Қазақстан Республикасының бүгінгі тәжірибесі негізінде ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ..3.6
І .ТАРАУ. СТУДЕНТТЕРДІҢ ҰЛТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
І.1. Ұлтаралық қарым.қатынас мәдениеті: мәні, мазмұны, түсінігі, құрылымы ... ... ... ... ... ... ... 7.20
І. 2. Студенттердің бойында ұлтаралық қарым.қатынас мәдениетін қалыптастырудың қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... 21.43
ІІ.ТАРАУ. СТУДЕНТТЕРДІҢ ҰЛТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ІІ. 1. Әлеуметтендіру.студенттердің ұлтаралық қарым.қатынас мәдениетін қалыптастырудың негізі ... ... ... ... ... ... ...44.55
ІІ. 2. Студент жастардың бойында ұлтаралық қарым.қатынас мәдениетін
қалыптастырудың формалары мен әдістері ... ..56.62

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ..63.67

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ...68.70

Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті жалпы адамзат қауымы мәдениетінің құрамдас бөлігі. Жер бетінде ұлттар жоғалып кетпейінше, ұлтаралық қатынастар да бүтін қоғам мен жеке тұлғаның өмір сүруінің табиғи қажеттілігі ретінде өз қызметін жоймайды. Тиісінше, әрбір қоғам, әрбір мемлекет ішіндегі экономикалық және саяси жағдай, ұлттар арасындағы қарым-қатынас, байланыс осы ұлтаралық қатынастардың қандай мәдени деңгейде іске асырылып жатқанына байланысты болады.Сондықтанда ұлттар арасындағы қатынастарды дамыту мәселесі, оның ішінде студенттердің ұлтаралық мәселесі ешқашанда өзектілігін жоғалтпайды. Керісінше, бұл процесс одан әрі күрделене түсіп, уақыт өткен сайын жаңаша сипат алып, өз алдына жаңа міндеттер қойып отырады.
Сондай-ақ, адамзат қауымының қазіргі таңдағы дамуы ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті мен елдің әлеуметтік саяси жағдайымен де тікелей байланысты диалектикалық негізде дамиды. Бұл байланыстардың қатысынсыз ешқандай саяси, ұлттық, мемлекет аралық мәселелердің шешілуі мүмкін емес. Көп ұлтты мемлекеттің дамуы турасында күрделі де қайшылықты мәселелері де маңызды орын алады. Қоғамның нарықтық қатынастарға көшуі жағдайында біздің елде және жалпы әлемде болып жатқан іргелі өзгерістер осы мәселердің терең саяси ой елегінен өткізу қажеттілігін туындатып отыр. Қазіргі таңдағы Қазақстандық және әлемдік тәжірибе этносаяси және этноәлеуметтік мәселенің нақты тарихи мазмұнға ие екендігін дәлелдеп отыр.

1. Жазыбаев Д. Культура межэтниеского обшения. Мысль, 2000, №5. стр. 69-72.
2. Бромлей Ю. В. Современные этнические процессы в СССР. М.: Наука, 1977.; Этнос и этнография. М,: Наука, 1973; Очерки теории этноса. М.: Наука, 1983.; Сикеевич З. В. Социология и психология нациоальных отношении. Санк-Петербург, 1999, Михайлов И. В. Народ. Город. Село. М.:
МГУ, 1997; Гурвич И. С. Этнокультурное сближениенародов СССР. СЭ. 1997; Сухарев В. А. Сухарев В. М. Психология народов инации. Донецк, 1997; Федосеев В. с. Воспитание население в духе дружбы народов. Казань, 1988; Козлов В. И. Динамика численности народов. М,: Наука, 1969. стр. 141.
3. Малинин Г. В. Межноциональное согласие в Казахстане проблемы, противоречия, перспективы.Алматы,1997; Сарсенбаевы Т. С. Культура межноционального общения. Алматы: Ана тілі, 1988; Джунусова Ж. Х. Сближение нацииү Алма-Ата: Знание, 1984; Марданов К. Самоопределение нации. Алматы: ғылым, 1997; Сужиков М. М. Напряженность или горманизация. // Развитие национальных отношении в Казахстане. Алма-Ата: Казахстан, 1991; Кішібеков Т. К , Кішібеков Т. Д Ұлтаралық қатынастар мәдениетінің қалыптасуы. Алматы. 1990; Көшербаев К. Е; Құттыбаев А. С. Қазақстандағы этносаралық қатынастардың даму мәселесі. Алматы, 1998; Котов А. К. Суверенный Казахстан: гражданин, нация, народ. Алматы, 1997; Садықов Т. С. Тарих тағылымы (Ұлтаралық қатынастар мәдениеті). Алматы, 1992; Қаныш-әлі Ж. Ұлт және ұлтаралық мәселе. Алматы, 1998. 86-бет.
4. Кон И. С. Психология старшекласника. М., 1980; Ребенок и общества. М.,1988;Божович М. И. Личность и ее формирование в детском возрасте.: психол. Иследование М., 1968, Руткевич М. Н., Рубина Л. Я. Общественная потребности, система образовании молодеж. М., 1988, Филипов Ф. Р., Школа и социальное развитие общества.М., 1990; Чередниченко Г. А. , Шубкин Б. Н. Молодеж вступает в жизнь. М., 1985; Зимченко В. П. Образования. Мышление. Культура. Новое педогогическое мышлении. /Под ред. А. В. Петровского.-

69
М., 1989; Нұсқабаев О. Н. Мектеп жас ұрпақты әлеуметтендіру институты. Алматы. Қазақстан, 1997; Дүниеге ғылыми көзқарас және жастар. Алматы.1984; Молдағалиев Б., Нұсқабаев О: Н. Интерноциональное воспитание учащейся молодежи. Алматы, 1992;Буева Л. П. Социальная среда и сознания личности. Москва, 1968; Төлеубекова Р. К. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері. Алматы. 1991. 74-бет.
5. В основе «этнических вопросов» не что иное, ка экономика //Политика. Экономика 1994, 28 сентябрь; Этносоциальные отношения через призму общественного мнения. Отчет информационно-аналитического центра парламента РК. // Казахстанская правда. 1996, 17 апрель; Аналитическая отчет о социологическом исследовании института Гиллера; Отчет КИСИ при Президента РК. 1-4 бет.
6. Жүнісова Ж. Х. Сближение нации.Алма-Ата Знание,1984,стр. 29.
7.Марданов Қ. Өзгені өзіңдей сыйласаң..ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтар хақында.//Ақиқат,1999, 63 бет.
8. Марданов Қ. Өзгені өзіңдей сыйласаң..ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтар хақында.//Ақиқат,1999, 64-66 беттер.
10. Назарбаев Н. Ә. Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Алматы, 1992, 8-бет.
11. Садықова Т. С. Тарих тағылымы. Алматы, 1992, 136-бет.
12. Межноциональное отношения в Казахстане. Теория и практика регулирования. Алма-Ата, 1993. стр. 156.
13. Назарбаев Н. Ә. Қазақстанның болашағы- қоғамның идеялық бірлігінде. Алматы, 1993, 22-24 беттер.
14.Жазыбаев Д. Береке басы бірлікте. Этникааралық қарым-қатынас мәдениетінің негізгі принциптері мен проблемалары. //Қазақ әдебиеті, 1999, №12.
15. Малинин Г. В. . Межноциональное согласие в Казахстане: проблемы, противоречия, перспективы. Алма-Ата, 1997, стр 65.
16. Бакиев Л. К. Межэтническое отношения в казахстане: исторический опыт, проблемы и противоречие// еврозиское общества. 1995, №2, стр.16.
17. Назарбаев Н. Ә. Ғасырлар тоғысында. Алматы: Өнер, 33-бет.
18. Назарбаев Н. Ә. Ғасырлар тоғысында. Алматы: Өнер, 34-бет.
19. Елікбаев Н. Ұлттық психология. Алматы: «Қазақ университеті», 1992, 85-86 беттер.
20. Жазыбаев Д. Конституция о правовой культуре межэтнического обшения.// Фемида, 2001, №9, стр.15-17.
21. Жазыбаев Д. Конституция о правовой культуре межэтнического обшения.// Фемида, 2001, №9, стр.18-20.
22. ҚР-ның Конституциясы. Алматы: «Жеті жарғы», 1998, 14-бет.
23. ҚР-ның Конституциясы. Алматы: «Жеті жарғы», 1998, 8-бет.
24. Андреева М. Социальная психология. М., 1988. стр 332.
25. Мулдагалиев Б., Нускабаев О. Интерноциональное Воспитание учещейся молодежи. Алма-Ата: Изд-во, Рауан, МГП, «Демеу», 1992, стр. 3.
26. Мулдагалиев Б., Нускабаев О. Интерноциональное Воспитание учещейся молодежи. Алма-Ата: Изд-во, Рауан, МГП, «Демеу», 1992, стр. 3.
27. Кашкимбаева З. О роли этнопедогогики в формировании культуры межноционального обшения школьников //Қазақстан жоғары мектебі, №6,1999, стр. 166.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-6

І –ТАРАУ. СТУДЕНТТЕРДІҢ ҰЛТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН
ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

І.1. Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті: мәні, мазмұны, түсінігі,
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7-20

І. 2. Студенттердің бойында ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін
қалыптастырудың қайнар
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21-
43

ІІ-ТАРАУ. СТУДЕНТТЕРДІҢ ҰЛТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

ІІ. 1. Әлеуметтендіру-студенттердің ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін
қалыптастырудың
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..44-55

ІІ. 2. Студент жастардың бойында ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін
қалыптастырудың формалары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56-62

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 63-67

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 68- 70

2

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті жалпы
адамзат қауымы мәдениетінің құрамдас бөлігі. Жер бетінде ұлттар жоғалып
кетпейінше, ұлтаралық қатынастар да бүтін қоғам мен жеке тұлғаның өмір
сүруінің табиғи қажеттілігі ретінде өз қызметін жоймайды. Тиісінше, әрбір
қоғам, әрбір мемлекет ішіндегі экономикалық және саяси жағдай, ұлттар
арасындағы қарым-қатынас, байланыс осы ұлтаралық қатынастардың қандай
мәдени деңгейде іске асырылып жатқанына байланысты болады.Сондықтанда
ұлттар арасындағы қатынастарды дамыту мәселесі, оның ішінде студенттердің
ұлтаралық мәселесі ешқашанда өзектілігін жоғалтпайды. Керісінше, бұл
процесс одан әрі күрделене түсіп, уақыт өткен сайын жаңаша сипат алып, өз
алдына жаңа міндеттер қойып отырады.
Сондай-ақ, адамзат қауымының қазіргі таңдағы дамуы ұлтаралық қарым-
қатынас мәдениеті мен елдің әлеуметтік саяси жағдайымен де тікелей
байланысты диалектикалық негізде дамиды. Бұл байланыстардың қатысынсыз
ешқандай саяси, ұлттық, мемлекет аралық мәселелердің шешілуі мүмкін емес.
Көп ұлтты мемлекеттің дамуы турасында күрделі де қайшылықты мәселелері де
маңызды орын алады. Қоғамның нарықтық қатынастарға көшуі жағдайында біздің
елде және жалпы әлемде болып жатқан іргелі өзгерістер осы мәселердің терең
саяси ой елегінен өткізу қажеттілігін туындатып отыр. Қазіргі таңдағы
Қазақстандық және әлемдік тәжірибе этносаяси және этноәлеуметтік мәселенің
нақты тарихи мазмұнға ие екендігін дәлелдеп отыр.
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетті мемлекетпен тайпалар, ұлыстар
мен ұлттардың өзара әрекеттесу қажеттілігіне негізделген халықтардың бір
бірімен жақындасуы мен дамуының арнайы заңы ретінде қызмет етеді. Осымен
байланысты аталған мәселенің зерттеулі Қазақстан ішінде тиімді екендігін
атап өткен жөн. Оның ішінде үлкен бір әлеуметтік топ болып табылатын
студенттердің әлеуметтік қатынас мәселелеріде маңызды.

3

Осы орайда Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев өз сөзінде: Егер біз қазіргі
таңдағы келісімімізді, әсіресе, ұлттық келісімімізді сақтай алмай бұзып
алсақ, онда алда алып кедергіге тап боламыз. Ол жағдайда бізге
егемендігіміз бен реформалау жайы және өзіміз бен балаларымыздың жарқын
болашағы жайлы барлық армандарымыз-бен біржола қоштасуымызға тура келеді-
деген еді. [1.2].
Қазіргі таңда әлемде 200-ден астам көпұлттық мемлекеттерге біріккен
3000-нан астам ұлттар мен ұлыстар өмір сүреді. Егеменді, тәуелсіз
Қазақстанда жалпы саны 15 млн. –ға жуық 130-дан астам ұлттар мен ұлыстар,
ұлттық және этникалық топтар өмір сүреді (олардың тәуелсіздігін 130-ға жуық
мемлекеттер мойындап, 115 мемлекетпен дипломатиялық байланыстар
орнатылған). Демографтардың болжамынша ХХІ ғасырдың соңына қарай біздің
республикамыздың халқының саны 50 млн.ға жетеді [2.116].
Жоғарыда келтірілген дәйектер ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетінің
баса назар аударылып, терең зерттелу қажеттілігін дәлелдеп отыр.
Сондықтанда зерттеуші ғалымдардың алдында халықтардың өмірінде дәстүрлі
түрде қалыптасып жатқан ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетінің жаңа
құбылыстары мен процестерін жан –жақты зерттеу мәселесі тұр. Ұлтаралық
қарым-қатынас мәдениеті мәселесі қазірше ғалым зертеушілердің еңбектерінде,
қажетті деңгейде көрініс таппаған. Аталған мәселені нақты зерттеу қажеттігі
көптеген мемлекет басшыларының баяндамаларында, осы мәселелерге арналған
аймақтық және халықаралық конференцияларда, ұлттық мәселелерге арналған
жиналыстарда талқылануда. Қазіргі таңдағы ұлтаралық қарым-қатынастың
Еуразиялық және әлемнің басқа да аймақтарындағы ұлтаралық шиеленіс
жағдайлар аталған тақырыптың зерттелуінің халықтар достығын нығайту,
интеграциялық процестерді күшейту, қоғамдық өмірді демократияландырумен
нарықтық қатынастарға көшу, ұлттардың әріптестігі мен өзара көмек
көрсетуінің дамытудың жаңа жолдарын іздеудегі объективті қажеттілігі мен
түсіндіріледі.
Ал біздің елдегі халықтар арасындағы, әсірісе, ертеңгі болашағымыз
бүгінгі студент жастар бойында ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетінің

4
қалыптасуы мемлекетіміздің ертеңгі болашағын, яғни ұлтаралық келісім,
татулық пен достықты мегзейтінін ескерер болсақ, онда бұл мәселенің тез
арада зерттелуі қажет процесс
Осылайша, бұл тақырыптың қазіргі таңда өзекті болып табылуы, әлеуметтік
мәнділігі оның теориялық және тәжірибелік мәні, жете зерттелмегендігі
жоғарыда аталған. Студент жастардың ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін
қалыптастыру тақырыбын таңдап алуымыздың негізі болды.
Зерттеу жұмысының пәні мен объектісі. Зерттеудің пәні қазақстанда
студент жастар арасындағы ұлтаралық қарым –қатынас мәдениеті және осы
проблеманың теориялық –методологиялық зерттелуі болып табылады. Ал зерттеу
жұмысының объектісі қазіргі Қазақстан қоғамында әлеуметтік топ ретінде
үлкен саяси күшке ие болып отырған көпұлтты студент жастары арасындағы
қоғамдық келісім мен ұлтаралық татулықты сақтап, одан әрі дамыту жолдарын
жан-жақты зерделеу болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ұлтаралық және этникааралық қатынастардың
даму дәрежесі жайында соңғы жиырма жыл ішінде мыңдаған еңбектер,
монографиялар мен ғылыми мақалалар жарық көрді. Қоғамдық өмірді
интернационализациялау ұлтаралық және этникалық қатынастардың теориялық
заңдылықтары Ресей ғалымдары Ю. В. Бромлейдің, З. В. Сикевичтің, И. А.
Михайловтың, В. А. Сухарев және М. В. Сухаревтердің, П. С. Федосевтің, И.
С. Грувичтің, В. И. Казловтың, т. б еңбектерінде терең талданған. Олардың
ғылыми еңбектері осы күнге дейін өз құндылығын жоғалтпаған, осы мәселелерге
байланысты концептуалды тәсілдерті өңдеп шығаруға мүмкіншілік жасаған өте
маңызды, күрделі, нақты әдіс-тәсілдердің, ой-пікірлердің, тұжырымдардың,
болжамдардың, дәлелдер мен мысалдардың жиынтығы , негізгі қайнар көзі болып
табылады. . [3. 141.].
Соңғы уақыттарда ұлтаралық келісім мен ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті
мәселесі пөптеген мамандардың қызығушылық танытып отырғандықтары белгілі
болады. Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті, оны гуманитарландыру, нығайту
мен халықтар достығын

5
беріктендіру мәселелеріне біздің отандық-Қазақстандық ғалымдарымыз да үлес
қосуда. Олардың ішінде Г. В. Малиннің, Т. С. Сәрсенбаевтің , Ж. Қ.
Жүнісованың, К. Мардановтың, М. М. Сужиковтың, Д. К. Кішібеков пен Т. Д.
Кішібековтың, К. Е. Көшербаевтың, Ж. Қуанышәлінің , т, б. еңбектерін атап
өтуге болады [4.86].
Ал ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін оқушы жастардың бойында
қалыптастыру, оларды интернационалдылыққа , адамгершілікке тәрбиелеу мен
жан-жақты әлеуметтендіріп, әлеуметтік рөлдер жүйесіне қосу мәселелерін
зерттеуде И. С. Конның, Л. И. Божовичтің, М. И. Руткевичтің, Л. Я.
Рубинаның, Ф. Р. Фелифовтың, Г. А. Чередниченконың, Б. Н. Шупкиннің, В. П.
Зинченконың, О. Н. Нұсқабаевтың, Б. Молдағалиевтың, Л. П. Буеваның, Р. К.
Төлеубекованың, т. б. ғалымдардың ғылыми еңбектерінде құнды мағлұматтар
кездеседі [5. 74].
Айта кетерлік бір жайт, жоғарыда аталған авторлардың ғылыми
еңбектері Кеңес үкіметі ыдырамай тұрған кезде-ақ және қазіргі қоғамның
жаңаруы кезінде дайындалып жарық көрген. Ұлтаралық және этникааралық
проблемалар туралы Қазақстан егемендік алғаннан кейін бірнеше рет
зерттеулер жүргізіліп, сараптпһамалар жасалды [6. 14].
Бұл құптарлық жайт, халықтардың ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті
мен Қазақстан халықтарының бірлігі мемлекеттік саясат деңгейінде
қарастырылатындығы. Алайда, өкінішке орай ұлтаралық қатынастар мен
халықтардың мәдени байланысы мәселесінің қазіргі таңдағы ғылыми зерттелу
дәрежесі қоғамның жаңаруы мен демократияландыру талаптарына сай келмейді.
Қазіргі кездегі ұлттардың ұлтаралық мәселелерге арналған жұмыстардың
көлеміне қарамай, бұл мәселенің әлі де болса ашылмаған астарлары өте көп.
Қоғамның жаңаруы кезеңінде ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті мәселенің
жалпы ұлттық келісім, халықтардың бір-бірімен қарым –қатынасының дәл
бүгінгі күндегі нақты мәселелеріне жаңаша көзқараспен қарап, мәнін ашатын
фундаменталды, комплексті зерттеу қалыптаспаған. Осыған орай Елбасымыз Н.
Ә. Назарбаев Қазақстан халықтарының Ассамблеясының сессиясында қоғамдық
ғылым салаларының мамандарына бұл

6
мәселеге баса назар аударып, ден қоюларын тілге тиек еткен еді. Сондықтан
дипломдық жұмыста осы мәселелердің зерттелмеген тұстарына социологиялық
талдау жасауда жұмыстың мақсаты мен міндеттері деп санадық.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Біздің таңдап алған дипломдық
жұмыстың мақсаты-Қазақстан Республикасының бүгінгі тәжірибесі негізінде
ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетінің студент жастар бойында қалыптасуы
барысында туындайтын диалектикалық қайшылықтар мен даму ерекшеліктерін
анықтау, оның мазмұнын ашу және осы ғылыми саясатты жүзеге асыру барысында
нақты эмпирикалық материалдарға сүйене отырып мәселенің әлеуметтік мәнін
ашу. Осы мақсаттарды жүзеге асыру үшін біздің алдымызға төмендегідей
міндеттер қойылды:
-ұлтаралық қарым –қатынас мәдениетінің мәні мен мазмұнын
теориялық жағынан талдай отырып, оған анықтама беріп, құрылымын анықтау;
-ғылыми әдістемелік негізде ұлтаралық қарым-қатынас
мәдениетінің негізгі мәселелер мен принциптерін анықтау;
- ұлтаралық қарым –қатынас мәдениетінің студент жастар бойында
қалыптасу тенденцияларын талдау;
- ұлтаралық қарым –қатынас мәдениетінің студент жастар бойында
қалыптастыру барысында туындайтын қайшылықты проблемалар мен оны шешудің
жолдарына талдау жасау;
- студент жастар бойында ұлтаралық қарым –қатынас мәдениетін
қалыптастыру мен оларды адамгершілікке, жалпы адамзаттық құндылықтарға
тәрбиелеу- ұлтаралық қарым –қатынас мәдениетінің одан әрі нығаюының негізгі
факторы екендігін зерделеу;
Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысында алға қойылған міндеттер
мен зерттеу дәрежесі дипломдық жұмыстың құрылымын анықтайды. Ол кіріспеден,
екі тараудан, төрт параграфтан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі
мен қосымшалардан тұрады.

7
І –ТАРАУ. СТУДЕНТТЕРДІҢ ҰЛТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН
ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
І.1. Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті: мәні, мазмұны, түсінігі, құрылымы

Бүгінгі күнде әлемде 225 мемлекетке біріккен 3000-нан астам ұлттар
мен ұлыстар, тайпалар өмір сүреді, ал, Қазақстанда демографтардың болжамы
бойынша жалпы саны ХХІ-ғасырдың аяғына дейін 50 млн.-ға жететін 130-дан
астам әртүрлі ұлттар мекендейді. Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті
негізінде әртүрлі ұлттар мен нәсілдерді адамдардың теңдігіне негізделген
мемлекеттер мен халықтардың өзара қарым-қатынасының гуманистік концепциясы
оны әлеуметтік топтың бір бөлігі студент жастар десек, этникалық қарым-
қатынас мәдениетті ұғымына ғылыми талдау жасау, оның ұлтаралық қарым-
қатынас мәдениетіне айтарлықтай айырмашылығы барын меңзейді. Бұл
ұғымдардың мазмұнына ортақ мәселелер көп, алайда олардың бір мағынада
сәйкестендіріліп, қолданылуы әдістемелік жағынан қате болатын сияқты-дейді
Д. Жазыбаев, этникалық қарым-қатынас мәдениеті мен ұлттық қарым-қатынас
мәдениеті ұғымдары біржақтама , мағынасы жағынан бір ортақ жайтты
аңғартқанмен, оларды ажырататын айырмашылықтарын бейнелейтін құбылыстар
көлемі мен масштабы, кеңістігі жағынан ерекшеленеді. Сондықтанда олар бір-
бірімен толық сәйкестенбейді. Этникааралық қарым-қатынас әлеуметтік-
экономикалық, мәдени дамудың әртүрлі деңгейлерінде тұрған мемлекеттердің
әртүрлі әлеуметтік-этникалық қауымдардың бір-біріне көмек көрсету, бір-
бірімен әріптестігі, достығы прцесінде пайда болады. Ал ұлттық қарым-
қатынас мәдениетті болса Д. Жазыбаевтың пікірінше бір мемлекет
территориясын мекендейтін ұлттардың жақындасуы мен дамуының барысында
қалыптаса бастады [7. 69-72.].
Алайда бұл ұғымдарды бір-бірінен ажыратуға да болмайды.
Этникалық қарым-қатынас мәдениеті термині кең мағынадағы сапалы жаңа саяси
құбылысты нұсқайды. Мұнымен қоса студенттердің этникалық қарым-қатынас
мәдениеті өз табиғатымен ұлттардың, ұлыстардың, тайпалар мен

8
мемлекеттердің жоғары ынтымақтасу дәрежесін айқындайтын интернационалды,
жалпы этникалы, жалпы адамзаттық құбылыс студенттердің ұлтаралық қарым-
қатынас мәдениеті-бұл ұлттық және халықаралық мәселелерді ғылыми жолмен
шешудің нәтижесі ретінде көпұлтты қоғамның салалығы мен адамдардың басты
жетістіктерінің бірі ретінде көрінеді. Сондықтанда ұлттық, діни, рулық,
кемсітудің кез келген түрі ұлтаралық қарым-қатынас принциптеріне қарсы
келетін, адамшылыққа жатпайтын іс-әрекеттер ретінде қарастырылуы тиіс.
Халықтардың нақты өмірінің зерттелуі ұлттық қарым-қатынас
мәдениетінің этникалық қарым-қатынас мәдениетіне қарағанда тар ұғым
екендігін дәлелдейді. Өйткені оның негізінде елдің ұлттық өмірін
интернационалдыққа тәрбиелеу, достық пен ынтымақтасу жатыр. Студенттердің
этникалық қарым-қатынас мәдениеті-ұлттардың өзара толысуы мен дамуы
негізінеде пайда болып, этностардың толық теңдігін, әдет-ғұрып, салт-
дәстүрлеріне, ұлтаралық ерекшеліктеріне, тіліне және этникалық мүдделеріне
құрметпен қарау болып табылады. Жалпы ұлттық келісім әлеуметтік даму мен
қоғамдық қатынастар саласындағы халықтар мен мемлекеттердің достық,
гуманистік өзара байланыстары мен өзара әрекеттерінің ерекше тұрақты
жүйесі. Студенттердің қарым-қатынас мәдениетінде халықтардың бірлігі мен
достығы және мемлекеттердің өзара тиімді әріптестігі басты назарда болуы
керек. Студенттердің ұлттық қарым-қатынас мәдениетінің құрылымы оның
элементтерін өзара байланыста ұстап отырудың жиынтығын білдіреді. Бұл
элементтер мен байланыстар ұлттық қарым-қатынас мәдениетін әділетті
демократиялық қоғамның басты атрибуты ретінде анықтауға мүмкіндік береді.
Этникалық және ұлттық қарым-қатынас мәдениетінің құрылымы туралы түсінік Р.
Абсаттаров нақтылап атап өткендей, диолектикалық жағынан өзара байланысты,
өзара шартталған, анықталған екі элементтен тұрады: Ол , біріншіден, ұлттық
қарым-қатынас мәдениеті жайлы белгілі бір білімге ие болу. Екіншіден, сол
білімді тәжірибе жүзінде асыру.

9
Қоғамымыздың жаңаруы бағытына қарай әрбір мемлекетке халықтар мен
ұлттардың интеграциялық процесі жеделдейді. Ұлттық қарым –қатынас мәдениеті
парагдималарын талдай келе біз әдетте халықтар достығы түсінігі ұлттық
қарым –қатынас үндестігі түсінігіне теңейміз. Бұл екі ұғым бір-бірімен
етене байланысты бір-бірін толықтырып отыратын, ғылыми зерттеулерге негіз
болатын ажырамайтын ұғымдар. Осыған байланысты қазіргі таңда әртүрлі ұлттық
қауымдастықтың арасындағы әріптестік, халықтар достығы ретінде ұлтаралық
қатынастардың үйлесімі ретінде қарастырылып жүр. Алайда ұлттық қарым
–қатынас үйлесімділігі әртүрлі тұлғалық және қоғамдық деңгейде
анықталатынын есте ұстаған жөн. Бұл жағдайда олардың ұлтаралық
ерекшеліктерін анықтау қажет. Ұлтаралық қатынастар үйлесімділігі әртүрлі
тең құқықты халықтардың өзара сенімі мен түсіністігіне негізделген ұлттық
этникалық қауымдардың өзара әрекетін білдіретін ұлттық қатынастардың ерекше
формасы. Халықтар достығы ұғымының ұлтаралық қарым-қатынас
үйлесімділігі ұғымынан айырмашылығын анықтау үшін қолданады. Халықтар
достығы әртүрлі халық пен ұлт өкілдері арасындағы өзара көмек пен
әріптестік. Сонымен қатар, халықтар достығы терминін тар және кең
мағынада түсіну керек. Кең мағынада халықтар достығы әртүрлі этностардың
үлкен топтары арасындағы қатынастарды сипаттау үшін қолданылады. Ал, тар
мағынада әртүрлі халықпен ұлт өкілдерін тұлға аралық қатынастары. Басқаша
айтқанда халықтар достығы ұғымы өз ішінде әртүрлі этнос өкілдерінің
тұлғалық қатынастарын ғана емес, сонымен бірге сол халықтардың материалдық
және рухани өзара қатынастарының барлық жиынтығын қамтиды. Осылайша,
халықтар достығы ұлтаралық және этникааралық қатынастар үндестігінің
өзара түсіністік, силастық, демократиялық жариялылық және гуманизм
принциптеріне сүйенген ұлттық және этникалық топтардың ұлттармен ұлыстардың
арасындағы қатынастар. Мұнымен қатар, ұлттық қарым –қатынас мәдениеті
халықтар достығы ұғымынан әлдеқайда терең, әрі күрделі де кең ұғым
екендігін айта кеткен жөн.

10
Жалпы алғанда, этникааралық қарым –қатынас мәдениетінің консепциясы
–адамдардың санасына жаңарып келе жатқан қоғамның бағытына енетін
патриоттық және интернационалдық рухта тәрбиелеу реформалары мен
тәсілдерінің жиынтығы. Студенттердің ұлтаралық қарым –қатынас мәдениетінің
мәні-олардың жоғары мәдениеті мен адамгершілігінің, барлық ұлттар мен
ұлыстардың, тайпалардың, ұлттық және этникалық топтардың, мемлекеттердің
мүдделерімен сәйкес келуі болып табылады.
Ұлттық қарым –қатынас жеке адамның мәдениеті мен сана сезімін
деңгейі, адамгершілік парасатты, өзге ұлт өкіліне деген пайымы, ар ождандық
пиғылы, өмірлік тәжірибесі, т.б. ерекше орын алады.
Ұлттық қарым –қатынас мәдениеті, оның мәнін негізгі құрамдас
бөлігі болып табылатын мемлекеттік, ұлттық және ресми тілдермен тығыз
байланысты. Бүгінгі күні біздің елімізде негізінен ұлттық қарым-қатынас
мәдениетінің мәнінің көрінісі ретінде қос тілдік кең таралған. Өзінің туған
тілімен қатар, басқа халықтың тілін білген адам Ж. Х. Жүнісова айтып
өткендей, басқа халықтың тарихымен, мәдениетімен, салт-дәстүрімен жақын
танысады, ол халықтың тілін, мәдениет алып жүрушілермен өндірілген
материалдық және рухани құндылықтарға қол жеткізіп, көптеген басқа ұлтты
адамдармен араласуға мүмкіншілік алады [8.29.].
Ұлттық қарым-қатынас мәдениеті ұғымының мазмұнын қарастырар болсақ,
бұл жерде этникалық жалпы адамзаттық ұғымдарының ара қатынасын анықтап алу
мақсаты көкейкесті мәселеге айналады. Өйткені бұл екі ұғым өзара
диалектикалық бірлікте болады және ұлттық қарым-қатынас мәдениеті
принциптерінің негізгі бағыттарын жүзеге асыру тәсілдері болып табылады.
Ендігі кезекте ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарға тоқталып
өтелік.
Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар қоғамдық өмірде адамдардың
өзара қарым-қатынастары арқылы, мінез-құлқы, әрекеттері, ұстанымдары
арқылыіске асады. Адамзат тарихында ежелден айтылып келе жатқан жоғары
адамгершілік, абырой, намыс, сүйіспеншілік, адалдық сияқты

11
құндылықтар бізге жеке тұлғалар арқылы жетті. Кез келген ұлт сол ұлтты
құрайтын адамдардың ұлттық құндылықтарды жеткізуші болып табылады.
Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар қоғамдық қарым-
қатынастардан, қоғамдастықтан тыс қалыптаспайды. Адам бойындағы таптық
көзқарас түрлері қанаушылар мен қаналушылар, буржуазия мен пролетариат
арасындағы қарама-қайшылық жалпы адамзаттық құндылықтарды шатастырып
жіберген. Құндылықтар әуелі отбасында, табиғи ортада, қоршаған орта мен
қарым-қатынаста бойға сіңеді. Ата-ананың магнетизмі, ой-өрісі балаға
беріледі,ал оны ананың сүтімен, бесік жырымен бойға сіңіріп, қалыптасады.
Ата-бабалар үні, ата-аналардың тектік белгілері келер ұрпаққа жетілдіріліп,
түрленіп беріледі. Оларды меңгеру жеке тұлғаны қалыптастырудың белгілі бір
ірге тасын қалайды. Ұрпақтар түрленген қоғамдық құндылықтарды алады.
Бұл жерде осы үрдістің басқа маңызды жағын, ықпал ету және
қалыптастыру объектілерін, ұлттық сезім табиғатының ерекшеліктерін ескерген
жөн. Құндылықтарды қабылдау және нығайтудағы мінез-құлықтың оң және теріс
болуы осыған байланысты.
Ұлттық сезім адамның әртүрлі құбылыстарға, оқиғалармен түрлі
жағдайларға өз түсінігі бойынша ұлттық мүддені, ұлттық абыройды, намысты
қорғап қалу қарым-қатынасын білдіреді.
Бұл ұлттың шынайы мүдделер тұрғысынан алғанда дұрыс та, бұрыс та болуы
мүмкін. Адамға әсер ету және ықпал жасау үрдісі әрбір тұлғаның шынайы
ұлттық құндылықтар мен мүдделерді түрлі жалғандық пен жасандылықтан ажырату
үшін қажет.
Ұлттық сезім-ерекше әлеуметтік-психологиялық құбылыс, сондықтан
сыртқы әсерлерге тез бейімделеді, сондықтан қызбалықтан абай болу керек.
Сондықтанда ол үнемі тәрбиелеуді және ақыл –парасатшылықпен бақылауды қажт
етеді. Жеке тұлғаның ұлттық сезімін тәрбиелеу қоршаған ортада қалыптасқан,
олар үшін өмірлік қағида болып табылатын белгілі бір құндылықтарды
жетілдіру арқылы жүзеге асыру тиіс. Ақыл- ойдың бақылауындағы және белгі
бір ортаның ықпалындағы ұлттық сезім ізгі, адамгершілікке тән болады,
табиғи биологиялық, тектік нышандармен

12
органикалық түрде астарласады. Бірақ ақыл-парасаттың өзі адамдардың қандай
да бір бөлігінде ал,кейбір жерлерде едәуір бөлігінде әртүрлі қоғамға қарсы
идеялармен , психологиялық тойымсыздықпен, өзімшілдікпен, басқа ұлттық
құндылықтарды үйренбеу арқылы да бүлінеді.
Кеңес қоғамының саяси жүйесіндегі идеологиясында ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтардың қалыптасуы, нығаюы интернационализм тұрғысынан
жүзеге асырылып келеді. Өз кезіндегі интернационалдық сезім көбісіне
ұлттық, архаикалық сезімдердің қандайда бір антиподы, адамдардың бірге өмір
сүруінің, өзара қарым-қатынасының анағұрлым жоғары деңгейі болып
көрінетін. Ал, ұлттық құндылықтар мен ұлттық сезімдер бір өтпелі құбылыс,
жалпы адамзаттық құндылықтардың орнына ұсынылған интернационалдық сезімге
көтерілудің жолындағы саты деп саналады. Іс жүзінде интернационализмнің
идеал шыңына көтерілуі 80-жылдары коммунизм орнатумен байланыстырылды, оған
тез жету-дерективтік нұсқауларды бұлжытпай орындауға байланысты болатын.
Алайда түпкі мақсаты жан-жақты дамыған адамды қалыптастыру болып
табылатын интернационалдық тәрбиенің проблемасы алынбас қамалға тап болды.
Өйткені ұлтаралық және этникааралық қарым-қатынастар мәдениетінің жоғары
деңгейіне тек қана ұлттық қарым-қатынастар арқылы, оны айналып та, секіріп
те өтпестен, тек объективті түрде қол жеткізуге болатын еді. Тіпті
интернационалдықтың және өзге ұлттықтың өзі ұлттылық арқылы, әуелі
өзіңнің менің қабылдау және меңгеруі, сосын өз мәдениетін өзге ұлттың
мен емесін қабылдау және түсіну деңгейіне дейін көтеру арқылы
қабылданады. Ұлтаралық этникаралық қарым-қатынас жасау-өзінің сипаты,
бағыты, ауқымдығы мен теңдігі жағынан шынайы болмыс сияқты кең байтақ
[9.63.].
Өз ұлтына қатысты патриотизм, ұлты, тілі, мәдениеті бойынша өз
адамдарының проблемаларына назар аудару және оларды шешуге ат салысу, ынта
білдіру игілікті себеп екені даусыз. Олар мемлекеттік қорғау арқылы тиісті
шешімін тауып, кең ауқымды қоғамдастықта көпшілік арасында моральдық
қолдауға ие болу керек. Алайда, бұл сияқты ұмтылыстардың белгілі

13
бір шекаралары мен өлшемдері болады. Олардан асып кеткен соң басқа
ұлттардың, этникалық топтардың, азаматтардың мүдделеріне қарама-қайшылықтар
туа бастайды. Көзге көрінбейтін шекараның бұзылуының өлшей алмаған адам
халық үшін игілікті мақсаттар мен қарым –қатынас мәдениетін жүзеге асырудың
орнына, өзіне және өзінің қоғамдастарының барлығына басқалардың наразылық
көз қарасын туғызады. Бұл кейін қарама-қайшылықпен қарсыластыққа ұласуы
мүмкін. Бұған мысалды кеңестер елінің өмірінен, әсіресе, оның тіршілік
мерзімінің соңғы кезеңдерінен көптеп келтіруге болады. Ош облысында болған
қанды оқиғалар жергілікті жердегі билік жүргізуші адамның материалдық
мүдделерін қорғайтын, іс жүзінде сол аумақты атам заманнан мекендеп келе
жатқан басқа топтардың дәл сондай құқығын бұзатын шешімдер қабылдауынан
басталды. Нәтижесінде 230 адам қаза тауып, 1371 адам ауыр жарақат алған,
88-і хабар ошарсыз кетіп, 411 тұрғын үй, 54 мемлекеттік объект, 89
автомашина өртенген. Қалыптасқан мемлекетті ештеңемен де негізделмеген,
Руминияға қосылу жолымен өзгертуге ұмтылған Молдованың басшылары
республиканы үшке бөлінуіне әкеліп отыр: Преднестровье, Гагаузия және
Молдава. Молдава басшыларының шамданып, молдаван еместердің пікірімен
санаспай шешім қабылдауы Дубоссардағы қасіретке айналды. Ол кейін 1992-
жылдың маусымында Бендерыда жалғасын тауып, Преднестровье жағынан өлгендер
саны 500 адам болды. Молдава басшылығының саясатына Румыния құрамында
болғысы келмейтін Румыния халқы және оларға жат мемлекеттің субъектісі
болды қаламайтын гагауыздар, орыстар, украйндар және өзінің тәуелсіздігінің
1990 жылы жарияланған Гагаузия мен Преднестровье әділ қарсылық көрсетті.
Қасіретті оқиғалардың ішінде әлі күнге жалғасып келе жатқан армян-
азербайжан қарсылығын, таулы Қарабахтағы басып жатқан қан төгіс ошақтарын
жатқызу керек. Ештеңемен де ақтауға болмайтын азербайжандардың армяндарды
жек көруі ондаған армяндардың өмірін қиып, баспаналарын қиратты, кейін ол
Баку мен Ереванда жалғасын тапты. 1989 -1990 жылдары халықтары мыңдаған
жылдар бойы қалыптасып өмір сүріп келе жатқан екі елдің басшыларымен
мафиялық топтар

14
шамдану әрекеттерінің нәтижесіндегі осындай оқиғалар грузиндер мен
абхаздардың өзара қарым-қатынасын ушықтырды.
Бұл оқиғаға бұхаралық ақпарат құралдарындағы сөйлеген сөздеріне
байланысты туындайды. Олар, әрине, жүздеген, мыңдаған адамдардың әсіресе,
қызбалыққа салынған жастардың санасын жаулап алуға қабілетті-ақ. Мұндай
жағдайларда ұлт туралы, оның бұрынғы өткен батырлығы, тарихының жарқын
беттері, қазіргі ұрпақтың атқаруы тиіс осы заманға прогрессивті мәдени
міндеттері туралы қызыл кеңірдектесуі мен сөйлеген сөздерін тиімді
пайдалануы мүмкін.
Өз ұлтының, оның мәдениеті мен тілін сүю, оның шынайы халықтық
дәстүрлері мен әдет ғұрыптарын дәріптеу, оны ұлттық және жалпы адамзаттық
мәдениетін қазынасына қосқан үлестерін мақтан тұту, өзінің ұлттық намысын
қорғау әрбір адамға тән қасиет.
Өз халқына деген сөзсіз сүйіспеншілік үшін басқа ұлттардың
адамдарына деген менменсіну, тәкәппарлық, елемеушілік, олардың ұлттық
сезімдерін, тілі мен мәдениетін құрметтемеу зиянды құбылыс. Ұлттық,
этникалық топтардың, әрбір адамның өміріндегі ұлтттық және жалпы
адамзаттық табиғи ара қатынасы этникалық қарым-қатынастың игілікті дамуына
жол ашады, ал бір жақтың менменсінген өктем қарым-қатынасы әрқашанда екінші
жақтың қарсылық іс-әрекетін тудырады.
Ұлттық қатынастарда бұл айтылған нәрсенің мазмұны ғана емес, оның
қай жерде және кімнің айтқаны да маңызды. Тіпті дұрыс айтылған ой болса да
кейбір өктемшілік өкпе-наз тудыруы мүмкін. Кей-кезде бұрынғы және қазіргі
теріс құбылыстар туралы әңгіме туғанда олардың кінәлілерін бір ұлтқа
байланыстыратыны, мұның өзі ұлтты қорлайтындығы және заңды қарсылық
туғызатыны, баспасөздегі әділ айтылған теріс қылықтар барлық ұлтта кездесе
береді және сол арқылы бүкіл ұлтты кінәлауға болмайды. Кейбір газеттерде
жарияланған Джигашвилидің Берияның және кавказ алыпсатарларының ұлты
жайлы сөз болатын еңбекшілер хаттары туралы Грузия ғалымы Д. Стура ашына
айтты.

15
Өзбек жазушысы Темур Пулатов та өзбектер туралы не білесің деп
сұрағанда: Олар-біздің базарларымызда грузиндермен қатар тұрып, бағаны
жөнсіз қымбаттататындар деп жауап беретін мәскеуліктердің бар екендігін
атап өтті.
Басқа республикалардағы сияқты, Өзбекстанда да 80- жылдардың
аяғында ірі ұрлықтар, асырып жазушылар, жемқорлық әрекеттер әшкереленді.
Осы қылмыстардың себептері орталық және жергілікті баспасөздерде зерттеу
мақалаларына мұрындық болды. Солардың әсерінен халық сан-саққа жүгіртті.
Ұлттық сезіммен ойнауды, құштарлықты қыздыруды және тұтатуды ұнататын
адамдар үшін газеттегі Жарияланымдар республиканы бүкіл әлемге масқара етіп
жатыр деген сияқты өсек таратуға сылтау болды. Міне, осы жерде әркім
өзінің парасаттылығын танытуы тиіс. Әрине, ешқандайда өзбек ісі жоқ. Тек
Өзбекстанда, Қырғызстанда, Грузияда, Ресейде және басқа да жерлерде орын
алған қылмысты істер бар. Ал, өзбек , грузин, орыс істері болмақ
емес. Өйткені белгілі бір топтардың, мафиялық одақтық, жеке адамдардың
қылмыстарын тұтас ұлтқа таңуға болмайды.
Экономикалық реформаларды жүргізу үрдісінде саяси тұрақтылық
ең басты фактор бола бермек. Қоғамның тепе-теңдігі саяси құрылымдарға,
үкіметке және оппазицияға өздерінің халыққа реформаның стратегиясы мен
тактикасын таңдау мүмкіндігін беру, ұлттық мүдделерді, құндылықтарды,
дәстүрлерді қолдау, дамыту және қорғау жөніндегі жұмыстарын сәтті жүргізуге
мүмкіндік жасайды [10. 64-66].
Қазақстанның жан-жақты өркендеуі мен гүлденуі көбіне –көп қазақ
халқының және республиканы мекендеген басқа ұлт өкілдерінің арасындағы
татулыққа, өзара түсінушілікке және сыйластыққа тікелей байланысты. Осыған
орай қазір мемлекет басшылары тарапынан ішкі саясаттың түп қазығы ретінде
әр халықтың өзіндік мәдени ерекшеліктерінің алуан түрлілігін сақтай отырып,
азаматтық татулық пен ұлтаралық келісімді тұрақтандыруға айрықша мән
берілуде [11.8].

16
Мәселенің бұлай қойылуы, ұлтаралық қатынасты одан әрі жетілдіруді,
халықтар достығын талмай насихаттауды, әрбір ұлт өкілінің, ең алдыменен
жастардың бойына этникааралық қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеуді талап
етеді.
Этникааралық қарым-қатынас мәдениеті бұл әртүрлі ұлт өкілдерінің
бойында татулықты, өзара түсінушілікті, силастықты, коллектившілдікті,
ізгілікті, имандылықты тәрбиелеу, өз халқының, өзіндік ұлттық- мәдени
ерекшеліктерін сақтай отырып, басқа ұлтпен ұлыстардың өскелең өмір
тәжірибесін, тұрмыс-салтын, дәстүрін, шаруашылықты жүргізу тәсілдерін,
рухани байлығын, өнерін мәдениетін меңгеруге ұмтылушылық сезімін
қалыптастыру. Ұлттық менмендікке, шовенистік дандайсуға, басқа ұлт пен
ұлыстарды жек көрушілдікке ұмтылу-ымырасыздықты ұмтылу болып табылады.
Қарым-қатынас мәдениеті белгілі бір қоғамдағы әртүрлі ұлт өкілдері
арасындағы қарым-қатынастың барлық түрлерінен, еңбекте, күнделікті
тұрмыста, оқу, мәдениет және сауда-саттық орындарында көршілік қарым-
қатынаста т. с. с. көрінеді.Әрбір ұлт өкілі, жеке адам басқа бір ұлт
өкіліне, оның бойындағы жақсылы-жаманды қасиеттерді, жанының тазалығы
немесе жамандығын, еңбекке икемділігін, басқа ұлт өкілдеріне көзқарасын,
адамгершілікпен мінез- құлық мәдениетін, рухани дүниесінің байлығын немесе
жұтатындығын, кісілігін, біліктілігімен іскерлігін өзінің өмірлік
тәжірибесімен, өз ұлтына тән адамдық қасиеттерімен, мінез- құлық
нормаларымен және тұрмыс қалыпымен салыстыра отырып бағалайды. Басқа ұлт
өкілдері бойындағы адамдық жағымды қасиеттерді өз бойына сіңіруге,
өмірлік тәжірибе мен шаруашылық жүргізудің озық үлгілерін меңгеруге
ұмтылады.
Жалпы, әртүрлі ұлт өкілдері арасындағы күнделікті аралас-құралас
тұрмыстағы татулық, адал ниетті достық
қарым-қатынастар, өзара түсінік пен сыйластық, төзімділік пен парасаттылық,
жоғарғы мінез- құлық мәдениеті мен адамгершілік, бір-бірінен ұлттық
мақтаныштарына, тұрмыс салтына, әдет-

17
ғұрыптарына, дәстүрлеріне, құндылықтарына, мүдделеріне және талғамдарына
құрмет, ұлттық сезімдері мен көңіл –күйлеріне қаяу түсірмеуге ұмтылушылық
т.с. с.жинақтала келіп, халықтар, ұлттар мен ұлыстар арасындағы қарым-
қатынасты реттеп отыратын жалпы мемлекеттік этикалық мінез-құлық нормасына
айналады. Халықтар, ұлыттар мен ұлыстар арасындағы достықты, түсіністік пен
келісімді, бірік пен ынтымақтастықты нығайтуға қызмет етеді. Түбінде
этникалық ерекшелікке қарамай, тұрмыстың ортақ жағдайы мен туысқандық
ынтымақтастық, игілік пен ізгілік идеясы біріктірген адамдардың түсіністік
қауымдастығын қалыптастырып, әлеуметтік біртұтас ұлттық, демократиялық,
құқықтық мемлекет құруға негіз қалайды.
Демек, зиялы құқықтық қоғам орнатуға бет бұрған егемен жас
мемлекеттің өз тұрғындарына азаматтық татулық пен ұлтаралық келісім, өзара
құрмет пен силастық, татулық пен ынтымақтастық тілеп, осы бастан өсер
ұрпағының бойына этникалық қарым-қатынас мәдениетінің ұрығын себуге
ұмтылысы құптарлық іс.
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру-Қазақстан
тұрғындарының санасында және іс-қимылында жаңа тұрпатты ұлттық қарым-
қатынастар дамуының жоғары деңгейін көрінісін табу формасы болып табылатын
қоғамдық қатынастардың ерекше бір түрі. Ол ұлттардың, ұлыстардың, этникалық
топтардың даму, гүлдену және жақындасу процестерін қайтадан ой елегінен
өткізетін призма тәріздес әлеуметтік –саяси және моральдық принцип ретінде
этникалық қарым-қатынас мәдениетінің өлшемі болып табылады [12.136].
Егемендік жағдайында қалыптастырғалы отырған қарым-қатынас
мәдениетті ұлттардың бірін –бірі құрметтеу ісін бірнші кезекке қояды.
Себебі тоқырау кезеңінің жағымсыз құбылыстары сана мен қоғамдық ой-пікірлер
сферасында шарпыды. Ұлттық
қарым-қатынастар саласындағы кеселді көріністерді байқау қабілетінен мүлде
айрылған адамдарды өр көкіректік, менмендік қылықтары бұл процесті одан
әрі былықтыра түсті, Оны қазіргі жариялылық жағдайы айқындап отыр. Ұлттар,
әртүрлі ұлт өкілдері арасындағы

18
теңдікті бұзудың кез-келгені, тіптен, оны бұзған адамның пікірінше, елеусіз-
ақ болсын, екінші жақтың ренішін тудырады. Ұлттық сезімге тие беру оны
ушықтырады, теріс, сипатқа, мінге айналдырады. Әрине, бұл мәселеде әрбір
адамның жеке ерекшеліктері: мінез-құлқы, саяси мәдениет деңгейі, ақыл-ой
парасаты, адамгершілігі, т. б. негізгі рөл атқарады. Дегенмен ,
кезінде қалыптасып қалған ұлт араздығы, сенбеушілік, бір-біріне күдікпен
қарау т. б. әлі де қалмай келеді. Осындай жағдайда еліміздегі қарым-
қатынас мәселелерін қайта қарап, тиянақты шешім қабылдауға меңзеп отыр.
Егемендік, дербестік талаптарына сәйкес республиканың көп ұлттық
жағдайы, оның ішінде қазақ ұлтының болашағы алаңдатушылық туғызады. Ұлттық
тіліміздің жойыла бастауы мен тарихи дәстүріміздің бір жақты бағалануы сана-
сезімімізге теріс әсер етіп, адамгершілік, имандылық пен қайырымдылық
қасиеттерін төмендеткені белгілі. Тәрбие жұмыстарының жалпы ықпалы
нашарлады. Осының барлығы экономика мен әлеуметтік –мәжени талаптардың жөн
жосықсыз бұрмалауына әсер етті. Кейінгі жылдары осы олқылық бүкіл халықтың
талқысынан өтіп, тиісті бағдарламалық құжаттар қабылданды.
Соның арқасында көптеген құнды ұсыныстар халықтар достығын
нығайтуға, өзара құрмет пен силастық, ынтымақтастық пен татулықты
орнықтыруға мұрындық болып, ортақ тұрағымыздың мерейін көтеруге үлес
қосуда[13. 156]. Елімізде өмір сүріп отырған ұлттар мен ұлыстар терең мәнді
саяси экономикалық,әлеуметтік және идеологиялық бірлік негізінде әрекет
етуде. Осыған сәйкес ондаған ұлттардың рухани өмірінде біртектік
адамгершілік қасиеттер ұштасуда. Ұлттардың жан-жақты жетілуі процесінде
интернационалдық қасиеттердің дамуы мен қатар ұлттық сипатта жетіле түсуде.
Сайып келгенде, осы екі процесс өзара үйлесімдік жағдайда көрінуде.
Осыған байланысты жалпы мемлекеттік және ұлттық мүдделердің
бірлігі, олардың этникааралдық қатынас мәдениетіндегі үйлесімді
сабақтастығы Қазақстанда айрықша мәнге ие болып отыр. Әрине, бұл
Қазақстанда қарым-қатынас мәселелері түбегейлі шешілді деген сөз емес.

19
Қарама-қайшылық принципті дамудың қай-қайсысына да тән нәрсе
бастысы өмір алға тартқан мәселелерге дер кезінде жауап таба білу. Қазіргі
кезеңнің өткір проблемасы –азаматтық татулық пен ұлтаралық келісім,
халықтар достығы, өзара құрмет пен сыйластық; ынтымақтастық пен бауырластық
мәселелері, экономикада орын алып отырған дағдарысты жою, әлеуметтік
өмірдегі моральдағы жағымсыз құбылыстардан, томаға –тұйықтықтан арылу,
ұлттық өмірді демократияландыру, әлеуметтік әділдік сөз бен істің бірлігі
сияқты принциптерді іс жүзінде асыру жолдарын іздестіру. Сондай-ақ ұлттық
мақтаныш пен ұлтжандылықтың мәнін дұрыс бағалау-өзара түсіністік пен
халықтар достығын нығайтуға зор үлес қосады. Адамдардың қызметінде, мінез-
құлқында жалпы мемлекеттік және ұлттық факторлардың дұрыс түсінігін
қалыптастыру, олардың сана сезіміндегі адамгершілік қасиеттерінің терең
орнығып, ұлттық эгоизм т. б. керітартпа сарқыншақтар мен ымырасыз болуына
ықпал етеді. Демек, мемлекеттік тәрбиені жүйелеу әрбір ұлттың сана сезімін
жетілдіру мен ұлттық мақтанышын орнықтыру арқылы жүзеге асырылғаны дұрыс.
Оған ұлттық негізде өрбіген адамгершілік, жанашырлық белгілері қажет.
Бастысы жалпы мемлекеттік және ұлттық мүдделерді ұштастыру болып табылады.
Сондықтан да болар, жалпы мемлекеттік және ұлттық мүдделерді
ұштастыру. Сондай-ақ республикамыздың барлық түрғындарын толғандырып
жүрген азаматтық татулық пен ұлтаралық келісім және әрбір ұлттың өзіндік
ішкі бірлігі туралы мәселелер еліміздің президенті Н. Ә. Назарбаевтың
Қазақстанның болашағы –қоғамның идеялық бірлігінде атты еңбегінде жан-
жақты көрініс табады [14. 22-24]. Мемлекеттік құрылымда орын алып отырған
этникааралық қарым-қатынас мәселелерін дұрыс шешуде, республика
тұрғындарының, әсіресе жастардың бойында этникааралық қарым-қатынас
мәдениетті қалыптастыруда Н. Назарбаевтың бұл еңбегін терең мәнді
методологиялық маңызы бар. Себебі, Қазақстан дүние жүзінің басқа бір қатар
мемлекеттері сияқты көп ұлт өкілдері мекендеген аймақ. Қазақстанда түрік
және славян қауымдастықтарының ірі топтары жасайды. Миллиондаған өзге

20
ұлт өкілдерінің Қазақстанды мекендеуі этникааралық қатынас мәселелерін
үнемі басты назарда ұстап, реттеп отыруды талап етеді. Ішкі саясатта басты
орын алып отырған бұл мәселені шешу Қазақстан егемендік алысымен-ақ күн
тәртібіне қойылды. Көп ұлтты Қазақстанда жалпы ұлттық мүдделерді жүзеге
асырудың бір ғана жолы бар. Ол қазақ ұлтының біріктіруші ролі жағдайында
барлық халықтардың теңдігін қамтамасыз ету. Басқа кез-келген жол апатты
қақтығыстарға, демократиялық реформалардың тежелуіне әкеліп соқтыруы
мүмкін. Осыған байланысты біз үшін өзекті идеологиялық міндет ұлт аралық
келісімді қамтамасыз ету болып табылады [15.23].

21
І. 2. Студенттердің бойында ұлтаралық қарым-қатынас

мәдениетін қалыптастырудың қайнар көздері

Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін дұрыс түсіну үшін оның ішінде
студенттер арасындағы қарым-қатынасты қалыптастыруда негізгі орын алатын,
ғылыми әдебиеттерде әлі зерттелмеген ұлттар мен этностар қарым-қатынасы
мәдениетінің негізгі принциптерін қалыптастыруымыз шарт. Бұл ең алдымен,
іс-әрекеті бірлігі, халықтардың өзара ынтымақтасуы, мемлекеттер мен
халықтардың достық қарым-қатынастары, ұлттық мүдделерімен
тәуелсіздіктерінің танылуы, ішкі істеріне араласпау, жалпы демократиялық
және интерноционалдық принциптердің бірлігі т. б. Сондықтан ұлтаралық қарым-
қатынас мәдениетінің қалыптастырудың негізін құрайтын принциптер мен
ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетінің өткен кезеңдегі деңгейімен байланысты
туындаған проблемалар сөз болады.
Ғылыми этносаясатты жүзеге асыруда және шынайы интерноционализмді
қалыптастырғанда халықтар арасындағы шиеленістер мен сенімсіздік жойылады,
сондай-ақ, қысым көрген ұлтта, қысым көрсетуші ұлтта өзінің әлеуметтік
психологиясының түбірінен өзгертеді. Халықтар арасында өзара силастық қарым-
қатынастар дамып, ұлттардың өзара достығы, бірлігі жалпы этникалық мақтаныш
сезімі қалыптасады.
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетті ол шынайы интерноционализм мен
оның принциптерін белгілі мөлшерде жүзеге асырушы ұлттың, халықтың, тайпа
мен мемлекеттің өзара ықпалы мен достығы. Халықтар мен тұтас мемлекет
қатынасындағы жалпы этникалық принциптерді зерттеу-ұлтаралық
қарым-қатынас мәдениетінің жаңаша түрін анықтауға мүмкіндік береді.
Тек халықтар теңдігін толық мойындағанда ғана өзара көмек пен
ынтымақтастық, ұлттық және интернационалдық ынтымақтастық тең адамдар
арасында болуы мүмкін деп жазған Ф. Энгельс. Демек, халықтардың толық
теңдігі ұлтаралық қарым- қатынас мәдениетінің негізгі принципі болып
табылады [16. 12]. Сондықтан бұл принциптің талабы: бірде-бір халыққа

22
артықшылық бермеу, аз ұлттарға қысым көрсетпеу болып табылады. Бұл принцип
қоғамның жаңаруындағы халықтар арасындағы өзара ынтымақтастық қарым-қатынас
арқылы ғана жүзеге асырылады. Қазіргі Қазақстандағы барлық ұлттар
арасындағы, басқа мемлекеттер мен өзара қарым-қатынас барлық адамдар үшін
қарым-қатынас мәдениеті принципінің тамаша үлгісі. Н. Ә. Назарбаевтың атап
өткеніндей, Қазақ халқы сан ғасырлар бойы өзінің тәуелсіздігі мен
егемендігі үшін күресіп келді. Өзінің таңдаулы қасиеттерінің қатерлі сәтте
топтасып, біртұтас болуын сондай-ақ басқа халықтармен бейбітшілікте
келісіммен тату көршілікте тұруға деген ынта-ықыласының арқасында ол
тарихтың тұңғиығына батып кетпей, ондаған жылдардан кейін өзінің
мемлекеттігін қалпына келтіре алды.
Өзара достық пен ынтымақтастық принципінің жүзеге асыру мен оны
сақтау-дүние жүзілік ынтымақтастық, кез-келген ұлттар мен мемлекеттердің
жақсы дамуы жағдайындағы қажеттілік.
Достас халықтар мен мемлекеттердің өзара қарым-қатынасында ішкі
істеріне араласпау принципі өте маңызды. Яғни, бұл әділетті қоғамдағы
барлық ұлттар мен мемлекеттердің бірін-бірі құрметтеуі немесе ішкі істеріне
қол сұғуға, халықтар достығына, ұлттардың егемендігіне, тең праволылығына
зиян келтіру болып табылады.
Оны Қазақстандағы этникааралық қатынастың деформациялық
қалыптасуының шын көрінісі тоқырау кезеңдегі жеке басқа табынушылық пен
валюнтаризм кезеңіндегі көп ұлтты Қазақстан халқының қайғылы тағдырынан
түсінуге болады.
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетінің қазіргі принциптерінің
бекітілуі, жүзеге асуы мен қоғамның жаңаруы процесіндегі тұрғындардың
ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетіндегі туындаған мәселелердің ғылыми жолмен
шешілуін белгілі ғалым Г. В. Малинин атап өткендей барлық халықтарға тең
қарым-қатынас орнығуын, олардың мүдделерінің құрметтелінуі мен азамат
тұлғасының құндылықтары мен приоритеттерінің этникалық белгісіне тәуелсіз

23
танылып, қадірленуін болжайтын қоғамдық өмірдегі демократиялық негіздердің
дамуын қамтамасыз етеді[17. 65].
Бірте-бірте қазақ халқының өткені мен қазіргісінің арасындағы үзілген
байланыс пен олардың шын мәніндегі өзара түсіністігінің қалпына келуі дұрыс
этносаясат жүргізу негізінде ұлтаралық қайшылықтарды шешуге мүмкіндік
береді.
Ұлтаралық қайшылықтардың себебін зерттегенде өмірлік есте қалған
соғыс, аштық, жаппай геноцид т. с. с. Қазақстандықтардың тарихи кезеңдегі
әлеуметтік-психологиялық ерекшелігін білу қажет. Бұдан басқа ұлтаралық
қайшылықтың шиеленісуіне жаппай қудалаушылық, қоныс аудару, көптеген ұлт
өкілдеріне өздерінің ата қоныстарында тұруына тыйым салу, республикалар мен
аймақтар арасында әкімшілік валютаризмді орнату сияқты саяси шешімдер сеп
болды. Мысалы, ХХ ғасырда Қазақстанда 7 млн.нан астам адам қоныс аударса,
екі революция мен азамат соғысы жылдарында, қуғындау мен жазаға ұшырау,
ашаршылық кезеңінде, демографиялық тоқырау жылдарында 4 млн. дай қазақ
қырылды.
Қоғамның жаңаруы біздің республикамыздың негізгі экономикалық,
әлеуметтік-саяси және рухани өмір салаларында ұлтаралық қайшылықтар
туғызды.
Ұлттық қайшылықтардың шиеленісе түсуіне қарамай этностардың ұлттық
санасы өсіп отырды. Әлеуметтік-саяси құбылысты ескерсек, ұлттық сананың
өсуі кейде жағымды жағымен қатар, жағымсыз жағдайға ұшыратып, ұлтаралық
проблеманы шиеленістіреді. Мысалы, ұйғыр тарихшысы Кебировтың пікірінше,
ұлттық әдет-ғұрыптарының дәріптеушілікке, өз халқын асыра мақтап,
Қазақстандағы қазақ және де басқа халықтардың жетістігі мен үлесін
бағаламауға әкеліп соқтырады. Қазақтардың ұлттық санасының өсуі кезеңінде
оны бұрмалауға, өзгертуге жол бермеу керек.
Олай болса, қазіргі таңда негізгі проблема ұлтаралық қайшылықтар
шешімін дұрыс тәсілдерін, әдістері мен түрлерін таңдай білу керек.
Біздіңше,

24 пікірлер бірлігімен гуманизм идеясы,
жалпы ұлттық мүдде, өзара тиімді шешім іздеу, трайбализмді, ұлтшылдықты,
шовенизмді, космополитизмді, жеңу негізгі орынды болу керек. Тек осы жолы
ғана қатерден сақтап, басқа елдерм мен Қазақстан халықтарының ұлтаралық
қарым –қатынас мәдениетін әрі қарай дамытуға мүмкіндік туғызады.
Ел көлемінде, сондай-ақ Қазақстан мен үкімет арасында іріктелген
кадрларды оқытып, тәрбиелеуді дұрыс орналастыруды жүзеге асыру ұлттық және
жалпы қазақстандықтар мүддесінен жоғары мелекеттік жалпы мүддеден
туындайды. Жершілдікке, жекжаттыққа, ведмоствалық мақсат пен мүддеге
бейімделу соңы протекционизм, трайболизм, тамыр-таныстыққа, сыбайлас
жемқорлыққа, сондай-ақ ұлттық өзімшілдік сияқты қатерлі насырға шабатын
оқиғаларға ұласады.
Ұлттық қарым –қатынас саласында жиынтықталған проблемаларды
нәтижелі шешу-Қазақстан мемлекеті мен үкіметі кадрлар құрамын нығайтып,
кадрлық саясатты жоғары сатыға көтеру-ұлтаралық қарым –қатынас мәдениеті
халықтың интерноцианалдық санасын дамуындағы басты күштерді жандандыру,
ұлтшылдықты, шовенизмді, ұлттық үкіметтікті, т. б. жағымсыз құбылыстарды
болдырмау деп ұғыну керек.
Бұл жерде Қазақстанның ұлттық қарым –қатынасындағы көп жылғы
сәттілігі республикадағы қоғамдық ұйымдар мен еңбек ұжымдарын, партиялық,
советтік, мелекеттік органдарының әртүрлі ұлт өкілдерін процентпен өлшеу
нәтижесінде болғандығын айтуымыз қажет.
Осыған байланысты Алматы мақта мата комбинаты жұмысшыларынан сұрау
жүргізгенде 20,6 %, Шымкенттің қорғасын зауытының жұмысшыларының 18, 2 %.
Алматы және Талдықорған облыстарындағы ауыл шаруашылық еңбеккерлерінің 18 %-
і өз жеолерінде ұлтаралық қатынас саласында басшы орындар мен беделді
лауазымдарға ұлттық не рулық жолмен ғана сайланғандығын айтты.
Ғалымдар айтқандай, қазақстандықтар, осы адамдардың ұлттық және
интернационалдық мүдделерін қаншалықты дәрежеде білдретіндігін ойлаған

25
да жоқ. Мелекет пен үкімет оларды қорғап, әрі көпшілікті өзіне ертіп,. Үлгі
көрсететін саяси көсем бола ала ма? Өкінішке орай. Бұл этносаясатта да,
кадрлық саясатта да ескерілмеген. Қоғамның жаңару жағдайында ұлттық
саясаттың негізгі аспектісін білу қажет, ол объективті қажеттілік.
Адамзат қоғамның бүгіні мен келешегіне аса пәрменді ықпал жасайтын
құбылыстардың бірі-ұлт мәселесі. Себебі, адамзат цевелизация қабілетін
айқындайтын шешуші күш полиэтикалық мелекеттер болып табылады. Демек ұлт
мәселесі әлемдік, планеталық мәселлелер қатарына жатады. Электрондық
төңкерістер, глобальді экономикалық интеграция, халықтардың шаруашылық және
мәдени унификациялануы, ортақ ақпараттық және білімдік кеңістік жасайтын
информациялық төңкерістер заманында ұлттық болмыс, ұлттық діл, ұлттық сана
мен тарихи мәселелер ХХ-ғасырдан ХХІ-ғасырға бір мысқалда маңыздылығын
жоймай ауысады. Ғасырлар тоғысар тұста этникалық топырақ, этникалық
себептер салдарынан әлемнің көптеген региондарында аса күшті қайшылықтар
болып жатыр. Көптеген әлемдік шиеленістер мен қақтығыстар астарында
этникалық себептер тұрғаны ақиқат. Кешегі мызғымастай болып көрінетін,
қуатты кеңес одағының күйреуіне себеп болған да 1986 –жылғы Алматыдағы
Желтоқсан оқиғаларынан басталған ұлттық қозғалыстар. Солтүстік Ирландия,
Күрдістан, Ауғанстан, Тәжікстан, Шешенстан, Прегностровье ауданы т. б.
өкілдері болған, немесе әлі де жүріп жатқан қан төгіс қақтығыстардың түп-
тамыры ұлттық себептерде. Көптеген региондарда ұлттық мәселенің, этникалық
өмірді жандандыруды қамтамасыз ету, өзін-өзі билеу мәселесінің шешімін
таппауы, этносаралық қайшылықтарға және қақтығыстарға себеп болуда. Мысалы,
Югославиядағы Серб басшыларының албан тобына қарсы этноцидтік саясатынан
үлкен соғыс туғанын көрдік.
Сонымен этникалық дағдарыстар салдарынан туындайтын қақтығыстар
мен қайшылықтарды болдырмаудың негізгі этникалық татулықты сақтау.
Қазіргі қоғамды интернационализациялану мен бірігу объективті
заңдылық болғаны мен планета өзінің көп ұлтты, көп нәсілді және көп дінді

26
келбетін сақтауда. Әр этностың өзіне тән жеке белгілерін жойып, ортақ халық
жасау міндеті күн тәртібінде жоқ. Халықтардың бірігіп жақындасуы объективті
тенденция болғанымен, этникалық ерекшеліктердің де сақталып, дамуы да
сондай объективті заңдылық ретінде қалып отыр. Әлемдегі 200 мелекеттің 180-
і полиэтникалық елдер. Жер шарында халықтар саны 2000-дай болып, 5,5 мыңдай
тілде сөйлеуде. Сондықтан этникалық –ұлттық мәселелерді зерттеу,
этносфераны позитивті бағытта модернизациялауға қабілетті ұлт саясатын
жүргізу көп ұлтты мемлекеттің қайсысы үшін болмасын маңызды.
Этникалық татулық қоғамдық келісімді сақтау болмаған жерде
мемлекеттің күйреуі ықтимал. Сондықтан этношындықты зерттеу, этносфераның
дамуын реттейтін негізделген ұлт саясаты концепциясын жасау этносаясаттану
ғылымынык приоритетті міндеттерінің бірі.
Қазақстан үшін де этникалық үрдістерді үнемі реттеп отыру
саясаты аса қажет. Себебі, қазақстанда саяси экономикалық жүйелердің
алмасуы кезеңінде күрделі этнодемографиялық, этноәлеуметтік және этносаяси
процестер жүруде. Полиэтникалық Қазақстан халқы елдегі 131 ұлт пен
этникалық топтпр арасында татулық пен этносаралық интеграция болмаса
тәуелсіз мемлекетте келешек болмайтындығына көз жеткізіп отыр. Ендігі
этношындыққа талдау жасасақ, ұлт мәселесінің Қазақстандықтар үшін
маңызының арта түскенін түсінеміз. Себебі, транзитті қоғам жағдайында
демографиялық дағдарыс тереңдей түсті, Қазақстан халқы 1989-жылғы 16,2 млн.
адамнан 1999-жылы 14,9 млн. адамға дейін немесе 7,7 пайызға азайды.
Халықаралық миграцияның мөлшері де тым асқынып кетті. 1991-1998 жылдар
ырасында Қазақстан халқының саны таяу және алыс шетелге қоныс аударғандар
есебінен 1462,4 мың адамға азайды. Ал, әр Қазақстандықтың жылдық табысы
1989-1996 жылдар арасындағы 2200 американ долларынан 620 долларға кеміген.
Бір сөзбен айтқанда, ел-жұртымыздың әл-ауқаты төмендеп, кедейлену
мен тоқырау етек жая түскені қазіргі кезең шындығы.

27
Біз төменде тәуелсіз жас республикамыздың этносаясат ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.