Саябақ - елдiң сәнi
1 САЯБАҚ . ЕЛДIҢ СӘНI
2 АҚШ.тың ұлттық саябақтары
3 Ресейдегi ұлттық саябақтар қалай дамыды?
4 Қазақ саябақтары қандай күйде?
2 АҚШ.тың ұлттық саябақтары
3 Ресейдегi ұлттық саябақтар қалай дамыды?
4 Қазақ саябақтары қандай күйде?
Сирек кездесетiн өсiмдiк түрлерi, орман алқаптары, жабайы аңдары мен құстары, судағы балықтары, жалпы табиғаттың керемет туындылары мемлекеттiк қорғауға алынатын қорықтық аумақтарды ұлттық саябақтар деп атайды. Ұлттық саябақ ерекше экологиялық, тарихи, табиғи қорықтарды, ағарту, ғылыми-мәдени және туризм үшiн табиғи кешендер мен нысандарды қорғайтын, экологиялық-танымдық, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргiзу мақсатында пайдаланылады.
Бүгiнде статистикалық деректер бойынша әлемнiң 106 елiнде 1000-нан астам ұлттық саябақ бар көрiнедi. Олардың ең iрi әрi танымалдары АҚШ, Канада, Оңтүстiк Америка, Африка мен Австрия секiлдi елдерде орналасқан. Дүние жүзi бойынша барлық ұлттық саябақтардың аумағы 230 миллион гектар жердi алып жатыр. Бұл жер бетiндегi құрғақ жердiң 1,6 пайызына тең.
Жалпы Ұлттық саябақтарды қорғау ере¬жесi мен жүйесi сол бақтар орналасқан мем¬лекеттiң әлеуметтiк-экономикалық, саяси, экологиялық және т.б ерекшелiктерiне тiке¬лей байланысты. Тарихи оқиғалардың аумалы-төкпелiлiгi бұрынғы Кеңес Одағы тұсындағы қабылданған «ерекше жағдайдағы табиғи территорияларды қорғау туралы» кон¬цепцияның шетелдiк заңдардан басқаша бବғытта дамуына әкеп соқты.
Сондықтан да бiздiң Қазақстан аумағындағы ұлттық саябақтар мәселесi кенже қалып келдi. Қазiргi кезде олар дамудың алғашқы кезеңдерiн бас¬¬тан кешiп жатыр десе де болады. Күнi бү¬гiнге дейiн бақтарды дамытудың ықтимал жолдары қарастырылып жатыр. Сондай-ақ, нормативтi базалар жеткiлiктi түрде дамымаған, бұл мәселелермен айналысатын ма¬ман¬дардың жетiспеуi де қиындық туғызуда. Айтылған жайттардан басқа да әлi шешiл¬мей жатқан өзектi мәселелер қаншама?..
Қазақстандағы ұлттық саябақтарды сөз етпестен бұрын азды-кем осы шаруада алдына жан салмайтын бiр ғасырдан астам тарихы бар АҚШ қорықтары мен ұлттық бақтары жайлы айтып кетсек. Мүмкiн бiзге сабақ болар.
Бүгiнде статистикалық деректер бойынша әлемнiң 106 елiнде 1000-нан астам ұлттық саябақ бар көрiнедi. Олардың ең iрi әрi танымалдары АҚШ, Канада, Оңтүстiк Америка, Африка мен Австрия секiлдi елдерде орналасқан. Дүние жүзi бойынша барлық ұлттық саябақтардың аумағы 230 миллион гектар жердi алып жатыр. Бұл жер бетiндегi құрғақ жердiң 1,6 пайызына тең.
Жалпы Ұлттық саябақтарды қорғау ере¬жесi мен жүйесi сол бақтар орналасқан мем¬лекеттiң әлеуметтiк-экономикалық, саяси, экологиялық және т.б ерекшелiктерiне тiке¬лей байланысты. Тарихи оқиғалардың аумалы-төкпелiлiгi бұрынғы Кеңес Одағы тұсындағы қабылданған «ерекше жағдайдағы табиғи территорияларды қорғау туралы» кон¬цепцияның шетелдiк заңдардан басқаша бବғытта дамуына әкеп соқты.
Сондықтан да бiздiң Қазақстан аумағындағы ұлттық саябақтар мәселесi кенже қалып келдi. Қазiргi кезде олар дамудың алғашқы кезеңдерiн бас¬¬тан кешiп жатыр десе де болады. Күнi бү¬гiнге дейiн бақтарды дамытудың ықтимал жолдары қарастырылып жатыр. Сондай-ақ, нормативтi базалар жеткiлiктi түрде дамымаған, бұл мәселелермен айналысатын ма¬ман¬дардың жетiспеуi де қиындық туғызуда. Айтылған жайттардан басқа да әлi шешiл¬мей жатқан өзектi мәселелер қаншама?..
Қазақстандағы ұлттық саябақтарды сөз етпестен бұрын азды-кем осы шаруада алдына жан салмайтын бiр ғасырдан астам тарихы бар АҚШ қорықтары мен ұлттық бақтары жайлы айтып кетсек. Мүмкiн бiзге сабақ болар.
Саябақ - елдiң сәнi
Сирек кездесетiн өсiмдiк түрлерi, орман алқаптары, жабайы аңдары мен
құстары, судағы балықтары, жалпы табиғаттың керемет туындылары мемлекеттiк
қорғауға алынатын қорықтық аумақтарды ұлттық саябақтар деп атайды. Ұлттық
саябақ ерекше экологиялық, тарихи, табиғи қорықтарды, ағарту, ғылыми-мәдени
және туризм үшiн табиғи кешендер мен нысандарды қорғайтын, экологиялық-
танымдық, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргiзу мақсатында пайдаланылады.
Бүгiнде статистикалық деректер бойынша әлемнiң 106 елiнде 1000-нан астам
ұлттық саябақ бар көрiнедi. Олардың ең iрi әрi танымалдары АҚШ, Канада,
Оңтүстiк Америка, Африка мен Австрия секiлдi елдерде орналасқан. Дүние жүзi
бойынша барлық ұлттық саябақтардың аумағы 230 миллион гектар жердi алып
жатыр. Бұл жер бетiндегi құрғақ жердiң 1,6 пайызына тең.
Жалпы Ұлттық саябақтарды қорғау ережесi мен жүйесi сол бақтар орналасқан
мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық, саяси, экологиялық және т.б
ерекшелiктерiне тiкелей байланысты. Тарихи оқиғалардың аумалы-төкпелiлiгi
бұрынғы Кеңес Одағы тұсындағы қабылданған ерекше жағдайдағы табиғи
территорияларды қорғау туралы концепцияның шетелдiк заңдардан басқаша
бағытта дамуына әкеп соқты.
Сондықтан да бiздiң Қазақстан аумағындағы ұлттық саябақтар мәселесi кенже
қалып келдi. Қазiргi кезде олар дамудың алғашқы кезеңдерiн бастан кешiп
жатыр десе де болады. Күнi бүгiнге дейiн бақтарды дамытудың ықтимал жолдары
қарастырылып жатыр. Сондай-ақ, нормативтi базалар жеткiлiктi түрде
дамымаған, бұл мәселелермен айналысатын мамандардың жетiспеуi де қиындық
туғызуда. Айтылған жайттардан басқа да әлi шешiлмей жатқан өзектi мәселелер
қаншама?..
Қазақстандағы ұлттық саябақтарды сөз етпестен бұрын азды-кем осы шаруада
алдына жан салмайтын бiр ғасырдан астам тарихы бар АҚШ қорықтары мен ұлттық
бақтары жайлы айтып кетсек. Мүмкiн бiзге сабақ болар.
АҚШ-тың ұлттық саябақтары
Бiздiң елдi айтпаған күннiң өзiнде Кеңес Одағы тұсында Америка ұлттық
саябақтарының пайда болғанына 100 жылдан асып түстi. Ресми дерек көздерiне
сүйенсек, бүгiнде АҚШ-та 400-дей ұлттық саябақтар мен қорықтар тiркеуден
өткен. Әрине, бұл сан бiздiң елдегi кез келген азаматтың аузын аштыртып
қояды. Жалпы Америкада алғашқы ұлттық бақ осыдан 130 жыл бұрын пайда болған
екен.
Оның негiзiн салушы ретiнде жабайы табиғатты қорғаушы, қорық шаруасының
пионерi мен идеологы саналатын Джон Мюир айтылады. Сол кездегi АҚШ
президентi Теодор Рузвельттiң өзi Мюирмен тiкелей байланыста болған деген
деректер де жиi ұшырасады. Дж. Мюир сондай-ақ Америкадағы ең беделдi
Сьерра-Клуб экологиялық ұйымының президентi болған.
Ол 1874 жылы Иағһ журналындағы мақаласында: мен бұл дүниеде табиғаттың
шынайы сұлулығына тәнтi болатын адамдардың көзiн ашу үшiн өмiр сүремiн
деген екен. Өзi кезiнде ақтардың табаны тие қоймаған Америкадағы
үндiстердiң жабайы да сұлу табиғатын тамашалап, жер жаһанды көп кезген адам
болған. Мюир өз кезеңiнде биоцентристiк көзқарасты ұстанған болатын,
сондықтан ол адам да табиғаттың бiр бөлшегi деген пiкiрдi алға тартты.
Оның 1896 жылы АҚШ орман шаруашылығының бастығы Пинчотуға Ұлы шатқалдағы
тарантуланы өлтiруге жол бермегенi тарихта оқиға ретiнде жазылған. Әрбiр
адам баласы секiлдi оның да өмiр сүруге құқы бар деп Мюир табиғаттағы кез
келген тiршiлiк иесiнiң ең алдымен өзi үшiн тiршiлiк ететiнiн үнемi айтып
жүредi екен.
Дегенмен, жабайы табиғаттың жауқазындарын табыс көзiне айналдыруды ойлап
тұратын пайдакүнемдер Американың талай керемет жерлерiне ауыз салады. Сан-
Францискодағы Хетч-Хитчи ұлттық саябағын сақтап қалу жолында ол талай
күрескен де едi. Бiрақ 1873 жылы Вудро Вильсонның әкiмшiлiгi Ақ үйге
жайғасқаннан соң, 63-Конгреске Сан-Франциско штатының атынан аталған
саябаққа бекет орнату туралы заң жобасы ұсынылады. Дж. Мюир басқарған ұйым
мен ұлттық саябақтарды қорғау қоғамы, Йосемитск ұлттық саябағын қорғау
Ұлттық комитетi бұл iске жұртты жаппай жұмылдырды.
Көпшiлiк осы мәселе жөнiнде Президентке үндеу жолдайды да. Бүкiл елдiң
жүздеген журналдары мен газеттерi жұртшылыққа арнап ұлттық бақты қорғайтын
мақалалар жариялады. Сол кезеңде Хетч-Хитчи ұлттық саябағының жабайы
байлығының көзiн құрту әрекеттерi АҚШ-тың ұлттық мәселесiне айналған-ды.
(бiздiң елiмiзде ұлттық саябақты ұлт мәселесiне айналдыру былай тұрмақ, ол
туралы бiреу бiлсе, бiреу мүлдем бейхабар).
Сол кездегi басшылықтан қолдау таппаған табиғатты қорғаушылардың еңбектерi
текке кетiп, бекет салу туралы заң жобасы Президент Вильсонның ветосымен
бекiтiледi. Осы жайсыз хабарды естiгеннен соң, Мюир қатты ауырып, бiр
жылдан соң көз жұмады. Дегенмен, Мюирдiң есiмi тарихта Американың жабайы
табиғатын қорғаушылардың атасы ретiнде алтын әрiптермен жазылатыны анық.
Ол қызмет жасаған Сьерра-Клубтың тiкелей бастамасымен елдегi ең алғашқы
алты ұлттық саябақтың негiзi қаланған болатын. Американдық табиғат
сақшылары Хетч-Хитчи үшiн күресте жеңiлiс тапқанымен, олардың бет алысынан
қорыққан АҚШ Үкiметi кейiннен 1916 жылы дүние жүзi бойынша ең алғашқы
мемлекеттiк табиғатты қорғау ұйымын құруға рұқсат бердi.
Қазiргi күнi осы ұйымның арқасында АҚШ-та жылына 4 миллионнан астам
саяхатшылар баратын Гранд-Каньон секiлдi ұлттық саябақтары бар. 1903 жылы
осы әлем ғажайыптарын сақтауды қамтамасыз етуге шешiм қабылдарда Теодор
Рузвельт үкiметтегiлерге мынадай кеңес берген екен: оны сол күйiнде
қалдырыңдар... Ғасырлар бойы ол қалыптасып келдi - Ал адамзат баласы
тегiнде табиғатты ластауға, бұзуға ұста. Оны өзiңiздiң балаларыңызға,
олардың балаларына және сiзден кейiн келетiн ұрпаққа сақтаңыз...
Ресейдегi ұлттық саябақтар қалай дамыды?
1908 жылы Санкт-Петербордағы қоғам қайраткерлерiнiң клубында орыстың атақты
биологы А. Семенов-Тяншанский бiзге де Солтүстiк Америка елдерiндегiдей
адам аяғы жетпеген орман алқаптарын қорықтық аймақ пен ұлттық саябақтарға
айналдырудың кезi келдi деген екен. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың
басында ресейлiк табиғат сақшыларын ұлттық саябақ мәселесi толғандыра
бастады.
Кейiннен 1933 жылдың 20 тамызында ВЦИК пен Совнаркомның ұйғарымымен
қорықтар мен ұлттық саябақтарды қорғауға алатын және соларды қамтамасыз
ететiн арнайы мамандандырылған басқару ұйымы құрылды. Осы ұйым қазiргi
Ресей Федерациясының ұлттық саябақтарының дамуына үлкен ықпал еттi.
Бүгiнде Ресейде 100 мемлекеттiк табиғи қорықтар мен 35 ұлттық саябақтар
бар. Олардың аумағы 40 миллион гектарды алып жатыр. Бұл дегенiмiз, екi
бiрдей Ұлыбритания ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сирек кездесетiн өсiмдiк түрлерi, орман алқаптары, жабайы аңдары мен
құстары, судағы балықтары, жалпы табиғаттың керемет туындылары мемлекеттiк
қорғауға алынатын қорықтық аумақтарды ұлттық саябақтар деп атайды. Ұлттық
саябақ ерекше экологиялық, тарихи, табиғи қорықтарды, ағарту, ғылыми-мәдени
және туризм үшiн табиғи кешендер мен нысандарды қорғайтын, экологиялық-
танымдық, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргiзу мақсатында пайдаланылады.
Бүгiнде статистикалық деректер бойынша әлемнiң 106 елiнде 1000-нан астам
ұлттық саябақ бар көрiнедi. Олардың ең iрi әрi танымалдары АҚШ, Канада,
Оңтүстiк Америка, Африка мен Австрия секiлдi елдерде орналасқан. Дүние жүзi
бойынша барлық ұлттық саябақтардың аумағы 230 миллион гектар жердi алып
жатыр. Бұл жер бетiндегi құрғақ жердiң 1,6 пайызына тең.
Жалпы Ұлттық саябақтарды қорғау ережесi мен жүйесi сол бақтар орналасқан
мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық, саяси, экологиялық және т.б
ерекшелiктерiне тiкелей байланысты. Тарихи оқиғалардың аумалы-төкпелiлiгi
бұрынғы Кеңес Одағы тұсындағы қабылданған ерекше жағдайдағы табиғи
территорияларды қорғау туралы концепцияның шетелдiк заңдардан басқаша
бағытта дамуына әкеп соқты.
Сондықтан да бiздiң Қазақстан аумағындағы ұлттық саябақтар мәселесi кенже
қалып келдi. Қазiргi кезде олар дамудың алғашқы кезеңдерiн бастан кешiп
жатыр десе де болады. Күнi бүгiнге дейiн бақтарды дамытудың ықтимал жолдары
қарастырылып жатыр. Сондай-ақ, нормативтi базалар жеткiлiктi түрде
дамымаған, бұл мәселелермен айналысатын мамандардың жетiспеуi де қиындық
туғызуда. Айтылған жайттардан басқа да әлi шешiлмей жатқан өзектi мәселелер
қаншама?..
Қазақстандағы ұлттық саябақтарды сөз етпестен бұрын азды-кем осы шаруада
алдына жан салмайтын бiр ғасырдан астам тарихы бар АҚШ қорықтары мен ұлттық
бақтары жайлы айтып кетсек. Мүмкiн бiзге сабақ болар.
АҚШ-тың ұлттық саябақтары
Бiздiң елдi айтпаған күннiң өзiнде Кеңес Одағы тұсында Америка ұлттық
саябақтарының пайда болғанына 100 жылдан асып түстi. Ресми дерек көздерiне
сүйенсек, бүгiнде АҚШ-та 400-дей ұлттық саябақтар мен қорықтар тiркеуден
өткен. Әрине, бұл сан бiздiң елдегi кез келген азаматтың аузын аштыртып
қояды. Жалпы Америкада алғашқы ұлттық бақ осыдан 130 жыл бұрын пайда болған
екен.
Оның негiзiн салушы ретiнде жабайы табиғатты қорғаушы, қорық шаруасының
пионерi мен идеологы саналатын Джон Мюир айтылады. Сол кездегi АҚШ
президентi Теодор Рузвельттiң өзi Мюирмен тiкелей байланыста болған деген
деректер де жиi ұшырасады. Дж. Мюир сондай-ақ Америкадағы ең беделдi
Сьерра-Клуб экологиялық ұйымының президентi болған.
Ол 1874 жылы Иағһ журналындағы мақаласында: мен бұл дүниеде табиғаттың
шынайы сұлулығына тәнтi болатын адамдардың көзiн ашу үшiн өмiр сүремiн
деген екен. Өзi кезiнде ақтардың табаны тие қоймаған Америкадағы
үндiстердiң жабайы да сұлу табиғатын тамашалап, жер жаһанды көп кезген адам
болған. Мюир өз кезеңiнде биоцентристiк көзқарасты ұстанған болатын,
сондықтан ол адам да табиғаттың бiр бөлшегi деген пiкiрдi алға тартты.
Оның 1896 жылы АҚШ орман шаруашылығының бастығы Пинчотуға Ұлы шатқалдағы
тарантуланы өлтiруге жол бермегенi тарихта оқиға ретiнде жазылған. Әрбiр
адам баласы секiлдi оның да өмiр сүруге құқы бар деп Мюир табиғаттағы кез
келген тiршiлiк иесiнiң ең алдымен өзi үшiн тiршiлiк ететiнiн үнемi айтып
жүредi екен.
Дегенмен, жабайы табиғаттың жауқазындарын табыс көзiне айналдыруды ойлап
тұратын пайдакүнемдер Американың талай керемет жерлерiне ауыз салады. Сан-
Францискодағы Хетч-Хитчи ұлттық саябағын сақтап қалу жолында ол талай
күрескен де едi. Бiрақ 1873 жылы Вудро Вильсонның әкiмшiлiгi Ақ үйге
жайғасқаннан соң, 63-Конгреске Сан-Франциско штатының атынан аталған
саябаққа бекет орнату туралы заң жобасы ұсынылады. Дж. Мюир басқарған ұйым
мен ұлттық саябақтарды қорғау қоғамы, Йосемитск ұлттық саябағын қорғау
Ұлттық комитетi бұл iске жұртты жаппай жұмылдырды.
Көпшiлiк осы мәселе жөнiнде Президентке үндеу жолдайды да. Бүкiл елдiң
жүздеген журналдары мен газеттерi жұртшылыққа арнап ұлттық бақты қорғайтын
мақалалар жариялады. Сол кезеңде Хетч-Хитчи ұлттық саябағының жабайы
байлығының көзiн құрту әрекеттерi АҚШ-тың ұлттық мәселесiне айналған-ды.
(бiздiң елiмiзде ұлттық саябақты ұлт мәселесiне айналдыру былай тұрмақ, ол
туралы бiреу бiлсе, бiреу мүлдем бейхабар).
Сол кездегi басшылықтан қолдау таппаған табиғатты қорғаушылардың еңбектерi
текке кетiп, бекет салу туралы заң жобасы Президент Вильсонның ветосымен
бекiтiледi. Осы жайсыз хабарды естiгеннен соң, Мюир қатты ауырып, бiр
жылдан соң көз жұмады. Дегенмен, Мюирдiң есiмi тарихта Американың жабайы
табиғатын қорғаушылардың атасы ретiнде алтын әрiптермен жазылатыны анық.
Ол қызмет жасаған Сьерра-Клубтың тiкелей бастамасымен елдегi ең алғашқы
алты ұлттық саябақтың негiзi қаланған болатын. Американдық табиғат
сақшылары Хетч-Хитчи үшiн күресте жеңiлiс тапқанымен, олардың бет алысынан
қорыққан АҚШ Үкiметi кейiннен 1916 жылы дүние жүзi бойынша ең алғашқы
мемлекеттiк табиғатты қорғау ұйымын құруға рұқсат бердi.
Қазiргi күнi осы ұйымның арқасында АҚШ-та жылына 4 миллионнан астам
саяхатшылар баратын Гранд-Каньон секiлдi ұлттық саябақтары бар. 1903 жылы
осы әлем ғажайыптарын сақтауды қамтамасыз етуге шешiм қабылдарда Теодор
Рузвельт үкiметтегiлерге мынадай кеңес берген екен: оны сол күйiнде
қалдырыңдар... Ғасырлар бойы ол қалыптасып келдi - Ал адамзат баласы
тегiнде табиғатты ластауға, бұзуға ұста. Оны өзiңiздiң балаларыңызға,
олардың балаларына және сiзден кейiн келетiн ұрпаққа сақтаңыз...
Ресейдегi ұлттық саябақтар қалай дамыды?
1908 жылы Санкт-Петербордағы қоғам қайраткерлерiнiң клубында орыстың атақты
биологы А. Семенов-Тяншанский бiзге де Солтүстiк Америка елдерiндегiдей
адам аяғы жетпеген орман алқаптарын қорықтық аймақ пен ұлттық саябақтарға
айналдырудың кезi келдi деген екен. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың
басында ресейлiк табиғат сақшыларын ұлттық саябақ мәселесi толғандыра
бастады.
Кейiннен 1933 жылдың 20 тамызында ВЦИК пен Совнаркомның ұйғарымымен
қорықтар мен ұлттық саябақтарды қорғауға алатын және соларды қамтамасыз
ететiн арнайы мамандандырылған басқару ұйымы құрылды. Осы ұйым қазiргi
Ресей Федерациясының ұлттық саябақтарының дамуына үлкен ықпал еттi.
Бүгiнде Ресейде 100 мемлекеттiк табиғи қорықтар мен 35 ұлттық саябақтар
бар. Олардың аумағы 40 миллион гектарды алып жатыр. Бұл дегенiмiз, екi
бiрдей Ұлыбритания ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz