ЖШС кәсіпорынының қаржылық жағдайының аж -н құру
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.
1. ЖШС кәсіпорынының қаржылық жағдайының
АЖ .н құрудағы негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2. «Майс.Агро» ЖШС.ң сипаттамасы және оның
басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3. Ақпараттық жүйе . өңдеудің мақсаты
мен пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
4. Ақпараттық жүйеге қойылған талап ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
5. Құқықтың жабдықтаудың талаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
6. Қаржы сараптаушысының Ақпараттық
жүйені жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
7. Ақпараттық жүйе дәрежесінің бағамы және
оның қолдануға мүмкін облыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 115
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .119
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.
1. ЖШС кәсіпорынының қаржылық жағдайының
АЖ .н құрудағы негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2. «Майс.Агро» ЖШС.ң сипаттамасы және оның
басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3. Ақпараттық жүйе . өңдеудің мақсаты
мен пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
4. Ақпараттық жүйеге қойылған талап ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
5. Құқықтың жабдықтаудың талаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
6. Қаржы сараптаушысының Ақпараттық
жүйені жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
7. Ақпараттық жүйе дәрежесінің бағамы және
оның қолдануға мүмкін облыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 115
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .119
Кіріспе
Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы даму кезеңі қоғамдық құрылыспен қатар экономикалық , шаруашылық және қаржылық салаларда түбегейлі өзгерістермен сипатталады. Экономикадағы және шаруашылық салалардағы заңдарды және нарық заңнамаларын қолданудағы нарықтық қатынасқа көшу, нарықтық құрылымды құру мен іске асыру біздің көзқарасымызбен ісімізді түбегейлі өзгертеді.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынасқа көшу кезеңі біздің кәсіпорындардың қожалық субъекті ретінде статусын нығайтты, олардың алдындағы өндірістік және қаржылық сұрақтарды өз бетінше шешуде үлкен мүмкіндіктер әкелді. Атап айтқанда, бұларға ішкі және сыртқы нарықтағы мамандандырылған серіктестіктерді таңдауы жатады, өйткені олардың болашақтағы бірлесіп іс атқаруында нәтижелілік береді. Қазіргі кәсіпорындар өз контрагенттерін ( жабдықтаушылар, сатып алушылар ) өздері таңдайды.
Олар өздеріне іскерлі серіктестерді дәл әрі қатесіз таңдап алуы, ол іскерлі серіктестердің нарықтық қатынас толқынына қосылуы жұмыстың дамуына септігін тигізетіні айдан анық . Дәлірек айтқанда, қожалық субъектілердің іскерлік табысы басқарманың дәрежесіне байланысты, оның объективті нақты және оперативті қабылданған шешімдері ғылыми негізделген болуы тиіс. Басшылықтың қабылданған шешімдері неғұрлым нақты, материалды, еңбектік және финанстық қорларды нәтижелі қолдануға бағытталған.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның тұрақты жағдайының және күнкөрістің кепілі болып олардың қаржылық орнықтылығы есептеледі, қаржы қорының деңгейін анықтайтын және ол ақша құралдарымен еркін басқару арқылы нәтижелі түрде үзіліссіз даму дәйектерін өндіру және оны ақшаға айналдыру болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін, объективті ғылыми негізделген және оптималды басқармалық, өндірістік әсіресе, қаржылық шешімдерді қабылдауда кәсіпорынның қаржылық ахуалын талдау қажет. Бұл осы кәсіпорынның дербестікке қол жеткізіп және өз өндірістік кәсіпкерлік саладағы жұмысшылар алдында, коммерциялық серіктестер алдында, несие алушылар мен басқа да контрагенттер алдында толық жауапты екендігіне байланысты. Тек терең және мұқият талдау жүргізу арқылы оларға объективті баға беруге болады. Кәсіпорынның басшылығын дұрыс шешімдер қабылдау үшін олардың қаржылық тұрақтылығы мен іскерлік белсенділігін көтерудегі нақты ұсыныстар жасауы керек. Қазіргі кезде барлық кәсіпорындар талдау жұмыстарын кеңейтудегі нарықтық қатынасқа өтудегі даму болашағын өңдеу мен әр түрлі қожаландыру түрлерін қолданудың нәтижелілігін егжей-тегжейлі бағалауды оперативті басқарушылық шешімдерді уақтылы өңдеу қажет. Осыған орай ЭЕМ базасында экономикалық талдауды автаматтандыру барынша объективті қажеттілік болып тұр. Ол сапалы ақпаратты қызмет процесінің қожалық іскерлігіне ЭВМ – нің техникалық өркендеудің дамуына осы заманғы экономиканың даму айналымының артықшылықтарына негізделген.
Берілген жұмыстың негізгі мақсаты қаржы сараптаушысының ақпараттық жүйесін қалыптастыру болып табылады. Ол оның жұмысын жеңілдетуін қамтамасыз етіп кәсіпорынның қаржы мүлкін талдауға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы даму кезеңі қоғамдық құрылыспен қатар экономикалық , шаруашылық және қаржылық салаларда түбегейлі өзгерістермен сипатталады. Экономикадағы және шаруашылық салалардағы заңдарды және нарық заңнамаларын қолданудағы нарықтық қатынасқа көшу, нарықтық құрылымды құру мен іске асыру біздің көзқарасымызбен ісімізді түбегейлі өзгертеді.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынасқа көшу кезеңі біздің кәсіпорындардың қожалық субъекті ретінде статусын нығайтты, олардың алдындағы өндірістік және қаржылық сұрақтарды өз бетінше шешуде үлкен мүмкіндіктер әкелді. Атап айтқанда, бұларға ішкі және сыртқы нарықтағы мамандандырылған серіктестіктерді таңдауы жатады, өйткені олардың болашақтағы бірлесіп іс атқаруында нәтижелілік береді. Қазіргі кәсіпорындар өз контрагенттерін ( жабдықтаушылар, сатып алушылар ) өздері таңдайды.
Олар өздеріне іскерлі серіктестерді дәл әрі қатесіз таңдап алуы, ол іскерлі серіктестердің нарықтық қатынас толқынына қосылуы жұмыстың дамуына септігін тигізетіні айдан анық . Дәлірек айтқанда, қожалық субъектілердің іскерлік табысы басқарманың дәрежесіне байланысты, оның объективті нақты және оперативті қабылданған шешімдері ғылыми негізделген болуы тиіс. Басшылықтың қабылданған шешімдері неғұрлым нақты, материалды, еңбектік және финанстық қорларды нәтижелі қолдануға бағытталған.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның тұрақты жағдайының және күнкөрістің кепілі болып олардың қаржылық орнықтылығы есептеледі, қаржы қорының деңгейін анықтайтын және ол ақша құралдарымен еркін басқару арқылы нәтижелі түрде үзіліссіз даму дәйектерін өндіру және оны ақшаға айналдыру болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін, объективті ғылыми негізделген және оптималды басқармалық, өндірістік әсіресе, қаржылық шешімдерді қабылдауда кәсіпорынның қаржылық ахуалын талдау қажет. Бұл осы кәсіпорынның дербестікке қол жеткізіп және өз өндірістік кәсіпкерлік саладағы жұмысшылар алдында, коммерциялық серіктестер алдында, несие алушылар мен басқа да контрагенттер алдында толық жауапты екендігіне байланысты. Тек терең және мұқият талдау жүргізу арқылы оларға объективті баға беруге болады. Кәсіпорынның басшылығын дұрыс шешімдер қабылдау үшін олардың қаржылық тұрақтылығы мен іскерлік белсенділігін көтерудегі нақты ұсыныстар жасауы керек. Қазіргі кезде барлық кәсіпорындар талдау жұмыстарын кеңейтудегі нарықтық қатынасқа өтудегі даму болашағын өңдеу мен әр түрлі қожаландыру түрлерін қолданудың нәтижелілігін егжей-тегжейлі бағалауды оперативті басқарушылық шешімдерді уақтылы өңдеу қажет. Осыған орай ЭЕМ базасында экономикалық талдауды автаматтандыру барынша объективті қажеттілік болып тұр. Ол сапалы ақпаратты қызмет процесінің қожалық іскерлігіне ЭВМ – нің техникалық өркендеудің дамуына осы заманғы экономиканың даму айналымының артықшылықтарына негізделген.
Берілген жұмыстың негізгі мақсаты қаржы сараптаушысының ақпараттық жүйесін қалыптастыру болып табылады. Ол оның жұмысын жеңілдетуін қамтамасыз етіп кәсіпорынның қаржы мүлкін талдауға мүмкіндік береді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: учебник. Москва: Проспект, 2000. – 424 с.
2. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: учебник. – 4-е изд., перераб. – Москва: Финансы и Статистика, 1997. – 416с.
3. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – 5-е изд. – Минск: Новое знание, 2001. – 688 с.
4. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 1998. – 184 с.
5. Любушкин Н.П. и др. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие. – Москва: ЮНИТИ, 2000. – 471 с.
6. Стандарты бухгалтерского учета. Методические рекомендации. Генеральный план счетов: сборник документов. – Алматы: Раритет, 2000. – 318 с.
7. Устав ТОО «Маис-Агро». – Алматы, 1996. – 36 с.
8. Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. - 2-е изд., перераб. и доп. . – Москва: Финансы и Статистика, 2000. – 512 с.
9. Бралиева Н.Б., Тимошенко В.Ф., Гагарина Н.Л. Информационные системы бизнеса. – Алматы: Республиканский издательский кабинет, 1994. – 119 с.
10. Шуремов Е.Л., Умнова Э.А., Воропаева Т.В. Автоматизированные информационные системы бухгалтерского учета, анализа и аудита. Учебное пособие для вузов. – Москва: Перспектива. 2001. – 363 с.
11. Тулегенов Е.Т., Бралиева Н.Б., Стороженко Л.А.. Матвеева И.А. Бухгалтерские информационные системы. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 1999. – 120 с.
12. Щелконогов Б. 1С: Бухгалтерия?! Это доступно и всерьез. // Бухгалтер плюс компьютер, 2000. №11. – С.
13. Устинова Г.М. Информационные системы менеджмента. Учебное пособие. – Санкт-Петербург: Издательство ДиаСофтЮП, 2000. – 368 с.
14. Автоматизированные информационные технологии в экономике: учебник. Под общей ред. И.Т. Трубилина. – Москва: Финансы и Статистика, 2000. – 416 с.
15. Баас Р. Delphi 5: для пользователя. – Киев: BHV, 2000. – 496 с.
16. Завьялова И. Access 2000 // Компьютер Пресс, 2001, №5. – С.154-156
17. Каратыгин С.А. Access 2000 : руководство пользователя с примерами. –Москва: Лаборатория Базовых Знаний, 2000.–376 с.
18. Омельченко Л. Самоучитель Visual FoxPro 6.0. – Санкт-Петербург: БХВ, 2000. – 512 с.
19. Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователя: краткий курс. – Москва: Инфра-М, 1998. – 480 с.
20. Архангельский А.Я. Программирование в Delphi 6. – Москва: ЗАО «Издательство БИНОМ», 2001. – 1200 с.
21. Ванагс И.Я. Методы расчета экономической эффективности машинной обработки данных. – Москва: Финансы и Статистика, 1984. – 216 с.
1. Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: учебник. Москва: Проспект, 2000. – 424 с.
2. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: учебник. – 4-е изд., перераб. – Москва: Финансы и Статистика, 1997. – 416с.
3. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – 5-е изд. – Минск: Новое знание, 2001. – 688 с.
4. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 1998. – 184 с.
5. Любушкин Н.П. и др. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие. – Москва: ЮНИТИ, 2000. – 471 с.
6. Стандарты бухгалтерского учета. Методические рекомендации. Генеральный план счетов: сборник документов. – Алматы: Раритет, 2000. – 318 с.
7. Устав ТОО «Маис-Агро». – Алматы, 1996. – 36 с.
8. Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. - 2-е изд., перераб. и доп. . – Москва: Финансы и Статистика, 2000. – 512 с.
9. Бралиева Н.Б., Тимошенко В.Ф., Гагарина Н.Л. Информационные системы бизнеса. – Алматы: Республиканский издательский кабинет, 1994. – 119 с.
10. Шуремов Е.Л., Умнова Э.А., Воропаева Т.В. Автоматизированные информационные системы бухгалтерского учета, анализа и аудита. Учебное пособие для вузов. – Москва: Перспектива. 2001. – 363 с.
11. Тулегенов Е.Т., Бралиева Н.Б., Стороженко Л.А.. Матвеева И.А. Бухгалтерские информационные системы. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 1999. – 120 с.
12. Щелконогов Б. 1С: Бухгалтерия?! Это доступно и всерьез. // Бухгалтер плюс компьютер, 2000. №11. – С.
13. Устинова Г.М. Информационные системы менеджмента. Учебное пособие. – Санкт-Петербург: Издательство ДиаСофтЮП, 2000. – 368 с.
14. Автоматизированные информационные технологии в экономике: учебник. Под общей ред. И.Т. Трубилина. – Москва: Финансы и Статистика, 2000. – 416 с.
15. Баас Р. Delphi 5: для пользователя. – Киев: BHV, 2000. – 496 с.
16. Завьялова И. Access 2000 // Компьютер Пресс, 2001, №5. – С.154-156
17. Каратыгин С.А. Access 2000 : руководство пользователя с примерами. –Москва: Лаборатория Базовых Знаний, 2000.–376 с.
18. Омельченко Л. Самоучитель Visual FoxPro 6.0. – Санкт-Петербург: БХВ, 2000. – 512 с.
19. Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователя: краткий курс. – Москва: Инфра-М, 1998. – 480 с.
20. Архангельский А.Я. Программирование в Delphi 6. – Москва: ЗАО «Издательство БИНОМ», 2001. – 1200 с.
21. Ванагс И.Я. Методы расчета экономической эффективности машинной обработки данных. – Москва: Финансы и Статистика, 1984. – 216 с.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 116 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 116 бет
Таңдаулыға:
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3.
1. ЖШС кәсіпорынының қаржылық жағдайының
АЖ -н құрудағы
негізделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Майс-Агро ЖШС-ң сипаттамасы және оның
басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...27
3. Ақпараттық жүйе - өңдеудің мақсаты
мен
пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .32
4. Ақпараттық жүйеге қойылған
талап ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 33
5. Құқықтың жабдықтаудың талаптары ... ... ... ... ... ... .. ... ... 46
6. Қаржы сараптаушысының Ақпараттық
жүйені
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...59
7. Ақпараттық жүйе дәрежесінің бағамы және
оның қолдануға мүмкін
облыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .103
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .115
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
19
Кіріспе
Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы даму кезеңі қоғамдық
құрылыспен қатар экономикалық , шаруашылық және қаржылық салаларда
түбегейлі өзгерістермен сипатталады. Экономикадағы және шаруашылық
салалардағы заңдарды және нарық заңнамаларын қолданудағы нарықтық қатынасқа
көшу, нарықтық құрылымды құру мен іске асыру біздің көзқарасымызбен
ісімізді түбегейлі өзгертеді.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынасқа көшу
кезеңі біздің кәсіпорындардың қожалық субъекті ретінде статусын
нығайтты, олардың алдындағы өндірістік және қаржылық сұрақтарды өз
бетінше шешуде үлкен мүмкіндіктер әкелді. Атап айтқанда, бұларға ішкі
және сыртқы нарықтағы мамандандырылған серіктестіктерді таңдауы
жатады, өйткені олардың болашақтағы бірлесіп іс атқаруында
нәтижелілік береді. Қазіргі кәсіпорындар өз контрагенттерін
( жабдықтаушылар, сатып алушылар ) өздері таңдайды.
Олар өздеріне іскерлі серіктестерді дәл әрі қатесіз таңдап
алуы, ол іскерлі серіктестердің нарықтық қатынас толқынына қосылуы
жұмыстың дамуына септігін тигізетіні айдан анық . Дәлірек
айтқанда, қожалық субъектілердің іскерлік табысы басқарманың
дәрежесіне байланысты, оның объективті нақты және оперативті
қабылданған шешімдері ғылыми негізделген болуы тиіс. Басшылықтың
қабылданған шешімдері неғұрлым нақты, материалды, еңбектік және
финанстық қорларды нәтижелі қолдануға бағытталған.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның тұрақты жағдайының
және күнкөрістің кепілі болып олардың қаржылық орнықтылығы
есептеледі, қаржы қорының деңгейін анықтайтын және ол ақша құралдарымен
еркін басқару арқылы нәтижелі түрде үзіліссіз даму дәйектерін
өндіру және оны ақшаға айналдыру болып табылады. Кәсіпорынның
қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін, объективті ғылыми негізделген
және оптималды басқармалық, өндірістік әсіресе, қаржылық шешімдерді
қабылдауда кәсіпорынның қаржылық ахуалын талдау қажет. Бұл осы
кәсіпорынның дербестікке қол жеткізіп және өз өндірістік кәсіпкерлік
саладағы жұмысшылар алдында, коммерциялық серіктестер алдында, несие
алушылар мен басқа да контрагенттер алдында толық жауапты екендігіне
байланысты. Тек терең және мұқият талдау жүргізу арқылы оларға
объективті баға беруге болады. Кәсіпорынның басшылығын дұрыс
шешімдер қабылдау үшін олардың қаржылық тұрақтылығы мен іскерлік
белсенділігін көтерудегі нақты ұсыныстар жасауы керек. Қазіргі кезде
барлық кәсіпорындар талдау жұмыстарын кеңейтудегі нарықтық қатынасқа
өтудегі даму болашағын өңдеу мен әр түрлі қожаландыру түрлерін
қолданудың нәтижелілігін егжей-тегжейлі бағалауды оперативті
басқарушылық шешімдерді уақтылы өңдеу қажет. Осыған орай ЭЕМ
базасында экономикалық талдауды автаматтандыру барынша объективті
қажеттілік болып тұр. Ол сапалы ақпаратты қызмет процесінің
қожалық іскерлігіне ЭВМ – нің техникалық өркендеудің дамуына осы
заманғы экономиканың даму айналымының артықшылықтарына
негізделген.
Берілген жұмыстың негізгі мақсаты қаржы сараптаушысының
ақпараттық жүйесін қалыптастыру болып табылады. Ол оның жұмысын
жеңілдетуін қамтамасыз етіп кәсіпорынның қаржы мүлкін талдауға
мүмкіндік береді.
Қаржылық ахуалды талдаудың басты мақсаты кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсартудағы және төлем қабілеттілігін арттырудағы
жолдарды табу және қаржылық жағдайдың кемшіліктерін дер кезінде
немесе өз уақытында анықтап және жою.
Берілген жұмыстың шарты мынандай: ЖШС “Майс-Агро” кәсіпорынның
іскерлігімен танысу, талдау ақпаратының сараптамалық жүйесіндегі
кемшіліктерді анықтау, жаңа ақпараттық жүйені жобалау , бұл
жүйе қаржы сараптаушысының жұмысын нәтижелі етпек және ақпараттық
жүйені жобалауда негізгі міндеттерді айқындау.
Бұл жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың 1-бөлімінде ЖШС (Жауапкершілігі шектеулі серіктестік)
“Майс-Агро“ кәсіпорынның сипаттамасы берілген, ұйымның негізгі
атқарылатын іскерлілігін бақылау көрсетілген ақпараттық жүйе негізінде
қаржы сараптаушысының жұмыс орыны қарастырылады, сондықтан оның,
іскерлік өрісі, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудағы
ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу қарастырылады. Сонымен қатар,
экономикалық ақпаратты сараптау жүйесін талдау және оның
кемшіліктерін айқындау, негізгі қамтамасыздандыру түрлері мен
ақпараттық жүйедегі міндеттерді көрсету, бағдарламалық құралдардың
сипаттамасы мен осы берілген комплексті сұрақтарды шешу және
олардың кемшіліктерін анықтау баяндалады.
Екінші бөлімінде Ақпараттық жүйе орындайтын комплексті
есептердің
қойылымын құру көрсетілген; қаржылық жағдайды талдаудың ақпаратты
базасын ұйымдастыру және комплексті сұрақтарды шешілу алгоритмі
келтірілген. Бағдарламалық жабдықтаудың құрылымы, Ақпараттық жүйе
құрудағы қолдану ережесі берілген және Ақпараттық жүйені
пайдаланудағы ережелерді жеңіл шешуге мүмкіндік береді.
Үшінші бөлімде Ақпараттық жүйе жасаудағы кеткен шығынның бағасы
және оның нәтижелілігін анықтау қарастырылған, сонымен бірге
нәтижені талдау, негізгі ақпараттық өнімді таратудағы негізгі
міндеттерді қолдану, қаржылық сараптаушысының комплексті есептерді
шешудің технологиясын өркендетуге ұсыныс пікір айтылған.
1.ЖШС кәсіпорынының қаржылық жағдайының АЖ -н құрудағы негізделуі.
1.1 Қаржы сарапшысының іскерлік өрісі.Шаруашылық кәсіпкерлікті
талдаудың маңызды бөлігі болып табылатын кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдау жүргізудегі жұмыстарды ұйымдастыру.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының кәсіпорындарының әдістемесі
мен санақ-есеп қолдануында түбегейлі өзгерістер пайда болды. Оған негізгі
себеп болған экономиканың нарықтық қатынасқа көшуі болып табылады.
Қожалық операциялардың бейнесің айқындайтын дәстүрлі бухгалтерлік
іскерліктің, қожалық акпарат тұтынушыларының көптеген сұрақтарына жауап
бере алмайтындығын тәжірибеде байқап отырамыз. Мұндай ақпараттар іскерлік
шешімдерді қабылдау мақсатында анықталған бейнеде өңделген және өзгертілген
болуы қажет. Сондықтан да бухгалтерлік есеп жүйесін және есеп берушіліктін
басты бөлігі кәсіпорындардың қожалық іскерліктерін талдау болып табылады.
Кәсіпорындардың қаржылық-қожалық іскерлігін талдау басты мақсат болып
табылады. Ал істің дәл мәнісіңде талдау микро-экономикалық деңгейде шешім
қабылдауда негіз болады.
Неғұрлым мәнді сипатама және кәсіпорын іскерлік жағының
сараптамалық атқару істерінің көмегімен айқындау маңызды. 1
Қаржылық –шаруашылық іскерлікті талдаудың маңызы мазмұны экономикалық
ақпараты жан-жақты және терең зерттеу болып табылады. Қарастырылатын
шаруашылық субъектісін кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын орындауға
жағдай жасайтын оптималды басқармалық шешім қабылдау мақсатында және оны
орындалуын бағалау деңгейін тексеру, сондай-ақ осал жерлерін анықтау болып
табылады. 2
Талдауды негізгі көрісі-ол ішкі және сыртқы нарықтық және өндірістік
факторлардың атқару қызметін комплексті түрде зерттеу.кәсіпорынның өндірген
өнімдеріне сандық және сапалық баға беру. Кәсіпорын жұмысының қаржылық
көрсеткіші және талдап алынған шаруашылық аймағында кәсіпорынның өндірістік
іскерлілігінің болашақта дамуы мен өркендеуі мүмкіндігін болжайды.
Талдау нәтижелері өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру үшін
қолданылады,еңбекті ғылыми ұйымдастыру үшін алдыңғы қатарлы тәжәрибелерді
қолданады. Бір сөзбен айтқанда талдау нақты кәсіпорындардың және бүтін
салалардың өркендеуіне ықпалын тигізеді. 3
Қаржы сараптаушысының іскерлігі мынадай істерді өткізуін талап
етеді.
1) Қалыптасуды талдау, капиталдың нәтижелі жұмсалуын реттеу.
2) Негізгі капиталдың қолданылуын талдау, осы істің шеңберінде
қорқайтарымдылық, қорсыйымдылық, серпімділік коэффициенттерін есептеу
жұмыстарын жүргізу.
3) Материалдық ресурстарды қолдануды талдау, материал-сыйымдылық пен
материал қайтарымдылықтың коэффициентін есептейді. Бұл талдау басқалармен
тығыз байланысты, өйткені материалды үнемдеп қолданғанға өнімнің шығуына
байланысты болады, олай болса өнімнің өз бағасы төмен, пайда сапасы жоғары
болады, олай болса кіріс деңгейі және кәсіпорынның қаржылық жағдайы арта
түседі.
4) Еңбек ресурсын қолдануын талдау, бұл талдау кәсіп-орынның еңбек
ресурстарымен қамтамасыздануының көрсеткішін есептеуді білдіруді, жумыс
уақытын қорын қолдануының толықтығын көрсетеді. Сондай-ақ төлем ақы
қорының қолдануын еңбек өнімділігінің көрсеткішін пайдалануды көрсетеді.
5) Өнім өндіруді және оны сатуды талдау, яғни ақша, шикізат және
тауар өнімінің көлемін анықтау, жіберілген және сатылған өнімнің көлемі,
қоймада қалған дайын өнімнің қалдығын анықтау.
6) Өнімнің өзіндік бағасын талдау-бұл өндірген өнімге және сатылған
өнімге шыққан шығынның жалпы қосындысы.Өнімнің өзіндік бағасының дәрежесіне
келесі блоктың көрсеткіші тікелей тәуелі.
7) Қаржылық нәтижелерді талдау – бұл шаруашылық іскерліктің кірісі
мен пайдасын қолдануды талдау.
8) Қаржылық жағдайды талдау, оның құрамына көрсеткіштерді есептеу,
кәсіпорынның капиталының құрлымы мен оның бар болуын сипаттау, банк
несиесін нәтижелі және тиімді қолдану, төлем қабілеттілігі және
инвестициялық қызықтырушылық арқылы сипаталады. Бұл көрсеткіштер алдыңғы
жұйелердің көрсеткіштеріне тәуелді. Өз кезегінде өнім өндірудің
нәтижелігіне ықпал етеді. 3.
Қаржылық ахуал шаруашылық іскерліктің барлық жақтарын айқын
көрсетеді, ішкі және сыртқы факторларға байланысты болады, сондықтан
қаржылық ахулды талдау шаруашылық іскерлікті талдаудың незгізгі және
қорытынды бөлігі болып табылады. Ресурстарды қолданудың көрсеткіштерін
білмей-ақ қаржылық жағдайды талдау арқылы оның жақсаруы немесе нашарлауын
айқын анықтауға болады, ресурстарды қолдану көрсеткіштерінің өзгеруінен бұл
жақсару мен нашарлаудың пайда болғаны көрінеді. Осы өзгерістердің шығу
себебін анықтау үшін білуге болады.
Өндіріс факторларын қолдануда бөліктеп талдау жүргізу арқылы қожалық
субъектінің іскерлігі туралы негізгі ақпаратты ол кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау жүргізу арқылы алуға болады.
Қаржылық жағдайы дегеніміз-ол кәсіпорынның өз іскерлігін қаржыландыру
қабілеттілі. Бұл кәсіпорынның қаржылық қорымен қамтамасыз етілуі мен
сипатталады. Ол осы кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуіне, қаржыны өз
мақсатына жұмсауына, қолайлы пайдалануына жеке және заңды тұлғалармен өзара
қаржылық қарым-қатынасын жақсартуға себің тигізеді.
Кәсіпорынның төлей алу қабілетін көрсетеді және қаржылық орнықтылығын
байқатады.
Кәсіпорындардың қаржылық жағдайы орнықты, орнықсыз және кризистік
жағдайда болуы мүмкін. Өз уақытында төлем жасау кеңейтілген жағдайда
іскерлікті қаржыландыру – бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы немесе әл –
ауқаты жақсы орнықты екендігін көрсетеді. 4.
Шаруашылық іскерлікті талдаудың әдісін пайдалану бірқатар нақты талдау-
зерттеу әдістемелерін өткізу арқылы жасалады. Бұл шаруашылық іскерлікті
жеке зерттеу әдістерімен, немесе жалпылама түрде талдау жүргізу әдісімен
жүзеге асыруға болады. Әр талдаудың түріне өзіндік әдістеме сәйкес келеді.
Әдістеме ұғымын белгілі-бір істің неғұрлым мақсатқа сәйкес орындалу
ережесі деп ұғыну қажет. Экономикалық талдаудағы әдістеме сараптамалық
тәсілдер мен кәсіпорынның эконамикасын зерттеу ережелерінің жиынын
құрайды. Кез келген талдау әдістемесі сараптамалық зерттеу жургізуді
әдістемелік кеңес немесе жаза іспеттес болады. Ол мынадай бөліктерден
тұрады;
-талдау мақсатын тұжырымдау және есептеу.
-талдаудың объектілері .
-әр талдау объектісін зерттейтін көрсеткіштік жүйелер.
-тексерілуобъектілерін зертеу тәсілдерінің жазылымы.
-талдау жүргізу негізделген істің қайнар көзі.
-талдау ұйымдастыру жөнінде нұсқаулар (қандай тұлғалар,қандай
қызметтер зерттеулердің белгілі бір бөліктердің жүргізуі туралы)
-ақпаратты аналитикалық өңдеу үшін мақсатқа сәйкес қолданатын
техникалық құралдар.
-талдау нәтижелерін жасақтауға арналған құжаттардың сипаты.
-талдау нәтижелерінің тұтынушылары.
Қаржылық жағдайды талдаудың басты мақсаты қаржылық іскерліктегі
кемшіліктерді дер кезінде анықтап оларды жою, кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсартуға және төлем қабілеттілігін арттыруға жол табу.
Кәсіпорын қаржылық жағдайын бағалау үшін өзгерістерді сипаттайтын
көрсеткіштік жүйе қолданылады.
-Кәсіпорын капиталының орынды жұмсалу құрлымы және оқу жетілдірудің
қайнар көзі.
-Капиталды қолданудың тиімділігі және интенсивтілігі.
-Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен несие төлеу қабілеттілігі.
-Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының мол қоры.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау негізінде қатынасты көрсеткішке
негізделеді, өйткені баланстың (тепе-теңдіктің) абсолютті көрсеткіші
құнсыздану жағдайда сәйкес қою түріне оңай келтірілмейді. Талдау талқылауға
түскен кәсіпорынның қаржылық жағдайының көрсеткіштерін мыналармен
салыстыруға болады:
-тәуекелдің дәрежесін бағалау үшін жалпыланған норма және тоқырау
мүмкіндігін болжау
-дәл осы секілді басқа кәсіпорынның берілгендерінің әлсіз және және
осал жерін анықтауға және оның мүмкіндіктерін тексеру.
Осы секілді алдыңды жылдардағы көрсеткіштерді кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсару немесе нашарлау тенденциясын зерттеу.
Қаржылық талдау практикасы қаржылық есеп беру талдауының әдістемесін
қорытындылады.
Талдаудың 6 түрін бөліп көрсетуге болады.
1. Көледенең талдау-бұл әрбір есептесу ұстамын алдыңғы айналыммен
салыстыру.Ол бухгалтерлік есептесудің әртүрлі тұрғыдағы абсолютті және
қатынасты алдыңғы айналыммен салыстырғандағы ауытқуын анықтауға мүмкіндік
береді.
2. Тікелей талдау- жалпы нәтижеге әрбір есеп беру ұстамын әсер етуін
айқындаудағы қаржылық көрсеткіштің құрылымын анықтайды. Бұл баланс бойынша
немесе әр тарам бойынша ақырғы көрсеткіштің бөлек тұрғылардың айрықша
салмақтылығын айқындауға мүмкіндік жасайды.
3. Даму бағытты талдау- базистік жылдық сатысынан бірқатар жыл
көрсеткішінің қатынастық ауытқуын есепке алуда негізделеді.Сатының барлық
көрсеткіші 100 % деп алынады. Басқа сөзбен айтқанда даму бағытты талдау
дегеніміз әрбір есеп беру ұстамын әртүрлі алдыңғы сатылармен салыстыруды
білдіреді.
4 Қатынасты көрсеткіштік талдау.Әртүрлі есеп беру түрінің сандық
қатынастық есеп айырылысуы өткізіледі. Коэффициенттер қатынасты шама болып
табылады,сонау барысында бір шаманы бірлік ретінде ал екінші шаманы сол
бірлікке қатынас ретінде алуға болады. Қаржылық коэффициенттердің есеп
айырылысуы баланстың бөлек тарауларының өзара анықталған байланысының
табылатындығына негізделген. Олар кәсіпорынның қаржы жағдайын кезекті
факторлық талдаудағы түбірлік базасы болады, және екі шама ортасындағы
өзара математикалық ара қатынасты өрнектейді,талдау кезінде зертеушіге
жасырын нәрселерді айқындауға мүмкіндік береді. Олардың айтылу дұрыстығы
шешім қабылдауда сәйкес коэффициенттердің талдауының маңыздылығын
аңғартады. Бұл талдау қатынасыныңең қиын аспектісі, себебі ішкі және сыртқы
факторлық құрылысын білуді талап етеді. Қаржылық ахуалды талдау кезінде
қатынастың көрсеткіштерді зерттеу қажет, себебі ол жүріп жатқан процессті
түсінуде және дұрысырақ баға беруде, тек осы шақта емес, сонымен бірге
болашақта да жақсы болу үшін пайдалы. 4
5 Салыстырмалы талдау – бұл ғылыми зерттеу әдісі, немесе белгісіз
жәйттерді, белгілі зертелген жәйттермен қатар қойып, олардың арасындағы
ұқсастық пен айырмашылығын анықтау.
Салыстыру көмегімен объектінің дамуының жалпылық және арнайылық
айырмашылығы анықталады.
6 Факторлық талдау – бұл жеке факторлардың нәтижелік көрсеткішке
әсерлік талдауы 5
Қаржылық жағдайдың талдауы кезінде экономикалық талдаудың дәстүрлі
әдістемесі де қолданылады:
-салыстыру әдісі;
-мәліметтер мен топтамалар әдісі;
-тізбекті алмастыру әдісі;
-айырмалық әдіс.
Жеке жағдайда экономикалық-математикалық модельдеу әдісін қолдануға
болады.
Салыстыру әдісінің басты мақсаты есеп беру айналымының қаржылық
көрсеткішін алдыңғы көрсеткіштерге салыстыру.
Салыстыру әдісі дұрыс талдау қорытындысына түсуі үшін салыстыратын
көрсеткіштердің бірімен-бірі сәйкес болуы немесе біртекті не бір сапалы
болуы қажет.
Мағлұмат және топтама әдісі-ақпараттық материалдарды сараптамалық
кестеге біріктіру. Бұл қажетті сәйкестендіруге және тұжырымдар жасауға
мүмкіндік береді.
Тізбекті алмастыру әдісі жалпы комплекстегі жеке факторлардың әсер
өлшемін есептеу үшін, оның қаржы көрсеткіші жинағының деңгейіне әсер етуі
үшін қолданылады. Бұл әдіс көрсеткіштер арасындағы байланысты функционалды
тәуелділік тұрпатында матеметикалық түрде көрсетуге болатындай жағдайда
қолданылады.
Әрбір фактор ықпалының дәрежесі тізбектей азайту жолымен қойылады.
Бұл тізбек бірінші кезекте іскерліктің абсолютті көлемін, кіріс пен шығыс
көлемін сипаттайтын сандық көрсеткіштердің ықпал деңгейін анықтайды.
Екіншіден, кіріс пен шығыс деңгейін, қаржы қорын қолданудың тиімділік
дәрежесін сипаттайтын сапалы көрсеткіштерді анықтайды.
Екі факторға көрсеткіш жиынның ықпалын зерттеуде сандық фактордың
ауытқуын базистік сапалы факторға, ал сапалық фактордың ауытқуын есеп
берулік сандық факторға көбейту қажет.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы талдауының ақпараттық базасы қаржылық
есеп беру болып табылады.
Қаржылық есеп беру көрсеткіштер жүйесін құрайды, ол заттық және
қаржылық жағдайдағы ұйымның есеп беру мерзімін, сонымен қатар іскерлігінің
есеп беру мерзіміндегі қаржылық нәтижесін көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Президентің 26 желтоқсан 1995 ж №2732
жарлығына сәйкес бухгалтерлік есеп беру туралы қаржылық есеп берушілік
1998 жылдан бастап төмеңгі бөліктерді құрайды.
-бухгалтерлік тепе-теңдік;
-қаржы-шаруашылық іскерліктің нәтижесі туралы есеп беру;
-ақша құралдарының қозғалысы туралы есеп беру.
Ол сонымен бірге түсініктемелік қағазды құрайды.Түсініктемелік қағазда
қандай есеп берушілік саясатқа және сонау саясатына берілген субъект
жүгінетіні туралы айтылады,қаржылық есеп берушілік көрсеткіштің
қажеттілігіне сәйкес өзге маңызды ақпарат айқындалады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық
қамтамасыздандыруының негізгі көзі болып бухгалтерлік тепе-теңдік қызмет
етеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына жалпы баға беру үшін тығыздалған тепе-
теңдік құрады
Тепе-теңдіктің элементтері, қаржылық жағдайды анықтаумен тікелей
байланысқан бұл-активтер, пассивтер және капитал. Тепе-теңдік кәсіпорынның
іскерлігін қамтамасыздандыру үшін қазіргі уақытта қандай ресурс бар
екендігі туралы ақпаратты құрайды.
Тепе-теңдік жыл басынан есеп беру жылының соныңа дейінгі кәсіпорынның
қаржылық жағдайын айқындайды. Ол маңызды істер атқарады. Біріншіден, тепе-
теңдік қожалық субъектінің меншіктік жағдаймен таныстырады. Бұл
кәсіпорынның сандық және сапалық материалдық қорын қандай қатынаста
екендігін, үшінші жақтын алдында алған міндеттемелерін ақтай алатындығы,
алмайтындығы туралы анықтайды. Екіншіден, кәсіпорынның өз тұрақтылық орны
туралы, басқа кәсіпоындармен салыстырғандағы алатын орны туралы танысады.
Үшіншіден, тепе-тендіктің құрамы ішкі және сыртқы тұтынушылармен қалай
болатындығы туралы мүмкіндік береді.
Баланс ақпараттарының негізінде сыртқы пайдаланушылар берілген
кәсіпорын мен өз серіктестері ретінде іс қағаздарды жүргізу жағдайлары
бойынша шешім қабылдауларына болады. Күрделі салымдардың тәуекелділігін
берілген кәсіпорынның акциясын сатып алу дұрыстығын және де басқа да
шешімдерді бағалау, баланстың маңызы өте зор, өйткені қаржылық жағдайды
талдау көп жағдайда баланстық талдау деп аталады. Бухгалтерлік баланс
қаржылық есеп берудінң орталықтандырылған формасы болып табылады.
Бухгалтерлік баланс есеп беру күніне қарай кәсіпорын мүмкінің құрылымы мен
құрамын, жойылуын және ағымдағы активтердің айналымын, күрделі салымдар мен
міндеттемелердің жиынын, дибюторлық және кридиторлық қарыздардың жағдайы
мен динамикасын, кәсіпорынның несиеге қабілеттілігін және төлем
қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Баланс мәліметтері кәсіпорынның
күрделі салымдарының тиімді орналастыруының бағалауына ықпал етеді. Сонымен
қатар, ағымдары және болашақтағы шаруашылық қызметі үшін оның жеткілікті
болуын,зайымдық қайнар көзінің құрылымы мен мөлшерін, күрделі салымдардың
тарту тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Бухгалтерлік баланс
кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау және бағалау үшін ыңғайлы ақпараттық
форма болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаған кезде тек қана бухгалтерлік
баланстың мәліметтеріне сүйенуге болмайды, өйткені баланс қаржылық есеп
берудің үш элементін айқын көрсетеді:активтер, жеке күрделі салым мен
міндеттемелер. Қалған екі элементі-табыс және шығын кәсіпорынның қаржылы-
шаруашылық кызметінің нәтижелері туралы есеп беруде көрсетіледі. Берілген
есеп беру бір жолдағы кәсіпорынның барлық табыстарының сапасын мен шығындар
сапасын салыструдан тұрады. Бұл есеп беру баланспен салыстырғанда есеп беру
кезеңіндегі субъектілердің қаржылық нәтижесін, уақыт бірлігінде күрделі
салымдардың қозғалысын ашып көрсетеді, сонымен бірге бұл есеп беру
кезеңіндегі кәсіпорын қызметінің нәтижелерін бағалауға мүмкіндік береді.
Табыстар мен шығындар статьялар арасындағы ауытқулар және олардың түрлі
комбинациялар да субъектілер жұмысының нәтижелерін көрсетуге мүмкіндік
береді. Бұл бөлімдер әр түрлі статьялардан тұрады.
Мысалы: берілген есеп беру жалпы табысты, салық салынғанға
дейінгі және кейінгі күнделікті қызметтен түскен табысты және таза
табысты көрсете алады.
Қазақстан Республикасының шаруашылық субъектілері үшін қаржылық
есеп берудің жаңа формасы ретінде “ақша құралдарының қозғалысы
туралы есеп беру” № 3форма ретінде пайдаланылады. Бұл есеп беруде
кәсіпорын құралдарының қайнар көздері анықталынады және бұл құралдар
қалай пайдалану керек екендігі көрсетіледі. Берілген есеп беру
кезеңіндегі кәсіпорынның жұмсалған ақша құралдарын өтеу үшін
кәсіпорынның негізгі қызметінен алынатын ақша құралдары жеткілікті
және жеткіліксіздігі көрсетеді.
Сонымен қатар есеп беру жүйесі кәсіпорынның қаржылық жағдайын
комплексті түрде талдау жасауға мүмкіндік береді және де ол
кәсіпорынның кәсіпкерлік құпиясы болатын ақпараттарға еш нұсқан
келтірмейді.
Қаржылық жағдайды талдауға мынадай кезеңдер кіреді.
1. Актив және пасивтің құрылымы мен құрамын талдаудағы өзгерістерді
зерттеу.
2. Төлем қабілеттілігін көрсеткіштер көмегімен бағалау, абсолютті
жойылымның коэффициенті, аралымдағы бүркеу коэффициенті, ағыстық
жойылымның коэффициенті.
3. Кәсіпорынның қаржылық ұстамдылығының бағамы.
4. Баланстың жойылымын зерттеу.
Кәсіпорынның баланстық активтік құрылымы мен құрамындағы
өзгерістерді зерттеу. Баланс активті кәсіпорын қарамағындағы
капиталды жайластыруы туралы мәліметтер құрайды, яғни нақты бір
затқа немесе материалдық құндылыққа айналдыру, кәсіпорынның
өндіріске немесе өнімді сатуда қаржы жұмсалуын және қалған еркін
ақшаны қандай да бір мақсатқа жұмсау туралы мәліметтер құрайды.
Сарапталған капиталдың әр түріне бөлек баланстық бап сәйкес
келеді.
Балансты активтің баптық топтауының негізгі белгісі оның
жойылымдық дәрежесі болып есептеледі. Баланстың барлық активі осы
белгісіне қарай ұзақ мерзімді және ағымды деп бөлінеді.
Кәсіпорынның қаржы-мүлкін жайластыруда оның қаржылық іскерлігінде
және оның нәтижелілігін арттыруда маңызды роль атқарады. Қандай
қаржы мүлік негізгі және айналымды мүлікте, қаншауы өндірістік
өрісте және айналымдық өрісте, ақша немесе материалдық түрде,
олардың қатынасы қаншалықты оптималды екендігі кәсіпорынның
өндірістік және қаржылық іскерлігінің нәтижесін көрсетеді, яғни
оның қаржылық жағдайын көрсетеді. Осыған орай кәсіпорынның активін
талдау барысында бірінші кезекте оның құрамын, құрылымын зерттеу және
баға беру керек.
Талдау барысында алдымен ұзақ мерзімді активтерде өзгеріс
орнату қажет. Одан соң баланстық активтердің әрбір бабы бойынша
өзгерістерді талдау керек .
Банктегі есепте ақша мүлкінің ұлғаюы кәсіпорынның қаржылық
жағдайының нығаюын білдіреді. Оның сомасы барлық бірінші кезекті
төлемдерді жоюға жеткілікті болуы керек. Ақша мүлкінің ұзақ уақыт
бойы көп мөлшерде артылып қалуы айналымдағы капиталдың дұрыс емес
қолдануының нәтижесі болуы мүмкін. Ол ақшалар жылдам айналымға
жіберілуі тиіс, оның мақсаты өндірісті ұлғайту жолымен немесе
басқа кәсіпорынның акцияларына және құнды қағаздарына салу арқылы
пайда көру.
Дебиторлардың есептерінің кәсіпорын қаржы жағдайын өзгеруіне
ықпалын талдау-талқылау жүргізу керек. Егер кәсіпорын іскерлігін
ұлғайтса, онда сатып алушылардың саны өседі, есесіне дебиторлық
қарыздылық та өседі.
Нормалық және мерзімі өткен қарыздарды бөлім алу қажет.
Мерзімі өткен қарыздар кәсіпорынға қаржылық қиындықтар туғызады, өйткені
кәсіпорын өндірістік қор алуда, еңбекақы төлеуде және басқа да
мақсатта қаржылық жетіспеушілікті басынан кешеді. Сондықтан әрбір
кәсіпорын төлемдердің мерзімін қысқартуға қызығуы мол.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына өндірістік қор ахуалы үлкен
ықпалын тигізеді. Көлемі аз, бірақ жылдам қозғалысты қордың бар
болуы қаржы қорының аз екендігін білдіреді. Ал ақша қорының көбейіп
кетуі кәсіпорынның белсенділігінің жоғалып бара жатқандығын көрсетеді.
Көпшілік кәсіпорындарда ағылымдық активте дайын өнім үлкен салмаққа
ие. Дайын өнімнің қамбада көп мөлшерде артылып қалуы айналым құралдарын
мұздатып тастауға мәжбүр етеді. Ол ақшаның жоқтығына, жабдықтаушыға
қарыздын өсуіне, бюджетке және кәсіпорынның жұмысшы қауымына еңбек ақы
төлеуде қиындықтарға әкеліп соқтырады. Қазіргі кезде бұл өндірістің
өркендеуіне кері әсерін тигізуде және нәтижеліктің төмендеуіне бірден бір
себепкер болуда, кәсіпорындар төлем қабілеттілігі төмендеп, банкротқа
ұшыратуда. Кәсіпорындардың пассивтерінің құрылымын талдау. Егер активте
көрінетін кәсіпорын құралдары болса, пассивте мұның құрушы қайнар көзі
болып табылады.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы көбіне оның қандай құралдарға ие болуына
байланысты және бұл қаржы құралдарын қандай іске салынғандығына
байланысты.
Меншікті көрсеткіш бойынша капитал өзіндік және қарыздық деп екіге
бөлінеді. Капиталдың қолдану ұзақтылығына қарай ұзақ мезгілді және қысқа
мезгілді болып ажыратылады.
Кәсіпорын өзін-өзі қаржыландыру міндеті өз қаржысын өзі жұмсау шартына
негізделген. Өзіндік капитал кәсіпорынның тәуелсіздігіне негіз болады.
Алайда, кәсіпорын-іскерлігін қаржыландыру тек ақша айналымдары арқылы ғана
болуы бұған пайдасыз болуы мүмкін.Егер қаржылық құралдардың бағамы тым
үлкен болмаса, ол кәсіпорын салығын ақшаға жоғарғы дәрежеде қайырым бере
алатын болса және немесе ресурстары төлемінен ақшасы артылып жатса, онда ол
өз капиталын өнім өсімділігін арттырып алуға мүмкіндігі бар.
Сонымен қатар, егер кәсіпорын қоры негізінен қысқа мерзімді
міндеттемелер арқылы құралған болса, онда оның қаржылық жағдайы орнықсыз
болады, себебі қысқа мерзімді капиталмен жұмыс болуы тиіс, және де бұл
капитал басқа мерзімдік айналымға алаңдатпайтындай, тек өз жұмысына
бақылауға бағытталады. Олай болса, өзіндік және заямдік капиталдың
қатынасы неғұрлым оптималды болса, соғұрлым кәсіпорынның қаржылық жағдайы
жақсы болады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау кезінде өзіндік және заямдік
капиталдың динамикасы мен құрлымын зерттеу керек, бөлек қосындылардың
өзгеру себебін анықтау және есеп беру айналымындағы бұл өзгерістерге баға
беру керек.
Несиелік қаржы құралдарын кәсіпорын айналымына пайдалану қаржы
жағдайының уақытша жақсартуына көмектеседі, егер бұл қаржы құралдары
айналымда ұзақ уақытқа қалып қойса, өз уақытында қайырылып отырылуы қажет.
Қарсы жағдайда уақыт өткен сайын несиелік қарыз пайда болып, айып пұл
төлеуге шара қолданылуына әкеп соқтыруы және қаржы жағдайының тым нашарлап
кетуі ықтимал.
Яғни, несиелік қаржыны жеткілікті мөлшерде пайдалану кәсіпорынның
қаржылық жағдайын жақсартуы мүмкін, ал тым көп мөлшерде пайдалану оның
нашарлап кетуіне себеп болуы мүмкін.
Сол себепті талдау барысында несие қарызының не себепті пайда болуын,
жиілігін, қаншалықты уақыт өткендігін, және жабдықтаушыларға қарыздың
уақытын созылып кетуін зерттеу керек. Кәсіпорынның жұмысшыларына төлейтін
еңбек жалақылары мен бюджетке төлейтін қаржыны да анықтау керек.
Сонымен баланыстың пассивтік құрылымын талдау кәсіпорынның қаржы
іскерлігінің нарықтық орнықтылығын және оның қайнар көзінің қалыптасуының
рационалдығын бағалау үшін қажетті шарт.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау төлем қабілеттілігінің
коэффиценттері көмегімен жүргізіледі.
Төлем қабілеттілігінің коэффиценттері кәсіпорынның қандай да бір
айналым құрал элементтері есебімен қысқа мерзімді қарыздарды жою
мүмкіндігін көрсетеді.
Неғұрлым жойылымды айналымдық активтермен ақша құралдарымен және
қысқа мерзімді қаржылық салымдармен қысқа мерзімді қарыздардың қандай
бөлігі өтелу мүмкін екендігін абсолютті жойылымның коэффицентін көрсетеді.
Абсолютті жойылымның коэффицентінің нормалық деңгейі 0,03 – 0,08
болуы керек.
Аралық өтеу жылдам жою коэффиценті кәсіпорынның ақша құралдары
есебімен, қысқа мерзімді қаржылық салымдар көмегімен және дебиторлық
қарыздар көмегімен өз қысқа мерзімді қарыздарының қандай бөлігін өтей
алатындығын көрсетеді. Аралық өтеу коэффицентінің деңгейінің нормасы 0,7
ден кем болмауы тиіс.
Жалпы өтеу коэффиценті кәсіпорынның айналымдық активтері оның қысқа
мерзімді міндеттемелерінен қандай денгейде артық екендігін көрсетеді.
Жалпы өтеу коэффицентінің нормалық деңгейі 1,5-3 болуы керек және
төмен түспеуі қажет.
Жалпы өтеу коэффиценті неғұрлым жоғары болса, соғұрлым несие
берушілердің кәсіпорынға деген сенімі арта түседі. Егер бұл коэффиценті 1-
ден төмен болса, мұндай кәсіпорын төлем қабылетсіз деген сөз.
Егер кәсіпорынның ақша құралдары жоқ болып, есептесуге шамасы жоқ
болса, ол қысқа мерзімді міндеттемелерінің біраз бөлігін тауар-матиралдың
құндылықтарын өткізіп алып өтеуіне болады. Бұл үшін қысқа мерзімді пасивке
артық өнімнің қатынасы болатындай тауарды-материалдық құндылықтардың
жойылым коэффицентін есептеу керек.
Кәсіпорынның қаржылық ұстамдылығын бағалау.
Қаржы ұстамдылығын бағалау үшін коэффиценттер жүйесі қолданылады:
1). Меншікті капиталдың құрамдық коэффиценті, меншікті капиталдың
баланстық жалпы валютаға қатынасын көрсететін коэффицент. Бұл көрсеткіш
кәсіпорын иегерлерінің жалпы қор санасындағы мөлшерін сипаттайды.
Неғұрлым коэффицент мәні үлкен болса, соғұрлым кәсіпорынның қаржылық
жағдайы тұрақты, орнықты және сыртқы несие берушілерден тәуелсіз болады.
Бұл көрсеткішке толықтама ретінде заямдік капиталдың коэффиценттік
мөлшерін айтсақ болады. Бұл коэффицент заямдік капиталдың жалпы баланс
валютасына қатынасын білдіреді.
Екі коэффиценттің қосындысы 1-ге тең.
2). Меншікті және заямдік капиталдың қатынастың коэффиценті.Ол
кәсіпорын активіне салым жасалған заямдік құралдың әрбір теңгеге
шаққандағы меншікті құралдың өлшемін көрсетеді.
3). Өзіндік айналымдық құралдардың өз капиталына қатынасына
көрсететін өзіндік құралдардың өзгеру коэффиценті. Бұл коэффицент өзіндік
капиталдың қандай бөлігі берілген іскерлікті қаржыландыруға
жұмсалатындығын немесе айналым құралына қолданылатындығын, ал қандай
бөлігі ақша жүзінде сақталатындығын көрсетеді, өзіндік айналым құралдары
өзіндік капитал мен ұзақ мерзімді пассивтердің қосындысына тең.
4). Ұзақ мерзімді салымдардың құрылымының коэффиценті, бұл ұзақ
мерзімді пассивтердің айналымсыз активтерге қатынасын көрсетеді. Бұл
коэффицент негізгі қаржы құралдарының және басқа айналымсыз активтердің
қандай бөлігі заямдік қор көзінің есебінен қаржыландырылғандығын
айқындайды.
5). Орнықты қаржыландыру коэффиценті меншікті капитал мен ұзақ
мерзімді міндеттемелердің қосындысы айналымсыз және ағылымдағы активтердің
қосындысының қатынасына тең. Бұл қатынас активтердің қандай бөлігі орнықты
қор көзінің есебінен қаржыландыратындығын көрсетеді. Сонымен қатар, бұл
коэффицент кәсіпорынның қысқа мерзімді заемдік қор көзінің бүркеуінен
тәуелсіз дәрежесін айқын бейнелейді.
6). Мүліктің нақты бағамының коэффисенті негізгі қордың бағамының
санасын бөлгендегі бөлшекке тең етіп алынады, яғни шикізат қорының және
материалдардың, аз құнды және тез бұзылатын мүліктердің және аяқталмаған
өндірістің кәсіпорынның мүлкінің жалпы бағасына қатынасындай. Активтердің
жөнелтілген элементі-бұл негізгі іске асыру үшін қажетті өндіріс қоры
болып табылады, яғни кәсіпорынның өндірістік өркендеуі. Осыған орай,
мүліктің нақты бағамының коэффиценті кәсіпорынның негізгі іскерлігін
қамтамасыз ететін мүлік активтерінің құрамындағы мөлшерін көрсетеді.
Баланс жойылымдылығын талдау.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы шектелген кезде және несие төлей алу
қабілеттілігін бағалау қажеттілігі туған кезде балансқа анализ жасау қажет
болады.
Баланстың жойылуы кәсіпорынның активтері мен міндеттемелерін бүркеу
дәрежесі секілді анықталады, активтердің ақша құралдарына айналдыру
уақытының баланстық жойылымына кері шама. Берілген активтер ақша
құралдарына айналу уақыты неғұрлым аз болса, соғұрлым жойылымы көп болады.
Баланстың жойылымдылығын талдау- жойылымдық дәрежесі бойынша топталған
және жойылымдылықтың кему ретімен орналасқан актив бойынша құралдарды жою
мерзімі бойынша топталған және мерзімі өсу ретімен орналасқан пассив
міндеттерімен салыстыруға негізделген.
Кәсіпорынның активтері жойылу дәрежесіне қарай мынадай топтарға
бөлінеді:
А1- жойылымды активтер- кәсіпорынның ақша құралдары және қысқа
мерзімді қаржы салымдар
А2- жылдам таралатын активтер- дебиторлық қарыздар және басқа
активтер
А3- жай таралатын активтер – жинақ қоры
А4- қиын таралымды активтер – ұзақ мерзімді активтер
қорытындысы.
Баланс пассивтерін төлеу жылдамдығының дәрежесіне қарай
топтауға болады:
П1- ең жуық аралық міндеттемелер - несиелік қарыздар, басқа да
пассивтер, сонымен бірге мерзімінде төленбеген ссудалар
П2- қысқа мерзімді пассивтер- қысқа мерзімді несиелер және заямдік
құралдар
П3- ұзақ мерзімді пассивтер- ұзақ мерзімді несиелер және
заямдік құралдар
П4- тұрақты пассивтер- баланс міндеттемелерінің қорытындысы.
Баланстың жойылымдылығын анықтау үшін келтірілген актив пен
пассив топтау қорытындыларын бір-біріне сәйкестендіру қажет.
Егер мынандай сәйкестік орындалса:
A1П1; А2П2; А3П3; А4П4
онда баланс абсолютті жойылымды деп есептелінеді.
Егер осы теңсіздіктердің кез-келген біреуі орындалмаса, онда
баланс жойылымды болмайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын комплексті талдау жүргізгенде
мынандай этаптар орындалады:
Бірінші этапта объектілер, талдаудың мақсаты мен тапсырмалары
белгіленеді, талдау жұмысының жоспары құрылады.
Екінші этапта синтетикалық және сараптамалық көрсеткіштер жүйесі
құрылады.
Үшінші этапта талдауға қажетті ақпарат жиналады және дайындалады.
Төртінші этапта шаруашылықтың нақты нәтижелері мен есеп беру жылының
жоспарының көрсеткіші мен салыстыруы жүргізіледі.
Бесінші этапта әртүрлі факторлардың әрекет есебімен шаруаландырудың
нәтижесін бағалау жүргізіледі.
Осындай тізбекте өтетін сараптамалық зерттеулер шаруашылық іскерлікті
талдаудың теориялық және практикалық тұрғыдан қарағанда ең дұрыс
мақсатта болып есептеледі. 5.
1.2. Майс-Агро ЖШС-ң сипаттамасы және оның басқару жүйесі.
Майс-Агро ЖШС 1957 жылы құралған ауыл шаруашылығы Министрлігінің
шешімі бойынша Тентек Нан Қабылдау орны түрінде құралды.
Тентек НҚО негізгі жұмысы – колхоздардын астық қабылдау, жинау және
оны сақтау.
1993 жылы кәсіпорын ұйым жұмыскерлерімен жекешелендіріліп және Майс-
Агро Акционерлік қоғамы (АҚ) болып қайта құрылды. Жұмысшылар санының
сәйкестігі Ақпараттық жүйеге дұрыс келмегендіктен кәсіпорын 1997 жылы ЖШС
түріне қайта тіркелді.
Майс-Агро ЖШС Алматы облысының Балпық елді мекенінде орналасқан.
Өндірістік ауданы 4,7-ге оның ішінде астық сақтайтын 8 қамба бар,
диірмен, наубайхана бар. Тізім бойынша орта есеппен кәсіпорында 80 адам
жұмыс істейді. Оның 28-і кәсіпорында өзінің үлесі бар.
Майс-Агро ЖШС-ң жарғысы және банкте өзінің есеп шоты бар.
Уставқа сәйкес кәсіпорынды директор басқарады. Директорды жалпы
жиналыстағы ұйымдастырушылар сайлайды.
Кәсіпорынның барлық іскерлік түріне жалпы басқармалық жұмысты
директор атқарады, кәсіпорын жұмыстарының барлығын ұйымдастырады және
іскерлік пен жұмыс жағдайына толық жауап береді. Ол іскерліктің барлық
түрін өндірістің жоғарғы дәрежеде өркендеуіне еңбек өнімділігінің өсуіне
жаңа техниканы ауқымды игеруде еңбекті ғылыми ұйымдастыруда, өндірісте
және басқаруда бағыт береді. Басшы кәсіпорынға мамандандырылған маман
иелерін қабылдайды, жұмысшылар мен қызметкерлердің баспаналық және мәдени-
тұрмыстық жағдайларын жақсартуда ат салысады. Ай сайын кәсіпорынның
шаруашылық-қаржылық іскерлігіне талдау жүргізіп отырады.
Басшының тікелей орынбасары бас инженер болып табылады. Бас инженер
кәсіпорынның техникалық басқарушы болып табылады.
Басшының жоқ кезінде оның міндеттерін орындайды және техникалық
жағдайға жауап береді.
Бас инженер техникалық саясатты және оның өрлеу-өркендеудің, өндірістік
санитарлық және өрт қауіпсіздігіне, мүліктердің техникалық қолдануын
қадағалайды. Кәсіпорынның келесі негізгі басқару тобы бухгалтерия болып
есептелінеді, оның басшысы бас бухгалтер болып табылады.
Бас бухгалтер кәсіпорынның қаржылық шаруашылық іскерлігіне жауапты
болып табылады. Ол ақша-құралдарының дұрыс жұмсалуын, құнды материалдардың
сақталуына жауап береді, бухгалтерлік есеп айыруда құжаттың дұрыс
жүргізілуін қамтамасыз етеді.
Бас бухгалтер қаржылық шаруашылық іскерлікті талдауға қатыса алады.
Кәсіпорын жұмысшыларының бәрінен керекті құжатты талап етуге құқылы. Ол
есеп беру формасын құрастыруда және қаржылық тәртіпті сақтаудың дұрыс
жүргізілуіне жауап береді.
Бас бухгалтердің орынбасарын қызметке кәсіпорынның директоры бас
бухгалтердің ұсынуымен сайлайды және босатылады. Әкімшілік бойынша бас
бухгалтердің орынбасарын бас бухгалтерлерге бағынады және ол болмаған
уақытта оның міндеттерін атқарады.
Бас бухгалтердің орынбасары айлық, тоқсандық , және жылдық есеп
береді, кассалық операциялардың қозғалысын тексереді, банктік есеп
айыруда жұмыстар жүргізеді.
Бас бухгалтердың орынбасары баланс пен есеп беруді құру істерінің
дұрыстығы мен өз уақытында жүргізілуіне жауап береді және бас бухгалтердің
бұйрығын орындайды.
Өнімге дайындықты есептеу және дайын өнім бойынша істердің
бухгалтері нан өнімдерін реттеудегі құжаттарды өңдейді, астықты дайындауда
және қайта өңдеудегі құжаттарды тексеріп, сатып алушылар мен сұранысшылар
есеп айыру жұмыстарын жүргізеді. Ол материалды – жауапкершілікті
тұлғалардан құжаттарын өз уақытында көрсетулерін талап ете алады. Бас
бухгалтерге тікелей бағынады. Есептеу бойынша бухгалтер кассалық ордер
жазып береді, жұмысшылармен қызметкерлердің еңбекақыларын төлеуде есеп
жүргізеді. Есептеу бойынша бухгалтер құжаттардың жүргізілуі жұмыстарының
дұрыстығына, есеп берудің өз уақытында жургізілуін қадағалайды. Ол айлық,
тоқсандық және жылдық еңбек бойынша еңбек ақы төлемі мен әлеуметтік
қауіпсіздендіру бойынша есеп береді.
Кассир төлемдік және басқа банктік құжаттарды тіркеу жұмыстарын
жұргізеді. Ақша қабылдап оны жұмысшыларға ақпартізім бойынша таратады. Ол
ақша мен бағалы құралдарды сақтауда жауапкершілікке ие.
Аға экономист кәсіпорын экономикалық іскерлігін ұйымдастыру мен
өркендеудін қамтамасыз етуде ұйымдастырушы және жауапты тұлға болып
есептеледі.
Аға экономистін директор қызметке алады, қызметтен босатады және
ауыстырады. Аға экономист кәсіпорынның экономикалық жұмыстарын атқаратын
құрылымды бөлімшелерді басқарады.
Аға эконамист жұмсалатын қаржының барлық түрін бақылау жүргізуге
құқығы бар. Қызметкерлер мен жұмысшылардың бәрінен есеп-беру құжаттарының
мәліметтері мен анықтамаларын талап ете алады. Әр бөлімнің жұмысын тексере
алады. Шығынның көп болуын анықтап, қаржылық тәртіпті сақтауға және
кадрларды ауыстыруға ұсыныстар жасауға құқығы бар.
Аға экономист бақылаушы ұйымдар алдында өз уақытында және сапалы есеп
беруде, кәсіпорынның жұмысының экономикалық жағдайына жауапты.
Қаржы сараптаушысын да қызметке директор қабылдайды және қызметтен
босата алады.
Қаржы сараптаушысының кәсіпорында басты атқаратын ролі-ол кәсіпорын
басшылығына қаржылық сипаттағы басқарудағы шешім қабылдауда қажетті және
пайдалы сараптамалық ақпаратты беріп отырады.(7).
Қаржы сараптаушысы қаржылық проблемаларды талдаудағы, басшылыққа
кейбір жағдайда шешім қабылдауда жауап беретін қызметші. Ол қаржылық
сипаттағы проблемаларды орнықтыруда жауапты.
Қаржы сараптаушысы қабылданған шешімнің жауапты атқарушысы болып
табылады. Қаржы сарапшысының бас бухгалтер мен аға экономистен талдау жасау
үшін құжаттарды өз уақытында тапсыруларын талап ете аладыҚаржы сараптаушысы
шаруашылық іскерлікті, кәсіпорын қаржылық
жағдайын, қаржы құралдарының тиімді қолдануына талдау жүргізеді
Майс-Агро ЖШС-нің ұйымдық құрылымы 1-суретте көрсетілген.
Сурет-1
Маис-АгроЖШС-ң қаржы сараптаушысы талдау жұмыстарының басым бөлігін
қолмен жүргізеді, сондықтан оның жұмысы баяу жүреді. ЭЕМ-ны ол тек
баланстық кейбір бөлімінің абсолютті өсімшесін талдауда ғана пайдаланады.
Онда ол EXCЕL кестелік редакторын қолданады.
EXCEL-ді қолданып, формула енгізу арқылы қаржы сараптаушысы
кәсіпорынның қаржы іскерлігінің кейбір көрсеткіштерін анықтай алады. Бірақ
мұндай жолмен ол көрсеткіштің тек бір бөлігін ғана ала алады, бұл оның
жұмысын қиындатады, формула берілгендерді енгізуге көп уақытын жұмсайды.
Сондықтан сараптамалық есептесудің барлық түрін басқарма үшін түсінікті
де тиімді түрде уақытты үнемді пайдалана отырып анықтайтын жаңа АЖ
(Ақпаратықтық-жүйе) өңдеулер енгізу қажет.
1.3. Ақпараттық жүйе - өңдеудің мақсаты мен пайдаланылуы.
Ақпараттық жүйе қаржылық есептесудің айқын көрінуі үшін сараптамалық
деректерді басшылыққа түсінікті түрде көрсетіп олардың дұрыс шешім
қабылдауы үшін ақпараттарды өңдеу үшін пайдаланады.
Ақпаратық жүйенің функциялық қолданылуы-бұл кәсіпорынның шаруашылық
іскерлігінің жылдық, тоқсандық және айлық қортындысы бойынша
автоматтандырылған түрде сараптамалық есептеудің орындалуы.
Ақпараттық жүйе құрудың мақсаты ақпаратты қолмен өңдеуді автоматтандыру
болып табылады.
Бұл қаржы сараптаушысының жұмысын едәуір жеңілдетеді. ЭЕМ-ді қолдану
талдау жұмысының нәтижелілігін арттырады. Бұл есептеу уақытының азаюы және
қалдықпен есептеу немесе қысқарта есептеудің бәрін дәл есептеу арқылы
көрсетуге мүмкіндік туғызады.
Ақпараттық жүйе енгізгеннің арқасында қаржы сараптаушысының жұмысы
жеңілдеп, ақпаратты өңдеу процессі оңайланып,оның нәтижелі жұмыс істеуіне
жағдай туды.
1.4. Ақпараттық жүйеге қойылған талап.
1.4.1. Ақпараттық жүйе құрылымына қойылған талап.
Ақпараттық жүйелер – күрделі жүйелер және бұларды жеке бөлшектеп
қарастыру қажет. Бүкіл жүйеге қолдана алмайтын нәрсені жеке бөлшектерге
қолдануға болады.
Жүйенің жеке бөлшектері, жеке элементтері неғұрлым тура және толық
бөлінген болса, соғұрлым жүйені құру нәтижелі болады.
Ақпараттың жүйе функциялық және қамтамасыздандыру бөлшектерінен тұрады.
Ақпараттың жүйенің функциялық бөлігі-ол басқарудың басты бөлігін құрайтын
есептер мен комплекс есептер және жүйешелер жиынтығы.
Комплекс есептер – белгілі бір нышандармен жинақталған топталған
есептер жиынтығы.
(Есеп) Шешу-нақты формада аралық немесе ақырғы нәтижемен сипатталған
автоматтандырылған функцияның бір бөлігі. (құжат, ақпарат;)
Қаржы сараптаушысының ақпарат жүйесінің құрылымына деген талаптар кесте
түрінде көрсетілген. Бұл түрде комплекс есептер және қаржы сараптаушысының
есептері кескінделген. (1.кестеге қараңыз)
№1. кесте.
Есептер Есептер Есеп Есептер Көрсеткіштер
компелтісі атаулары коды қойлымы
Кіріс Шығыс
Капиталды, Негізгі 1.1 Кәсіпорынның Мүлік түгендеу Негізгі қордың
құруды және құралдардың негізгі қорментуралы акт және факт бойынша
орналастыруды құрылыс мен қамтамасыз тепе-теңдік. тексеру.
талдау динамикасын етуді анықтау
талдау
Қордың Динамиканы Кәсіпорынды Факт бойынша
жағдайын 1.2 зерттеу және жоспарлық қалған
талдау факт бойынша қамтамасыз-дандықалдықтар
қалған ру
қалдықтарды
жоспарлық
сұраныспен
салыстыру.
Кәсіпорын Материалдық Материалдық Материалдық
материалдық құралдардың 2.1 құралдарды құралдардың
құралдарды жеткіліктілін жеткізудегі нақты екендігі
қолдануын талдау қажеттілікті бар.
талдау. анықтау.
Материалдық 2.2 Материалдық Материалдық Материалдық
құралдарды құралдарды құрлдардың құралдардың
қолдануды өндіріс қажетті мөлшері.қолданған
талдау. көлеміне материалдың
қолдану саны.
нәтижелілігін
анықтау.
Еңбек құралдарынЖұмыс уақытын 3.1 Еңбек Жұмыс Толық өнімдік
қолдануды талдауқолдануды құралдарын уақыты,сағаты жұмыс
талдау толық саны уақытының
пайдалануды саны.
анықтау.
Еңбектің 3.2 Еңбек Өндіріске Өнімділік
өндірістік өнімділігінің жұмсалған уақыт коэффициенті
тиімділігін деңгейін
талдау бағалау
Өндіріс пен Өндіріс 4.1 Өндіріс пен Жоспарлы өндірісНақты өндірген
өнімді өткізуді динамикасын өткізу өнім
талдау және өнімді жоспарының
өткізуді орындалуын
талдау бағалау
Өнімнің 4.2 Өнімнің
сапасын талдау сапасының
деңгейін
бағалау
1 2 3 4 5 6
1.4.2. Қор құралдарының талаптары.
Жүйені автоматтандырылған түрде жұмыс істеу үшін оған техникалық,
математикалық, бағдарламалық, ақпараттық , лингвистикалық, құқықтық,
үйымдастырушылық, әдістемелік, және эргономикалық жабдықтаушы құралдардан
тұратын қамтамасыздандырушы бөлшек жүйесі қажет.
Бағдарламалық және математикалық жабдықтауға машиналық бағдарламалар,
алгоритмдер жиынтығы, экономика-математикалық әдістер мен модельдер
жиынтығы кіреді.
Ақпараттық жабдықтауға ақпарат құралдары және оларды енгізу кіреді.
Ұйымдастырушылық жабдықтау Ақпараттық жүйе құруды және іске асыруын
қамтамасыз ету үшін қолданады.
Құқықтық жабдықтау Ақпараттық жүйе құрудағы және оны пайдаланудағы
заңдандыру.
Лингвистикалық жабдықтау-тілдік құралдарды оның ақпараттарын және
басқа элементтер жүйесін көрсетуде пайдалану.(9).
Математикалық жабдықтаудың талаптары.
Математикалық жабдықтау-математикалық әдістер, модельдер және ақпарат
жүйенің шешімдерін есептеудегі ақпарат өңдеу алгоритмдері.
Математикалық жабдықтау нақты есептер шешуде бағдарламаны нәтижелі
түрде құрастыру үшін мүмкіншілік туғызады. ЭЕМ жұмысын қадағалап бұл
есептерді шешуде және олардың дұрыстығын бақылайды.
Математикалық жабдықтауға мынадай әдістер кіреді:
-типтік және құрастыру әдістемесі-бұл шаруашылық іскерліктің кейбір
жақтарын зерттеу әдісі.
Комплексті талдау әдісі, қаржылық ақпаратты жинау және өңдеу әдісі.
-ақпаратты іздеу және сұраптау алгоритмі.
Математикалық жабдықтаудың жалпы талаптары:
-математикалық әдістердің неғұрлым қарапайымдысын қолдану, және
кәсіпорын қаржы жағдайын талдаудың қарапайым алгоритмі.
-типтік әдістерді,алгоритимдерді, қаржы жағдайды талдау модельдерін
барынша қолдану.
Бағдарламалық жабдықтаудың талаптары.
Бағдарламалық жабдықтау (БЖ) деп –техникалық құралдар жиынының ( ТҚЖ)
іске асуын қамтамасыз ететін ақпарат жүйесінің жұмысын ақпаратын
бағдарламалар жиынтығын айтамыз. Бағдарламалық жабдықтау математикалық
жабдықтау негізінде жұмыс атқарады, және оның нақты іскерлі түрі болып
табылады.
Комплекс есептерді шешудегі Бағдарламалық жабдықтау қаржы
сараптаушысының іскерлігін жүзеге асыру үшін жеткілікті болуы керек,
сонымен қатар берілгенді өңдеу барысының қажетті ұйымдастыру құралдары бар
болуы керек.
Бағдарламалық жабдықтау мыналарды қамтамасыз етуі қажет.
-комплекстің функциялық есептерін шешу.
-ақпараттарды сақтау, оларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3.
1. ЖШС кәсіпорынының қаржылық жағдайының
АЖ -н құрудағы
негізделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Майс-Агро ЖШС-ң сипаттамасы және оның
басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...27
3. Ақпараттық жүйе - өңдеудің мақсаты
мен
пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .32
4. Ақпараттық жүйеге қойылған
талап ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 33
5. Құқықтың жабдықтаудың талаптары ... ... ... ... ... ... .. ... ... 46
6. Қаржы сараптаушысының Ақпараттық
жүйені
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...59
7. Ақпараттық жүйе дәрежесінің бағамы және
оның қолдануға мүмкін
облыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .103
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .115
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
19
Кіріспе
Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы даму кезеңі қоғамдық
құрылыспен қатар экономикалық , шаруашылық және қаржылық салаларда
түбегейлі өзгерістермен сипатталады. Экономикадағы және шаруашылық
салалардағы заңдарды және нарық заңнамаларын қолданудағы нарықтық қатынасқа
көшу, нарықтық құрылымды құру мен іске асыру біздің көзқарасымызбен
ісімізді түбегейлі өзгертеді.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынасқа көшу
кезеңі біздің кәсіпорындардың қожалық субъекті ретінде статусын
нығайтты, олардың алдындағы өндірістік және қаржылық сұрақтарды өз
бетінше шешуде үлкен мүмкіндіктер әкелді. Атап айтқанда, бұларға ішкі
және сыртқы нарықтағы мамандандырылған серіктестіктерді таңдауы
жатады, өйткені олардың болашақтағы бірлесіп іс атқаруында
нәтижелілік береді. Қазіргі кәсіпорындар өз контрагенттерін
( жабдықтаушылар, сатып алушылар ) өздері таңдайды.
Олар өздеріне іскерлі серіктестерді дәл әрі қатесіз таңдап
алуы, ол іскерлі серіктестердің нарықтық қатынас толқынына қосылуы
жұмыстың дамуына септігін тигізетіні айдан анық . Дәлірек
айтқанда, қожалық субъектілердің іскерлік табысы басқарманың
дәрежесіне байланысты, оның объективті нақты және оперативті
қабылданған шешімдері ғылыми негізделген болуы тиіс. Басшылықтың
қабылданған шешімдері неғұрлым нақты, материалды, еңбектік және
финанстық қорларды нәтижелі қолдануға бағытталған.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның тұрақты жағдайының
және күнкөрістің кепілі болып олардың қаржылық орнықтылығы
есептеледі, қаржы қорының деңгейін анықтайтын және ол ақша құралдарымен
еркін басқару арқылы нәтижелі түрде үзіліссіз даму дәйектерін
өндіру және оны ақшаға айналдыру болып табылады. Кәсіпорынның
қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін, объективті ғылыми негізделген
және оптималды басқармалық, өндірістік әсіресе, қаржылық шешімдерді
қабылдауда кәсіпорынның қаржылық ахуалын талдау қажет. Бұл осы
кәсіпорынның дербестікке қол жеткізіп және өз өндірістік кәсіпкерлік
саладағы жұмысшылар алдында, коммерциялық серіктестер алдында, несие
алушылар мен басқа да контрагенттер алдында толық жауапты екендігіне
байланысты. Тек терең және мұқият талдау жүргізу арқылы оларға
объективті баға беруге болады. Кәсіпорынның басшылығын дұрыс
шешімдер қабылдау үшін олардың қаржылық тұрақтылығы мен іскерлік
белсенділігін көтерудегі нақты ұсыныстар жасауы керек. Қазіргі кезде
барлық кәсіпорындар талдау жұмыстарын кеңейтудегі нарықтық қатынасқа
өтудегі даму болашағын өңдеу мен әр түрлі қожаландыру түрлерін
қолданудың нәтижелілігін егжей-тегжейлі бағалауды оперативті
басқарушылық шешімдерді уақтылы өңдеу қажет. Осыған орай ЭЕМ
базасында экономикалық талдауды автаматтандыру барынша объективті
қажеттілік болып тұр. Ол сапалы ақпаратты қызмет процесінің
қожалық іскерлігіне ЭВМ – нің техникалық өркендеудің дамуына осы
заманғы экономиканың даму айналымының артықшылықтарына
негізделген.
Берілген жұмыстың негізгі мақсаты қаржы сараптаушысының
ақпараттық жүйесін қалыптастыру болып табылады. Ол оның жұмысын
жеңілдетуін қамтамасыз етіп кәсіпорынның қаржы мүлкін талдауға
мүмкіндік береді.
Қаржылық ахуалды талдаудың басты мақсаты кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсартудағы және төлем қабілеттілігін арттырудағы
жолдарды табу және қаржылық жағдайдың кемшіліктерін дер кезінде
немесе өз уақытында анықтап және жою.
Берілген жұмыстың шарты мынандай: ЖШС “Майс-Агро” кәсіпорынның
іскерлігімен танысу, талдау ақпаратының сараптамалық жүйесіндегі
кемшіліктерді анықтау, жаңа ақпараттық жүйені жобалау , бұл
жүйе қаржы сараптаушысының жұмысын нәтижелі етпек және ақпараттық
жүйені жобалауда негізгі міндеттерді айқындау.
Бұл жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың 1-бөлімінде ЖШС (Жауапкершілігі шектеулі серіктестік)
“Майс-Агро“ кәсіпорынның сипаттамасы берілген, ұйымның негізгі
атқарылатын іскерлілігін бақылау көрсетілген ақпараттық жүйе негізінде
қаржы сараптаушысының жұмыс орыны қарастырылады, сондықтан оның,
іскерлік өрісі, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудағы
ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу қарастырылады. Сонымен қатар,
экономикалық ақпаратты сараптау жүйесін талдау және оның
кемшіліктерін айқындау, негізгі қамтамасыздандыру түрлері мен
ақпараттық жүйедегі міндеттерді көрсету, бағдарламалық құралдардың
сипаттамасы мен осы берілген комплексті сұрақтарды шешу және
олардың кемшіліктерін анықтау баяндалады.
Екінші бөлімінде Ақпараттық жүйе орындайтын комплексті
есептердің
қойылымын құру көрсетілген; қаржылық жағдайды талдаудың ақпаратты
базасын ұйымдастыру және комплексті сұрақтарды шешілу алгоритмі
келтірілген. Бағдарламалық жабдықтаудың құрылымы, Ақпараттық жүйе
құрудағы қолдану ережесі берілген және Ақпараттық жүйені
пайдаланудағы ережелерді жеңіл шешуге мүмкіндік береді.
Үшінші бөлімде Ақпараттық жүйе жасаудағы кеткен шығынның бағасы
және оның нәтижелілігін анықтау қарастырылған, сонымен бірге
нәтижені талдау, негізгі ақпараттық өнімді таратудағы негізгі
міндеттерді қолдану, қаржылық сараптаушысының комплексті есептерді
шешудің технологиясын өркендетуге ұсыныс пікір айтылған.
1.ЖШС кәсіпорынының қаржылық жағдайының АЖ -н құрудағы негізделуі.
1.1 Қаржы сарапшысының іскерлік өрісі.Шаруашылық кәсіпкерлікті
талдаудың маңызды бөлігі болып табылатын кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдау жүргізудегі жұмыстарды ұйымдастыру.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының кәсіпорындарының әдістемесі
мен санақ-есеп қолдануында түбегейлі өзгерістер пайда болды. Оған негізгі
себеп болған экономиканың нарықтық қатынасқа көшуі болып табылады.
Қожалық операциялардың бейнесің айқындайтын дәстүрлі бухгалтерлік
іскерліктің, қожалық акпарат тұтынушыларының көптеген сұрақтарына жауап
бере алмайтындығын тәжірибеде байқап отырамыз. Мұндай ақпараттар іскерлік
шешімдерді қабылдау мақсатында анықталған бейнеде өңделген және өзгертілген
болуы қажет. Сондықтан да бухгалтерлік есеп жүйесін және есеп берушіліктін
басты бөлігі кәсіпорындардың қожалық іскерліктерін талдау болып табылады.
Кәсіпорындардың қаржылық-қожалық іскерлігін талдау басты мақсат болып
табылады. Ал істің дәл мәнісіңде талдау микро-экономикалық деңгейде шешім
қабылдауда негіз болады.
Неғұрлым мәнді сипатама және кәсіпорын іскерлік жағының
сараптамалық атқару істерінің көмегімен айқындау маңызды. 1
Қаржылық –шаруашылық іскерлікті талдаудың маңызы мазмұны экономикалық
ақпараты жан-жақты және терең зерттеу болып табылады. Қарастырылатын
шаруашылық субъектісін кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын орындауға
жағдай жасайтын оптималды басқармалық шешім қабылдау мақсатында және оны
орындалуын бағалау деңгейін тексеру, сондай-ақ осал жерлерін анықтау болып
табылады. 2
Талдауды негізгі көрісі-ол ішкі және сыртқы нарықтық және өндірістік
факторлардың атқару қызметін комплексті түрде зерттеу.кәсіпорынның өндірген
өнімдеріне сандық және сапалық баға беру. Кәсіпорын жұмысының қаржылық
көрсеткіші және талдап алынған шаруашылық аймағында кәсіпорынның өндірістік
іскерлілігінің болашақта дамуы мен өркендеуі мүмкіндігін болжайды.
Талдау нәтижелері өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру үшін
қолданылады,еңбекті ғылыми ұйымдастыру үшін алдыңғы қатарлы тәжәрибелерді
қолданады. Бір сөзбен айтқанда талдау нақты кәсіпорындардың және бүтін
салалардың өркендеуіне ықпалын тигізеді. 3
Қаржы сараптаушысының іскерлігі мынадай істерді өткізуін талап
етеді.
1) Қалыптасуды талдау, капиталдың нәтижелі жұмсалуын реттеу.
2) Негізгі капиталдың қолданылуын талдау, осы істің шеңберінде
қорқайтарымдылық, қорсыйымдылық, серпімділік коэффициенттерін есептеу
жұмыстарын жүргізу.
3) Материалдық ресурстарды қолдануды талдау, материал-сыйымдылық пен
материал қайтарымдылықтың коэффициентін есептейді. Бұл талдау басқалармен
тығыз байланысты, өйткені материалды үнемдеп қолданғанға өнімнің шығуына
байланысты болады, олай болса өнімнің өз бағасы төмен, пайда сапасы жоғары
болады, олай болса кіріс деңгейі және кәсіпорынның қаржылық жағдайы арта
түседі.
4) Еңбек ресурсын қолдануын талдау, бұл талдау кәсіп-орынның еңбек
ресурстарымен қамтамасыздануының көрсеткішін есептеуді білдіруді, жумыс
уақытын қорын қолдануының толықтығын көрсетеді. Сондай-ақ төлем ақы
қорының қолдануын еңбек өнімділігінің көрсеткішін пайдалануды көрсетеді.
5) Өнім өндіруді және оны сатуды талдау, яғни ақша, шикізат және
тауар өнімінің көлемін анықтау, жіберілген және сатылған өнімнің көлемі,
қоймада қалған дайын өнімнің қалдығын анықтау.
6) Өнімнің өзіндік бағасын талдау-бұл өндірген өнімге және сатылған
өнімге шыққан шығынның жалпы қосындысы.Өнімнің өзіндік бағасының дәрежесіне
келесі блоктың көрсеткіші тікелей тәуелі.
7) Қаржылық нәтижелерді талдау – бұл шаруашылық іскерліктің кірісі
мен пайдасын қолдануды талдау.
8) Қаржылық жағдайды талдау, оның құрамына көрсеткіштерді есептеу,
кәсіпорынның капиталының құрлымы мен оның бар болуын сипаттау, банк
несиесін нәтижелі және тиімді қолдану, төлем қабілеттілігі және
инвестициялық қызықтырушылық арқылы сипаталады. Бұл көрсеткіштер алдыңғы
жұйелердің көрсеткіштеріне тәуелді. Өз кезегінде өнім өндірудің
нәтижелігіне ықпал етеді. 3.
Қаржылық ахуал шаруашылық іскерліктің барлық жақтарын айқын
көрсетеді, ішкі және сыртқы факторларға байланысты болады, сондықтан
қаржылық ахулды талдау шаруашылық іскерлікті талдаудың незгізгі және
қорытынды бөлігі болып табылады. Ресурстарды қолданудың көрсеткіштерін
білмей-ақ қаржылық жағдайды талдау арқылы оның жақсаруы немесе нашарлауын
айқын анықтауға болады, ресурстарды қолдану көрсеткіштерінің өзгеруінен бұл
жақсару мен нашарлаудың пайда болғаны көрінеді. Осы өзгерістердің шығу
себебін анықтау үшін білуге болады.
Өндіріс факторларын қолдануда бөліктеп талдау жүргізу арқылы қожалық
субъектінің іскерлігі туралы негізгі ақпаратты ол кәсіпорынның қаржылық
жағдайын талдау жүргізу арқылы алуға болады.
Қаржылық жағдайы дегеніміз-ол кәсіпорынның өз іскерлігін қаржыландыру
қабілеттілі. Бұл кәсіпорынның қаржылық қорымен қамтамасыз етілуі мен
сипатталады. Ол осы кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуіне, қаржыны өз
мақсатына жұмсауына, қолайлы пайдалануына жеке және заңды тұлғалармен өзара
қаржылық қарым-қатынасын жақсартуға себің тигізеді.
Кәсіпорынның төлей алу қабілетін көрсетеді және қаржылық орнықтылығын
байқатады.
Кәсіпорындардың қаржылық жағдайы орнықты, орнықсыз және кризистік
жағдайда болуы мүмкін. Өз уақытында төлем жасау кеңейтілген жағдайда
іскерлікті қаржыландыру – бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы немесе әл –
ауқаты жақсы орнықты екендігін көрсетеді. 4.
Шаруашылық іскерлікті талдаудың әдісін пайдалану бірқатар нақты талдау-
зерттеу әдістемелерін өткізу арқылы жасалады. Бұл шаруашылық іскерлікті
жеке зерттеу әдістерімен, немесе жалпылама түрде талдау жүргізу әдісімен
жүзеге асыруға болады. Әр талдаудың түріне өзіндік әдістеме сәйкес келеді.
Әдістеме ұғымын белгілі-бір істің неғұрлым мақсатқа сәйкес орындалу
ережесі деп ұғыну қажет. Экономикалық талдаудағы әдістеме сараптамалық
тәсілдер мен кәсіпорынның эконамикасын зерттеу ережелерінің жиынын
құрайды. Кез келген талдау әдістемесі сараптамалық зерттеу жургізуді
әдістемелік кеңес немесе жаза іспеттес болады. Ол мынадай бөліктерден
тұрады;
-талдау мақсатын тұжырымдау және есептеу.
-талдаудың объектілері .
-әр талдау объектісін зерттейтін көрсеткіштік жүйелер.
-тексерілуобъектілерін зертеу тәсілдерінің жазылымы.
-талдау жүргізу негізделген істің қайнар көзі.
-талдау ұйымдастыру жөнінде нұсқаулар (қандай тұлғалар,қандай
қызметтер зерттеулердің белгілі бір бөліктердің жүргізуі туралы)
-ақпаратты аналитикалық өңдеу үшін мақсатқа сәйкес қолданатын
техникалық құралдар.
-талдау нәтижелерін жасақтауға арналған құжаттардың сипаты.
-талдау нәтижелерінің тұтынушылары.
Қаржылық жағдайды талдаудың басты мақсаты қаржылық іскерліктегі
кемшіліктерді дер кезінде анықтап оларды жою, кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсартуға және төлем қабілеттілігін арттыруға жол табу.
Кәсіпорын қаржылық жағдайын бағалау үшін өзгерістерді сипаттайтын
көрсеткіштік жүйе қолданылады.
-Кәсіпорын капиталының орынды жұмсалу құрлымы және оқу жетілдірудің
қайнар көзі.
-Капиталды қолданудың тиімділігі және интенсивтілігі.
-Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен несие төлеу қабілеттілігі.
-Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының мол қоры.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау негізінде қатынасты көрсеткішке
негізделеді, өйткені баланстың (тепе-теңдіктің) абсолютті көрсеткіші
құнсыздану жағдайда сәйкес қою түріне оңай келтірілмейді. Талдау талқылауға
түскен кәсіпорынның қаржылық жағдайының көрсеткіштерін мыналармен
салыстыруға болады:
-тәуекелдің дәрежесін бағалау үшін жалпыланған норма және тоқырау
мүмкіндігін болжау
-дәл осы секілді басқа кәсіпорынның берілгендерінің әлсіз және және
осал жерін анықтауға және оның мүмкіндіктерін тексеру.
Осы секілді алдыңды жылдардағы көрсеткіштерді кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсару немесе нашарлау тенденциясын зерттеу.
Қаржылық талдау практикасы қаржылық есеп беру талдауының әдістемесін
қорытындылады.
Талдаудың 6 түрін бөліп көрсетуге болады.
1. Көледенең талдау-бұл әрбір есептесу ұстамын алдыңғы айналыммен
салыстыру.Ол бухгалтерлік есептесудің әртүрлі тұрғыдағы абсолютті және
қатынасты алдыңғы айналыммен салыстырғандағы ауытқуын анықтауға мүмкіндік
береді.
2. Тікелей талдау- жалпы нәтижеге әрбір есеп беру ұстамын әсер етуін
айқындаудағы қаржылық көрсеткіштің құрылымын анықтайды. Бұл баланс бойынша
немесе әр тарам бойынша ақырғы көрсеткіштің бөлек тұрғылардың айрықша
салмақтылығын айқындауға мүмкіндік жасайды.
3. Даму бағытты талдау- базистік жылдық сатысынан бірқатар жыл
көрсеткішінің қатынастық ауытқуын есепке алуда негізделеді.Сатының барлық
көрсеткіші 100 % деп алынады. Басқа сөзбен айтқанда даму бағытты талдау
дегеніміз әрбір есеп беру ұстамын әртүрлі алдыңғы сатылармен салыстыруды
білдіреді.
4 Қатынасты көрсеткіштік талдау.Әртүрлі есеп беру түрінің сандық
қатынастық есеп айырылысуы өткізіледі. Коэффициенттер қатынасты шама болып
табылады,сонау барысында бір шаманы бірлік ретінде ал екінші шаманы сол
бірлікке қатынас ретінде алуға болады. Қаржылық коэффициенттердің есеп
айырылысуы баланстың бөлек тарауларының өзара анықталған байланысының
табылатындығына негізделген. Олар кәсіпорынның қаржы жағдайын кезекті
факторлық талдаудағы түбірлік базасы болады, және екі шама ортасындағы
өзара математикалық ара қатынасты өрнектейді,талдау кезінде зертеушіге
жасырын нәрселерді айқындауға мүмкіндік береді. Олардың айтылу дұрыстығы
шешім қабылдауда сәйкес коэффициенттердің талдауының маңыздылығын
аңғартады. Бұл талдау қатынасыныңең қиын аспектісі, себебі ішкі және сыртқы
факторлық құрылысын білуді талап етеді. Қаржылық ахуалды талдау кезінде
қатынастың көрсеткіштерді зерттеу қажет, себебі ол жүріп жатқан процессті
түсінуде және дұрысырақ баға беруде, тек осы шақта емес, сонымен бірге
болашақта да жақсы болу үшін пайдалы. 4
5 Салыстырмалы талдау – бұл ғылыми зерттеу әдісі, немесе белгісіз
жәйттерді, белгілі зертелген жәйттермен қатар қойып, олардың арасындағы
ұқсастық пен айырмашылығын анықтау.
Салыстыру көмегімен объектінің дамуының жалпылық және арнайылық
айырмашылығы анықталады.
6 Факторлық талдау – бұл жеке факторлардың нәтижелік көрсеткішке
әсерлік талдауы 5
Қаржылық жағдайдың талдауы кезінде экономикалық талдаудың дәстүрлі
әдістемесі де қолданылады:
-салыстыру әдісі;
-мәліметтер мен топтамалар әдісі;
-тізбекті алмастыру әдісі;
-айырмалық әдіс.
Жеке жағдайда экономикалық-математикалық модельдеу әдісін қолдануға
болады.
Салыстыру әдісінің басты мақсаты есеп беру айналымының қаржылық
көрсеткішін алдыңғы көрсеткіштерге салыстыру.
Салыстыру әдісі дұрыс талдау қорытындысына түсуі үшін салыстыратын
көрсеткіштердің бірімен-бірі сәйкес болуы немесе біртекті не бір сапалы
болуы қажет.
Мағлұмат және топтама әдісі-ақпараттық материалдарды сараптамалық
кестеге біріктіру. Бұл қажетті сәйкестендіруге және тұжырымдар жасауға
мүмкіндік береді.
Тізбекті алмастыру әдісі жалпы комплекстегі жеке факторлардың әсер
өлшемін есептеу үшін, оның қаржы көрсеткіші жинағының деңгейіне әсер етуі
үшін қолданылады. Бұл әдіс көрсеткіштер арасындағы байланысты функционалды
тәуелділік тұрпатында матеметикалық түрде көрсетуге болатындай жағдайда
қолданылады.
Әрбір фактор ықпалының дәрежесі тізбектей азайту жолымен қойылады.
Бұл тізбек бірінші кезекте іскерліктің абсолютті көлемін, кіріс пен шығыс
көлемін сипаттайтын сандық көрсеткіштердің ықпал деңгейін анықтайды.
Екіншіден, кіріс пен шығыс деңгейін, қаржы қорын қолданудың тиімділік
дәрежесін сипаттайтын сапалы көрсеткіштерді анықтайды.
Екі факторға көрсеткіш жиынның ықпалын зерттеуде сандық фактордың
ауытқуын базистік сапалы факторға, ал сапалық фактордың ауытқуын есеп
берулік сандық факторға көбейту қажет.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы талдауының ақпараттық базасы қаржылық
есеп беру болып табылады.
Қаржылық есеп беру көрсеткіштер жүйесін құрайды, ол заттық және
қаржылық жағдайдағы ұйымның есеп беру мерзімін, сонымен қатар іскерлігінің
есеп беру мерзіміндегі қаржылық нәтижесін көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Президентің 26 желтоқсан 1995 ж №2732
жарлығына сәйкес бухгалтерлік есеп беру туралы қаржылық есеп берушілік
1998 жылдан бастап төмеңгі бөліктерді құрайды.
-бухгалтерлік тепе-теңдік;
-қаржы-шаруашылық іскерліктің нәтижесі туралы есеп беру;
-ақша құралдарының қозғалысы туралы есеп беру.
Ол сонымен бірге түсініктемелік қағазды құрайды.Түсініктемелік қағазда
қандай есеп берушілік саясатқа және сонау саясатына берілген субъект
жүгінетіні туралы айтылады,қаржылық есеп берушілік көрсеткіштің
қажеттілігіне сәйкес өзге маңызды ақпарат айқындалады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық
қамтамасыздандыруының негізгі көзі болып бухгалтерлік тепе-теңдік қызмет
етеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына жалпы баға беру үшін тығыздалған тепе-
теңдік құрады
Тепе-теңдіктің элементтері, қаржылық жағдайды анықтаумен тікелей
байланысқан бұл-активтер, пассивтер және капитал. Тепе-теңдік кәсіпорынның
іскерлігін қамтамасыздандыру үшін қазіргі уақытта қандай ресурс бар
екендігі туралы ақпаратты құрайды.
Тепе-теңдік жыл басынан есеп беру жылының соныңа дейінгі кәсіпорынның
қаржылық жағдайын айқындайды. Ол маңызды істер атқарады. Біріншіден, тепе-
теңдік қожалық субъектінің меншіктік жағдаймен таныстырады. Бұл
кәсіпорынның сандық және сапалық материалдық қорын қандай қатынаста
екендігін, үшінші жақтын алдында алған міндеттемелерін ақтай алатындығы,
алмайтындығы туралы анықтайды. Екіншіден, кәсіпорынның өз тұрақтылық орны
туралы, басқа кәсіпоындармен салыстырғандағы алатын орны туралы танысады.
Үшіншіден, тепе-тендіктің құрамы ішкі және сыртқы тұтынушылармен қалай
болатындығы туралы мүмкіндік береді.
Баланс ақпараттарының негізінде сыртқы пайдаланушылар берілген
кәсіпорын мен өз серіктестері ретінде іс қағаздарды жүргізу жағдайлары
бойынша шешім қабылдауларына болады. Күрделі салымдардың тәуекелділігін
берілген кәсіпорынның акциясын сатып алу дұрыстығын және де басқа да
шешімдерді бағалау, баланстың маңызы өте зор, өйткені қаржылық жағдайды
талдау көп жағдайда баланстық талдау деп аталады. Бухгалтерлік баланс
қаржылық есеп берудінң орталықтандырылған формасы болып табылады.
Бухгалтерлік баланс есеп беру күніне қарай кәсіпорын мүмкінің құрылымы мен
құрамын, жойылуын және ағымдағы активтердің айналымын, күрделі салымдар мен
міндеттемелердің жиынын, дибюторлық және кридиторлық қарыздардың жағдайы
мен динамикасын, кәсіпорынның несиеге қабілеттілігін және төлем
қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Баланс мәліметтері кәсіпорынның
күрделі салымдарының тиімді орналастыруының бағалауына ықпал етеді. Сонымен
қатар, ағымдары және болашақтағы шаруашылық қызметі үшін оның жеткілікті
болуын,зайымдық қайнар көзінің құрылымы мен мөлшерін, күрделі салымдардың
тарту тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Бухгалтерлік баланс
кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау және бағалау үшін ыңғайлы ақпараттық
форма болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаған кезде тек қана бухгалтерлік
баланстың мәліметтеріне сүйенуге болмайды, өйткені баланс қаржылық есеп
берудің үш элементін айқын көрсетеді:активтер, жеке күрделі салым мен
міндеттемелер. Қалған екі элементі-табыс және шығын кәсіпорынның қаржылы-
шаруашылық кызметінің нәтижелері туралы есеп беруде көрсетіледі. Берілген
есеп беру бір жолдағы кәсіпорынның барлық табыстарының сапасын мен шығындар
сапасын салыструдан тұрады. Бұл есеп беру баланспен салыстырғанда есеп беру
кезеңіндегі субъектілердің қаржылық нәтижесін, уақыт бірлігінде күрделі
салымдардың қозғалысын ашып көрсетеді, сонымен бірге бұл есеп беру
кезеңіндегі кәсіпорын қызметінің нәтижелерін бағалауға мүмкіндік береді.
Табыстар мен шығындар статьялар арасындағы ауытқулар және олардың түрлі
комбинациялар да субъектілер жұмысының нәтижелерін көрсетуге мүмкіндік
береді. Бұл бөлімдер әр түрлі статьялардан тұрады.
Мысалы: берілген есеп беру жалпы табысты, салық салынғанға
дейінгі және кейінгі күнделікті қызметтен түскен табысты және таза
табысты көрсете алады.
Қазақстан Республикасының шаруашылық субъектілері үшін қаржылық
есеп берудің жаңа формасы ретінде “ақша құралдарының қозғалысы
туралы есеп беру” № 3форма ретінде пайдаланылады. Бұл есеп беруде
кәсіпорын құралдарының қайнар көздері анықталынады және бұл құралдар
қалай пайдалану керек екендігі көрсетіледі. Берілген есеп беру
кезеңіндегі кәсіпорынның жұмсалған ақша құралдарын өтеу үшін
кәсіпорынның негізгі қызметінен алынатын ақша құралдары жеткілікті
және жеткіліксіздігі көрсетеді.
Сонымен қатар есеп беру жүйесі кәсіпорынның қаржылық жағдайын
комплексті түрде талдау жасауға мүмкіндік береді және де ол
кәсіпорынның кәсіпкерлік құпиясы болатын ақпараттарға еш нұсқан
келтірмейді.
Қаржылық жағдайды талдауға мынадай кезеңдер кіреді.
1. Актив және пасивтің құрылымы мен құрамын талдаудағы өзгерістерді
зерттеу.
2. Төлем қабілеттілігін көрсеткіштер көмегімен бағалау, абсолютті
жойылымның коэффициенті, аралымдағы бүркеу коэффициенті, ағыстық
жойылымның коэффициенті.
3. Кәсіпорынның қаржылық ұстамдылығының бағамы.
4. Баланстың жойылымын зерттеу.
Кәсіпорынның баланстық активтік құрылымы мен құрамындағы
өзгерістерді зерттеу. Баланс активті кәсіпорын қарамағындағы
капиталды жайластыруы туралы мәліметтер құрайды, яғни нақты бір
затқа немесе материалдық құндылыққа айналдыру, кәсіпорынның
өндіріске немесе өнімді сатуда қаржы жұмсалуын және қалған еркін
ақшаны қандай да бір мақсатқа жұмсау туралы мәліметтер құрайды.
Сарапталған капиталдың әр түріне бөлек баланстық бап сәйкес
келеді.
Балансты активтің баптық топтауының негізгі белгісі оның
жойылымдық дәрежесі болып есептеледі. Баланстың барлық активі осы
белгісіне қарай ұзақ мерзімді және ағымды деп бөлінеді.
Кәсіпорынның қаржы-мүлкін жайластыруда оның қаржылық іскерлігінде
және оның нәтижелілігін арттыруда маңызды роль атқарады. Қандай
қаржы мүлік негізгі және айналымды мүлікте, қаншауы өндірістік
өрісте және айналымдық өрісте, ақша немесе материалдық түрде,
олардың қатынасы қаншалықты оптималды екендігі кәсіпорынның
өндірістік және қаржылық іскерлігінің нәтижесін көрсетеді, яғни
оның қаржылық жағдайын көрсетеді. Осыған орай кәсіпорынның активін
талдау барысында бірінші кезекте оның құрамын, құрылымын зерттеу және
баға беру керек.
Талдау барысында алдымен ұзақ мерзімді активтерде өзгеріс
орнату қажет. Одан соң баланстық активтердің әрбір бабы бойынша
өзгерістерді талдау керек .
Банктегі есепте ақша мүлкінің ұлғаюы кәсіпорынның қаржылық
жағдайының нығаюын білдіреді. Оның сомасы барлық бірінші кезекті
төлемдерді жоюға жеткілікті болуы керек. Ақша мүлкінің ұзақ уақыт
бойы көп мөлшерде артылып қалуы айналымдағы капиталдың дұрыс емес
қолдануының нәтижесі болуы мүмкін. Ол ақшалар жылдам айналымға
жіберілуі тиіс, оның мақсаты өндірісті ұлғайту жолымен немесе
басқа кәсіпорынның акцияларына және құнды қағаздарына салу арқылы
пайда көру.
Дебиторлардың есептерінің кәсіпорын қаржы жағдайын өзгеруіне
ықпалын талдау-талқылау жүргізу керек. Егер кәсіпорын іскерлігін
ұлғайтса, онда сатып алушылардың саны өседі, есесіне дебиторлық
қарыздылық та өседі.
Нормалық және мерзімі өткен қарыздарды бөлім алу қажет.
Мерзімі өткен қарыздар кәсіпорынға қаржылық қиындықтар туғызады, өйткені
кәсіпорын өндірістік қор алуда, еңбекақы төлеуде және басқа да
мақсатта қаржылық жетіспеушілікті басынан кешеді. Сондықтан әрбір
кәсіпорын төлемдердің мерзімін қысқартуға қызығуы мол.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына өндірістік қор ахуалы үлкен
ықпалын тигізеді. Көлемі аз, бірақ жылдам қозғалысты қордың бар
болуы қаржы қорының аз екендігін білдіреді. Ал ақша қорының көбейіп
кетуі кәсіпорынның белсенділігінің жоғалып бара жатқандығын көрсетеді.
Көпшілік кәсіпорындарда ағылымдық активте дайын өнім үлкен салмаққа
ие. Дайын өнімнің қамбада көп мөлшерде артылып қалуы айналым құралдарын
мұздатып тастауға мәжбүр етеді. Ол ақшаның жоқтығына, жабдықтаушыға
қарыздын өсуіне, бюджетке және кәсіпорынның жұмысшы қауымына еңбек ақы
төлеуде қиындықтарға әкеліп соқтырады. Қазіргі кезде бұл өндірістің
өркендеуіне кері әсерін тигізуде және нәтижеліктің төмендеуіне бірден бір
себепкер болуда, кәсіпорындар төлем қабілеттілігі төмендеп, банкротқа
ұшыратуда. Кәсіпорындардың пассивтерінің құрылымын талдау. Егер активте
көрінетін кәсіпорын құралдары болса, пассивте мұның құрушы қайнар көзі
болып табылады.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы көбіне оның қандай құралдарға ие болуына
байланысты және бұл қаржы құралдарын қандай іске салынғандығына
байланысты.
Меншікті көрсеткіш бойынша капитал өзіндік және қарыздық деп екіге
бөлінеді. Капиталдың қолдану ұзақтылығына қарай ұзақ мезгілді және қысқа
мезгілді болып ажыратылады.
Кәсіпорын өзін-өзі қаржыландыру міндеті өз қаржысын өзі жұмсау шартына
негізделген. Өзіндік капитал кәсіпорынның тәуелсіздігіне негіз болады.
Алайда, кәсіпорын-іскерлігін қаржыландыру тек ақша айналымдары арқылы ғана
болуы бұған пайдасыз болуы мүмкін.Егер қаржылық құралдардың бағамы тым
үлкен болмаса, ол кәсіпорын салығын ақшаға жоғарғы дәрежеде қайырым бере
алатын болса және немесе ресурстары төлемінен ақшасы артылып жатса, онда ол
өз капиталын өнім өсімділігін арттырып алуға мүмкіндігі бар.
Сонымен қатар, егер кәсіпорын қоры негізінен қысқа мерзімді
міндеттемелер арқылы құралған болса, онда оның қаржылық жағдайы орнықсыз
болады, себебі қысқа мерзімді капиталмен жұмыс болуы тиіс, және де бұл
капитал басқа мерзімдік айналымға алаңдатпайтындай, тек өз жұмысына
бақылауға бағытталады. Олай болса, өзіндік және заямдік капиталдың
қатынасы неғұрлым оптималды болса, соғұрлым кәсіпорынның қаржылық жағдайы
жақсы болады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау кезінде өзіндік және заямдік
капиталдың динамикасы мен құрлымын зерттеу керек, бөлек қосындылардың
өзгеру себебін анықтау және есеп беру айналымындағы бұл өзгерістерге баға
беру керек.
Несиелік қаржы құралдарын кәсіпорын айналымына пайдалану қаржы
жағдайының уақытша жақсартуына көмектеседі, егер бұл қаржы құралдары
айналымда ұзақ уақытқа қалып қойса, өз уақытында қайырылып отырылуы қажет.
Қарсы жағдайда уақыт өткен сайын несиелік қарыз пайда болып, айып пұл
төлеуге шара қолданылуына әкеп соқтыруы және қаржы жағдайының тым нашарлап
кетуі ықтимал.
Яғни, несиелік қаржыны жеткілікті мөлшерде пайдалану кәсіпорынның
қаржылық жағдайын жақсартуы мүмкін, ал тым көп мөлшерде пайдалану оның
нашарлап кетуіне себеп болуы мүмкін.
Сол себепті талдау барысында несие қарызының не себепті пайда болуын,
жиілігін, қаншалықты уақыт өткендігін, және жабдықтаушыларға қарыздың
уақытын созылып кетуін зерттеу керек. Кәсіпорынның жұмысшыларына төлейтін
еңбек жалақылары мен бюджетке төлейтін қаржыны да анықтау керек.
Сонымен баланыстың пассивтік құрылымын талдау кәсіпорынның қаржы
іскерлігінің нарықтық орнықтылығын және оның қайнар көзінің қалыптасуының
рационалдығын бағалау үшін қажетті шарт.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау төлем қабілеттілігінің
коэффиценттері көмегімен жүргізіледі.
Төлем қабілеттілігінің коэффиценттері кәсіпорынның қандай да бір
айналым құрал элементтері есебімен қысқа мерзімді қарыздарды жою
мүмкіндігін көрсетеді.
Неғұрлым жойылымды айналымдық активтермен ақша құралдарымен және
қысқа мерзімді қаржылық салымдармен қысқа мерзімді қарыздардың қандай
бөлігі өтелу мүмкін екендігін абсолютті жойылымның коэффицентін көрсетеді.
Абсолютті жойылымның коэффицентінің нормалық деңгейі 0,03 – 0,08
болуы керек.
Аралық өтеу жылдам жою коэффиценті кәсіпорынның ақша құралдары
есебімен, қысқа мерзімді қаржылық салымдар көмегімен және дебиторлық
қарыздар көмегімен өз қысқа мерзімді қарыздарының қандай бөлігін өтей
алатындығын көрсетеді. Аралық өтеу коэффицентінің деңгейінің нормасы 0,7
ден кем болмауы тиіс.
Жалпы өтеу коэффиценті кәсіпорынның айналымдық активтері оның қысқа
мерзімді міндеттемелерінен қандай денгейде артық екендігін көрсетеді.
Жалпы өтеу коэффицентінің нормалық деңгейі 1,5-3 болуы керек және
төмен түспеуі қажет.
Жалпы өтеу коэффиценті неғұрлым жоғары болса, соғұрлым несие
берушілердің кәсіпорынға деген сенімі арта түседі. Егер бұл коэффиценті 1-
ден төмен болса, мұндай кәсіпорын төлем қабылетсіз деген сөз.
Егер кәсіпорынның ақша құралдары жоқ болып, есептесуге шамасы жоқ
болса, ол қысқа мерзімді міндеттемелерінің біраз бөлігін тауар-матиралдың
құндылықтарын өткізіп алып өтеуіне болады. Бұл үшін қысқа мерзімді пасивке
артық өнімнің қатынасы болатындай тауарды-материалдық құндылықтардың
жойылым коэффицентін есептеу керек.
Кәсіпорынның қаржылық ұстамдылығын бағалау.
Қаржы ұстамдылығын бағалау үшін коэффиценттер жүйесі қолданылады:
1). Меншікті капиталдың құрамдық коэффиценті, меншікті капиталдың
баланстық жалпы валютаға қатынасын көрсететін коэффицент. Бұл көрсеткіш
кәсіпорын иегерлерінің жалпы қор санасындағы мөлшерін сипаттайды.
Неғұрлым коэффицент мәні үлкен болса, соғұрлым кәсіпорынның қаржылық
жағдайы тұрақты, орнықты және сыртқы несие берушілерден тәуелсіз болады.
Бұл көрсеткішке толықтама ретінде заямдік капиталдың коэффиценттік
мөлшерін айтсақ болады. Бұл коэффицент заямдік капиталдың жалпы баланс
валютасына қатынасын білдіреді.
Екі коэффиценттің қосындысы 1-ге тең.
2). Меншікті және заямдік капиталдың қатынастың коэффиценті.Ол
кәсіпорын активіне салым жасалған заямдік құралдың әрбір теңгеге
шаққандағы меншікті құралдың өлшемін көрсетеді.
3). Өзіндік айналымдық құралдардың өз капиталына қатынасына
көрсететін өзіндік құралдардың өзгеру коэффиценті. Бұл коэффицент өзіндік
капиталдың қандай бөлігі берілген іскерлікті қаржыландыруға
жұмсалатындығын немесе айналым құралына қолданылатындығын, ал қандай
бөлігі ақша жүзінде сақталатындығын көрсетеді, өзіндік айналым құралдары
өзіндік капитал мен ұзақ мерзімді пассивтердің қосындысына тең.
4). Ұзақ мерзімді салымдардың құрылымының коэффиценті, бұл ұзақ
мерзімді пассивтердің айналымсыз активтерге қатынасын көрсетеді. Бұл
коэффицент негізгі қаржы құралдарының және басқа айналымсыз активтердің
қандай бөлігі заямдік қор көзінің есебінен қаржыландырылғандығын
айқындайды.
5). Орнықты қаржыландыру коэффиценті меншікті капитал мен ұзақ
мерзімді міндеттемелердің қосындысы айналымсыз және ағылымдағы активтердің
қосындысының қатынасына тең. Бұл қатынас активтердің қандай бөлігі орнықты
қор көзінің есебінен қаржыландыратындығын көрсетеді. Сонымен қатар, бұл
коэффицент кәсіпорынның қысқа мерзімді заемдік қор көзінің бүркеуінен
тәуелсіз дәрежесін айқын бейнелейді.
6). Мүліктің нақты бағамының коэффисенті негізгі қордың бағамының
санасын бөлгендегі бөлшекке тең етіп алынады, яғни шикізат қорының және
материалдардың, аз құнды және тез бұзылатын мүліктердің және аяқталмаған
өндірістің кәсіпорынның мүлкінің жалпы бағасына қатынасындай. Активтердің
жөнелтілген элементі-бұл негізгі іске асыру үшін қажетті өндіріс қоры
болып табылады, яғни кәсіпорынның өндірістік өркендеуі. Осыған орай,
мүліктің нақты бағамының коэффиценті кәсіпорынның негізгі іскерлігін
қамтамасыз ететін мүлік активтерінің құрамындағы мөлшерін көрсетеді.
Баланс жойылымдылығын талдау.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы шектелген кезде және несие төлей алу
қабілеттілігін бағалау қажеттілігі туған кезде балансқа анализ жасау қажет
болады.
Баланстың жойылуы кәсіпорынның активтері мен міндеттемелерін бүркеу
дәрежесі секілді анықталады, активтердің ақша құралдарына айналдыру
уақытының баланстық жойылымына кері шама. Берілген активтер ақша
құралдарына айналу уақыты неғұрлым аз болса, соғұрлым жойылымы көп болады.
Баланстың жойылымдылығын талдау- жойылымдық дәрежесі бойынша топталған
және жойылымдылықтың кему ретімен орналасқан актив бойынша құралдарды жою
мерзімі бойынша топталған және мерзімі өсу ретімен орналасқан пассив
міндеттерімен салыстыруға негізделген.
Кәсіпорынның активтері жойылу дәрежесіне қарай мынадай топтарға
бөлінеді:
А1- жойылымды активтер- кәсіпорынның ақша құралдары және қысқа
мерзімді қаржы салымдар
А2- жылдам таралатын активтер- дебиторлық қарыздар және басқа
активтер
А3- жай таралатын активтер – жинақ қоры
А4- қиын таралымды активтер – ұзақ мерзімді активтер
қорытындысы.
Баланс пассивтерін төлеу жылдамдығының дәрежесіне қарай
топтауға болады:
П1- ең жуық аралық міндеттемелер - несиелік қарыздар, басқа да
пассивтер, сонымен бірге мерзімінде төленбеген ссудалар
П2- қысқа мерзімді пассивтер- қысқа мерзімді несиелер және заямдік
құралдар
П3- ұзақ мерзімді пассивтер- ұзақ мерзімді несиелер және
заямдік құралдар
П4- тұрақты пассивтер- баланс міндеттемелерінің қорытындысы.
Баланстың жойылымдылығын анықтау үшін келтірілген актив пен
пассив топтау қорытындыларын бір-біріне сәйкестендіру қажет.
Егер мынандай сәйкестік орындалса:
A1П1; А2П2; А3П3; А4П4
онда баланс абсолютті жойылымды деп есептелінеді.
Егер осы теңсіздіктердің кез-келген біреуі орындалмаса, онда
баланс жойылымды болмайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын комплексті талдау жүргізгенде
мынандай этаптар орындалады:
Бірінші этапта объектілер, талдаудың мақсаты мен тапсырмалары
белгіленеді, талдау жұмысының жоспары құрылады.
Екінші этапта синтетикалық және сараптамалық көрсеткіштер жүйесі
құрылады.
Үшінші этапта талдауға қажетті ақпарат жиналады және дайындалады.
Төртінші этапта шаруашылықтың нақты нәтижелері мен есеп беру жылының
жоспарының көрсеткіші мен салыстыруы жүргізіледі.
Бесінші этапта әртүрлі факторлардың әрекет есебімен шаруаландырудың
нәтижесін бағалау жүргізіледі.
Осындай тізбекте өтетін сараптамалық зерттеулер шаруашылық іскерлікті
талдаудың теориялық және практикалық тұрғыдан қарағанда ең дұрыс
мақсатта болып есептеледі. 5.
1.2. Майс-Агро ЖШС-ң сипаттамасы және оның басқару жүйесі.
Майс-Агро ЖШС 1957 жылы құралған ауыл шаруашылығы Министрлігінің
шешімі бойынша Тентек Нан Қабылдау орны түрінде құралды.
Тентек НҚО негізгі жұмысы – колхоздардын астық қабылдау, жинау және
оны сақтау.
1993 жылы кәсіпорын ұйым жұмыскерлерімен жекешелендіріліп және Майс-
Агро Акционерлік қоғамы (АҚ) болып қайта құрылды. Жұмысшылар санының
сәйкестігі Ақпараттық жүйеге дұрыс келмегендіктен кәсіпорын 1997 жылы ЖШС
түріне қайта тіркелді.
Майс-Агро ЖШС Алматы облысының Балпық елді мекенінде орналасқан.
Өндірістік ауданы 4,7-ге оның ішінде астық сақтайтын 8 қамба бар,
диірмен, наубайхана бар. Тізім бойынша орта есеппен кәсіпорында 80 адам
жұмыс істейді. Оның 28-і кәсіпорында өзінің үлесі бар.
Майс-Агро ЖШС-ң жарғысы және банкте өзінің есеп шоты бар.
Уставқа сәйкес кәсіпорынды директор басқарады. Директорды жалпы
жиналыстағы ұйымдастырушылар сайлайды.
Кәсіпорынның барлық іскерлік түріне жалпы басқармалық жұмысты
директор атқарады, кәсіпорын жұмыстарының барлығын ұйымдастырады және
іскерлік пен жұмыс жағдайына толық жауап береді. Ол іскерліктің барлық
түрін өндірістің жоғарғы дәрежеде өркендеуіне еңбек өнімділігінің өсуіне
жаңа техниканы ауқымды игеруде еңбекті ғылыми ұйымдастыруда, өндірісте
және басқаруда бағыт береді. Басшы кәсіпорынға мамандандырылған маман
иелерін қабылдайды, жұмысшылар мен қызметкерлердің баспаналық және мәдени-
тұрмыстық жағдайларын жақсартуда ат салысады. Ай сайын кәсіпорынның
шаруашылық-қаржылық іскерлігіне талдау жүргізіп отырады.
Басшының тікелей орынбасары бас инженер болып табылады. Бас инженер
кәсіпорынның техникалық басқарушы болып табылады.
Басшының жоқ кезінде оның міндеттерін орындайды және техникалық
жағдайға жауап береді.
Бас инженер техникалық саясатты және оның өрлеу-өркендеудің, өндірістік
санитарлық және өрт қауіпсіздігіне, мүліктердің техникалық қолдануын
қадағалайды. Кәсіпорынның келесі негізгі басқару тобы бухгалтерия болып
есептелінеді, оның басшысы бас бухгалтер болып табылады.
Бас бухгалтер кәсіпорынның қаржылық шаруашылық іскерлігіне жауапты
болып табылады. Ол ақша-құралдарының дұрыс жұмсалуын, құнды материалдардың
сақталуына жауап береді, бухгалтерлік есеп айыруда құжаттың дұрыс
жүргізілуін қамтамасыз етеді.
Бас бухгалтер қаржылық шаруашылық іскерлікті талдауға қатыса алады.
Кәсіпорын жұмысшыларының бәрінен керекті құжатты талап етуге құқылы. Ол
есеп беру формасын құрастыруда және қаржылық тәртіпті сақтаудың дұрыс
жүргізілуіне жауап береді.
Бас бухгалтердің орынбасарын қызметке кәсіпорынның директоры бас
бухгалтердің ұсынуымен сайлайды және босатылады. Әкімшілік бойынша бас
бухгалтердің орынбасарын бас бухгалтерлерге бағынады және ол болмаған
уақытта оның міндеттерін атқарады.
Бас бухгалтердің орынбасары айлық, тоқсандық , және жылдық есеп
береді, кассалық операциялардың қозғалысын тексереді, банктік есеп
айыруда жұмыстар жүргізеді.
Бас бухгалтердың орынбасары баланс пен есеп беруді құру істерінің
дұрыстығы мен өз уақытында жүргізілуіне жауап береді және бас бухгалтердің
бұйрығын орындайды.
Өнімге дайындықты есептеу және дайын өнім бойынша істердің
бухгалтері нан өнімдерін реттеудегі құжаттарды өңдейді, астықты дайындауда
және қайта өңдеудегі құжаттарды тексеріп, сатып алушылар мен сұранысшылар
есеп айыру жұмыстарын жүргізеді. Ол материалды – жауапкершілікті
тұлғалардан құжаттарын өз уақытында көрсетулерін талап ете алады. Бас
бухгалтерге тікелей бағынады. Есептеу бойынша бухгалтер кассалық ордер
жазып береді, жұмысшылармен қызметкерлердің еңбекақыларын төлеуде есеп
жүргізеді. Есептеу бойынша бухгалтер құжаттардың жүргізілуі жұмыстарының
дұрыстығына, есеп берудің өз уақытында жургізілуін қадағалайды. Ол айлық,
тоқсандық және жылдық еңбек бойынша еңбек ақы төлемі мен әлеуметтік
қауіпсіздендіру бойынша есеп береді.
Кассир төлемдік және басқа банктік құжаттарды тіркеу жұмыстарын
жұргізеді. Ақша қабылдап оны жұмысшыларға ақпартізім бойынша таратады. Ол
ақша мен бағалы құралдарды сақтауда жауапкершілікке ие.
Аға экономист кәсіпорын экономикалық іскерлігін ұйымдастыру мен
өркендеудін қамтамасыз етуде ұйымдастырушы және жауапты тұлға болып
есептеледі.
Аға экономистін директор қызметке алады, қызметтен босатады және
ауыстырады. Аға экономист кәсіпорынның экономикалық жұмыстарын атқаратын
құрылымды бөлімшелерді басқарады.
Аға эконамист жұмсалатын қаржының барлық түрін бақылау жүргізуге
құқығы бар. Қызметкерлер мен жұмысшылардың бәрінен есеп-беру құжаттарының
мәліметтері мен анықтамаларын талап ете алады. Әр бөлімнің жұмысын тексере
алады. Шығынның көп болуын анықтап, қаржылық тәртіпті сақтауға және
кадрларды ауыстыруға ұсыныстар жасауға құқығы бар.
Аға экономист бақылаушы ұйымдар алдында өз уақытында және сапалы есеп
беруде, кәсіпорынның жұмысының экономикалық жағдайына жауапты.
Қаржы сараптаушысын да қызметке директор қабылдайды және қызметтен
босата алады.
Қаржы сараптаушысының кәсіпорында басты атқаратын ролі-ол кәсіпорын
басшылығына қаржылық сипаттағы басқарудағы шешім қабылдауда қажетті және
пайдалы сараптамалық ақпаратты беріп отырады.(7).
Қаржы сараптаушысы қаржылық проблемаларды талдаудағы, басшылыққа
кейбір жағдайда шешім қабылдауда жауап беретін қызметші. Ол қаржылық
сипаттағы проблемаларды орнықтыруда жауапты.
Қаржы сараптаушысы қабылданған шешімнің жауапты атқарушысы болып
табылады. Қаржы сарапшысының бас бухгалтер мен аға экономистен талдау жасау
үшін құжаттарды өз уақытында тапсыруларын талап ете аладыҚаржы сараптаушысы
шаруашылық іскерлікті, кәсіпорын қаржылық
жағдайын, қаржы құралдарының тиімді қолдануына талдау жүргізеді
Майс-Агро ЖШС-нің ұйымдық құрылымы 1-суретте көрсетілген.
Сурет-1
Маис-АгроЖШС-ң қаржы сараптаушысы талдау жұмыстарының басым бөлігін
қолмен жүргізеді, сондықтан оның жұмысы баяу жүреді. ЭЕМ-ны ол тек
баланстық кейбір бөлімінің абсолютті өсімшесін талдауда ғана пайдаланады.
Онда ол EXCЕL кестелік редакторын қолданады.
EXCEL-ді қолданып, формула енгізу арқылы қаржы сараптаушысы
кәсіпорынның қаржы іскерлігінің кейбір көрсеткіштерін анықтай алады. Бірақ
мұндай жолмен ол көрсеткіштің тек бір бөлігін ғана ала алады, бұл оның
жұмысын қиындатады, формула берілгендерді енгізуге көп уақытын жұмсайды.
Сондықтан сараптамалық есептесудің барлық түрін басқарма үшін түсінікті
де тиімді түрде уақытты үнемді пайдалана отырып анықтайтын жаңа АЖ
(Ақпаратықтық-жүйе) өңдеулер енгізу қажет.
1.3. Ақпараттық жүйе - өңдеудің мақсаты мен пайдаланылуы.
Ақпараттық жүйе қаржылық есептесудің айқын көрінуі үшін сараптамалық
деректерді басшылыққа түсінікті түрде көрсетіп олардың дұрыс шешім
қабылдауы үшін ақпараттарды өңдеу үшін пайдаланады.
Ақпаратық жүйенің функциялық қолданылуы-бұл кәсіпорынның шаруашылық
іскерлігінің жылдық, тоқсандық және айлық қортындысы бойынша
автоматтандырылған түрде сараптамалық есептеудің орындалуы.
Ақпараттық жүйе құрудың мақсаты ақпаратты қолмен өңдеуді автоматтандыру
болып табылады.
Бұл қаржы сараптаушысының жұмысын едәуір жеңілдетеді. ЭЕМ-ді қолдану
талдау жұмысының нәтижелілігін арттырады. Бұл есептеу уақытының азаюы және
қалдықпен есептеу немесе қысқарта есептеудің бәрін дәл есептеу арқылы
көрсетуге мүмкіндік туғызады.
Ақпараттық жүйе енгізгеннің арқасында қаржы сараптаушысының жұмысы
жеңілдеп, ақпаратты өңдеу процессі оңайланып,оның нәтижелі жұмыс істеуіне
жағдай туды.
1.4. Ақпараттық жүйеге қойылған талап.
1.4.1. Ақпараттық жүйе құрылымына қойылған талап.
Ақпараттық жүйелер – күрделі жүйелер және бұларды жеке бөлшектеп
қарастыру қажет. Бүкіл жүйеге қолдана алмайтын нәрсені жеке бөлшектерге
қолдануға болады.
Жүйенің жеке бөлшектері, жеке элементтері неғұрлым тура және толық
бөлінген болса, соғұрлым жүйені құру нәтижелі болады.
Ақпараттың жүйе функциялық және қамтамасыздандыру бөлшектерінен тұрады.
Ақпараттың жүйенің функциялық бөлігі-ол басқарудың басты бөлігін құрайтын
есептер мен комплекс есептер және жүйешелер жиынтығы.
Комплекс есептер – белгілі бір нышандармен жинақталған топталған
есептер жиынтығы.
(Есеп) Шешу-нақты формада аралық немесе ақырғы нәтижемен сипатталған
автоматтандырылған функцияның бір бөлігі. (құжат, ақпарат;)
Қаржы сараптаушысының ақпарат жүйесінің құрылымына деген талаптар кесте
түрінде көрсетілген. Бұл түрде комплекс есептер және қаржы сараптаушысының
есептері кескінделген. (1.кестеге қараңыз)
№1. кесте.
Есептер Есептер Есеп Есептер Көрсеткіштер
компелтісі атаулары коды қойлымы
Кіріс Шығыс
Капиталды, Негізгі 1.1 Кәсіпорынның Мүлік түгендеу Негізгі қордың
құруды және құралдардың негізгі қорментуралы акт және факт бойынша
орналастыруды құрылыс мен қамтамасыз тепе-теңдік. тексеру.
талдау динамикасын етуді анықтау
талдау
Қордың Динамиканы Кәсіпорынды Факт бойынша
жағдайын 1.2 зерттеу және жоспарлық қалған
талдау факт бойынша қамтамасыз-дандықалдықтар
қалған ру
қалдықтарды
жоспарлық
сұраныспен
салыстыру.
Кәсіпорын Материалдық Материалдық Материалдық
материалдық құралдардың 2.1 құралдарды құралдардың
құралдарды жеткіліктілін жеткізудегі нақты екендігі
қолдануын талдау қажеттілікті бар.
талдау. анықтау.
Материалдық 2.2 Материалдық Материалдық Материалдық
құралдарды құралдарды құрлдардың құралдардың
қолдануды өндіріс қажетті мөлшері.қолданған
талдау. көлеміне материалдың
қолдану саны.
нәтижелілігін
анықтау.
Еңбек құралдарынЖұмыс уақытын 3.1 Еңбек Жұмыс Толық өнімдік
қолдануды талдауқолдануды құралдарын уақыты,сағаты жұмыс
талдау толық саны уақытының
пайдалануды саны.
анықтау.
Еңбектің 3.2 Еңбек Өндіріске Өнімділік
өндірістік өнімділігінің жұмсалған уақыт коэффициенті
тиімділігін деңгейін
талдау бағалау
Өндіріс пен Өндіріс 4.1 Өндіріс пен Жоспарлы өндірісНақты өндірген
өнімді өткізуді динамикасын өткізу өнім
талдау және өнімді жоспарының
өткізуді орындалуын
талдау бағалау
Өнімнің 4.2 Өнімнің
сапасын талдау сапасының
деңгейін
бағалау
1 2 3 4 5 6
1.4.2. Қор құралдарының талаптары.
Жүйені автоматтандырылған түрде жұмыс істеу үшін оған техникалық,
математикалық, бағдарламалық, ақпараттық , лингвистикалық, құқықтық,
үйымдастырушылық, әдістемелік, және эргономикалық жабдықтаушы құралдардан
тұратын қамтамасыздандырушы бөлшек жүйесі қажет.
Бағдарламалық және математикалық жабдықтауға машиналық бағдарламалар,
алгоритмдер жиынтығы, экономика-математикалық әдістер мен модельдер
жиынтығы кіреді.
Ақпараттық жабдықтауға ақпарат құралдары және оларды енгізу кіреді.
Ұйымдастырушылық жабдықтау Ақпараттық жүйе құруды және іске асыруын
қамтамасыз ету үшін қолданады.
Құқықтық жабдықтау Ақпараттық жүйе құрудағы және оны пайдаланудағы
заңдандыру.
Лингвистикалық жабдықтау-тілдік құралдарды оның ақпараттарын және
басқа элементтер жүйесін көрсетуде пайдалану.(9).
Математикалық жабдықтаудың талаптары.
Математикалық жабдықтау-математикалық әдістер, модельдер және ақпарат
жүйенің шешімдерін есептеудегі ақпарат өңдеу алгоритмдері.
Математикалық жабдықтау нақты есептер шешуде бағдарламаны нәтижелі
түрде құрастыру үшін мүмкіншілік туғызады. ЭЕМ жұмысын қадағалап бұл
есептерді шешуде және олардың дұрыстығын бақылайды.
Математикалық жабдықтауға мынадай әдістер кіреді:
-типтік және құрастыру әдістемесі-бұл шаруашылық іскерліктің кейбір
жақтарын зерттеу әдісі.
Комплексті талдау әдісі, қаржылық ақпаратты жинау және өңдеу әдісі.
-ақпаратты іздеу және сұраптау алгоритмі.
Математикалық жабдықтаудың жалпы талаптары:
-математикалық әдістердің неғұрлым қарапайымдысын қолдану, және
кәсіпорын қаржы жағдайын талдаудың қарапайым алгоритмі.
-типтік әдістерді,алгоритимдерді, қаржы жағдайды талдау модельдерін
барынша қолдану.
Бағдарламалық жабдықтаудың талаптары.
Бағдарламалық жабдықтау (БЖ) деп –техникалық құралдар жиынының ( ТҚЖ)
іске асуын қамтамасыз ететін ақпарат жүйесінің жұмысын ақпаратын
бағдарламалар жиынтығын айтамыз. Бағдарламалық жабдықтау математикалық
жабдықтау негізінде жұмыс атқарады, және оның нақты іскерлі түрі болып
табылады.
Комплекс есептерді шешудегі Бағдарламалық жабдықтау қаржы
сараптаушысының іскерлігін жүзеге асыру үшін жеткілікті болуы керек,
сонымен қатар берілгенді өңдеу барысының қажетті ұйымдастыру құралдары бар
болуы керек.
Бағдарламалық жабдықтау мыналарды қамтамасыз етуі қажет.
-комплекстің функциялық есептерін шешу.
-ақпараттарды сақтау, оларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz