезіктіні ұстауда — түнде көру құралдарын және т.с.с. қолдану арқылы
жүргізілуі мүмкін. Техникалық құралдарды қолдану арқылы тергеу іс-
әрекеттерін жүргізу туралы шешім қабылдау тергеп тексерілетін істің
ерекшелігіне, мұндай шешімнің тиімділігіне және тергеу іс-әрекетін
жүргізуге қатысатын тергеушінің немесе маманның қолында бар техниканың
мәселені шешу қабілетіне байланысты.
Бірқатар тергеу іс-әрекеттерінде техникалық құралдарды қолдануға
еріктілік сипат беру сот ісін жүргізуге талғамдылық, икемділік, нұсқалық
секілді белгілер енгізіп, ҚІЖК-нің қатаң рәсімді нұсқауларын айтарлықтай
теңестіріп тұрады. Тұтас алғанда, процеске тән өзгермейтін тұрақтылық
қылмыс жасаудың нысандары мен әдістерінің алуан түрлілігіне және тиісінше
олардың жасалғанын көрсететін белгілер мен іздердің көптүрлігіне қарай сот
ісін толық көлемде жүргізу мұқтаждықтарын қамтамасыз ете алмайды. Осындай
көптүрлілікті ескере отырып, заңда істі тергеп тексеру барысында туындайтын
қажеттілікті негізге алу арқылы техникалық құралдарды қолданып, тергеу іс-
әрекеттерін ерікті жүргізетін өрбір жағдайда тергеушінің өздігінен тиісті
шешім қабылдау мүмкіндігі көзделген.
Тергеу іс-әрекеттерін жүргізу кезінде техникалық құралдарды қолдану ҚІЖК-
нің 129-бабының талаптарына сай келуі тиіс, онда мұндай іс-әрекеттердің
нәтижесінде алылған дәлелдеменің заңды әрі даусыз болуы туралы бірыңғай
шарттар қойылған.
Қылмыстың іздері мен айғақ заттарды табудың, тіркеудің және алудың ғылыми-
объективті әдістерін пайдалану техникалық құралдарды пайдалану ережелерімен
өзара тығыз байланыста болады. Айғақтарды жинаудың тексеруден өтпеген,
ғылыми даулы немесе күмәнды әдістерін пайдалану жаңсақ қорытындылар
жасауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Тергеу іс-әрекеттерін жүргізудің жалпы ережелері
2. Тергеу іс-әрекеттерінің хаттамасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Тергеу іс-әрекеттерін жүргізудің жалпы ережелері
Бұрынырақ қарастырылған тергеу іс-әрекеттері жүйесі өзінің мәні,
бағыттылық сипаты бойынша айырмашылық болуымен қоса, түрліше реттелетінш де
көрсетеді. Бұл айырмашылықтардың объективтік сипаты бар. Көп мынада: қылмыс
жасау кезінде қалыптасатын мән-жайлардың саналуандығы, құқыққа қарсы
жасалатын қылмыстардың іздерін жасыру әдістері мен құралдарының молдығы
қылмыстық іс жүргізу арқылы дәлелдеудің мақсаттарына қызмет ете алатын
объектілердің, заттар мен хабарламалардың нақ осындай саналуандығын
тудырады. Сонымен бірге, дәлелдеу процесіңде ынта туғызатын объектілердің
көптігі тергеу іс-әрекеттерінің осыншма түрін туғызбайды. Дұрысын айтқанда,
қолданылыл жүрген ҚЕКК бойынша тергеу іс-әрекеттерінің 16 түрі көзделген.
Көп адам қатысқан кез келген күрделі, көп оқиғалы қылмысты тергеп-тексеру
заңда белгіленген тергеу іс-әрекеттерін жүргізу жолымен ғана дәлелдейтін
қызметке ұштасады. Оларды қолданудың заңдылығы, тергеу іс-әрекеттері
нәтижесінде алынған фактілер туралы мәліметтердің дәлелдемелік маңызы,
тергеу әрекеттері түрлерінің шектеулілігі олардың жүргізілуін реттеуде
белгілі бір бірізділікке түсіруді көздейді.
Тергеу іс-әрекеттерінің реттелуін бірізділікке түсіру дәрежесі құқық
қатынастарын сақтау тергеу іс-әрекеттерінің нақты түрінің мақсаттарына
қайшы келмей, процеске тартылған адамдардың құқықтары мен заңды
мүлделерінің тұтастығыла белгілі бір кепілдік туғызатын қалыптасқан құқық
қатынастары нысандарын қамтиды. Сонымен, тергеу іс-әрекеттерін жүргізу
тәртібін реттеу шартты түрде алғанда екі деңгейге бөлінеді:
- тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін жүргізу үшін бірдей маңызды
болатын жалпы нұсқаулар, ережелер; (реттеудің бірізділігінің мәні осында
болып табылады — ол латынның bnibaceze деген сөзінен шыққан — қайсыбір
затты бірыңғай жүйеге, нысанға біркелкілікке келтіру);
— тергеу іс-әрекетінің бір түрін оның келесі түрінен ерекшелендіретін
арнаулы нұсқаулар.
ҚІЖК-нің 201-бабына сәйкес тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрін
жүргізу үшін бес жалпы ереженің маңызы бірдей болып табылады.
Бірінші ереже. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушылардың жеке басын
куәландыру. Фактілер туралы мәліметтерді қолдан жасау мен бұрмалаушылыққа
жол бермеу үшін тергеуші тергеу іс-әрекетіне өзі осы мақсатқа шақырған әзге
адам емес, нақ сол адамның қатысатынына көз жеткізуі тиіс. Оның сол адам
екені оның жеке басын куәландыратын ресми құжаттың (төлқұжат, жеке куәлік,
қызмет куәлігі, әскери билет және т.с.с.) негізінде анықталады.
Тергеуші тергеу іс-әрекетіне шақырылған адамға оның осы іс-әрекетті
жүргізуге байланысты құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге міндетіі. Әр
түрлі тергеу іс-әрекеттеріне қатысушылар түрлі рөлдерді атқаратыңдықтан,
ҚІЖК-нің бұл нұсқауы айтарлықтай маңызды болады. Олар осыдан да, түрлі
құқықтар мен міндеттерге ие болады. Тергеу іс-әрекетіне қатысушының өзіне
берілген құқықтар мен жүктелген міндеттерді түсінуі тергеу іс-әрекетінің
барысы мен нәтижелері заңдылығының күшті кепілі болып табылады. Сонымен
қатар, бұл таланты сақтау адамның тергелетін істегі өз рөлін теріс
түсінуінен тергеу іс-әрекетіне қатысудан бас тартуына жол бермейді, өзге
қатысушылардың операциядағы әрекеттерінің дәйектілігін реттейді, қылмыс
іздерінің қажетті сақталуын қамтамасыз етеді, тергеуші мен тергеу іс-
әрекетіне қатысушының арасында қолайлы байланыс аясын жасайды, бұл
әрекеттің қатысушылары өздерінің міндеттерін білмеуі немесе өздеріне
берілген құқықтардың көлеміне қатысты аңғалдықтары салдарынан көрсетуі
мүмкін орынсыз белсенділіктің келеңсіз зардаптарын жояды.
Заңда тергеу әрекеттерінің түрлеріне қатысушылардың құқықтары мен
міндеттері осы тергеу іс-әрекеттерінің нәтижесінде қол жететін мақсаттарға
сай көлемде сараланып белгіленген. Яғни, құқықтар мен міндеттер белгілі бір
тергеу әрекеттерін жүргізу тәртібімен тікелей өзара тығыз байланысты
болады. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушының құқықтары оны жүргізудің жалпы
схемасына, тергеу іс-әрекеттері кезеңдерінің дәйектілігін реттеудің
құқықтық қисынына қайшы келмеуі тиіс. Тергеу іс-әрекеттеріне қатысушының
міндеттері де іс-әрекетті жүргізудің жалпы схемасымен ұштасып, осы
әрекеттің барысына жетекшілік ететін тергеушінің құқықтарымен үйлесуі тиіс.
Белгілі бір міндеттер кез келген жағдайда тергеу іс-әрекеттерін жүргізу
тәртібін реттеудің негізінде пайда болады. Сондықтан осы іс-әрекет-ке
қатысушыға оның құқықтары мен міндеттеріін түсіндіру осымен бір мезгілде
тергеу іс-әрекеттерін жүргізу тәртібін түсіндіруді де көздейді.
Бұл ережені бұзу іс бойынша дәлелдемеден айырылуға, оны сотта қарау
барысында заңсыз деп тануға әкеп соқтыруы мүмкін.
Екінші ереже. Түнгі уақытта тергеу іс-әрекеттерін жүргізуге
болмайтындығы. ҚІЖК-нің 7-бабының 43-тармағына сәйкес "түнгі уақыт" — бұл
жергілікті уақыт бойынша сағат жиырма екіден алтыға дейінгі уақыт аралығы.
Белгіленген уақыт аралығында астрономиялық тәулік шегінде тергеу іс-
әрекеттерін жүргізуге заң жүзінде тыйым салуды мынадай мән-жайлармен
түсіңдіруге болады:
бұл тынығу уақыты. Әркімнің тынығу құқығы туралы айтылатын ҚР
Конституциясының 24-бабының 4-бөлігін кеңінен түсіндіру тәуліктің ынта
тудырып отырған аралығын Конституцияда жұмыс күнінен соң адамның тынығатын
кезеңі ретінде кепілдік берілген уақытқа жатқызуға мүмкіңдік береді. Бұл
уақытты ешкім де бұза алмайды;
тынығу құқығы туралы конституциталық ереже, жұмыс уақытының ұзақтығына
қатысты шектеулер қолданылатын өзге қатысушыларды тергеу іс-әрекеттеріне
тарту бұдан бұрын баяндалған мән-жайлармен өзара байланыста болады.
Басқаша сөзбен айтқанда, тергеуші қызмет міндеттері үшін өзінің жеке
уақытын жұмсауға ерікті, бірақ бұл тергеу іс-әрекеттерінің басқа
қатысушыларына қолданылмауға тиіс.
Солай болса да, бұл ереженің ерекшелігі бар. Істі кейінге қалдыруға
болмайтын жағдайларда тергеу іс-әрекеттері түнгі уақытта да жүргізілуі
мүмкін. Егер қылмыстың іздерін, дәлелдемелерді жойып жіберу немесе жасырып
қалу қаупі төнсе, не қылмыстың жасалуына сезікті адам тергеу мен соттан бой
тасаланып қалатындай немесе тергеудің кешігуі бұлтартпас келеңсіз зардаптар
туғызатын не істі кешеуілдетіп болса (мысалы, қылмыстық жоспарды жүзеге
асыру, ауа райының қолайсыздығынан іздердің жойылуы, куәлардың көзін жою
және т.т.), онда тергеуші кез келген тергеу іс-әрекетін түнгі уақытта
жүргізу туралы шешім қабылдауға құқылы. Мұнда кейінге қалдыруға болмайтын
жағдайларда жүргізілген тергеу іс-әрекеттері мен кезек күттірмейтін тергеу
іс-әрекеттері бір сарындас әрекет емес.
Тергеу іс-әрекеттерінің кез келген түрінде шұғыл тергеу жүргізу
қажеттілігі тууы мүмкін. Мұндай іс-әрекеттердің тізбесі жөнінде де,
жүргізілетін істерге қатысушылар туралы да заңда қандай да бір шектеулер
қойылмаған.
Кезек күттірмейтін тергеу іс-әрекеттерін жүргізу мәселесіне келетін
болсақ, онда ҚІЖК-нің 200-бабының 1-бөлігінің мағынасы бойынша, қарап
тексеруді, тінтуді, алуды, куәландыруды, сезіктілерді ұстап, жауап алуды,
жәбірленушілер мен куелардан жауап алуды алдын ала тергеу жүргізу міндетті
деп саналатын істер бойынша анықтау органы жүргізуі тиіс деген пікір
туындайды.
Үшінші ереже. Тергеу іс-әрекеттерін жургізу кезінде техникалық
құралдарды қолдану ішінара ерікті сипатта болады және техникалық құралдарды
қолдану туралы шешім, біріншіден, іс-әрекеттің өзінің сипаты мен бағытына,
екіншіден, аталған құралдарды қолданудың тиімділігіне байланысты болады.
Тергеу іс-әрекеттерін жүргізу ережелерінде техникалық құралдарды
қолданудың міндеттілігі көзделуі мүмкін. Оларды қолданбау фактілер туралы
тергеуде ынта қойылатын мәліметтердің дәлелдемелік маңызына күмән туғызуы
не тергеу іс-әрекетін жүргізуді заңсыз деп тануға әкеліп соқтыруы ғажап
емес. Мысалы, жетуі қиын жерлерде, тиісті қатынас құралдары болмағанда
немесе басқа себептерге байланысты азаматтарды куәгер ретінде тарту мүмкін
болмаған кезде мұндай қарап тексерудің барысы мен нәтижелерін көрсететін
техникалық құралдарын қолдану арқылы жүргізілуі мүмкін (ҚІЖК-нің 222-
бабының 5-бөлігі). Дәлелді заттар көлемді болуына немесе өзге де себептерге
байланысты қылмыстық іспен бірге сақтауға келмейтін жағдайларда да осындай
ереже қолданылады. Аталған мән-жайларда заң фотосуретке немесе бейнежазбаға
түсіріп алуды, кейін дәлелді заттары бар фотосуреттер мен бейнежазбаларды
істің материалдарына қоса тіркеуді көздейді (ҚІЖК-нің 223-бабының 3-
бөлігі). Техникалық құралдарды қолданбайынша, хабарды жол-жөнекей ұстау
(ҚІЖК-нің 236-бабы), сөйлесулерді тыңдау мен жазу (ҚІЖК-нің 237- бабы),
сараптамалық зерттеу үшін үлгілердің жекелеген түрлерін, мысалы, дауыс
фонограммасын алу (ҚІЖК-нің 256-бабы) секілді тергеу іс-әрекеттерін жүргізу
мүмкін емес.
Бірқатар тергеу іс-әрекеттерін техникалық құралдарды қолданып та,
қолданбай да жүргізуге болады. Мысалы, жауап алуда дыбыс немесе
бейнежазбаны, оқиға болған жерді қарап тексеруді ашлеу, жарықтандыру
аспаптарын, металл іздеуіштерді және басқа құралдар мен тетіктерді,
сезіктіні ұстауда — түнде көру құралдарын және т.с.с. қолдану арқылы
жүргізілуі мүмкін. Техникалық құралдарды қолдану арқылы тергеу іс-
әрекеттерін жүргізу туралы шешім қабылдау тергеп тексерілетін істің
ерекшелігіне, мұндай шешімнің тиімділігіне және тергеу іс-әрекетін
жүргізуге қатысатын тергеушінің немесе маманның қолында бар техниканың
мәселені шешу қабілетіне байланысты.
Бірқатар тергеу іс-әрекеттерінде техникалық құралдарды қолдануға
еріктілік сипат беру сот ісін жүргізуге талғамдылық, икемділік, нұсқалық
секілді белгілер енгізіп, ҚІЖК-нің қатаң рәсімді нұсқауларын айтарлықтай
теңестіріп тұрады. Тұтас алғанда, процеске тән өзгермейтін тұрақтылық
қылмыс жасаудың нысандары мен әдістерінің алуан түрлілігіне және тиісінше
олардың жасалғанын көрсететін белгілер мен іздердің көптүрлігіне қарай сот
ісін толық көлемде жүргізу мұқтаждықтарын қамтамасыз ете алмайды. Осындай
көптүрлілікті ескере отырып, заңда істі тергеп тексеру барысында туындайтын
қажеттілікті негізге алу арқылы техникалық құралдарды қолданып, тергеу іс-
әрекеттерін ерікті жүргізетін өрбір жағдайда тергеушінің өздігінен тиісті
шешім қабылдау мүмкіндігі көзделген.
Тергеу іс-әрекеттерін жүргізу кезінде техникалық құралдарды қолдану ҚІЖК-
нің 129-бабының талаптарына сай келуі тиіс, онда мұндай іс-әрекеттердің
нәтижесінде алылған дәлелдеменің заңды әрі даусыз болуы туралы бірыңғай
шарттар қойылған.
Қылмыстың іздері мен айғақ заттарды табудың, тіркеудің және алудың ғылыми-
объективті әдістерін пайдалану техникалық құралдарды пайдалану ережелерімен
өзара тығыз байланыста болады. Айғақтарды жинаудың тексеруден өтпеген,
ғылыми даулы немесе күмәнды әдістерін пайдалану жаңсақ қорытындылар
жасауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz