Дүниежүзілік сауда ұйымына ену жағдайында банктердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және жоғарылатудың теориялық негіздері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫНА ЕНУ ЖАҒДАЙЫНДА БАНКТЕРДІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫЛАТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енудің банктердің бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан мәселелері мен перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Банктердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және жоғарылату негізгі формалары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3.Банк сферасындағы бәсекелік қатынастардың ұйымдастырудағы халықаралық тәжірибе және Базель келісімдерінің ролі
2 «КАЗКОММЕРЦБАНК» АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ.ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ ЖӘНЕ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ САПАСЫНА ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1«Казкоммерцбанк» АҚ балансын және несие қоржынының құрылымын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Қаржыландыру базасын бағалау және «Казкоммерцбанк» АҚ қаржылық қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Капитализация дәрежесіне және қызмет ету тиімділігін бағалау.
2.4. Несиелеу тәжірибесіне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.БАНКТЕРДІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫЛАТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1.Сарапшылық бағалау әдісін қолдану арқылы екінші деңгейлі банктердің бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштерін жасау және енгізу ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Бәсекеге қабілеттілікті ұсынылатын альтернативті көрсеткіштерді есептеу негізінде банктің бәсекеге қабілеттілігін бағалау бойынша ұсыныстар жасау...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫНА ЕНУ ЖАҒДАЙЫНДА БАНКТЕРДІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫЛАТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енудің банктердің бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан мәселелері мен перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Банктердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және жоғарылату негізгі формалары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3.Банк сферасындағы бәсекелік қатынастардың ұйымдастырудағы халықаралық тәжірибе және Базель келісімдерінің ролі
2 «КАЗКОММЕРЦБАНК» АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ.ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ ЖӘНЕ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ САПАСЫНА ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1«Казкоммерцбанк» АҚ балансын және несие қоржынының құрылымын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Қаржыландыру базасын бағалау және «Казкоммерцбанк» АҚ қаржылық қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Капитализация дәрежесіне және қызмет ету тиімділігін бағалау.
2.4. Несиелеу тәжірибесіне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.БАНКТЕРДІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫЛАТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1.Сарапшылық бағалау әдісін қолдану арқылы екінші деңгейлі банктердің бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштерін жасау және енгізу ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Бәсекеге қабілеттілікті ұсынылатын альтернативті көрсеткіштерді есептеу негізінде банктің бәсекеге қабілеттілігін бағалау бойынша ұсыныстар жасау...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі ғаламдану және ұлттық экономикалардың интеграциялануы заманында Қазақстанға бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылуды уақыттың өзі талап етіп отыр. Қойылған мақсатқа жету үшін әлеуметтік –экономикалық және құқықтық реформалар тұрғысынан мемлекет тарапынан да, жеке меншік сектор тарапынан да көптеген шаралар жасалып жатыр. Бүгінгі күні негізгі және артықшылықты міндеттердің бірі қазақстан экономикасының әлемдік экономикалық жүйеге ары қарай және тереңдетілген интеграциясы, бұл аспектіде Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуі болып табылады. Қазақстанның ДСҰ-ға енудің экономиканың нақты секторларына және соның ішінде банк секторына салдары қандай және
Қазіргі ғаламдану және ұлттық экономикалардың интеграциялануы заманында Қазақстанға бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылуды уақыттың өзі талап етіп отыр. Қойылған мақсатқа жету үшін әлеуметтік –экономикалық және құқықтық реформалар тұрғысынан мемлекет тарапынан да, жеке меншік сектор тарапынан да көптеген шаралар жасалып жатыр. Бүгінгі күні негізгі және артықшылықты міндеттердің бірі қазақстан экономикасының әлемдік экономикалық жүйеге ары қарай және тереңдетілген интеграциясы, бұл аспектіде Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуі болып табылады. Қазақстанның ДСҰ-ға енудің экономиканың нақты секторларына және соның ішінде банк секторына салдары қандай және
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену жағдайында банктердің бәсекеге
қабілеттілігін бағалау және жоғарылатудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енудің
банктердің бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан мәселелері мен
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Банктердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және жоғарылату негізгі
формалары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..
1.3.Банк сферасындағы бәсекелік қатынастардың ұйымдастырудағы халықаралық
тәжірибе және Базель келісімдерінің ролі
2 КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ ЖӘНЕ НЕСИЕ
ҚОРЖЫНЫНЫҢ САПАСЫНА
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
2.1Казкоммерцбанк АҚ балансын және несие қоржынының құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2.2.Қаржыландыру базасын бағалау және Казкоммерцбанк АҚ қаржылық
қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
2.3 Капитализация дәрежесіне және қызмет ету тиімділігін бағалау.
2.4. Несиелеу тәжірибесіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.БАНКТЕРДІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫЛАТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1.Сарапшылық бағалау әдісін қолдану арқылы екінші деңгейлі банктердің
бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштерін жасау және
енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ..
3.2. Бәсекеге қабілеттілікті ұсынылатын альтернативті көрсеткіштерді
есептеу негізінде банктің бәсекеге қабілеттілігін бағалау бойынша ұсыныстар
жасау...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
қазіргі ғаламдану және ұлттық экономикалардың интеграциялануы
заманында Қазақстанға бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылуды
уақыттың өзі талап етіп отыр. Қойылған мақсатқа жету үшін әлеуметтік
–экономикалық және құқықтық реформалар тұрғысынан мемлекет тарапынан да,
жеке меншік сектор тарапынан да көптеген шаралар жасалып жатыр. Бүгінгі
күні негізгі және артықшылықты міндеттердің бірі қазақстан экономикасының
әлемдік экономикалық жүйеге ары қарай және тереңдетілген интеграциясы, бұл
аспектіде Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуі болып табылады.
Қазақстанның ДСҰ-ға енудің экономиканың нақты секторларына және соның
ішінде банк секторына салдары қандай және
1. Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену жағдайында банктердің бәсекеге
қабілеттілігін бағалау және жоғарылатудың теориялық негіздері
1.1. Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енудің банктердің
бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан мәселелері мен перспективалары
Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ) 1995 жылы құрылған. Ол Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін жасалған Тарифтер және сауда жөніндегі бас келісімнің (ГАТТ)
жалғасы болып табылады.
1998 жылы Женевада ГАТТ-тың алтын мерейтойы атап өтілді. Ол бір жақты іс-
әрекеттерді тоқтату механизмі арқылы дүниежүзілік сауданы реттеуге арналған
жүйе 50 жыл бойы қолданылып, өзінің көп жақты тауарлар айырбастаудың
құқықтық негізі ретінде тиімділігін дәлелдеді. Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейінгі жылдар дүниежүзілік сауданың өркендеуімен сипатталды. Экспорттың
жылына орта есеппен 6%-ға өсті. 1997 жылғы сауданың жалпы көлемі 1950 жылғы
деңгеймен салыстырғанда, 14 есе өсті.
Жүйе ГАТТ шеңберінде сауда келіссөздердің (кезеңдердің) өткізілу барысында
қалыптасты. Алғашқы кезеңдерде негізімен тарифтерді төмендету, одан кейін
антидемпинг және тарифтік емес мәселелерді де қамтыды. Соңғы кезең - 1986-
1994жж. "Уругвай кезеңі" қызметтер саудасы мен зияткерлік меншік
құқықтарының сауда аспектілеріне қарай кеңейілуі барысында ДСҰ құрылған
болатын. Сонымен, ГАТТ механизмі сауда дамуының қазіргі уақыттағы кезеңі
үшін жетілдіріліп, жаңартылған болатын. Оған қоса, ГАТТ жүйесі, халықаралық
ұйымы бола тұрып, шындығында бұл мәртебеге ие болған жоқ, ал ДСҰ БҰҰ
жүйесінің арнайы мекемесінің заңды мәртебесіне ие болды.
Дүниежүзілік сауда ұйымы: негізгі ережелер мен нормалар
ДСҰ халықаралық сауда жүйесінің ұйымды-құқықтық негізін құрайды. ДСҰ көп
жақты сауда келіссөздерінің Уругвай кезеңі 1993 жылғы 15 желтоқсанында
аяқталып, 1994 жылдың сәуір айында қол қойылғаннан кейін 2005 жылдың 1
қантарында құрылды. ДСҰ Тарифтер мен сауда жөніндегі бас келісімнің (ГАТТ)
мұрагері болып табылады.
ДСҰ-ның ГАТТ-тан айырмашылығы мемлекеттердің ұлғайтылған қатарында (146 ел
2003 жылдың шілде айы) ғана емес, сондай-ақ, өзі қатысатын іс-әрекетінің
кеңейтілген көлемдерінде. ГАТТ тек тауарлар саудасы саласында ғана әрекет
етсе; ДСҰ тауарлар мен қызметтер саудасын, сондай-ақ зияткерлік меншік
құқықтарын қорғауды қамтиды. Сонымен қатар, ол келіссөздер мен
келіспеушілік түзету барысында елдер арасында сауда қарым-қатынасты
қалыптастыратын форум болып табылады.
ДСҰ-ның құқықтық жүйесі Мараккеш келісімі, немесе ДСҰ-ны құру жөніндегі
келісім және әр қосымшасы халықаралық сауда жекелеген мәселелері бойынша
жасалған халықаралық-құқықтық уағдаластықтары бар 4 қосымшасы негізінде
анықталған. ДСҰ жөніндегі келісімде 29 келісім, оның 17 және олармен
байланысты құқықтық құжаттар 1, 2 мен 3 қосымшасы бар (Көп жақты Сауда
Келісімдер) осы Келісімнің ажырамас бөлігі бола тұрып, ДСҰ-ның барлық
мүшелері үшін міндетті. Қалған келісімдер және олармен байланысты құқықтық
құжаттар 4 қосымшаға енгізілген (бұдан әрі Саны шектеулі қатысушыларымен
сауда келісімдер) ДСҰ-ның барлық мүшелері үшін міндетті. Барлық
келісімдер сауда саласында ұлттық заң шығару мен нормативтік актілерді
әзірлеу мен қолдану барысында үкімет басшылыққа алатын негізгі келісімді
міндеттіліктерді анықтайды.
ГАТТ пен ДСҰ екі басты принципте негізделген, осының нәтижесінде,
халықаралық-құқықтық тәжірибеде төрт негізгі элемент қалыптасты.
Екі басты принциптер – бұл кемсітуден бас тарту және нарықтық тиімділік,
немесе алдын ала болжалынатын, ашық, өзара қауіпсіз нарықтарға қол
жеткізу.
Төрт негізгі элемент:
ұлттың ең қолайлы жағдай туғызу режимі (РНБ);
ұлттық режим;
тарифтерді шекарадағы қорғаудың жалғыз немесе қалаулы құралы ретінде
қолдану;
транспоренттік пен ашықтық.
Ұлттың ең қолайлы жағдай туғызу режимі (РНБ) ДСҰ мүшелері басқа мүше елден
импортталатын тауарлар мен қызметтерге көз-қарастары бірдей екенін көрсетіп
отыр, дәлірек айтсақ, ДСҰ мүше елдерінен импортталатын тауарлар мен
қызметтерге қатысты ең қолайлы жағдай жасалатын қызметтер мен тауарларға
сияқты ережелер қолданылады. Бұл шекарадағы кемсітуден бас тартудың
белгісі. Есепгенде ДСҰ алдына бірқатар талаптарды, мысалы үшінші елдермен
жаңа кедергілердің орнатылуына жол бермеу, қоятын аймақтық кедендік одақтар
мен еркін сауда аймақтары.
Ұлттық режим дегеніміз кез келген шекералық режимнің талаптарына сәйкес
келуі орнатылғаннан кейін және олар ішкі (ұлттық) нарыққа шығарылғаннан
кейін барлық импортталатын тауарлар мен қызметтер ұлттық нарығындағы ұлттық
тауарлар мен қызметтердей жағдайларға тап болады, басқа сөзбен, ішкі
нарықтағы отандық тауарлар алынатын ішкі салықтар артпауы тиіс. Бұл ішкі
(ұлттық) нарықтағы кемсітуден бас тарту болып табылады.
ДСҰ-ның жоғарғы органы болып ұйымның барлық қатысушыларының өкілдерін
біріктіретін Министрлік конференция табылады. Конференцияның сессиялары
Уругвай кезеңі келісімдеріне қатысты басты мәселелер бойынша шешімдерді
талқылау мен қабылдау мақсатында екі жылдың ішінде кем дегенде бір рет
өткізіледі. Бірінші конференция 1996 жылдың желтоқсан айында Сингапурда,
ГАТТДСҰ елужылдық қызметінің нәтижелері талқыланған екінші сессия 1998
жылдың мамыр айында Женева қаласында өткізілген, Соңғы Министрлік
конференция 2001 жылдың қараша айында Доха қ. (Катар) өткізілді, оның
нәтижесінде көп жақты келіссөздердің жаңа кезеңі басталған болатын. Келесі
конференция 2003 жылдың 10-14 қыркүйек аралығында (Канкун қ., Мексика)
өткізілетін болады.
ДСҰ Министрлік конференциясы Сауда және даму жөніндегі комитетті, төлем
балансын қамтамасз ету мақсатында шектеулер жөніндегі комитетті, Бюджет,
Қаржылар және әкімшілік жөніндегі комитетті, сондай-ақ Қоршаған орта
жөніндегі комитетті бекітеді.
Министрлік конференция ДСҰ-ның Бас директорын тағайындайды. Қазіргі уақытта
ДСҰ-ның Бас директоры Супачай Панитчпакди мырза. Бас директор ДСҰ
Хатшылығыны бөлімшелерінің қызметкерлерін тағайындайды және олардың
міндеттері мен Министрлік конференция бекіткен ережелерге сәйкес қызмет ету
шарттарын анықтайды.
Қажет болағнда, сессиялар арасында (жылына 8-10 рет) күнделікті және
рәсімдеу мәселелерін шешу мақсатында ДСҰ барлық қатысушыларының өкілдерінен
тұратын Бас кеңес шақырылады. Оған қоса, Бас кеңес Дауаларды шешу жөніндегі
органның және сауда саясатын шолу жөніндегі органныңң қызметін реттейді.
Бас директордың басқаруымен Тауарлар саудасы жөніндегі кеңес, Қызметтер
саудасы кеңесі және Зияткерлік меншік құқықтарының сауда аспектілері
жөніндегі кеңес, сондай-ақ ДСҰ мәселелерін жөніндегі басқа органдар жұмыс
істеуде. Тауарлар мен қызметтер саудасы жөнінлегі комиттің шеңберінде
Келісмідер жөніндегі комитеттер мен келіссөздер жүргізетін топтар құрылған.
Кеңестер мен комиттердегі мүшелік ДСҰ кез келген мүшесі үшін ашық. Сонымен
қатар, плюрилатералдық (көп жақты) келісімдерді жүзеге асыруды бақылау
жөніндегі органдар қызмет етуде.
Шешімдерді қабылдау. ДСҰ-да шешімдер консенсус негізінде жиі қабылданады.
Ол жоқ болған жағдайда, басқасы белгіленбесе, шешім дауыстардың көпшілігі
негізінде қабылданады. Тауарлар, қызметтер, зияткерлік меншік, жүктеген
міндеттіліктерден босату жөніндегі Келісімдердің ережелерін түсіндіру
бойынша шешімдер дауыстардың ¾ бөлігімен қабылданады. Қатысушылардың
құқықтары мен міндеттеріне әсерін тигізбейтін түзетулер, сондай-ақ жаңа
мүшелерді қабылдау дауыстардың 23 бөлігін талап етеді (тәжірибе
көрсеткендей, консенсус негізінде)
ДСҰ-дағы мүшелік беретін артықшылықтар
ДСҰ мүшелігінен алынатын жалпы болашақ артықшылықтар төмендегідей
сипаттауға болады:
- ДСҰ мүшелерімен сауда қарым-қатынастарды дамудағы сенімділік пен алдын
ала болжауға мүмкіншілік;
- ДСҰ мүшелері иеленетін құқықтарды пайдалану;
- сауда қарым-қатынастарды қауіпсіздік қамтамасыз ететін сауда саясаты мен
сауда серіктерімен жүргізілетін тәжірибенің ашықтық деңгейінің едәуір өсуі;
- сауда серіктер кемсітілген жағдайда, сауда мүдделерінің қорғалуын
қамтамасыз ететін ДСҰ шеңберіндегі дауларды шешу механизміне қол жеткізу;
- ДСҰ шеңберінде өткізілетін көп жақты сауда келіссөздерге қатысу арқылы
ДСҰ-ны сауда және экономикалық мүдделерді дамыту құралы ретінде пайдалану.
ДСҰ келісімдері мүше елдері үшін сыртқы сауданы, ең алдымен, экспортты
дамытуға мүмкіндік береді және қауіпсіз да, алдын ала болжанатын сауда
ортасын қалыптастыруға апаратын қатаң көп жақты ережелерді қамтамасыз
етеді. Осының нәтижесінде ДСҰ-ның мүшелігіне кірмейтін елдер халықаралық
саудаға соншалықты тиімді шарттар негізінде қатыса алмайды, себебі осы
келісімдерді белгіленген тиімділік оларға таралмайды. Мысал ретінде ДСҰ-ның
төмендегідей келісімдерін атап өтуге болады:
Тоқыма және киім жөніндегі келісім – қатыспайтын елдер осы келісімде
белгіленген сауданы либерализациялау нәтижесінде пайда болатын артықшыларды
пайдалана алмайды, ең алдымен ол онжылдық өтпелі кезең бойы сақталатын
шектеулерге жататын тауарларға қатысты импорттық квоталарды біртіндеп
жоюмен байланысты. Оған қоса, қатыспайтын елдер тоқыма мен киімдерінің
экспортына қатысты шектеулердің, жою мерзімін белгілемеусіз, қолданысқа
енгізілуіне тап болуы мүмкін.
Ауыл шаруашылық жөніндегі келісімдер – қатыспайтын елдер нарыққа қол
жеткізу бойынша ДСҰ мүше елдеріне ғана таралатын ең аз міндеттіліктерден
шығатын артықшылықтарды пайдалана алмайды. Екінші жағынан, ДСҰ мүшелері
өткізген тарификациялау нәтижесінде, олардың ауыл шаруашылық өнімін
экспорттаудан жоғары кедендік баждар алынады. Ауыл шаруашылық жөніндегі
келісім ДСҰ мүшелерінің ауыл шаруашылық өніміне қатысты сандық импорттық
шектеулерге тыйым салғанына қарамастан, сауданың кейбір ірі қатысушылардың
Уругвай кезеңінің нәтижесінде өзгерістер енгізілген заңнамалары қатыспайтын
елдердің ауыл шаруашылық өнімдерінің импортына қатысты сандық шектеулердің
қолданылуына жол беріледі.
Атдимепинг, субсидиялар мен өтемдік шаралар жөніндегі келісімдер – осы
келісімдерге сәйкес ДСҰ-ның барлық мүшелері антидемпинг және өтемдік тергеу
жұмыстары нәтижесінде зиян келтіру фактін тексеруге құқылы. Сонымен қатар,
кейбір ірі қатысушылардың Уругвай кезеңінің нәтижесінде өзгерістер
енгізілген заңнамаларына сәйкес қатыспайтын елдерден импортталатын тауарлар
зиян келтіру фактін тексеруге жатпайды. Оған қоса, тәжірибе көрсеткендей,
ДСҰ-ға қосылмаған елдерге қарсы кемсіту шарасы болып табылатын және мүше
елдерге қатысты ДСҰ ережелерімен тыйым салынған (бағалар бойынша
міндеттіліктерге ғана жол беріледі) антидемпинг шараларын реттеу барысында
сандық шектеулер қолданылуы мүмкін.
Қорғау шаралары жөніндегі келісім – осы келісімнің басты ережелері (РНБ
негізінде ең аз кемсітуге қарсы күресу шараларын қолдану; экспортты еркін
түрде шектеу жөніндегі келісімдердің күшін жою; ақыл-кеңес беру мен
хабарландыру сияқты, қорғау шараларын ендіру бойынша рәсімдерді ұстанудың
қажеттілігі) қатысуға жоспарлайтын елдерге таралмайды, осының нәтижесінде
олардың халықаралық саудада кемсітілуі күшейе түсіу мүмкін.
Қызметтер саудасы жөніндегі бас келісім қызметтер саудасын ашықтық пен
біртіндеп либерализациялау негізінде дамыту, барлық сауда серіктерінің
экономикалық өркендеуі мен дамып келе жатқан елдерді дамыту мақсатында
қызметтер саудасына қатысты негіздер мен ережелердің жиынтығын құрайды.
Саудадағы техникалық кедергілер жөніндегі келісім (ТКК) міндетті
стандарттардың бар болуының нәтижесінде пайда болған кедергілерді шектеу
шараларын алдын ала көздейді және саланың мүмкіндігінше транспаренттілігін
қолпаштайды. ДСҰ мүше елі территориясына басқа мүшелер импорттайтын
тауарлар үшін стандарттар мен сертификациялау саласында ең қолайлы жағдай
туғызу режимін қамтамасыз етеді.
ДСҰ-ға кіру процессі өзара байланысқан үш сатыдан тұрады:
1.Қосылуға жоспарлайтын елдің сыртқы сауда режимін және оның ДСҰ көп жақты
сауда келісімдерімен сәйкес келуін қарастыру.
Бұл төмендегідей жолмен жүзеге асырылады: қосылуға жоспарлайтын ел
сауалнамалар мен жауаптар барысында қарастырылатын сыртқы сауда режимі
туралы меморандумын ұсынады, одан кейін қосылу шарттарын белгілейтін Жұмыс
Тобының Баяндамасы мен қосылу хаттамасы дайындалады. Қосылудың осы сатысы
көп жақты негізде ДСҰ-ның барлық мүдделі мүшелердің қатысуымен жүзеге
асырылады, әйткенмен, сыртқы сауда режимге қатысты кейбір мәселелер
қосылуға жоспарлайтын. және ДСҰ-ның жекелеген мүшелері арасындағы ресми
емес екі жақты немесе көп жақты келіссөздерді талап етуі мүкін.
Қазақстанның қосылуы жөніндегі келіссөздер барысында төмендегідей салаларда
сауалнамалар туындады:
бағаны түзеуді реттеу ережелері мен тәжірибесі;
салықтандыру жүйесі;
жекелеген экономикалық, ең алдымен ауыл шаруашылық салалардағы субсидиялар;
шетел инвестициялардың режимі;
төлем балансы;
импорттың кедендік тариф, сонымен қатар кез келеген тарифтік
преференциялар, кедендік баждар, тарифтік алымдар саласындағы ескертулер,
т.б.;
қорғау шаралары мен ұлттық өндірушілерді қорғау шаралары (антидемпинг және
өтемдік шаралар);
импорттық лицензиялау;
экспортты реттеу;
мемлекеттік сауда кәсіпорындары;
импорт тауарларын стандартизациялау және сертификациялау жүйесі, санитарлық
және фитосанитарлық шаралар;
валюта айырбастау;
сыртқы сауда жөніндегі статистика мен басылымдар;
зияткерлік меншік құқықтарын қорғау жүйесі.
2.Тауарлар саудасы саласындағы міндеттіліктер жөніндегі келіссөздер (ең
алдымен импорттық тарифтердің көлемін азайту мен өзара үйлестіру арқылы).
Осы келіссөздер қосыллуға жоспарлайтын елмен екі жақты негізде басты сауда
серіктерімен (әдеттегідей негізгі және ең маңызды экспортер) жүргізіледі.
Тарифтік ауыл шаруашылық саласындағы арнайы босаңдықтарды (дәлірек айтсақ,
нарыққа қол жеткізу, экспорттық субсидиялар мен ішкі қолдау шаралары),
қоса, тарифтік босаңдықтардың тізбеі қосылу жөніндегі хаттаманың ажырамас
бөлігі бола тұрып, РНБ негізінде ДСҰ-ның барлық мүшелерне таралады.
3. Қосылуға жоспарлайтын елдің қызметтер саудасы саласындағы
міндеттіліктерді жетілдіру жөніндегі келіссөздер де екі жақты негізде
жүргізіледі, олардың нәтижесінде қосылу хаттамасымен қоса ұсынылатын
міндеттіліктер тізбесі әзірленеді. Осы тізбе РНБ негізінде ДСҰ-ның басқа
мүшелеріне де таралады. Оған қоса, қосылуға жоспарлайтын елдің жекелеген
елдер – сауда серіктері үшін РНБ алып тастауды келістіру мүмкіндігі бар.
ДСҰ-ға қосылуға үміттенетін елдер үшін ең маңызды шарт - ұлттық
сыртқыэкономикалық қызметін реттейтін заңнамасы мен тәжірибесін Уругвай
кезеңі атты келісімдер жиынтығының ережелеріне сәйкестіру. Соңғы кезең
қосылатын елдің заң шығару органының құжаттар пакетін бекіту болып
табылады.
ДСҰ-ның айқын ерекшелігі өзара тиімді шарттар, ашықтық пен ұйым мүше
елдерінің теңдігіне негізделген еркін сауда шараларын қамтамасыз ету
мақсатында сауданың халықаралық ережелері мен тәртіп шараларын
қалыптастыруда.
Еркін сауда саясатының шағын ішкі нарығын иеленетін және кеңейтіліп бара
жатқан дүниежүзілік нарықтарына шығуды қажет ететін Қазақстан үшін
маңыздылығы анық. Халықаралық құқығына негізделген және алдын ала
болжалатын ДСҰ шарттары Қазақстан үшін ішкі мүмкіндіктерді пайдалана
отырып, сауда серіктерімен жарыста бәсеке қабілеттілігін көрсетуге
мүмкіншілік туғызады.
Кез келген елдің ДСҰ-ға кіру мақсаты жекелеген басымдылықтарды пайдалану
болып табылады.
Қазақстан алдында төмендегідей басымдылықтар қалыптасқан:
Дамуға жағдай жасайтын дүниежүзілік шаруашылық пен дүниежүзілік
құрылымдармен біріккен, ашық нарықтық экономикасы тән ел болып танылғанымен
қатар, Қазақстан ДСҰ-ның барлық мүшелерімен қарым-қатынас орнату барысында
бірден ең қолайлы жағдай туғызу режимін (РНБ) иеленеді.
Оған қоса, Қазақстан өзінің тауарлары үшін қосымша да, тиімді транзит
жолдарына ие болады. Ол Қазақстандағы өңдеу өнеркәсібінің отандық
тауарларының сыртқы саудасын дамыту үшін аса маңызды.
Қысқа- мен ортамерзімді жоспарлар шеңберінде Қазақстан үшін ДСҰ-ға кірудің
ең алдымен өңдеу өнеркәсібі мен жоғары технологиялық өндірісті дамыту
мақсатында инвестицияларды пайдалану тұрғысынан маңызды.
Қазақстанның экспорттық тауарларына, ең алдымен антидемпинг тексерістері
барысында қолданылатын сауда дауларына қатысты ДСҰ-ның режимі маңызды бола
тұрып, ДСҰ белгілеген рәсімдер шеңберінде сауда-саяси дауларды әділетті
жолмен шешуге жағдай жасайды.
ДСҰ-ға кірісімен, Қазақстан ұлттық мүдделерді басшылыққа алып, дүниежүзілік
сауданы реттейтін ережелерді жетілдіруде қатысуға құқықты иеленуге
жоспарлай алады.
Сонымен қатар, сыртқыэкономикалық саясат пен үкіметтер, ДСҰ мүше елдерінің
ниеттері туралы күнделікті ақпаратты алу мүкіншілігі пайда болып, нәтижелі
сауда саясатын ұстануға жағдай жасайды.
Ішкі нарықтағы озық технологиялар, тауарлар, қызметтер мен ішкі
инвестициялардың ендірілуін белсендіру нәтижесінде ұлттық өнімінің сапасы
мен бәсеке қабілеттілігін жоғарлату үшін жағдай жасау, халықаралық сапа
стандарттарын ендіру.
Импорт көлемінің ұлғаюы нәтижесінде тұтынушының бағасы төмендеу
тауарларының кеңейтілген қатарына қолы жетеді.
Міндеттер – Қазақстанның ДСҰ-дағы мүшелігінен жоспарланатын нәтижелерге
жету Қазақстанның осы ұйымға кіру шарттары және тауарлар мен қызметтер
отандық нарығына шығуды қамтамасыз ету бойынша Қазақстан жүктейтін
міндеттемелердің деңгейіне байланысты.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жөніндегі келіссөздер негізінде ДСҰ-ның Женева
қаласындағы Хатшылығында Жұмыс Тобының мүдделі мүше елдерінің қатысуымен
жүйелік мәселелер, ауыл шаруашылық мәселелері жөнінде көпжақты отырыс
түрінде, тауарлар мен қызметтер нарығына қол жеткізу мәселелері жөнінде екі
жақты отырыс түрінде өткізіледі.
Келіссөздер барысында төрт негізгі бағыт талқыланады:
1.Тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі келіссөздер ДСҰ мүше елдерімен
бірлесіп, Қазақстан ДСҰ-ға қосылысымен, қолдану құқықтарын иеленетін
импорттық кедендік баждарды үйлестірудің ең жоғарғы деңгейін анықтау мен
келісуді қамтиды.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі Жұмыс Топ құрамына кіретін ДСҰ-ның 36
мүше елінің қатарынан 15 ел, олардың ішінде АҚШ, ЕО, Жапония, Канада,
Австралия, Швейцария ең маңызды бола тұрып, тауарлар нарығына қол жеткізу
жөніндегі екі жақты келіссөздер жүргізуде.
Қазақстанның тарифтік ұсыныстары төмендегідей негіздерді есепке алу
нәтижесінде жетілдірілген:
Бірінші негіз – 2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының
мемлекеттік индустриалды-инновациялық дамудың бағдарламасы және 2003-2005
жылдарға арналған мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасында
белгіленген жоспарлар негізінде ұлттық экономиканың қысқа- және
ортамерзімді қорғалудың тиімді деңгейін қамтамасыз етудің қажеттілігі.
Екінші негіз – Қазақстанның ЕурАзЭҚ-дағы мүшелігінің шарттарын
мүмкіндігінше есепке алу.
Қазақстанның тарифтік ұсыныстарының негізінде салалық министрліктер мен
отандық тауар өндірушілерінің ескертулерін есепке алумен жетілдірілетін
импорттық кедендік баждарының бағамаларын үйлестіру деңгейлері жатыр.
2. Шетел қызметтер жабдықтаушыларының қазақстандық нарыққа қол жтекізу
шарттарын келістіру мақсатында қызмет нарығына қол жеткізу жөніндегі
келіссөздер. Келіссөздердің негізін Қазақстанның қызметтер нарығына қол
жеткізу жөніндегі ұсыныстарын талқылау құрайды.
Қазіргі таңда қазақстандық қызметтер нарығына қол жеткізу шарттары жөнінде
келіссөздерді Жұмыс Тобының 8 мүше елі, атап айтқанда, Австралия, ЕО,
Канада, Латвия, Польша, АҚШ, Швейцария, Жапония жүргізіп жатыр.
Қазіргі уақытта Қазақстан қызметтер нарығына қол жеткізу жөнінде БҰҰ
Топтастырғышының 155 қызмет көрсету салаларының жалпы санынан 76 (немесе
49%) сала бойынша келіссөздер жүргізіп жатыр.
Қазақстандық экономикасы үшін тиісті қорғау дәрежесін талап ететін сезімтал
қызмет көрсету салаларының тізбесіне қаржылық, құқықтық, сауда-саттық,
көліктік, телекоммуникациялық, туристік, құрылыс қызметтері енгізілген.
3. Ауыл шаруашылық жөніндегі көп жақты арнайы келіссөздер.
Күрделі табиғи-климаттық жағдайлармен, ескірген техника мен
технологиялармен, тауарларды сату нарықтарына географиялық алыстығымен,
теңіз жолдарына тікелей шығудың жоқтығымен сипатталатын Қазақстан үшін
ауыл шаруашылық жөніндегі келіссөздер, Қазақстан халқының 44 пайызы ауыл
тұрғындары болғандықтан, әлеуметтік тұрғыдан аса маңызды.
Қажетті тарифтік қорғау деңгейін қамтамасыз ету, ауыл шаруашылығының ішкі
қолдау көлемін және экспорттық субсидиялардың дәрежесін қамтамасыз теу
мақсатында Жұмыс Тобының мүше елдері ауыл шаруашылық жөніндегі көп жақты
келіссөздерді өткізуде.
4. Жүйелі мәселелер жөніндегі келіссөздер Қазақстан ДСҰ мүшесі ретінде
міндеттіліктерін орындау үшін заң шығару және оны пайдалану саласында
қолданылатын шараларды анықтау мақсатында өткізіледі. Келіссөздердің
негізін жұмыс Тобының Баяндамасы құрайды.
Аталған келіссөздер барысында экономикалық саясаттың, атап айтқанда,
валюттік айырбастау мен төлем жүйесі, инвестициялық режим, мемлекеттік
меншік пен жекешелендіру, баға түзу, бәсекелестік саласындағы саясат сияқты
жүйелі мәселелері ДСҰ мүше елдерімен талқыланады. Оған қоса, тауарлар мен
қызметтер саудасына әсерін тигізетін саясатты жетілдіру және жүзеге асыру
механизмі жөніндегі мәселелер қарастырылып, келісіледі.
2004 жылы Қазақстан Республикасының келіссөз жүргізген тобы отандық
қызметтер мен тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі ұсыныстарды
Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жөніндегі жұмыс Тобының (бұдан әрі – ЖТ) мүше
елдерімен талқылау бойынша бірқатар екі жақты және бір жақты келіссөздерді
өткізді
Осының нәтижесінде, 2004 жылдың 1-11 наурыз аралығында Женева қаласында
тауарлар мен қызметтер нарығына қол жеткізу жөніндегі екі жақты
келіссөздердің 10 кезеңі өтті.
Тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі екі жақты келіссөздер.
Қазақстанның тарифтік ұсыныстары жөніндегі екі жақты келіссөздер Жұмыс
Тобының 11 мүше елімен, атап айтқанда, Бразилия, Жапония, Куба, Канада,
Швейцария, Мексика, АҚШ, ЕО, Австралия, Болгария, Корей Республикасымен
өткізілді. Келіссөздер нәтижесінде Жапония, Куба, Мексика елдерімен
тауарлар жөніндегі келіссөздер аяқталу кезеңіне мүмкіндігінше жеткізілді,
ал Канада, Болгария, АҚШ елдерімен тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі
егжей-тегжейлі келіссөздер өткізілген болатын.
Қызметтер нарығына қол жеткізу жөніндегі екі жақты келіссөздер.
Қазақстанның қызметтер бойынша міндеттіліктерін талқылау Жұмыс Тобының 5
мүше елімен, атап айтқанда Жапония, Канада, АҚШ, ЕО, Австралиямен
өткізілді. Келіссөздердің нәтижесінде құқықтық қызметтер бойынша
контрпартнерлер болып табылатын бірқатар елдердің сұраныстары қайта алынды,
сондай-ақ Қазақстан сезімтал қызмет көрсету саларында (құрылыс, сәулет,
энергетикалық, көліктік, қаржылық, телекоммуникациялық, есептеуші техника
негізінде көрсетілетін қызметтер, т.б) Қазақстан енгізген шектеулер бойынша
түсініктемелер берілген.
2004 жылдың 3 наурызында Женева қаласында Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі
жөніндегі Жұмыс Тобының ауыл шаруашылықты қолдау бойынша плюрилатералдық
отырысы өткізілді
Аталған отырысқа жұмыс Тобының 10 мүше елі, атап айтқанда АҚШ, ЕО, Канада,
Жапония, Швейцария, Австралия, Бразилия, Қытай, Тайвань, Корея қатысты.
Отырыс барысында отандық аграрлық кешенін қолдау шаралары, экспорттық
субсидиялары, ДСҰ-ға қосылудан кейін жұмысқа дайындылық өткізу және
Қазақстан Рсепубликасының ауыл шаруашылық саласындағы заңнамасын ДСҰ
келісімдерінің негіздері мен ережелеріне сәйкестіру.
2004 жылдың 4 наурызында Женева қаласында ДСҰ-ға кіруі жөніндегі Жұмыс
Тобының 6-шы отырысы өткізілді, оның барысында Фактологиялық түйіндеме,
Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасын ДСҰ-ның саудадағы техникалық
кедергілер (СТК), Зияткерлік меншік құқықтарының сауда аспектілері (ЗМҚСА),
санитарлық және фитосанитарлық шаралары (СФШ) жөніндегі келісімдеріне
сәйкестірілуі алғаш рет талқыланды.
Осы отырыстың негізгі нәтижесі Жұмыс Тобының мүше елдерінің Фактологиялық
түйіндеменің біріккен нұсқауын толықтыру және оны ЖТ-ның болашақ баяндамасы
ретінде әзірлеу мәселелері бойынша консенсуске келуі болып табылады.
ДСҰ-ға кіру барысында ЕурАзЭҚ пен ЕЭП мүше мемлекеттері арасындағы
ынтымақтастық.
Аймақтық бірігу бастамалары жөнінде кіру процесін реттеу Қазақстанның ДСҰ-
ға кіру жөніндегі келіссөздердің маңызды бөлімін құрайды.
ДСҰ-ға кіру жөніндегі келіссөздердің белсенді кезеңіне көшу барысында
Белоруссия, Қазақстан мен Ресейдің алдында Еуразиялық экономикалық
қауымдастығының мүше мемлекеттерінің бірлескен позициясын қалыптастыру
қажеттілігі туындаған.
2003 жылдың 13 маусымында ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесінің отырысында
ЕурАзЭҚ мемлекеттерінің елбасшылары ДСҰ-ға қосылу жөніндегі келіссөздер
барысын талқылау мақсатында Тараптарға ақыл-кеңес беру қызметтерінің
көрсетілуін жалғастыру туралы шешім қабылдады. Осы шешімнің негізінде
Тараптар ЕурАзЭҚ Интеграциялық Комитетке қарасты арнайы құрылған ДСҰ-ға
кіру барысында Үкіметтік делегацияларының жетекшілеріне, сондай-ақ Тараптар
сарапшыларының жұмыс топтарына жүйелі түрде көрсетілетін ақыл-кеңес
қызметтері институтының шеңберінде жүзеге асырып жатыр.
Тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі келіссөздерді реттеуден басқа, ЕЭП
шеңберіндегі интеграцияның терең мәні қызметтер нарығына қол жеткізу
жөніндегі келіссөздерді реттеуді, қызмет көрсету саласын реттейтін
заңнаманы үйлестіру, сондай-ақ жұмыс күшінің қозғалысы мәселелерін алдын
ала көздейді. ЕЭП шеңберінде мемлекеттер іс-әрекеттерін реттеуді талап
ететін тағы бір маңызды фактор –қосылу жөніндегі ДСҰ-мен өткізілген
келіссөздердің деңгейі. Қазақстан үшін, ол, әсіресе, ДСҰ-мен келіссөздері
ілгері жылжытылған Ресей, Украина сияқты елдермен бірігіп іс-қимылдарды
реттеумен байланысты.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіру мәселесін талқылауға мүдделі ұйымдардың қатысуы.
Қазақстан Республикасының ДСҰ-ға кіруі жөніндегі келісілген да,
үйлестірілген, ұлттық экономикалық мүдделерді қорғауға бағытталған келіссөз
позициясын құру мақсатында, Қазақстан Үкіметі қоғамның бар мүдделі
тұлғаларды – заң шығару мен атқарушы билігінің, аймақтардың,
қауымдастықтың, ғылым мен кәсіпкерліктің өкілдерін ұсыныстарды жетілдіруге
қатысуға шақырады. ДСҰ жұмыс топтарымен келіссөздер жөніндегі шешімдерді
дайындаудың ұқсас тәжірибесі ДСҰ барлық жаңа мүше елдерінде қолданылуда.
Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда министрлігі кәсіпкерлер
атынан реттеу органы ретінде әрекет ететін Қазақстан Республикасының Жұмыс
берушілер конфедерациясымен (ҚРЖК) бірігіп, Қазақстанның ДСҰ-ға кіру
шарттарын талқылау мақсатында бірқатар конференциялар, семинарлар, дөңгелек
үстелдер өткізілген.
Жұмыс берушілер конфедерациясы мүшелері қатарынан ДСҰ-ға кіру барысында
тауарлар өндірушілері мен кәсіпкерлердің мүдделерін қорғау тарифтік пен
тарифтік емес шараларын жетілдіру мақсатында 13 салалық жұмыс тобын құруға
шешім қабылдады.
ДСҰ-ға кіру барысында тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі тарифтік
ұсыныстарды жетілдіру мен келістіру үшін 2003, 2004 жылдары азық-түлік
тауарларын өндірушілері, машина жасау және құрылыс материалдары мәселелері
жөнінде конференциялар мен дөңгелек үстелдер өткізілді.
ДСҰ-ға кіру барысында ішкі нарықты тиімді қорғау деңгейін анықтау
мақсатында 2003 жылдың өзінде Қазақстанның 20-дан астам одақтары мен
қауымдастықтарының, 40-тан астам отандық ірі және шағын компаниялары
өкілдерінің қатысуымен өнеркәсіптің барлық салаларындағы тауарлар
өндірушілерімен 13 жиналыс өткізілді. 2004 жылы осы жұмыстың жалғастырылуы
жоспарланып отыр.
1.2. Банктердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және жоғарылату
негізгі формалары мен әдістері.
Бәсекеге қабілеттілігі түсінігі әр түрлі көздерде әртүрлі
түсіндіріледі және негізінен маркетинг және менеджмент ғылымдары шеңберінде
зерттеледі, сонымен бірге өнімнің (қызметтің), кәсіпорынның, саланың, бүкіл
экономиканың да бәсекеге қабілеттілігі бағаланады. Зерттеу аясы кеңірек
болған сайын бәсекеге қабілеттілігін бағалау объектісі үлкенірек және оны
жүзеге асыру күрделірек болады.
Әдебиеттерге талдау қазірге кезде қаржылық ұйымның (банктің) бәсекеге
қабілеттілігін бағалаудың әмбебап әдістемесінің жоқ екені туралы қорытынды
жасауға мүмкіндік береді. Әрбір жеке жағдайда бағалау әртүрлі параметрлерге
байланысты әртүрлі жүргізіледі. Отандық әдебиеттерде бәсекеге
қабілеттілікті бағалау және жоғарылату мәселелеріне өте аз назар
аударылған, бұл мәселелер шетелдік басылымдарда кеңірек зерттелген.
Ұйымның бәсекеге қабілеттілігі – ұйымның бәсекелік күрес жағдайында
өмір сүріп, табысты даму қабілеті, ол ұйымның әлеуетімен және оны пайдалану
деңгейімен анықталады. Мұнда қаржылық – экономикалық, өндірістік, ғылыми –
техникалық, кадрлық, маркетингтік құрамдас элементтер туралы айтылған.
Ұйымның бәсекеге қабілеттілігі ұғымы өнімнің бәсекеге қабілеттілігі
ұғымынан кеңірек. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі - өнімнің нарықта табысты
бәсекеге түсу қабілеті, ең алдымен оған тұтынушылар тарапынан басқа ұқсас
өнімдермен салыстыруда жоғары бағалауды кепілдейтін сервис деңгейімен және
белгілер жиынтығы есебінен жүзеге асады.
Бәсекеге қабілеттілікті зерттеудің үш деңгейін бөліп көрсетуге болады:
жекелеген өнімдердің; маркетингтің (маркетинг қызметінің тиімділігін) және
жалпы өндіруші фирманың бәсекеге қабілеттілігі. Банктің бәсекеге
қабілеттілігі банк қызметінің әр түрлі аспектілерін қамтиды. Бәсекеге
қабілеттілік тек қана оның активтерінің көлемімен, капитализация және
рентабельділік деңгейімен ғана емес, сонымен бірге филиалдық желісінің
дамуымен және басқа да көптеген параметрлермен анықталады. Сергей
Селяниннің Соңғылар да бірінші болады атты мақаласында банктің бәсекеге
қабілеттілігі үш фактордың: бренд, меншік иелері және қызметкерлердің
әсерінің нәтижесі деп айтылған. Банкке қатысты бренд – бұл ең алдымен
имидж, іскер репутация, ол жылдар бойы құрылып, көптеген шығындарды талап
етеді.
Банктің бәсекеге қабілеттілігін анықтау мәселесін қозғағанда банк
қызметінің бәсекеге қабілеттілігі ұғымын қарастырған дұрыс, өйткені бұл
дамыған бәсекелі нарықта банктің коммерциялық табысының шешуші фактор болып
табылады.
Банк қызметінің бәсекеге қабілеттілігі - банк қызметінің нарық
жағдайына және клиенттің талаптарына сәйкестігін білдіретін көп қырлы ұғым.
Басқаша айтсақ, бәсекеге қабілеттілік дегеніміз банк қызметінің нарықтағы
табысын анықтайтын тұтынушылық және құндық сипаттамаларының кешені, яғни
дәл осы банк қызметінің басқаларына ұқсас банк қызметтерінің бәсекелес
ұсыныстары жағдайындағы артықшылығы.
Бәсекеге қабілеттілігі үшін банк қызметінің сапасы және банктің
белгілілігі үлкен роль атқарады, өйткені банк белгісіз, жақсы репутациясыз
болса банк қызметі бәсекеге қабілетті болмайды. Егер банк тұрақсыз болып
табылса, оның қызметтерінің сапасы төмендейді, яғни банк қызметі клиенттің
сенімділікке қажеттілігін қанағаттандыра алмайды.
Осылайша, бәсеке және бәсекеге қабілеттілік банктің тек қана қызмет
сапасын жоғарылату факторы ғана емес, сонымен бірге банк қызметін
жетілдірудің үзіліссіз үрдісі болып табылады.
Банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін анықтау әдістемелерінің
ішінде ерекше назар аударылатыны Ресейлік ғалым И.Андреевтің әдістемесі
есептеледі, онда біртекті банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін
анықтаудың келесі тәсілі ұсынылады. Қызмет бәсекеге қабілеттілігін анықтау
параметрлері ретінде келесі бастапқы жағдайлар қабылданады: банк қызметін
таңдау банк имиджімен, тариф саясатымен және банк бөлімшелерінің
территориялық қол жетімділігімен анықталады.
Pr = f (Im,Tr,D),
Мұндағы:
Pr – қызметтің тартымдылық шарасы;
Im - имидж шарасы;
Tr – қолайлы тарифтік саясат шарасы;
D – қол жетімділік шарасы.
Өз кезегінде бұл параметрлердің әрқайсысы сол немесе басқа банктің
қызметін сипаттайтын факторлар комбинациясымен анықталады.
- имидж – нарықтағы қайшылықсыз ұзақ мерзімді болуын, жағымды
белгілігін (бұқаралық ақпарат құралдарының пікірлері, жарнама және т.б.),
бөлімшелердің орналасуы және т.б. тұратын банктің сапасы туралы қоғамдық ой
пікірлер. Имидж барлық аталған параметрлердің баспасөз мәліметтері,
сұраулар және т.б. бойынша салыстырылуы нәтижесінде сарапшылық бағалау
арқылы анықталады. Банк имиджінің ең басты құрамдас бөлігі клиенттің
сенімділігі болып табылады.
- қол жетімділік. Қол жетімділік шарасын анықтауда қызмет ететін
территория бойынша банк филиалдық желісінің рационалды орналасуы және әрбір
бөлімшенің артық өткізу қабілеті пайдаланылады.
- тарифтік саясаттың қолайлылығы жұмыс істеп тұрған тарифтің нарықта
ұқсас қызметке клиент үшін тиімді тарифке қатынасымен анықталады.
Tr = (tr - t min) (tmax - t min),
мұндағы:
tr – қазіргі тариф;
tmax, t min - тұтынушы үшін ең тиімді және тиімсіз тарифтер.
Тарифтерді қарастыруда банк бұл қызметті көрсетуге мүдделілігін
растайтын тарифтерді талдаудың мәні бар.
Банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін сапалы бағалау және
салыстыру үшін иесізделген шамалармен жұмыс істегендіктен интегралды
бәсекеге қабілеттілігі көрсеткіші ретінде келесі сызықтық тәуелділік
ұсынылуы мүмкін:
Рг = к1Іm + к2 tr + к3 D,
Мұндағы:
к1- к3 – сатып алушылық мотивацияларда аталған параметрлердің
мәнділігін анықтайтын коэффициенттер.
Нәтижесінде соңғы тәуелділік келесі түрде болады:
Рг = 0,5Іm + 0,2 tr + 0,3 D
Енді банктердің қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігінің интегралды
көрсеткіштерін есептеуге болады. Формуланың дұрыстығын бағалау үшін, халық
үшін банктердің ең таралған қызметтерінің бірі – үш – төрт айлық
депозиттерін қарастырайық (1 кесте).
Кесте 1 – Жеке тұлғалардың мерзімді рубльдік салымдар қызметінің
бәсекеге қабілеттілік көрсеткішін анықтау.
Позиция Банк атауы Іm Tr D Рг
1 СПБ сбербанк 1,00 0,53 (50%) 1,000 0,9060
2 ПСБ СПБ 1,00 0,53 (50%) 0,802 0,8466
3 Петровский 0,80 0,00 (30%) 1,0* 0,7000
4 Банк Санкт – 0,90 0,53 (50%) 0,515 0,6605
Петербург
5 Балтийский банк 0,60 1,00 (68%) 0,515 0,6545
6 Инкомбанк 0,90 0,79 (60%) 0,150 0,5030
7 Моссбизнесбанк 0,40 0,53 (50%) 0,075 0,3285
8 Империал 0,40 0,53 (50%) 0,025 0,3135
9 Энергомашбанк 0,20 0,87 (50%) 0,125 0,3115
10 Мост - банк 0,40 0,26 (40%) 0,050 0,2670
Бәсекеге қабілеттілік – көрсетілетін қызметтердің нарық жағдайына,
клиенттердің нақты талаптарына тек қана сапалық – техникалық, экономикалық
сипаттамалары бойынша ғана емес, сонымен бірге оларды жүзеге асырудың
коммерциялық және басқа да шарттарына жауап бере алуын білдіретін көп қырлы
ұғым.
Кәсіпорын, сала деңгейінде бәсекеге қабілеттілікті бағалауда келесі
көрсеткіштерді пайдалану арқылы жүзеге асыруға болады: еңбек өнімділігі;
кесімді еңбек төлемі; капитал сыйымдылығы; ғылыми сыйымдылық және өнімнің
техникалық деңгейі; өнімнің дербес игерілуне қажетті білімдер жиынтығы;
ғылыми және жобалық – конструкторлық өнімдерді жүзеге асырудағы
технологиялық білімдер жиынтығы; саланың экспорттық бағдар алу немесе
импорттық тәуелділік дәрежесі; ұлттық шаруашылықтың жалпы даму деңгейіне
саланың даму деңгейінің сәйкестігі; саланың экспансиясы (оның өнімінің
шаруашылықтың әртүрлі салаларында пайдалану дәрежесі).Бұл көрсеткіштер
жиынтығы салалық бірлестіктердің ерекшеліктерін қаржылық - өнеркәсіптік
топтардың немесе жекелеген шаруашылық сфераларының өзгешеліктерін ескеру
арқылы өзгертілуі немесе толықтырылуы мүмкін. Ақпарат жеткіліксіздігі
жағдайында бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың кеңінен қолданылытын
әдістерінің бірі – сараптық бағалар әдісі.
Қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін факторлардың
салмақтылығын ескере отыра бес адамнан кем емес жоғары білікті мамандардан
сарапшылар тобы құрылады және бағалау баллдарының жүйесі анықталады.
Қызметтің бәсекеге қабілеттілігі баллдар жүйесі бойынша сарапшылық жолмен
келесі формуламен анықталады:
n
Кт = ∑ Бij
i=1 n а,
5
мұндағы,
Кт – тауардың бәсекеге қабілеттілігі (мәні 2 ден 10 дейін ауытқиды);
n – сарапшылар саны;
Б – тауардың бәсекеге қабілеттілігі j факторын i сарапшымен сараптық
бағалауы;
а - j фактордың салмақтылығы (4 тен 1 ге дейін);
5 – фактордың ең жоғарғы бағасы.
Бәсекеге қабілеттілікті талдаудың және бағалаудың басты мақсаты
зерттелетін өнімдер немесе қызметтердің күшті және әлсіз қырларын анықтау.
Банктің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және оны бәсекелестермен салыстыру
маңыздылығынан бұл бағалау негізінде сәйкес қорытындылар жасап, жағдайды
жақсарту бойынша шаралар мен ұсыныстар жасау маңыздырақ.
Банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату мәселесі бойынша отандық
көздердің ішінде М.Заировтың Банктердің бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатудың негізгі формалары мен әдістері мақаласы ерекше орын алады,
мұнда банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың тиімді формалары мен
әдістерін анықтауға олардың нәтижелілігін салыстыруға, нарықтың жағдаяттық
даму кезеңдеріне байланысты эконмиканың банк секторының бәсекелік
позицияларын күшейту үшін белгілі әдістер мен тәсілдерді пайдалану
мүмкіндігін негіздеуге ерекше назар аударылған.
Автордың пікірі бойынша ірі банктің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату
үрдісін үш бірізді кезеңге келесі белгілер бойынша бөлуге болады:
тәуекелділігі, пайдаланылатын формалар мен әдістердің тиімділік дәрежесі,
персоналдың талаптары және бәсекелік артықшылықтар ерекшеліктері (2 кесте):
Кесте 2 – Банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың негізгі
кезеңдері.
Банктердің Бәсекеге Бәсекеге Бәсекеге
бәсекеге қабілеттілікті қабілеттілікті қабілеттілікті
қабілеттілігіжоғарылату жоғарылату жоғарылату
н формалары формаларының күшті формаларының әлсіз
жоғарылатудың жақтары жақтары
кезеңдері.
Бірінші Дәстүрлі Жоғары сенімділік; Бәсекелестерге
ұзақ мерзімді белгілі, олар да
бейімділік ; бәсекеге
көптеген мамандарға қабілеттілікті
қол жетімді; жоғарылатудың дәстүрлі
тәуекелсіз. әдістері мен
формаларын пайдаланады
Екінші Инновациялық Жаңа бәсекелік Жоғары тәуекелділік
артықшылықтар дәрежесіне ие;
құрады; жоғары креативті қабілеттері
тиімділікке ие. бар менеджерлер
тартуды талап етеді;
серіктестердің
сенімділігін және
жобалардың
перспективасын бағалай
алатын, тиімді
басқарушылық шешімдер
қабылдайтын жоғары
білікті менеджерлерді
талап етеді
Үшінші Интеграциялық әртүрлі қызметтерді Интеграциялық қызметті
синхронизациялаудан жүзеге асыратын топ
синергиялық менеджерлер
тиімділік алу біліктіліген
мүмкіндігі; кешенді жоғарылатылған
қызметтер алуға талаптар; кеңінен
мүдделі қызметтер диверсификацияланған,
тарту; қаржылық ірі масштабты
ресурстармен кеңіненқызметтің
маневр жасау басқарымдылық деңгейін
мүмкіндігі. қолдау күрделілігі.
Бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату нарықтық шаруашылық жағдайында
қызмет ететін кез келген экономика субъектісінің басты мақсаты болып
табылады және бәсеке шарттарына тәуелді болады. Банктердің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатудың стратегиялық моделін таңдау күрделілігі ұзақ
мерзімді даму перспективасында оның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
көптеген факторлардың болуымен анықталады.
Бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату әдістері, формалар және құралдары
қызмет ету ортасына және даму кезеңдеріне қарай әртүрлі болады. Сондықтан,
бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату әдістерін анықтаумен байланысты
мәселелерді шешкенде бәсеке ұғымын пайдалану дұрыс болып табылады, өйткені
бұл нарықтық экономиканың мәнін сипаттайтын бастапқы категория.
Көп аспектілі және көп векторлы категория ретінде бәсеке ұғымына
сүйене отыра бәсекеге қабілеттілігі жоғарылатуға бағдар алған банк
қызметінің ұзақ мерзімді дамуының негізгі формалары мен әдістерін таңдау
қажет. Бұл үшін бәсекеге қабілеттілікті жоғарылатудың формалары
типологиясын жасау қажет.
1) Банк қызметінің даму деңгейі бойынша
а) жекелеген жергілікті нарықтардағы банктің бәсекеге қабілеттілігі;
б) ұлттық нарықтағы банктің бәсекеге қабілеттілігі;
в) ТМД нарығындағы банктің бәсекеге қабілеттілігі;
г) ғаламдық нарықтағы банктің бәсекеге қабілеттілігі.
2) Нарықтағы жағдайы бойынша
а) қаржылық нарықтағы банк өнімін тарту және жүзеге асыру үлесі
бойынша банктің мополиялық бәсекеге қабілеттілігі;
б) олигополияға кіретін банктердің бәсекеге қабілеттілігі;
в) бәсекелі ортада қызмет ететін банктердің бәсекеге қабілеттілігі.
3) Меншік капиталының көлемі бойынша
а) орта нарықтықтан меншік капиталы көлемі төмен шағын банктердің
бәсекеге қабілеттілігі;
б) капитал көлемі орта нарықтыққа сәйкес орташа банктердің бәсекеге
қабілеттілігі;
в) капитал көлемі орта нарықтықтан жоғары ірі банктердің бәсекеге
қабілеттілігі.
4. Бәсекеге қабілеттілік позициясын сақтау мерзімдері бойынша
а) қысқа мерзімді форма;
б) орта мерзімді форма;
в) стратегиялық.
5.Қаржылық тәуекелділік деңгейі бойынша
а) консервативті (аз тәуекелді) бәсекеге қабілеттілік формасы;
б) адаптациялық (орта тәуекелді) бәсекеге қабілеттілік формасы;
в) инновациялық, мұнда тәуекелділік деңгейі орта нарықтықтан жоғары;
г) венчурлық форма, жоғары тәуекелді.
6.Басқарудың ұйымдық құрылымы түрлері бойынша
а) интеграцияланған;
б) әмбебап;
в) көп қызметті;
г) институционалды – желілік;
д) ғаламдық.
Ұсынылған типология ең мәнді белгілерді бейнелеп, банктердің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылату мақсатында қаржы ресурстары қозғалысын
ұйымдастыру формалары мен әдістерін мақсатты анықтауға мүмкіндік береді.
Бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату үрдісінің бірінші кезеңінде
бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату міндеті банктің дамуының ұзақ мерзімді
мақсаттарына бағындырылған және сондықтан жасалған инвестициялық қаржылық
саясатқа сәйкес шешілуі керек және дамудың жоғары қарқынын сонымен бірге
өндірістік – қаржылық қызмет әлеуетін кеңейту мақсатында бәсекеге
қабілеттіліктің тиімді формалары мен әдістерін таңдау және жүзеге асыруға
байланысты.
Трансформация үрдісінде банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату
үшін стратегиялық жоспарлау мен диверсификация, интеграция, экспансия,
банктің тәуекелділікті құрылымдық бөлімшелер бойынша үлестіру әдістері
қолданылады.
Бәсекелік артықшылықтарды пайдалану және дамыту жолдары стратегиялық
жоспарлау кезінде анықталады, ал такикасы банктің бизнес жоспарымен
белгіленеді. Қазіргі жағдайда бәсекеге қабілеттіліктің стратегиялық
жоспарлау әдісін пайдалануда тек қана коммерциялық тиімділікке бағдар
алмай, сонымен бірге әлеуметтік жағын да ескеру қажет.
Өндірістік – қаржылық, коммерциялық, инновациялық және әлеуметтік
факторлардың жиынтығы синергиялық тиімділікке әкеледі, ол банк қызметінің
тұрақтылығы мен дамуын қамтамасыз етеді. Трансформация үрдісінде банк
құрылымдары қаржы қызметтерінің көптеген түрлерін көрсетеді. Бұл тұрақты
әлеуметтік – экономикалық дамуға әсер етеді. Ал тұрақты даму
жинақталымдарға икемделген орта класты қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Осылайша, әлеуметтік – экономикалық деңгейді жоғарылатуға қатыса отыра,
банк құрылымдары салымшылардың болашақ базасын кеңейтеді.
Тұрақты бәсекелік артықшылық әртүрлі әдістермен жүзеге асады:
білікті кадрларды пайдалану, банк өндірісінің ерекшеліктерін білу, жоғары
банктік технологиялардың болуы және т.б.
Бар артықшылықтардың негізінде банк өзінің дамуының бәсекелік
стратегиясын жасайды, оған маркетинг стратегиясы, тәуекелдерді басқару,
персоналды басқару, жаңа өнімдерді жасау мен игеруді басқару, өндірістік –
ұйымдастырушылық технологияларды басқару енеді. Осылайша инновациялық даму
стратегиясының тұжырымдамасында банктің несиелік қаржылық саясаты
анықталады.
1.3.Банк сферасындағы бәсекелік қатынастардың ұйымдастырудағы халықаралық
тәжірибе және Базель келісімдерінің ролі
Әлемдік бәсекенің күшеюі банктердің бәсекеге қабілеттілігін тұрақты
түрде жоғарылатуын талап етеді, соныдықтан қадағалаушы орган тарапынан
оларға талаптар қатаңдана түсуде. Ғаламдық ашық нарық жағдайында біздің
банктер шетелдік банктермен сәйкес бәсекеге түсе алуы үшін бұл талаптар
халықаралық талаптарға өте жақындатылған. Атап айтсақ, 2008 жылы Базель-2
стандарттарына көшу қарастырылған.
Әлемдік қаржы-валюталық жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз етуде және
реформалауда басты роль атқаратын Халықаралық валюталық қормен қатар банк
жүйелерінің тұрақтылығын қолдау және қаржылық дағдарыстардың алдын-алу үшін
қолайлы жағдайлар жасауда Халықаралық есептесулер банкі мен банктік
қадағалау бойынша Базель комитетінің ерекше орын алады. Базель комитеті
орталық банктер мен банк ұйымдарын реттеуші реттеуші органдардың 13 елдегі
өкілдерін біріктіреді және барлық негізгі халықаралық ұйымдармен тығыз
өзара әрекет жасайды. Комитетпен қабылданатын қаулылар халықаралық және
ұлттық қаржылық мекемлердің жұмысында анықтаушы болып табылады және ең
алдымен бүкіл банк жүйесінің тұрақтылығы мен қауіпсіздігін нығайтуға
бағытталған.
Базель қаласында орналасқан Халықаралық есептесулер банкі 1988 жылы
директива шығарды, оған сәйкес барлық банктер өз қызметінде екі
тәуекелділікті: нарықтық және несиелік ескеруі міндетті болды. Сол жылы
сәйкес келісімді әлемнің 100-ден аса елі жасады. Ірі трансұлттық банктер
үшін капитал жеткіліктілігі стандарттарын анықтаған 1988 жылғы Базель
келісімі банк қызметін реттеудегі және қаржылық-банктік жүйелердің
тұрақтылығын қолдауда жалпылай танылған институционалды шектеулер бекітудің
бірінші табысты талпынысы болды. Бұл құжат банктік қадағалау бойынша Базель
комитеті және мүше елдер арасындағы халықаралық нарықтардағы операцияларға
белсенді қатысушы несие институттары тәуекелге бейім активтері бойынша
меншік капиталдың жеткілікті көлемін 8 % деңгейінде анықтауын қарастыратын
келісім болып табылады( капитал жеткіліктілігі коэффициенті – немесе Кук
коэффициенті).
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен меншік қаражаттардың (меншік
капиталдың коэффициенттер түрінде) жеткіліктілігі нормативтері бекітілген:
бірінші деңгейлі капиталдың банк активтері сомасына қатынасы (к1) және
меншік капиталдың тәуекелділік дәрежесі бойынша өлшенген активтер сомасына
қатынасы (к2).
Бірінші деңгейлі капиталдың банк активтері сомасына қатынасы 0,05-тен
кем болмауы, ал меншік капиталдың тәуекелділік дәрежесі бойынша өлшенген
активтер сомасына қатынасы 0,12-ден кем болмауы керек.
Базель келісімінің жаңалығы капитал жеткіліктілігінің дәстүрлі
шарасының жетілген формасына - тәуекелділігі ескерілген активтердің
капиталға қатынасына ауыстырылуы болып табылады. Банк қарыз алушысының
контрагенттердің сол немесе басқа тобына жатуына байланысты активтердің
әртүрлі категориялары өлшемдік коэффициенттерге ( 0%, 10%, 20%, 30%, 50%
немесе 100%) көбейтілген.
Банк қарыз алушылары топтарға бөлінді: банктер, мемлекеттік ұйымдар,
қаржылық емес кәсіпорындар және азаматтар. Тек толық қамтамасыз етілген
ипотекалық несиелер мен 1 жылға дейінгі банк несиелері басқаларына, бұл
топтардың әрқайсысының ішінде бірдей тәуекелділік коэффициенті қолданылды.
Капиталды есептеудің жаңға ережелері өздерінің алғашқы бағыты аз
капиталдандырылған жапон және француз банктері тарапынан жасалған несиелік
экспанияны шектеу мақсатын сақтады.
Жаңалықтың табыстылығы күткеннен жоғары болды: жаңа норманы Базель
келісімінің қатысушы елдері ғана емес көптеген басқа мемлекеттер де
қолдады.
Қазіргі кезде қаржылық сектордағы болып жатқан ғаламдық өзгерістер
несиелік тәуекелділіктерді басқарумен байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену жағдайында банктердің бәсекеге
қабілеттілігін бағалау және жоғарылатудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енудің
банктердің бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан мәселелері мен
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Банктердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және жоғарылату негізгі
формалары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..
1.3.Банк сферасындағы бәсекелік қатынастардың ұйымдастырудағы халықаралық
тәжірибе және Базель келісімдерінің ролі
2 КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ ЖӘНЕ НЕСИЕ
ҚОРЖЫНЫНЫҢ САПАСЫНА
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
2.1Казкоммерцбанк АҚ балансын және несие қоржынының құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2.2.Қаржыландыру базасын бағалау және Казкоммерцбанк АҚ қаржылық
қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
2.3 Капитализация дәрежесіне және қызмет ету тиімділігін бағалау.
2.4. Несиелеу тәжірибесіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.БАНКТЕРДІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫЛАТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1.Сарапшылық бағалау әдісін қолдану арқылы екінші деңгейлі банктердің
бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштерін жасау және
енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ..
3.2. Бәсекеге қабілеттілікті ұсынылатын альтернативті көрсеткіштерді
есептеу негізінде банктің бәсекеге қабілеттілігін бағалау бойынша ұсыныстар
жасау...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
қазіргі ғаламдану және ұлттық экономикалардың интеграциялануы
заманында Қазақстанға бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылуды
уақыттың өзі талап етіп отыр. Қойылған мақсатқа жету үшін әлеуметтік
–экономикалық және құқықтық реформалар тұрғысынан мемлекет тарапынан да,
жеке меншік сектор тарапынан да көптеген шаралар жасалып жатыр. Бүгінгі
күні негізгі және артықшылықты міндеттердің бірі қазақстан экономикасының
әлемдік экономикалық жүйеге ары қарай және тереңдетілген интеграциясы, бұл
аспектіде Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуі болып табылады.
Қазақстанның ДСҰ-ға енудің экономиканың нақты секторларына және соның
ішінде банк секторына салдары қандай және
1. Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену жағдайында банктердің бәсекеге
қабілеттілігін бағалау және жоғарылатудың теориялық негіздері
1.1. Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енудің банктердің
бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан мәселелері мен перспективалары
Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ) 1995 жылы құрылған. Ол Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін жасалған Тарифтер және сауда жөніндегі бас келісімнің (ГАТТ)
жалғасы болып табылады.
1998 жылы Женевада ГАТТ-тың алтын мерейтойы атап өтілді. Ол бір жақты іс-
әрекеттерді тоқтату механизмі арқылы дүниежүзілік сауданы реттеуге арналған
жүйе 50 жыл бойы қолданылып, өзінің көп жақты тауарлар айырбастаудың
құқықтық негізі ретінде тиімділігін дәлелдеді. Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейінгі жылдар дүниежүзілік сауданың өркендеуімен сипатталды. Экспорттың
жылына орта есеппен 6%-ға өсті. 1997 жылғы сауданың жалпы көлемі 1950 жылғы
деңгеймен салыстырғанда, 14 есе өсті.
Жүйе ГАТТ шеңберінде сауда келіссөздердің (кезеңдердің) өткізілу барысында
қалыптасты. Алғашқы кезеңдерде негізімен тарифтерді төмендету, одан кейін
антидемпинг және тарифтік емес мәселелерді де қамтыды. Соңғы кезең - 1986-
1994жж. "Уругвай кезеңі" қызметтер саудасы мен зияткерлік меншік
құқықтарының сауда аспектілеріне қарай кеңейілуі барысында ДСҰ құрылған
болатын. Сонымен, ГАТТ механизмі сауда дамуының қазіргі уақыттағы кезеңі
үшін жетілдіріліп, жаңартылған болатын. Оған қоса, ГАТТ жүйесі, халықаралық
ұйымы бола тұрып, шындығында бұл мәртебеге ие болған жоқ, ал ДСҰ БҰҰ
жүйесінің арнайы мекемесінің заңды мәртебесіне ие болды.
Дүниежүзілік сауда ұйымы: негізгі ережелер мен нормалар
ДСҰ халықаралық сауда жүйесінің ұйымды-құқықтық негізін құрайды. ДСҰ көп
жақты сауда келіссөздерінің Уругвай кезеңі 1993 жылғы 15 желтоқсанында
аяқталып, 1994 жылдың сәуір айында қол қойылғаннан кейін 2005 жылдың 1
қантарында құрылды. ДСҰ Тарифтер мен сауда жөніндегі бас келісімнің (ГАТТ)
мұрагері болып табылады.
ДСҰ-ның ГАТТ-тан айырмашылығы мемлекеттердің ұлғайтылған қатарында (146 ел
2003 жылдың шілде айы) ғана емес, сондай-ақ, өзі қатысатын іс-әрекетінің
кеңейтілген көлемдерінде. ГАТТ тек тауарлар саудасы саласында ғана әрекет
етсе; ДСҰ тауарлар мен қызметтер саудасын, сондай-ақ зияткерлік меншік
құқықтарын қорғауды қамтиды. Сонымен қатар, ол келіссөздер мен
келіспеушілік түзету барысында елдер арасында сауда қарым-қатынасты
қалыптастыратын форум болып табылады.
ДСҰ-ның құқықтық жүйесі Мараккеш келісімі, немесе ДСҰ-ны құру жөніндегі
келісім және әр қосымшасы халықаралық сауда жекелеген мәселелері бойынша
жасалған халықаралық-құқықтық уағдаластықтары бар 4 қосымшасы негізінде
анықталған. ДСҰ жөніндегі келісімде 29 келісім, оның 17 және олармен
байланысты құқықтық құжаттар 1, 2 мен 3 қосымшасы бар (Көп жақты Сауда
Келісімдер) осы Келісімнің ажырамас бөлігі бола тұрып, ДСҰ-ның барлық
мүшелері үшін міндетті. Қалған келісімдер және олармен байланысты құқықтық
құжаттар 4 қосымшаға енгізілген (бұдан әрі Саны шектеулі қатысушыларымен
сауда келісімдер) ДСҰ-ның барлық мүшелері үшін міндетті. Барлық
келісімдер сауда саласында ұлттық заң шығару мен нормативтік актілерді
әзірлеу мен қолдану барысында үкімет басшылыққа алатын негізгі келісімді
міндеттіліктерді анықтайды.
ГАТТ пен ДСҰ екі басты принципте негізделген, осының нәтижесінде,
халықаралық-құқықтық тәжірибеде төрт негізгі элемент қалыптасты.
Екі басты принциптер – бұл кемсітуден бас тарту және нарықтық тиімділік,
немесе алдын ала болжалынатын, ашық, өзара қауіпсіз нарықтарға қол
жеткізу.
Төрт негізгі элемент:
ұлттың ең қолайлы жағдай туғызу режимі (РНБ);
ұлттық режим;
тарифтерді шекарадағы қорғаудың жалғыз немесе қалаулы құралы ретінде
қолдану;
транспоренттік пен ашықтық.
Ұлттың ең қолайлы жағдай туғызу режимі (РНБ) ДСҰ мүшелері басқа мүше елден
импортталатын тауарлар мен қызметтерге көз-қарастары бірдей екенін көрсетіп
отыр, дәлірек айтсақ, ДСҰ мүше елдерінен импортталатын тауарлар мен
қызметтерге қатысты ең қолайлы жағдай жасалатын қызметтер мен тауарларға
сияқты ережелер қолданылады. Бұл шекарадағы кемсітуден бас тартудың
белгісі. Есепгенде ДСҰ алдына бірқатар талаптарды, мысалы үшінші елдермен
жаңа кедергілердің орнатылуына жол бермеу, қоятын аймақтық кедендік одақтар
мен еркін сауда аймақтары.
Ұлттық режим дегеніміз кез келген шекералық режимнің талаптарына сәйкес
келуі орнатылғаннан кейін және олар ішкі (ұлттық) нарыққа шығарылғаннан
кейін барлық импортталатын тауарлар мен қызметтер ұлттық нарығындағы ұлттық
тауарлар мен қызметтердей жағдайларға тап болады, басқа сөзбен, ішкі
нарықтағы отандық тауарлар алынатын ішкі салықтар артпауы тиіс. Бұл ішкі
(ұлттық) нарықтағы кемсітуден бас тарту болып табылады.
ДСҰ-ның жоғарғы органы болып ұйымның барлық қатысушыларының өкілдерін
біріктіретін Министрлік конференция табылады. Конференцияның сессиялары
Уругвай кезеңі келісімдеріне қатысты басты мәселелер бойынша шешімдерді
талқылау мен қабылдау мақсатында екі жылдың ішінде кем дегенде бір рет
өткізіледі. Бірінші конференция 1996 жылдың желтоқсан айында Сингапурда,
ГАТТДСҰ елужылдық қызметінің нәтижелері талқыланған екінші сессия 1998
жылдың мамыр айында Женева қаласында өткізілген, Соңғы Министрлік
конференция 2001 жылдың қараша айында Доха қ. (Катар) өткізілді, оның
нәтижесінде көп жақты келіссөздердің жаңа кезеңі басталған болатын. Келесі
конференция 2003 жылдың 10-14 қыркүйек аралығында (Канкун қ., Мексика)
өткізілетін болады.
ДСҰ Министрлік конференциясы Сауда және даму жөніндегі комитетті, төлем
балансын қамтамасз ету мақсатында шектеулер жөніндегі комитетті, Бюджет,
Қаржылар және әкімшілік жөніндегі комитетті, сондай-ақ Қоршаған орта
жөніндегі комитетті бекітеді.
Министрлік конференция ДСҰ-ның Бас директорын тағайындайды. Қазіргі уақытта
ДСҰ-ның Бас директоры Супачай Панитчпакди мырза. Бас директор ДСҰ
Хатшылығыны бөлімшелерінің қызметкерлерін тағайындайды және олардың
міндеттері мен Министрлік конференция бекіткен ережелерге сәйкес қызмет ету
шарттарын анықтайды.
Қажет болағнда, сессиялар арасында (жылына 8-10 рет) күнделікті және
рәсімдеу мәселелерін шешу мақсатында ДСҰ барлық қатысушыларының өкілдерінен
тұратын Бас кеңес шақырылады. Оған қоса, Бас кеңес Дауаларды шешу жөніндегі
органның және сауда саясатын шолу жөніндегі органныңң қызметін реттейді.
Бас директордың басқаруымен Тауарлар саудасы жөніндегі кеңес, Қызметтер
саудасы кеңесі және Зияткерлік меншік құқықтарының сауда аспектілері
жөніндегі кеңес, сондай-ақ ДСҰ мәселелерін жөніндегі басқа органдар жұмыс
істеуде. Тауарлар мен қызметтер саудасы жөнінлегі комиттің шеңберінде
Келісмідер жөніндегі комитеттер мен келіссөздер жүргізетін топтар құрылған.
Кеңестер мен комиттердегі мүшелік ДСҰ кез келген мүшесі үшін ашық. Сонымен
қатар, плюрилатералдық (көп жақты) келісімдерді жүзеге асыруды бақылау
жөніндегі органдар қызмет етуде.
Шешімдерді қабылдау. ДСҰ-да шешімдер консенсус негізінде жиі қабылданады.
Ол жоқ болған жағдайда, басқасы белгіленбесе, шешім дауыстардың көпшілігі
негізінде қабылданады. Тауарлар, қызметтер, зияткерлік меншік, жүктеген
міндеттіліктерден босату жөніндегі Келісімдердің ережелерін түсіндіру
бойынша шешімдер дауыстардың ¾ бөлігімен қабылданады. Қатысушылардың
құқықтары мен міндеттеріне әсерін тигізбейтін түзетулер, сондай-ақ жаңа
мүшелерді қабылдау дауыстардың 23 бөлігін талап етеді (тәжірибе
көрсеткендей, консенсус негізінде)
ДСҰ-дағы мүшелік беретін артықшылықтар
ДСҰ мүшелігінен алынатын жалпы болашақ артықшылықтар төмендегідей
сипаттауға болады:
- ДСҰ мүшелерімен сауда қарым-қатынастарды дамудағы сенімділік пен алдын
ала болжауға мүмкіншілік;
- ДСҰ мүшелері иеленетін құқықтарды пайдалану;
- сауда қарым-қатынастарды қауіпсіздік қамтамасыз ететін сауда саясаты мен
сауда серіктерімен жүргізілетін тәжірибенің ашықтық деңгейінің едәуір өсуі;
- сауда серіктер кемсітілген жағдайда, сауда мүдделерінің қорғалуын
қамтамасыз ететін ДСҰ шеңберіндегі дауларды шешу механизміне қол жеткізу;
- ДСҰ шеңберінде өткізілетін көп жақты сауда келіссөздерге қатысу арқылы
ДСҰ-ны сауда және экономикалық мүдделерді дамыту құралы ретінде пайдалану.
ДСҰ келісімдері мүше елдері үшін сыртқы сауданы, ең алдымен, экспортты
дамытуға мүмкіндік береді және қауіпсіз да, алдын ала болжанатын сауда
ортасын қалыптастыруға апаратын қатаң көп жақты ережелерді қамтамасыз
етеді. Осының нәтижесінде ДСҰ-ның мүшелігіне кірмейтін елдер халықаралық
саудаға соншалықты тиімді шарттар негізінде қатыса алмайды, себебі осы
келісімдерді белгіленген тиімділік оларға таралмайды. Мысал ретінде ДСҰ-ның
төмендегідей келісімдерін атап өтуге болады:
Тоқыма және киім жөніндегі келісім – қатыспайтын елдер осы келісімде
белгіленген сауданы либерализациялау нәтижесінде пайда болатын артықшыларды
пайдалана алмайды, ең алдымен ол онжылдық өтпелі кезең бойы сақталатын
шектеулерге жататын тауарларға қатысты импорттық квоталарды біртіндеп
жоюмен байланысты. Оған қоса, қатыспайтын елдер тоқыма мен киімдерінің
экспортына қатысты шектеулердің, жою мерзімін белгілемеусіз, қолданысқа
енгізілуіне тап болуы мүмкін.
Ауыл шаруашылық жөніндегі келісімдер – қатыспайтын елдер нарыққа қол
жеткізу бойынша ДСҰ мүше елдеріне ғана таралатын ең аз міндеттіліктерден
шығатын артықшылықтарды пайдалана алмайды. Екінші жағынан, ДСҰ мүшелері
өткізген тарификациялау нәтижесінде, олардың ауыл шаруашылық өнімін
экспорттаудан жоғары кедендік баждар алынады. Ауыл шаруашылық жөніндегі
келісім ДСҰ мүшелерінің ауыл шаруашылық өніміне қатысты сандық импорттық
шектеулерге тыйым салғанына қарамастан, сауданың кейбір ірі қатысушылардың
Уругвай кезеңінің нәтижесінде өзгерістер енгізілген заңнамалары қатыспайтын
елдердің ауыл шаруашылық өнімдерінің импортына қатысты сандық шектеулердің
қолданылуына жол беріледі.
Атдимепинг, субсидиялар мен өтемдік шаралар жөніндегі келісімдер – осы
келісімдерге сәйкес ДСҰ-ның барлық мүшелері антидемпинг және өтемдік тергеу
жұмыстары нәтижесінде зиян келтіру фактін тексеруге құқылы. Сонымен қатар,
кейбір ірі қатысушылардың Уругвай кезеңінің нәтижесінде өзгерістер
енгізілген заңнамаларына сәйкес қатыспайтын елдерден импортталатын тауарлар
зиян келтіру фактін тексеруге жатпайды. Оған қоса, тәжірибе көрсеткендей,
ДСҰ-ға қосылмаған елдерге қарсы кемсіту шарасы болып табылатын және мүше
елдерге қатысты ДСҰ ережелерімен тыйым салынған (бағалар бойынша
міндеттіліктерге ғана жол беріледі) антидемпинг шараларын реттеу барысында
сандық шектеулер қолданылуы мүмкін.
Қорғау шаралары жөніндегі келісім – осы келісімнің басты ережелері (РНБ
негізінде ең аз кемсітуге қарсы күресу шараларын қолдану; экспортты еркін
түрде шектеу жөніндегі келісімдердің күшін жою; ақыл-кеңес беру мен
хабарландыру сияқты, қорғау шараларын ендіру бойынша рәсімдерді ұстанудың
қажеттілігі) қатысуға жоспарлайтын елдерге таралмайды, осының нәтижесінде
олардың халықаралық саудада кемсітілуі күшейе түсіу мүмкін.
Қызметтер саудасы жөніндегі бас келісім қызметтер саудасын ашықтық пен
біртіндеп либерализациялау негізінде дамыту, барлық сауда серіктерінің
экономикалық өркендеуі мен дамып келе жатқан елдерді дамыту мақсатында
қызметтер саудасына қатысты негіздер мен ережелердің жиынтығын құрайды.
Саудадағы техникалық кедергілер жөніндегі келісім (ТКК) міндетті
стандарттардың бар болуының нәтижесінде пайда болған кедергілерді шектеу
шараларын алдын ала көздейді және саланың мүмкіндігінше транспаренттілігін
қолпаштайды. ДСҰ мүше елі территориясына басқа мүшелер импорттайтын
тауарлар үшін стандарттар мен сертификациялау саласында ең қолайлы жағдай
туғызу режимін қамтамасыз етеді.
ДСҰ-ға кіру процессі өзара байланысқан үш сатыдан тұрады:
1.Қосылуға жоспарлайтын елдің сыртқы сауда режимін және оның ДСҰ көп жақты
сауда келісімдерімен сәйкес келуін қарастыру.
Бұл төмендегідей жолмен жүзеге асырылады: қосылуға жоспарлайтын ел
сауалнамалар мен жауаптар барысында қарастырылатын сыртқы сауда режимі
туралы меморандумын ұсынады, одан кейін қосылу шарттарын белгілейтін Жұмыс
Тобының Баяндамасы мен қосылу хаттамасы дайындалады. Қосылудың осы сатысы
көп жақты негізде ДСҰ-ның барлық мүдделі мүшелердің қатысуымен жүзеге
асырылады, әйткенмен, сыртқы сауда режимге қатысты кейбір мәселелер
қосылуға жоспарлайтын. және ДСҰ-ның жекелеген мүшелері арасындағы ресми
емес екі жақты немесе көп жақты келіссөздерді талап етуі мүкін.
Қазақстанның қосылуы жөніндегі келіссөздер барысында төмендегідей салаларда
сауалнамалар туындады:
бағаны түзеуді реттеу ережелері мен тәжірибесі;
салықтандыру жүйесі;
жекелеген экономикалық, ең алдымен ауыл шаруашылық салалардағы субсидиялар;
шетел инвестициялардың режимі;
төлем балансы;
импорттың кедендік тариф, сонымен қатар кез келеген тарифтік
преференциялар, кедендік баждар, тарифтік алымдар саласындағы ескертулер,
т.б.;
қорғау шаралары мен ұлттық өндірушілерді қорғау шаралары (антидемпинг және
өтемдік шаралар);
импорттық лицензиялау;
экспортты реттеу;
мемлекеттік сауда кәсіпорындары;
импорт тауарларын стандартизациялау және сертификациялау жүйесі, санитарлық
және фитосанитарлық шаралар;
валюта айырбастау;
сыртқы сауда жөніндегі статистика мен басылымдар;
зияткерлік меншік құқықтарын қорғау жүйесі.
2.Тауарлар саудасы саласындағы міндеттіліктер жөніндегі келіссөздер (ең
алдымен импорттық тарифтердің көлемін азайту мен өзара үйлестіру арқылы).
Осы келіссөздер қосыллуға жоспарлайтын елмен екі жақты негізде басты сауда
серіктерімен (әдеттегідей негізгі және ең маңызды экспортер) жүргізіледі.
Тарифтік ауыл шаруашылық саласындағы арнайы босаңдықтарды (дәлірек айтсақ,
нарыққа қол жеткізу, экспорттық субсидиялар мен ішкі қолдау шаралары),
қоса, тарифтік босаңдықтардың тізбеі қосылу жөніндегі хаттаманың ажырамас
бөлігі бола тұрып, РНБ негізінде ДСҰ-ның барлық мүшелерне таралады.
3. Қосылуға жоспарлайтын елдің қызметтер саудасы саласындағы
міндеттіліктерді жетілдіру жөніндегі келіссөздер де екі жақты негізде
жүргізіледі, олардың нәтижесінде қосылу хаттамасымен қоса ұсынылатын
міндеттіліктер тізбесі әзірленеді. Осы тізбе РНБ негізінде ДСҰ-ның басқа
мүшелеріне де таралады. Оған қоса, қосылуға жоспарлайтын елдің жекелеген
елдер – сауда серіктері үшін РНБ алып тастауды келістіру мүмкіндігі бар.
ДСҰ-ға қосылуға үміттенетін елдер үшін ең маңызды шарт - ұлттық
сыртқыэкономикалық қызметін реттейтін заңнамасы мен тәжірибесін Уругвай
кезеңі атты келісімдер жиынтығының ережелеріне сәйкестіру. Соңғы кезең
қосылатын елдің заң шығару органының құжаттар пакетін бекіту болып
табылады.
ДСҰ-ның айқын ерекшелігі өзара тиімді шарттар, ашықтық пен ұйым мүше
елдерінің теңдігіне негізделген еркін сауда шараларын қамтамасыз ету
мақсатында сауданың халықаралық ережелері мен тәртіп шараларын
қалыптастыруда.
Еркін сауда саясатының шағын ішкі нарығын иеленетін және кеңейтіліп бара
жатқан дүниежүзілік нарықтарына шығуды қажет ететін Қазақстан үшін
маңыздылығы анық. Халықаралық құқығына негізделген және алдын ала
болжалатын ДСҰ шарттары Қазақстан үшін ішкі мүмкіндіктерді пайдалана
отырып, сауда серіктерімен жарыста бәсеке қабілеттілігін көрсетуге
мүмкіншілік туғызады.
Кез келген елдің ДСҰ-ға кіру мақсаты жекелеген басымдылықтарды пайдалану
болып табылады.
Қазақстан алдында төмендегідей басымдылықтар қалыптасқан:
Дамуға жағдай жасайтын дүниежүзілік шаруашылық пен дүниежүзілік
құрылымдармен біріккен, ашық нарықтық экономикасы тән ел болып танылғанымен
қатар, Қазақстан ДСҰ-ның барлық мүшелерімен қарым-қатынас орнату барысында
бірден ең қолайлы жағдай туғызу режимін (РНБ) иеленеді.
Оған қоса, Қазақстан өзінің тауарлары үшін қосымша да, тиімді транзит
жолдарына ие болады. Ол Қазақстандағы өңдеу өнеркәсібінің отандық
тауарларының сыртқы саудасын дамыту үшін аса маңызды.
Қысқа- мен ортамерзімді жоспарлар шеңберінде Қазақстан үшін ДСҰ-ға кірудің
ең алдымен өңдеу өнеркәсібі мен жоғары технологиялық өндірісті дамыту
мақсатында инвестицияларды пайдалану тұрғысынан маңызды.
Қазақстанның экспорттық тауарларына, ең алдымен антидемпинг тексерістері
барысында қолданылатын сауда дауларына қатысты ДСҰ-ның режимі маңызды бола
тұрып, ДСҰ белгілеген рәсімдер шеңберінде сауда-саяси дауларды әділетті
жолмен шешуге жағдай жасайды.
ДСҰ-ға кірісімен, Қазақстан ұлттық мүдделерді басшылыққа алып, дүниежүзілік
сауданы реттейтін ережелерді жетілдіруде қатысуға құқықты иеленуге
жоспарлай алады.
Сонымен қатар, сыртқыэкономикалық саясат пен үкіметтер, ДСҰ мүше елдерінің
ниеттері туралы күнделікті ақпаратты алу мүкіншілігі пайда болып, нәтижелі
сауда саясатын ұстануға жағдай жасайды.
Ішкі нарықтағы озық технологиялар, тауарлар, қызметтер мен ішкі
инвестициялардың ендірілуін белсендіру нәтижесінде ұлттық өнімінің сапасы
мен бәсеке қабілеттілігін жоғарлату үшін жағдай жасау, халықаралық сапа
стандарттарын ендіру.
Импорт көлемінің ұлғаюы нәтижесінде тұтынушының бағасы төмендеу
тауарларының кеңейтілген қатарына қолы жетеді.
Міндеттер – Қазақстанның ДСҰ-дағы мүшелігінен жоспарланатын нәтижелерге
жету Қазақстанның осы ұйымға кіру шарттары және тауарлар мен қызметтер
отандық нарығына шығуды қамтамасыз ету бойынша Қазақстан жүктейтін
міндеттемелердің деңгейіне байланысты.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жөніндегі келіссөздер негізінде ДСҰ-ның Женева
қаласындағы Хатшылығында Жұмыс Тобының мүдделі мүше елдерінің қатысуымен
жүйелік мәселелер, ауыл шаруашылық мәселелері жөнінде көпжақты отырыс
түрінде, тауарлар мен қызметтер нарығына қол жеткізу мәселелері жөнінде екі
жақты отырыс түрінде өткізіледі.
Келіссөздер барысында төрт негізгі бағыт талқыланады:
1.Тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі келіссөздер ДСҰ мүше елдерімен
бірлесіп, Қазақстан ДСҰ-ға қосылысымен, қолдану құқықтарын иеленетін
импорттық кедендік баждарды үйлестірудің ең жоғарғы деңгейін анықтау мен
келісуді қамтиды.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі Жұмыс Топ құрамына кіретін ДСҰ-ның 36
мүше елінің қатарынан 15 ел, олардың ішінде АҚШ, ЕО, Жапония, Канада,
Австралия, Швейцария ең маңызды бола тұрып, тауарлар нарығына қол жеткізу
жөніндегі екі жақты келіссөздер жүргізуде.
Қазақстанның тарифтік ұсыныстары төмендегідей негіздерді есепке алу
нәтижесінде жетілдірілген:
Бірінші негіз – 2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының
мемлекеттік индустриалды-инновациялық дамудың бағдарламасы және 2003-2005
жылдарға арналған мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасында
белгіленген жоспарлар негізінде ұлттық экономиканың қысқа- және
ортамерзімді қорғалудың тиімді деңгейін қамтамасыз етудің қажеттілігі.
Екінші негіз – Қазақстанның ЕурАзЭҚ-дағы мүшелігінің шарттарын
мүмкіндігінше есепке алу.
Қазақстанның тарифтік ұсыныстарының негізінде салалық министрліктер мен
отандық тауар өндірушілерінің ескертулерін есепке алумен жетілдірілетін
импорттық кедендік баждарының бағамаларын үйлестіру деңгейлері жатыр.
2. Шетел қызметтер жабдықтаушыларының қазақстандық нарыққа қол жтекізу
шарттарын келістіру мақсатында қызмет нарығына қол жеткізу жөніндегі
келіссөздер. Келіссөздердің негізін Қазақстанның қызметтер нарығына қол
жеткізу жөніндегі ұсыныстарын талқылау құрайды.
Қазіргі таңда қазақстандық қызметтер нарығына қол жеткізу шарттары жөнінде
келіссөздерді Жұмыс Тобының 8 мүше елі, атап айтқанда, Австралия, ЕО,
Канада, Латвия, Польша, АҚШ, Швейцария, Жапония жүргізіп жатыр.
Қазіргі уақытта Қазақстан қызметтер нарығына қол жеткізу жөнінде БҰҰ
Топтастырғышының 155 қызмет көрсету салаларының жалпы санынан 76 (немесе
49%) сала бойынша келіссөздер жүргізіп жатыр.
Қазақстандық экономикасы үшін тиісті қорғау дәрежесін талап ететін сезімтал
қызмет көрсету салаларының тізбесіне қаржылық, құқықтық, сауда-саттық,
көліктік, телекоммуникациялық, туристік, құрылыс қызметтері енгізілген.
3. Ауыл шаруашылық жөніндегі көп жақты арнайы келіссөздер.
Күрделі табиғи-климаттық жағдайлармен, ескірген техника мен
технологиялармен, тауарларды сату нарықтарына географиялық алыстығымен,
теңіз жолдарына тікелей шығудың жоқтығымен сипатталатын Қазақстан үшін
ауыл шаруашылық жөніндегі келіссөздер, Қазақстан халқының 44 пайызы ауыл
тұрғындары болғандықтан, әлеуметтік тұрғыдан аса маңызды.
Қажетті тарифтік қорғау деңгейін қамтамасыз ету, ауыл шаруашылығының ішкі
қолдау көлемін және экспорттық субсидиялардың дәрежесін қамтамасыз теу
мақсатында Жұмыс Тобының мүше елдері ауыл шаруашылық жөніндегі көп жақты
келіссөздерді өткізуде.
4. Жүйелі мәселелер жөніндегі келіссөздер Қазақстан ДСҰ мүшесі ретінде
міндеттіліктерін орындау үшін заң шығару және оны пайдалану саласында
қолданылатын шараларды анықтау мақсатында өткізіледі. Келіссөздердің
негізін жұмыс Тобының Баяндамасы құрайды.
Аталған келіссөздер барысында экономикалық саясаттың, атап айтқанда,
валюттік айырбастау мен төлем жүйесі, инвестициялық режим, мемлекеттік
меншік пен жекешелендіру, баға түзу, бәсекелестік саласындағы саясат сияқты
жүйелі мәселелері ДСҰ мүше елдерімен талқыланады. Оған қоса, тауарлар мен
қызметтер саудасына әсерін тигізетін саясатты жетілдіру және жүзеге асыру
механизмі жөніндегі мәселелер қарастырылып, келісіледі.
2004 жылы Қазақстан Республикасының келіссөз жүргізген тобы отандық
қызметтер мен тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі ұсыныстарды
Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жөніндегі жұмыс Тобының (бұдан әрі – ЖТ) мүше
елдерімен талқылау бойынша бірқатар екі жақты және бір жақты келіссөздерді
өткізді
Осының нәтижесінде, 2004 жылдың 1-11 наурыз аралығында Женева қаласында
тауарлар мен қызметтер нарығына қол жеткізу жөніндегі екі жақты
келіссөздердің 10 кезеңі өтті.
Тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі екі жақты келіссөздер.
Қазақстанның тарифтік ұсыныстары жөніндегі екі жақты келіссөздер Жұмыс
Тобының 11 мүше елімен, атап айтқанда, Бразилия, Жапония, Куба, Канада,
Швейцария, Мексика, АҚШ, ЕО, Австралия, Болгария, Корей Республикасымен
өткізілді. Келіссөздер нәтижесінде Жапония, Куба, Мексика елдерімен
тауарлар жөніндегі келіссөздер аяқталу кезеңіне мүмкіндігінше жеткізілді,
ал Канада, Болгария, АҚШ елдерімен тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі
егжей-тегжейлі келіссөздер өткізілген болатын.
Қызметтер нарығына қол жеткізу жөніндегі екі жақты келіссөздер.
Қазақстанның қызметтер бойынша міндеттіліктерін талқылау Жұмыс Тобының 5
мүше елімен, атап айтқанда Жапония, Канада, АҚШ, ЕО, Австралиямен
өткізілді. Келіссөздердің нәтижесінде құқықтық қызметтер бойынша
контрпартнерлер болып табылатын бірқатар елдердің сұраныстары қайта алынды,
сондай-ақ Қазақстан сезімтал қызмет көрсету саларында (құрылыс, сәулет,
энергетикалық, көліктік, қаржылық, телекоммуникациялық, есептеуші техника
негізінде көрсетілетін қызметтер, т.б) Қазақстан енгізген шектеулер бойынша
түсініктемелер берілген.
2004 жылдың 3 наурызында Женева қаласында Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі
жөніндегі Жұмыс Тобының ауыл шаруашылықты қолдау бойынша плюрилатералдық
отырысы өткізілді
Аталған отырысқа жұмыс Тобының 10 мүше елі, атап айтқанда АҚШ, ЕО, Канада,
Жапония, Швейцария, Австралия, Бразилия, Қытай, Тайвань, Корея қатысты.
Отырыс барысында отандық аграрлық кешенін қолдау шаралары, экспорттық
субсидиялары, ДСҰ-ға қосылудан кейін жұмысқа дайындылық өткізу және
Қазақстан Рсепубликасының ауыл шаруашылық саласындағы заңнамасын ДСҰ
келісімдерінің негіздері мен ережелеріне сәйкестіру.
2004 жылдың 4 наурызында Женева қаласында ДСҰ-ға кіруі жөніндегі Жұмыс
Тобының 6-шы отырысы өткізілді, оның барысында Фактологиялық түйіндеме,
Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасын ДСҰ-ның саудадағы техникалық
кедергілер (СТК), Зияткерлік меншік құқықтарының сауда аспектілері (ЗМҚСА),
санитарлық және фитосанитарлық шаралары (СФШ) жөніндегі келісімдеріне
сәйкестірілуі алғаш рет талқыланды.
Осы отырыстың негізгі нәтижесі Жұмыс Тобының мүше елдерінің Фактологиялық
түйіндеменің біріккен нұсқауын толықтыру және оны ЖТ-ның болашақ баяндамасы
ретінде әзірлеу мәселелері бойынша консенсуске келуі болып табылады.
ДСҰ-ға кіру барысында ЕурАзЭҚ пен ЕЭП мүше мемлекеттері арасындағы
ынтымақтастық.
Аймақтық бірігу бастамалары жөнінде кіру процесін реттеу Қазақстанның ДСҰ-
ға кіру жөніндегі келіссөздердің маңызды бөлімін құрайды.
ДСҰ-ға кіру жөніндегі келіссөздердің белсенді кезеңіне көшу барысында
Белоруссия, Қазақстан мен Ресейдің алдында Еуразиялық экономикалық
қауымдастығының мүше мемлекеттерінің бірлескен позициясын қалыптастыру
қажеттілігі туындаған.
2003 жылдың 13 маусымында ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесінің отырысында
ЕурАзЭҚ мемлекеттерінің елбасшылары ДСҰ-ға қосылу жөніндегі келіссөздер
барысын талқылау мақсатында Тараптарға ақыл-кеңес беру қызметтерінің
көрсетілуін жалғастыру туралы шешім қабылдады. Осы шешімнің негізінде
Тараптар ЕурАзЭҚ Интеграциялық Комитетке қарасты арнайы құрылған ДСҰ-ға
кіру барысында Үкіметтік делегацияларының жетекшілеріне, сондай-ақ Тараптар
сарапшыларының жұмыс топтарына жүйелі түрде көрсетілетін ақыл-кеңес
қызметтері институтының шеңберінде жүзеге асырып жатыр.
Тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі келіссөздерді реттеуден басқа, ЕЭП
шеңберіндегі интеграцияның терең мәні қызметтер нарығына қол жеткізу
жөніндегі келіссөздерді реттеуді, қызмет көрсету саласын реттейтін
заңнаманы үйлестіру, сондай-ақ жұмыс күшінің қозғалысы мәселелерін алдын
ала көздейді. ЕЭП шеңберінде мемлекеттер іс-әрекеттерін реттеуді талап
ететін тағы бір маңызды фактор –қосылу жөніндегі ДСҰ-мен өткізілген
келіссөздердің деңгейі. Қазақстан үшін, ол, әсіресе, ДСҰ-мен келіссөздері
ілгері жылжытылған Ресей, Украина сияқты елдермен бірігіп іс-қимылдарды
реттеумен байланысты.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіру мәселесін талқылауға мүдделі ұйымдардың қатысуы.
Қазақстан Республикасының ДСҰ-ға кіруі жөніндегі келісілген да,
үйлестірілген, ұлттық экономикалық мүдделерді қорғауға бағытталған келіссөз
позициясын құру мақсатында, Қазақстан Үкіметі қоғамның бар мүдделі
тұлғаларды – заң шығару мен атқарушы билігінің, аймақтардың,
қауымдастықтың, ғылым мен кәсіпкерліктің өкілдерін ұсыныстарды жетілдіруге
қатысуға шақырады. ДСҰ жұмыс топтарымен келіссөздер жөніндегі шешімдерді
дайындаудың ұқсас тәжірибесі ДСҰ барлық жаңа мүше елдерінде қолданылуда.
Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда министрлігі кәсіпкерлер
атынан реттеу органы ретінде әрекет ететін Қазақстан Республикасының Жұмыс
берушілер конфедерациясымен (ҚРЖК) бірігіп, Қазақстанның ДСҰ-ға кіру
шарттарын талқылау мақсатында бірқатар конференциялар, семинарлар, дөңгелек
үстелдер өткізілген.
Жұмыс берушілер конфедерациясы мүшелері қатарынан ДСҰ-ға кіру барысында
тауарлар өндірушілері мен кәсіпкерлердің мүдделерін қорғау тарифтік пен
тарифтік емес шараларын жетілдіру мақсатында 13 салалық жұмыс тобын құруға
шешім қабылдады.
ДСҰ-ға кіру барысында тауарлар нарығына қол жеткізу жөніндегі тарифтік
ұсыныстарды жетілдіру мен келістіру үшін 2003, 2004 жылдары азық-түлік
тауарларын өндірушілері, машина жасау және құрылыс материалдары мәселелері
жөнінде конференциялар мен дөңгелек үстелдер өткізілді.
ДСҰ-ға кіру барысында ішкі нарықты тиімді қорғау деңгейін анықтау
мақсатында 2003 жылдың өзінде Қазақстанның 20-дан астам одақтары мен
қауымдастықтарының, 40-тан астам отандық ірі және шағын компаниялары
өкілдерінің қатысуымен өнеркәсіптің барлық салаларындағы тауарлар
өндірушілерімен 13 жиналыс өткізілді. 2004 жылы осы жұмыстың жалғастырылуы
жоспарланып отыр.
1.2. Банктердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және жоғарылату
негізгі формалары мен әдістері.
Бәсекеге қабілеттілігі түсінігі әр түрлі көздерде әртүрлі
түсіндіріледі және негізінен маркетинг және менеджмент ғылымдары шеңберінде
зерттеледі, сонымен бірге өнімнің (қызметтің), кәсіпорынның, саланың, бүкіл
экономиканың да бәсекеге қабілеттілігі бағаланады. Зерттеу аясы кеңірек
болған сайын бәсекеге қабілеттілігін бағалау объектісі үлкенірек және оны
жүзеге асыру күрделірек болады.
Әдебиеттерге талдау қазірге кезде қаржылық ұйымның (банктің) бәсекеге
қабілеттілігін бағалаудың әмбебап әдістемесінің жоқ екені туралы қорытынды
жасауға мүмкіндік береді. Әрбір жеке жағдайда бағалау әртүрлі параметрлерге
байланысты әртүрлі жүргізіледі. Отандық әдебиеттерде бәсекеге
қабілеттілікті бағалау және жоғарылату мәселелеріне өте аз назар
аударылған, бұл мәселелер шетелдік басылымдарда кеңірек зерттелген.
Ұйымның бәсекеге қабілеттілігі – ұйымның бәсекелік күрес жағдайында
өмір сүріп, табысты даму қабілеті, ол ұйымның әлеуетімен және оны пайдалану
деңгейімен анықталады. Мұнда қаржылық – экономикалық, өндірістік, ғылыми –
техникалық, кадрлық, маркетингтік құрамдас элементтер туралы айтылған.
Ұйымның бәсекеге қабілеттілігі ұғымы өнімнің бәсекеге қабілеттілігі
ұғымынан кеңірек. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі - өнімнің нарықта табысты
бәсекеге түсу қабілеті, ең алдымен оған тұтынушылар тарапынан басқа ұқсас
өнімдермен салыстыруда жоғары бағалауды кепілдейтін сервис деңгейімен және
белгілер жиынтығы есебінен жүзеге асады.
Бәсекеге қабілеттілікті зерттеудің үш деңгейін бөліп көрсетуге болады:
жекелеген өнімдердің; маркетингтің (маркетинг қызметінің тиімділігін) және
жалпы өндіруші фирманың бәсекеге қабілеттілігі. Банктің бәсекеге
қабілеттілігі банк қызметінің әр түрлі аспектілерін қамтиды. Бәсекеге
қабілеттілік тек қана оның активтерінің көлемімен, капитализация және
рентабельділік деңгейімен ғана емес, сонымен бірге филиалдық желісінің
дамуымен және басқа да көптеген параметрлермен анықталады. Сергей
Селяниннің Соңғылар да бірінші болады атты мақаласында банктің бәсекеге
қабілеттілігі үш фактордың: бренд, меншік иелері және қызметкерлердің
әсерінің нәтижесі деп айтылған. Банкке қатысты бренд – бұл ең алдымен
имидж, іскер репутация, ол жылдар бойы құрылып, көптеген шығындарды талап
етеді.
Банктің бәсекеге қабілеттілігін анықтау мәселесін қозғағанда банк
қызметінің бәсекеге қабілеттілігі ұғымын қарастырған дұрыс, өйткені бұл
дамыған бәсекелі нарықта банктің коммерциялық табысының шешуші фактор болып
табылады.
Банк қызметінің бәсекеге қабілеттілігі - банк қызметінің нарық
жағдайына және клиенттің талаптарына сәйкестігін білдіретін көп қырлы ұғым.
Басқаша айтсақ, бәсекеге қабілеттілік дегеніміз банк қызметінің нарықтағы
табысын анықтайтын тұтынушылық және құндық сипаттамаларының кешені, яғни
дәл осы банк қызметінің басқаларына ұқсас банк қызметтерінің бәсекелес
ұсыныстары жағдайындағы артықшылығы.
Бәсекеге қабілеттілігі үшін банк қызметінің сапасы және банктің
белгілілігі үлкен роль атқарады, өйткені банк белгісіз, жақсы репутациясыз
болса банк қызметі бәсекеге қабілетті болмайды. Егер банк тұрақсыз болып
табылса, оның қызметтерінің сапасы төмендейді, яғни банк қызметі клиенттің
сенімділікке қажеттілігін қанағаттандыра алмайды.
Осылайша, бәсеке және бәсекеге қабілеттілік банктің тек қана қызмет
сапасын жоғарылату факторы ғана емес, сонымен бірге банк қызметін
жетілдірудің үзіліссіз үрдісі болып табылады.
Банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін анықтау әдістемелерінің
ішінде ерекше назар аударылатыны Ресейлік ғалым И.Андреевтің әдістемесі
есептеледі, онда біртекті банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін
анықтаудың келесі тәсілі ұсынылады. Қызмет бәсекеге қабілеттілігін анықтау
параметрлері ретінде келесі бастапқы жағдайлар қабылданады: банк қызметін
таңдау банк имиджімен, тариф саясатымен және банк бөлімшелерінің
территориялық қол жетімділігімен анықталады.
Pr = f (Im,Tr,D),
Мұндағы:
Pr – қызметтің тартымдылық шарасы;
Im - имидж шарасы;
Tr – қолайлы тарифтік саясат шарасы;
D – қол жетімділік шарасы.
Өз кезегінде бұл параметрлердің әрқайсысы сол немесе басқа банктің
қызметін сипаттайтын факторлар комбинациясымен анықталады.
- имидж – нарықтағы қайшылықсыз ұзақ мерзімді болуын, жағымды
белгілігін (бұқаралық ақпарат құралдарының пікірлері, жарнама және т.б.),
бөлімшелердің орналасуы және т.б. тұратын банктің сапасы туралы қоғамдық ой
пікірлер. Имидж барлық аталған параметрлердің баспасөз мәліметтері,
сұраулар және т.б. бойынша салыстырылуы нәтижесінде сарапшылық бағалау
арқылы анықталады. Банк имиджінің ең басты құрамдас бөлігі клиенттің
сенімділігі болып табылады.
- қол жетімділік. Қол жетімділік шарасын анықтауда қызмет ететін
территория бойынша банк филиалдық желісінің рационалды орналасуы және әрбір
бөлімшенің артық өткізу қабілеті пайдаланылады.
- тарифтік саясаттың қолайлылығы жұмыс істеп тұрған тарифтің нарықта
ұқсас қызметке клиент үшін тиімді тарифке қатынасымен анықталады.
Tr = (tr - t min) (tmax - t min),
мұндағы:
tr – қазіргі тариф;
tmax, t min - тұтынушы үшін ең тиімді және тиімсіз тарифтер.
Тарифтерді қарастыруда банк бұл қызметті көрсетуге мүдделілігін
растайтын тарифтерді талдаудың мәні бар.
Банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін сапалы бағалау және
салыстыру үшін иесізделген шамалармен жұмыс істегендіктен интегралды
бәсекеге қабілеттілігі көрсеткіші ретінде келесі сызықтық тәуелділік
ұсынылуы мүмкін:
Рг = к1Іm + к2 tr + к3 D,
Мұндағы:
к1- к3 – сатып алушылық мотивацияларда аталған параметрлердің
мәнділігін анықтайтын коэффициенттер.
Нәтижесінде соңғы тәуелділік келесі түрде болады:
Рг = 0,5Іm + 0,2 tr + 0,3 D
Енді банктердің қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігінің интегралды
көрсеткіштерін есептеуге болады. Формуланың дұрыстығын бағалау үшін, халық
үшін банктердің ең таралған қызметтерінің бірі – үш – төрт айлық
депозиттерін қарастырайық (1 кесте).
Кесте 1 – Жеке тұлғалардың мерзімді рубльдік салымдар қызметінің
бәсекеге қабілеттілік көрсеткішін анықтау.
Позиция Банк атауы Іm Tr D Рг
1 СПБ сбербанк 1,00 0,53 (50%) 1,000 0,9060
2 ПСБ СПБ 1,00 0,53 (50%) 0,802 0,8466
3 Петровский 0,80 0,00 (30%) 1,0* 0,7000
4 Банк Санкт – 0,90 0,53 (50%) 0,515 0,6605
Петербург
5 Балтийский банк 0,60 1,00 (68%) 0,515 0,6545
6 Инкомбанк 0,90 0,79 (60%) 0,150 0,5030
7 Моссбизнесбанк 0,40 0,53 (50%) 0,075 0,3285
8 Империал 0,40 0,53 (50%) 0,025 0,3135
9 Энергомашбанк 0,20 0,87 (50%) 0,125 0,3115
10 Мост - банк 0,40 0,26 (40%) 0,050 0,2670
Бәсекеге қабілеттілік – көрсетілетін қызметтердің нарық жағдайына,
клиенттердің нақты талаптарына тек қана сапалық – техникалық, экономикалық
сипаттамалары бойынша ғана емес, сонымен бірге оларды жүзеге асырудың
коммерциялық және басқа да шарттарына жауап бере алуын білдіретін көп қырлы
ұғым.
Кәсіпорын, сала деңгейінде бәсекеге қабілеттілікті бағалауда келесі
көрсеткіштерді пайдалану арқылы жүзеге асыруға болады: еңбек өнімділігі;
кесімді еңбек төлемі; капитал сыйымдылығы; ғылыми сыйымдылық және өнімнің
техникалық деңгейі; өнімнің дербес игерілуне қажетті білімдер жиынтығы;
ғылыми және жобалық – конструкторлық өнімдерді жүзеге асырудағы
технологиялық білімдер жиынтығы; саланың экспорттық бағдар алу немесе
импорттық тәуелділік дәрежесі; ұлттық шаруашылықтың жалпы даму деңгейіне
саланың даму деңгейінің сәйкестігі; саланың экспансиясы (оның өнімінің
шаруашылықтың әртүрлі салаларында пайдалану дәрежесі).Бұл көрсеткіштер
жиынтығы салалық бірлестіктердің ерекшеліктерін қаржылық - өнеркәсіптік
топтардың немесе жекелеген шаруашылық сфераларының өзгешеліктерін ескеру
арқылы өзгертілуі немесе толықтырылуы мүмкін. Ақпарат жеткіліксіздігі
жағдайында бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың кеңінен қолданылытын
әдістерінің бірі – сараптық бағалар әдісі.
Қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін факторлардың
салмақтылығын ескере отыра бес адамнан кем емес жоғары білікті мамандардан
сарапшылар тобы құрылады және бағалау баллдарының жүйесі анықталады.
Қызметтің бәсекеге қабілеттілігі баллдар жүйесі бойынша сарапшылық жолмен
келесі формуламен анықталады:
n
Кт = ∑ Бij
i=1 n а,
5
мұндағы,
Кт – тауардың бәсекеге қабілеттілігі (мәні 2 ден 10 дейін ауытқиды);
n – сарапшылар саны;
Б – тауардың бәсекеге қабілеттілігі j факторын i сарапшымен сараптық
бағалауы;
а - j фактордың салмақтылығы (4 тен 1 ге дейін);
5 – фактордың ең жоғарғы бағасы.
Бәсекеге қабілеттілікті талдаудың және бағалаудың басты мақсаты
зерттелетін өнімдер немесе қызметтердің күшті және әлсіз қырларын анықтау.
Банктің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және оны бәсекелестермен салыстыру
маңыздылығынан бұл бағалау негізінде сәйкес қорытындылар жасап, жағдайды
жақсарту бойынша шаралар мен ұсыныстар жасау маңыздырақ.
Банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату мәселесі бойынша отандық
көздердің ішінде М.Заировтың Банктердің бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатудың негізгі формалары мен әдістері мақаласы ерекше орын алады,
мұнда банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың тиімді формалары мен
әдістерін анықтауға олардың нәтижелілігін салыстыруға, нарықтың жағдаяттық
даму кезеңдеріне байланысты эконмиканың банк секторының бәсекелік
позицияларын күшейту үшін белгілі әдістер мен тәсілдерді пайдалану
мүмкіндігін негіздеуге ерекше назар аударылған.
Автордың пікірі бойынша ірі банктің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату
үрдісін үш бірізді кезеңге келесі белгілер бойынша бөлуге болады:
тәуекелділігі, пайдаланылатын формалар мен әдістердің тиімділік дәрежесі,
персоналдың талаптары және бәсекелік артықшылықтар ерекшеліктері (2 кесте):
Кесте 2 – Банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың негізгі
кезеңдері.
Банктердің Бәсекеге Бәсекеге Бәсекеге
бәсекеге қабілеттілікті қабілеттілікті қабілеттілікті
қабілеттілігіжоғарылату жоғарылату жоғарылату
н формалары формаларының күшті формаларының әлсіз
жоғарылатудың жақтары жақтары
кезеңдері.
Бірінші Дәстүрлі Жоғары сенімділік; Бәсекелестерге
ұзақ мерзімді белгілі, олар да
бейімділік ; бәсекеге
көптеген мамандарға қабілеттілікті
қол жетімді; жоғарылатудың дәстүрлі
тәуекелсіз. әдістері мен
формаларын пайдаланады
Екінші Инновациялық Жаңа бәсекелік Жоғары тәуекелділік
артықшылықтар дәрежесіне ие;
құрады; жоғары креативті қабілеттері
тиімділікке ие. бар менеджерлер
тартуды талап етеді;
серіктестердің
сенімділігін және
жобалардың
перспективасын бағалай
алатын, тиімді
басқарушылық шешімдер
қабылдайтын жоғары
білікті менеджерлерді
талап етеді
Үшінші Интеграциялық әртүрлі қызметтерді Интеграциялық қызметті
синхронизациялаудан жүзеге асыратын топ
синергиялық менеджерлер
тиімділік алу біліктіліген
мүмкіндігі; кешенді жоғарылатылған
қызметтер алуға талаптар; кеңінен
мүдделі қызметтер диверсификацияланған,
тарту; қаржылық ірі масштабты
ресурстармен кеңіненқызметтің
маневр жасау басқарымдылық деңгейін
мүмкіндігі. қолдау күрделілігі.
Бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату нарықтық шаруашылық жағдайында
қызмет ететін кез келген экономика субъектісінің басты мақсаты болып
табылады және бәсеке шарттарына тәуелді болады. Банктердің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатудың стратегиялық моделін таңдау күрделілігі ұзақ
мерзімді даму перспективасында оның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
көптеген факторлардың болуымен анықталады.
Бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату әдістері, формалар және құралдары
қызмет ету ортасына және даму кезеңдеріне қарай әртүрлі болады. Сондықтан,
бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату әдістерін анықтаумен байланысты
мәселелерді шешкенде бәсеке ұғымын пайдалану дұрыс болып табылады, өйткені
бұл нарықтық экономиканың мәнін сипаттайтын бастапқы категория.
Көп аспектілі және көп векторлы категория ретінде бәсеке ұғымына
сүйене отыра бәсекеге қабілеттілігі жоғарылатуға бағдар алған банк
қызметінің ұзақ мерзімді дамуының негізгі формалары мен әдістерін таңдау
қажет. Бұл үшін бәсекеге қабілеттілікті жоғарылатудың формалары
типологиясын жасау қажет.
1) Банк қызметінің даму деңгейі бойынша
а) жекелеген жергілікті нарықтардағы банктің бәсекеге қабілеттілігі;
б) ұлттық нарықтағы банктің бәсекеге қабілеттілігі;
в) ТМД нарығындағы банктің бәсекеге қабілеттілігі;
г) ғаламдық нарықтағы банктің бәсекеге қабілеттілігі.
2) Нарықтағы жағдайы бойынша
а) қаржылық нарықтағы банк өнімін тарту және жүзеге асыру үлесі
бойынша банктің мополиялық бәсекеге қабілеттілігі;
б) олигополияға кіретін банктердің бәсекеге қабілеттілігі;
в) бәсекелі ортада қызмет ететін банктердің бәсекеге қабілеттілігі.
3) Меншік капиталының көлемі бойынша
а) орта нарықтықтан меншік капиталы көлемі төмен шағын банктердің
бәсекеге қабілеттілігі;
б) капитал көлемі орта нарықтыққа сәйкес орташа банктердің бәсекеге
қабілеттілігі;
в) капитал көлемі орта нарықтықтан жоғары ірі банктердің бәсекеге
қабілеттілігі.
4. Бәсекеге қабілеттілік позициясын сақтау мерзімдері бойынша
а) қысқа мерзімді форма;
б) орта мерзімді форма;
в) стратегиялық.
5.Қаржылық тәуекелділік деңгейі бойынша
а) консервативті (аз тәуекелді) бәсекеге қабілеттілік формасы;
б) адаптациялық (орта тәуекелді) бәсекеге қабілеттілік формасы;
в) инновациялық, мұнда тәуекелділік деңгейі орта нарықтықтан жоғары;
г) венчурлық форма, жоғары тәуекелді.
6.Басқарудың ұйымдық құрылымы түрлері бойынша
а) интеграцияланған;
б) әмбебап;
в) көп қызметті;
г) институционалды – желілік;
д) ғаламдық.
Ұсынылған типология ең мәнді белгілерді бейнелеп, банктердің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылату мақсатында қаржы ресурстары қозғалысын
ұйымдастыру формалары мен әдістерін мақсатты анықтауға мүмкіндік береді.
Бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату үрдісінің бірінші кезеңінде
бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату міндеті банктің дамуының ұзақ мерзімді
мақсаттарына бағындырылған және сондықтан жасалған инвестициялық қаржылық
саясатқа сәйкес шешілуі керек және дамудың жоғары қарқынын сонымен бірге
өндірістік – қаржылық қызмет әлеуетін кеңейту мақсатында бәсекеге
қабілеттіліктің тиімді формалары мен әдістерін таңдау және жүзеге асыруға
байланысты.
Трансформация үрдісінде банктердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату
үшін стратегиялық жоспарлау мен диверсификация, интеграция, экспансия,
банктің тәуекелділікті құрылымдық бөлімшелер бойынша үлестіру әдістері
қолданылады.
Бәсекелік артықшылықтарды пайдалану және дамыту жолдары стратегиялық
жоспарлау кезінде анықталады, ал такикасы банктің бизнес жоспарымен
белгіленеді. Қазіргі жағдайда бәсекеге қабілеттіліктің стратегиялық
жоспарлау әдісін пайдалануда тек қана коммерциялық тиімділікке бағдар
алмай, сонымен бірге әлеуметтік жағын да ескеру қажет.
Өндірістік – қаржылық, коммерциялық, инновациялық және әлеуметтік
факторлардың жиынтығы синергиялық тиімділікке әкеледі, ол банк қызметінің
тұрақтылығы мен дамуын қамтамасыз етеді. Трансформация үрдісінде банк
құрылымдары қаржы қызметтерінің көптеген түрлерін көрсетеді. Бұл тұрақты
әлеуметтік – экономикалық дамуға әсер етеді. Ал тұрақты даму
жинақталымдарға икемделген орта класты қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Осылайша, әлеуметтік – экономикалық деңгейді жоғарылатуға қатыса отыра,
банк құрылымдары салымшылардың болашақ базасын кеңейтеді.
Тұрақты бәсекелік артықшылық әртүрлі әдістермен жүзеге асады:
білікті кадрларды пайдалану, банк өндірісінің ерекшеліктерін білу, жоғары
банктік технологиялардың болуы және т.б.
Бар артықшылықтардың негізінде банк өзінің дамуының бәсекелік
стратегиясын жасайды, оған маркетинг стратегиясы, тәуекелдерді басқару,
персоналды басқару, жаңа өнімдерді жасау мен игеруді басқару, өндірістік –
ұйымдастырушылық технологияларды басқару енеді. Осылайша инновациялық даму
стратегиясының тұжырымдамасында банктің несиелік қаржылық саясаты
анықталады.
1.3.Банк сферасындағы бәсекелік қатынастардың ұйымдастырудағы халықаралық
тәжірибе және Базель келісімдерінің ролі
Әлемдік бәсекенің күшеюі банктердің бәсекеге қабілеттілігін тұрақты
түрде жоғарылатуын талап етеді, соныдықтан қадағалаушы орган тарапынан
оларға талаптар қатаңдана түсуде. Ғаламдық ашық нарық жағдайында біздің
банктер шетелдік банктермен сәйкес бәсекеге түсе алуы үшін бұл талаптар
халықаралық талаптарға өте жақындатылған. Атап айтсақ, 2008 жылы Базель-2
стандарттарына көшу қарастырылған.
Әлемдік қаржы-валюталық жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз етуде және
реформалауда басты роль атқаратын Халықаралық валюталық қормен қатар банк
жүйелерінің тұрақтылығын қолдау және қаржылық дағдарыстардың алдын-алу үшін
қолайлы жағдайлар жасауда Халықаралық есептесулер банкі мен банктік
қадағалау бойынша Базель комитетінің ерекше орын алады. Базель комитеті
орталық банктер мен банк ұйымдарын реттеуші реттеуші органдардың 13 елдегі
өкілдерін біріктіреді және барлық негізгі халықаралық ұйымдармен тығыз
өзара әрекет жасайды. Комитетпен қабылданатын қаулылар халықаралық және
ұлттық қаржылық мекемлердің жұмысында анықтаушы болып табылады және ең
алдымен бүкіл банк жүйесінің тұрақтылығы мен қауіпсіздігін нығайтуға
бағытталған.
Базель қаласында орналасқан Халықаралық есептесулер банкі 1988 жылы
директива шығарды, оған сәйкес барлық банктер өз қызметінде екі
тәуекелділікті: нарықтық және несиелік ескеруі міндетті болды. Сол жылы
сәйкес келісімді әлемнің 100-ден аса елі жасады. Ірі трансұлттық банктер
үшін капитал жеткіліктілігі стандарттарын анықтаған 1988 жылғы Базель
келісімі банк қызметін реттеудегі және қаржылық-банктік жүйелердің
тұрақтылығын қолдауда жалпылай танылған институционалды шектеулер бекітудің
бірінші табысты талпынысы болды. Бұл құжат банктік қадағалау бойынша Базель
комитеті және мүше елдер арасындағы халықаралық нарықтардағы операцияларға
белсенді қатысушы несие институттары тәуекелге бейім активтері бойынша
меншік капиталдың жеткілікті көлемін 8 % деңгейінде анықтауын қарастыратын
келісім болып табылады( капитал жеткіліктілігі коэффициенті – немесе Кук
коэффициенті).
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен меншік қаражаттардың (меншік
капиталдың коэффициенттер түрінде) жеткіліктілігі нормативтері бекітілген:
бірінші деңгейлі капиталдың банк активтері сомасына қатынасы (к1) және
меншік капиталдың тәуекелділік дәрежесі бойынша өлшенген активтер сомасына
қатынасы (к2).
Бірінші деңгейлі капиталдың банк активтері сомасына қатынасы 0,05-тен
кем болмауы, ал меншік капиталдың тәуекелділік дәрежесі бойынша өлшенген
активтер сомасына қатынасы 0,12-ден кем болмауы керек.
Базель келісімінің жаңалығы капитал жеткіліктілігінің дәстүрлі
шарасының жетілген формасына - тәуекелділігі ескерілген активтердің
капиталға қатынасына ауыстырылуы болып табылады. Банк қарыз алушысының
контрагенттердің сол немесе басқа тобына жатуына байланысты активтердің
әртүрлі категориялары өлшемдік коэффициенттерге ( 0%, 10%, 20%, 30%, 50%
немесе 100%) көбейтілген.
Банк қарыз алушылары топтарға бөлінді: банктер, мемлекеттік ұйымдар,
қаржылық емес кәсіпорындар және азаматтар. Тек толық қамтамасыз етілген
ипотекалық несиелер мен 1 жылға дейінгі банк несиелері басқаларына, бұл
топтардың әрқайсысының ішінде бірдей тәуекелділік коэффициенті қолданылды.
Капиталды есептеудің жаңға ережелері өздерінің алғашқы бағыты аз
капиталдандырылған жапон және француз банктері тарапынан жасалған несиелік
экспанияны шектеу мақсатын сақтады.
Жаңалықтың табыстылығы күткеннен жоғары болды: жаңа норманы Базель
келісімінің қатысушы елдері ғана емес көптеген басқа мемлекеттер де
қолдады.
Қазіргі кезде қаржылық сектордағы болып жатқан ғаламдық өзгерістер
несиелік тәуекелділіктерді басқарумен байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz