Мемлекет және жеке адам арасындағы жауапкершіліктері

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Мемлекет және жеке адам арасындағы жауапкершілік.
1.Алғашқы қоғамдық қауымдағы биліктің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Мемлекеттің ішкі және сыртқы функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3. Мемлекеттердің типологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

Кіріспе
Құқық және мемлекет теориясын оқып үйренерде оның алғашқы әліппесі ретінде мемлекеттің ұғымы және әлеуметтік мәні туралы мәселелерді қараудан бастау қажет. Бірақ мемлекеттің өзі нені білдіреді және оның қоғам өміріндегі алатын ролі қандай екендігін түсіну үшін ең алдымен мемлекет қашан және не үшін өмірге келгендігін анықтау қажет. Өйткені, адамзаттың тарихи даму барысындағы кейбір кезеңдерінде мемлекеттің мүлдем болмағандығы тарих пен ғылымның жетістіктері куә.
Қоғам — бұл жалпы мүдделері бойынша біріккен адамдардың жиынтығы және де олардың бірлескен қызметтерінің барлық нысандары мен белгілі бір тәртіпті қамтитын әртүрлі қоғамдық қатынастар. Қоғам тарихындағы ең біріншісі алғашқы қауымдық, ол жабайы жануарлар, бертін келе рулық қоғам деп аталынды. Мұндай қауымдастық адамдардың қаны бір туыстығынан пайда болды. Мұны ру мүшелерінің шыққан тегінің ортактығын көрсететін "ру" деген терминнің өзі дәлелдейді. Қоғам тарихының ертедегі сатыларында адамдар ең алдымен қаны бір туыстығымен, арғы тегінің (туыстық ана тегі немесе ата тегі бойынша) ортақтығымен бірікті, өйткені жалғыз адамның өмір сүруі ол кезде мүмкін еместі. Адамдардың мұндай топтары бірігіп, қауым болып тұрды, Бұған экономикалық қажеттілік- шаруашылықты ұжымды жүргізу, еңбек дағдысын қалыптастыру және оны басқаларға беру, жас ұрпақты тәрбиелеу қажеттігі мәжбүр етті.
Уақыт өте келе рулық қауымдастар өсіп, олардан туынды қауымдар бөлініп шықты. Рулар тайпаларға бірікті. Тайпада жүздеген, мыңдаған адам болды. Тайпаның тіршілік ететін және аң аулайтын белгілі аумағы болды. Оның мүшелері ортақ тілде сөйлеп, діни түсініктері мен дәстүрі, салттары да бірдей болды. Ру мен тайпаның бүкіл өмірі стихиялы демократиялық принциптер негізінде құрылды. Ру қауымына рудың ересек мүшелері сайлаған старейшиналар (ақсақалдар) басшылық жасады. Тайпаны тайпа жиналысы сайлаған Кеңес басқарды.
Бұдан неғұрлым кейініректегі сатыда туыстас тайпалардың одақтары қалыптаса бастады. Бұл әрі шаруашылық (аң, балық аулау, жеуге жарайтын жабайы өскен табиғи тағамдарды жинау), әрі соғыс қажеттерінен (өздеріне қауіп төндіретін қарсылықтарға төтеп бере алатындай күш жинау) туды. Дегенмен негізгі байланыстырушы бұдан бұрынғысынша қаны бір туыстық болды. Бұл қоғамда барлық талқан табыс қоғамдық меншікте болды, сол себептен өздерінің мүшелеріне табыс тең бөлініп отырды, ешқандай тамақ артылыл қалмайтын. Сондықтан да болар теңсіздік деген мүлдем болмайтын: барлығы тең және еркін болатын. Ешкім де бір-біріне үстемдік ете алмайтын. Еңбек бөлінісі тек еркектер мен әйелдер арасында және жасына қарай болатын.
Бірақта рулық қоғамның өзінде де әлеуметтік (қоғамдық) құбылыс ретінде билік көрініс тапты, өйткені ол қоғамды басқарып тұру, оның өміріне қажетті жағдайлар жасау, тіпті тәртіпті ұстап тұру қажеттілігінен туындаған Қандай бір билік болмасын ол міндетті түрде басқа адамның қызметіне, тәртібіне үстемдік ету, сөйтіп оны өзіне икемдеп, бағындыру. Алғашқы қауымдағы билік — ол әлі де мемлекеттік билік болмайтын. Оның ерекшелігі сол—қоғам ішінен бөлінген, арнаулы үстемдік етуші органдардың болмауы (үкімет, полиция, сот, т.б. күштеу бөлімшелері). Бұл қоғамдық билік болатын, онда барлық ересек ру мүшелерінің бірігіп жалпы жиналыста ең басты өзекті мәселелер (мысалы, соғыс немесе бейбітшілік) шешіліп отыратын. Мұның өзі әрі жоғарғы "сот" инстанциясы болып саналынатын. Ал күнделікті мәселелерді жоғарыда айтып кеткеніміздей шешу үшін өздерінің туыстарының арасынан рулық старейшиналар (ақсақалдар) сайланатын, ал олар келіп старейшиналар кеңесіне бірігетін. Ал бір тайпаның екінші бір тайпаға соғыс ашуы үшін соғыс көсемдерін сайлау қажет болды, оған әрине батыл да қайсарлы адамдар ұсынылып сайланатын. Бұл лауазымды адамдар ешқандай артықшылықпең арнаулы әдіс-құралдармен жабдықталмаған. Олардың билігі тек жеке қасиеттеріне: даналылығы мен тәжірибесіне бейімделген, сондықтан да болар адамдардың барлығы да олардың айтқандарын екі етпей орындап отыру күнделікті міндеті деп білген. Өйтпеген жағдайда ол кездегі қоғам өзінің өмір сүруіне кепілдік бере алмайтын.
Демек, алғашқы қауымның даму сатыларын схемалы түрде былай бөлуге болады: жабайы алғашқы қауым (жануарлар), рулық қоғам және рулық қоғамның ыдырауы[1].

Пайдаланылған әдебиеттер

1.ҚР Мемлекет мен құқығының негіздері. Баянов Е. Алматы. 2003
2.Мемлекет және құқық негіздері. Сапарғалиев Ғ. Алматы. 2004
3.Мемлекет және құқық негіздері. Баймаханов М.Т. Алматы. 2001
4.Мемлекет және құқық негіздері. Абдуллина З.К. Алматы. 2001
5.Құқық негіздері. Баққұлов С.Д. Алматы. 2004
6.Егемен Қазақстан құқығы. Ашитов З.О. Алматы. 2004
7.Мемлекет және құқық. Бейсебаева С.Б. Шымкент. 2001
8.Мемлекет және құқық негіздері. Дулатбеков Н. 2001
9.Құқық негіздері. Оспанов Қ.И., Ж.Жарғы., 2006

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Мемлекет және жеке адам арасындағы жауапкершілік.
1.Алғашқы қоғамдық қауымдағы биліктің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ..5
2. Мемлекеттің ішкі және сыртқы
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3. Мемлекеттердің
типологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.14

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..19

Кіріспе
Құқық және мемлекет теориясын оқып үйренерде онның алғашқы әліппесі
ретінде мемлекеттің ұғымы және әлеуметтік мәні туралы мәселелерді қараудан
бастау қажет. Бірақ мемлекеттің өзі нені білдіреді және оның қоғам
өміріндегі алатын ролі қандай екендігін түсіну үшін ең алдымен мемлекет
қашан және не үшін өмірге келгендігін анықтау қажет. Өйткені, адамзаттың
тарихи даму барысындағы кейбір кезеңдерінде мемлекеттің мүлдем болмағандығы
тарих пен ғылымның жетістіктері куә.
Қоғам — бұл жалпы мүдделері бойынша біріккен адамдардың жиынтығы және де
олардың бірлескен қызметтерінің барлық нысандары мен белгілі бір тәртіпті
қамтитын әртүрлі қоғамдық қатынастар. Қоғам тарихындағы ең біріншісі
алғашқы қауымдық, ол жабайы жануарлар, бертін келе рулық қоғам деп
аталынды. Мұндай қауымдастық адамдардың қаны бір туыстығынан пайда болды.
Мұны ру мүшелерінің шыққан тегінің ортактығын көрсететін "ру" деген
терминнің өзі дәлелдейді. Қоғам тарихының ертедегі сатыларында адамдар ең
алдымен қаны бір туыстығымен, арғы тегінің (туыстық ана тегі немесе ата
тегі бойынша) ортақтығымен бірікті, өйткені жалғыз адамның өмір сүруі ол
кезде мүмкін еместі. Адамдардың мұндай топтары бірігіп, қауым болып тұрды,
Бұған экономикалық қажеттілік- шаруашылықты ұжымды жүргізу, еңбек дағдысын
қалыптастыру және оны басқаларға беру, жас ұрпақты тәрбиелеу қажеттігі
мәжбүр етті.
Уақыт өте келе рулық қауымдастар өсіп, олардан туынды қауымдар бөлініп
шықты. Рулар тайпаларға бірікті. Тайпада жүздеген, мыңдаған адам болды.
Тайпаның тіршілік ететін және аң аулайтын белгілі аумағы болды. Оның
мүшелері ортақ тілде сөйлеп, діни түсініктері мен дәстүрі, салттары да
бірдей болды. Ру мен тайпаның бүкіл өмірі стихиялы демократиялық принциптер
негізінде құрылды. Ру қауымына рудың ересек мүшелері сайлаған старейшиналар
(ақсақалдар) басшылық жасады. Тайпаны тайпа жиналысы сайлаған Кеңес
басқарды.
Бұдан неғұрлым кейініректегі сатыда туыстас тайпалардың одақтары
қалыптаса бастады. Бұл әрі шаруашылық (аң, балық аулау, жеуге жарайтын
жабайы өскен табиғи тағамдарды жинау), әрі соғыс қажеттерінен (өздеріне
қауіп төндіретін қарсылықтарға төтеп бере алатындай күш жинау) туды.
Дегенмен негізгі байланыстырушы бұдан бұрынғысынша қаны бір туыстық болды.
Бұл қоғамда барлық талқан табыс қоғамдық меншікте болды, сол себептен
өздерінің мүшелеріне табыс тең бөлініп отырды, ешқандай тамақ артылыл
қалмайтын. Сондықтан да болар теңсіздік деген мүлдем болмайтын: барлығы тең
және еркін болатын. Ешкім де бір-біріне үстемдік ете алмайтын. Еңбек
бөлінісі тек еркектер мен әйелдер арасында және жасына қарай болатын.
Бірақта рулық қоғамның өзінде де әлеуметтік (қоғамдық) құбылыс ретінде
билік көрініс тапты, өйткені ол қоғамды басқарып тұру, оның өміріне қажетті
жағдайлар жасау, тіпті тәртіпті ұстап тұру қажеттілігінен туындаған Қандай
бір билік болмасын ол міндетті түрде басқа адамның қызметіне, тәртібіне
үстемдік ету, сөйтіп оны өзіне икемдеп, бағындыру. Алғашқы қауымдағы билік
— ол әлі де мемлекеттік билік болмайтын. Оның ерекшелігі сол—қоғам ішінен
бөлінген, арнаулы үстемдік етуші органдардың болмауы (үкімет, полиция, сот,
т.б. күштеу бөлімшелері). Бұл қоғамдық билік болатын, онда барлық ересек ру
мүшелерінің бірігіп жалпы жиналыста ең басты өзекті мәселелер (мысалы,
соғыс немесе бейбітшілік) шешіліп отыратын. Мұның өзі әрі жоғарғы "сот"
инстанциясы болып саналынатын. Ал күнделікті мәселелерді жоғарыда айтып
кеткеніміздей шешу үшін өздерінің туыстарының арасынан рулық старейшиналар
(ақсақалдар) сайланатын, ал олар келіп старейшиналар кеңесіне бірігетін. Ал
бір тайпаның екінші бір тайпаға соғыс ашуы үшін соғыс көсемдерін сайлау
қажет болды, оған әрине батыл да қайсарлы адамдар ұсынылып сайланатын. Бұл
лауазымды адамдар ешқандай артықшылықпең арнаулы әдіс-құралдармен
жабдықталмаған. Олардың билігі тек жеке қасиеттеріне: даналылығы мен
тәжірибесіне бейімделген, сондықтан да болар адамдардың барлығы да олардың
айтқандарын екі етпей орындап отыру күнделікті міндеті деп білген. Өйтпеген
жағдайда ол кездегі қоғам өзінің өмір сүруіне кепілдік бере алмайтын.
Демек, алғашқы қауымның даму сатыларын схемалы түрде былай бөлуге
болады: жабайы алғашқы қауым (жануарлар), рулық қоғам және рулық қоғамның
ыдырауы[1].

1.Алғашқы қоғамдық қауымдағы биліктің ерекшеліктері

Алғашқы қоғамдық қауымдағы биліктің ерекшеліктеріне жататындар:
1) оның бүкіл қоғамдық қауымға тұтастай қатыстығы;
2) жоғарғы билікті барлық ересек ру мүшелерінің жалпы жиналысы (кеңесі)
жүргізуі;
3) ру қоғамындағы күнделікті істерді ру мүшелерінің жалпы жиналысында
сайланатын старейшиналардың басқаруы. Сондай-ақ, өндіріске байланысты
істерге оның басқа мүшелерімен қатар қатысуы;
4) билік беделге, әдет-ғұрыпқа, сыйлауға негізделетін, тәртіп бұзушыларға
мәжбүрлеу шаралары (кейде қатаңдау) қолданылатын, бірақта ол үшін ешқандай
арнаулы органдар болмаған;
5) тайпалардағы билік (бұл рулық қоғамға қарағанда өте үлкен бірлестік)
ру қоғамындағы сияқты принциптер негізінде іске асырылатын.
Бертін келе, өндіргіш күштердің дамуы мен айырбастың кең өрістеуіне
қарай қаны бір туыстық байланыстың біртіндеп аумақтық байланысқа ұласуына
әкеп соқтырғаны бізге тарихтан белгілі еді.
Уақыт өткен сайын алғашқы қауымдастық та ұдайы өзгерістерге ұшырап
отырды. Қоғамның прогрестік дамуына мынадай үш бірдей ірі қоғамдық еңбек
бөлінісі себеп болды:
1) мал шаруашылығының егін шаруашылығынан;
2) қол өнердің егін шаруашылығынан;
3) тек тамақты айырбастаумен шұғылданатын адамдардың ерекше тобы -
көпестердің оқшауланып, бөлініп шығуы. Әрине, бұл бертін келе табысты тең
бөлу қағидатының бұзылуына, тұтынушылардың теңсіздігіне, қарама-
қайшылықтардың тууына әкеп соқтырды. Дәл осындай кесапаттар рулық
(тайпалық) ұйымдардың басқарушылық қызметінен де үнемі кездесіп отырды.
Ендігі жерде бұлар өздеріне жүктелген міндеттерді өмірдің жаңа талабына сай
атқара алмайтын жағдайға жетті. Мұның өзі алғашқы қауымдастықтың күйзеліске
ұшырап, ыдырауына, бір-біріне жау болып саналатын қарсы таптарға (қанаушы
және қаналушы) бөлінуіне итермеледі. Ақыр соңында мемлекет дүниеге келді.
Сөйтіп, жеке меншіктің пайда болуына және қоғамның тапқа бөлінуімен өкімет
халықтан бөлініп, билікті жүзеге асыру өзіне бейімделген арнаулы, құрамында
қаржыны, қарулы күштерді, қоғамдық тәртіпті және т.б. басқаратын адамдары
бар топтарын, мемлекеттік аппараттың ісіне айналды. Мемлекет биліғі
жүргізілетін аумақта оны мекендеушілердің бәрі сол мемлекеттің қол
астындағы адамына немесе азаматына айналды.
Сөйтіп қанаушы қоғамдағы мемлекеттің мынадай түрлері дүниеге келді: құл
иеленушілік, феодалдық, қоғам ыдырап, байлар мен кедейлер бөлініп шығып,
қарама-қайшы таптарға айналғандығына тарих куә. Міне осыларды негізге ала
отырып, қазіргі уақыттағы ғылыми теориялық марксистік ілімді жоққа
шығармай, оны нақтылы деректермен толықтыра түседі. Жоғарыдағы мемлекеттің
пайда болуы туралы теориялардың оң жақтарына ғана назар аударады.
Мемлекеттің шығу тегін тусіндіретін өзге де теориялар бар (органикалық,
валюнтаристік, аралас қандық).
Сөйтіп, мемлекеттің пайда болу жалпы заңдылықтарын сөз еткенде мыналарға
көңіл бөлгеніміз жөн:
1) мемлекеттің шығуы ұзақ тарихи процесс;
1) мемлекет объективті негізде пайда болады, өйткені қоғамның даму
кезеңдерінің белгілі бір сатыларында онсыз болуы мүмкін емес, керісінше,
мемлекетсіз қоғам өрби алмайды, қоғам дамуының заңдылығы осында;
2) мемлекеттің шығуы қоғам ішіндегі қайшылықтармен қатар, оның табиғатпен
ара-қатынасының арасындағы келіспеушіліктерді үйлестіру қажеттігінен
туындайды;
3) қоғам дамуының белгілі бір кезеңдерінде мемлекет пайда болып, болашақта
ол оның тұрақты көмекшісіне айналады.
Қорыта келе айтатынымыз, мемлекет пен құқықтың шығу тегі экономикалық
және әлеуметтік себептерге де байланысты болады. Экономикалық себептерге
жататындар:
- тұрпайы жинаудан өнім шығару экономикасына ауысуы;
- қоғамдық еңбектің бөлінуі (мал шаруашылығының жер өңдеу аруашылығынан
бөлінуі; қол өнерінің бөлінуі; кепестердің пайда болуы);
- еңбек өнімділігінің артуы және артық мөлшерде өнім шығару;
- жеке меншіктің пайда болуы.
Ал әлеуметтік себептердің қатарына рудың ыдырауынан отбасының пайда
болуы; антагонистік қайшылықтың дүниеге келуі және қоғамның таптарға
бөлінуі жатады.
1. Өзіміз білетініміздей, мемлекет о бастан-ақ өзінің пайда болған
кезінен үстем таптың саяси ұйымы, халықтың қаналушы таптары мен топтарына
өктемдік жасау құралы болып табылды. Әрбір мемлекеттің мәні өкімет басында
қандай тап немесе қандай топтар тұрғанына ғана байланысты болады. Тіпті
құлиеленуші, феодалдық, буржуазиялық мемлекеттерді айтпай-ақ өзімізге қанық
болған социалистік (кеңестік) мемлекет те қоғамдық таптардың бірінің саяси
өкіметінің қаруы есебінде пайда болды—оның бұрынғы мемлекеттермен
ұқсастығының өзі осында, оны мемлекет деп атайтынымыз да сондықтан. Оған
дәлел алғашқы кезде Кеңес мемлекетінің мәні — пролетариат диктатурасы
болды. Онсыз құлаған езуші таптардың халықтың революциялық еркіндігіне
қарсылығын басуға, бұқараны жаңа өмір үшін күреске ұйымдастыруға мүмкін
емес еді. Соңынан КПСС-тің диктатурасы жалғасқанын біләміз[2].
Жоғарыда айтылып кеткендей, мемлекеттің шығу себептерін ескерсек,
мынадай қорытындыға келе аламыз: жалпы мағынасында мемлекет қоғамды
басқаруды жүзеге асыратын, өзінің барлық мүшелерінің мүдделері үшін
тәртіпті қамтамасыз ететін, әрі үстем таптардың немесе билік жүргізуші
топтың немесе xaлық топтарының мүддесін артықшылықпен қорғайтын биліктің
ерекше ұйымы болып табылады.
Мемлекет алғашқы қоғамның белгілі бір даму кезеңдеріндегі экономикалық
және әлеуметтік құрылымдар өзгерістерінің нәтижесінде пайда болып,
өзгеріссіз қала алмады. Ол дамыды, әртүрлі тарихи сатыларда жаңа
қасиеттерге ие болды. Сондықтан да болар құлиеленушілік, феодалдық,
буржуазиялық, кеңестік және өркениетті мемлекеттердің ерекшеліктері туралы
сөз етілетіндігі. Бұлардың қай-қайсысы болса да әртүрлі тарихи кезеңдерде
өздерінің іздерін қалдырды, жаңа қәсиеттермен толтырылып отырды. Сөйтіп
даму сатыларына қарамастаң барлық мемлекеттердің ортақ белгілерін атауға
болатын еді. Осылар арқылы мемлекет тапсыз қоғамдағы рулық қауымдастықтан
немесе таптық коғамдағы өзге де ұйымдардан (айталық, партиялардан)
ажыратылады. Осындай белгілердің жиынтығы келіп, мемлекет туралы
мінездемені толық ашып береді.
Ең алдымен айтатынымыз, мемлекет арнаулы өзара байланысты, бірігіп іс-
қимыл жасайтын мемлекеттік аппаратты құрайтын мемлекеттік органдардан
(әкімшілік, армия, соттар, трибуналдар, полиция, милиция және т.б.) тұрады.
Бұлар мемлекет атынан билік жүргізеді басқаруды қамтамасыз етеді. Демек,
бұл саяси билік ұйымы. Мұның мәнісі мынада:
1) бұл билік қоғамның ішінен шыққан халықпен жанаспайды, ол әлеуметтік
басқаруды жүзеге асыратын органдардың (соның ішінде құқық қорғау мен армия)
ерекше жүйесі болып табылады;
2)бүкіл қоғамның атынан ресми өкілдік етеді;
3) оның мақсаты — өркениетті тәртіпті, әрі адамдардың күнделікті
өмірлік қызметін қолдауды қамтамасыз ету, ал керек болған жағдайда
мемлекеттік мәжбүрлік шараларын қолданады.
Екінші белгісі — бұл мемлекеттік биліктің оның аумағындағылардың
барлығына тиесілі. Бұл жерде аумақ деп отырғанымыз мемлекеттің шекарасы
шегіндегі кеңістікті айтамыз. Дәлірек айтсақ, ол белгілі бір мемлекеттік
егемендігіне кіретін жершарының бір бөлігі. Өзге мемлекеттерден шекара
арқылы бөлектенеді. Демек, мемлекеттің ерекшелігі - нақтылы анық сыртқы
шекарасының болуы және ұлттық немесе әкімшілік аумақтық бөліктерге бөлінуі.
Мұндай құрылымдық бөліністерге бөлінуінің мақсаты - мемлекеттің аумақты
басқаруы, салықтарды, алымдарды және өзге де төлемдерді жинау, халықты
бағындырып ұстап тұру, әрі оларды қорғау. Мемлекет өзінің қарамағындағы
адамдарды біріктіргіш күш, сондықтан да болар олар өздерінің құқықтары мен
міндеттерін тұрғылықты жері бойынша іске асырады.
Кез келген мемлекеттің үшінші белгісі оның аумағындағылардың
орындауларына міндетті тәртіп ережелерін тағайындау, яғни заңдарда және
өзге нормативтік құқықтық актіләрде белгіленген құқық нормаларын шығару.
Мемлекеттің төртінші белгісі — халықтан салықты, алымды және басқа да
міндетті төлемдерді жинап алу, өйткені бұлардың барлығы мемлекеттік
аппаратты ұстап тұру үшін, жол құрылысын салуға, мектептерді, ауруханалар
мен емханаларды және өзге де қоғамдық жұмыстарды қамтамасыз етуге қажетті
қаражат болып табылады[3].
Ақырында, мемлекет, егемендікке (тәуелсіздікке) ие болады, оның басты
мақсаты басқа шет мемлекеттерге тәуелді болмауы, өз аумағындағы өзекті
(ішкі және сыртқы) мәселелердің барлығын дербес шеше алатындығы, әрине өзге
мемлекеттердің тәуелсіздігін бұзбауы тиіс.
Елдің ішіндегі мемлекеттің егемендігі мынадан байқалады:
мемлекеттік биліктің бірлігінен және оның барлық халық пен басқа ұйымдарға
таралатындығынан;
мемлекет органдарының шешімдерінің оның аумағына және аумақтан тыс шегінде
(мысалы, жат жердегі жүрген республика азаматтарына және ұйым
дарға) жалпы міндеттілігінен;
қоғамдық биліктің қандайы болмасын пайда болуын жою және оның
сарқыншақтарының тамырларын заңсыз деп тану мемлекеттің басымдылығынан
4) мемлекеттің ерекше өкілеттілігі шегінде жалпыға міндетті нормалары
бар нормативтік актілерді (заңдар, жарлықтар, қаулылар, бұйрықтар
жәнет.б.), соттардың, басқару органдардың және өзге мемлекет ұйымдардың
шешімдерін шығару, бекіту мен қолдануларынан.
Қазіргі мемлекет — бұл тәуелсіз, саяси биліктің универсалды ұйымы,
адамдардың күнделікті қызмет өмірін қамтамасыз етуші, өз аумағына иелі және
өзінің ішкі және сыртқы қызметін (функциясын) ісжүзіне асырған кезде
қажетті мәжбүрлеу аппаратын, құқықты құрушы, сонымен бірге салық салушы
күш. Оның мәні-қоғамдағы саяси билікті ұйымдастыру.
Мемлекетті нығайту - тәуелсіздікті, оның тірегі болып саналатын
заңдарды нығайту деген сөз. Қашанда тәуелсіздік жолы - ұлы жол. Бұл жолда
еліміздің өсіп өркендеуі, тәуелсіздігімізді мәңгіге баянды ету, сыртқы
беделімізге нұқсан келтірмей, ішкі саяси ахуалды заң күшімен тұтастандыру
арқылы, мемлекеттің-халыққа, халықтың - мемлекетке, адамшгершілік қарым-
қатынас тұрғысынан, алаңсыз еңбек етуіне, бар жағдайдың жасалуы ел басшысы
Президенттің әрбір іс қимылына тәуелді. Сол себепті де мемлекет туралы
мәселе идеологиялық айтыстардың қайнар көзіне де айналды. Мемлекеттік
көзқарас мәселесін қозғағанда, саяси қозғалыстар енді қоғам біріктіретін
ұлттық идеяларын іздестіре бастады,-дейді көрермен ғалымдар. Тіпті,
мемлекеттің таяу болашақта да қажет
болатынына ешкімде күмән келтірмейді. Осы орайда XXI ғасырдағы мемлекет
қандай болуға тиіс,-деген сұраққа зан ғылымдарының докторы, Қазақстан
Ұлттық Ғылым Академиясының корреспондент мүшесі, профессор С.Н.Сабікеновтың
"Салыстырмалы мемлекеттік құқық" атты оқулығында автор өз ойын әрі қарай
былайша жалғастырады: "Біздіңше, ол
оңды белгілерді сақтап қалып, көптеген ұнамсыз зардаптарды жеңе алатын
шығар. Егер, адамдар,зымырандық-ядролық қырып-жоюлар қаупін және
экономикалық аппаттарды болдырмауға қол жеткізер болса мемлекет (аталған
қауіптерді болдырмау үшін күш жұмсау негізінде) қоғамға мемлекеттік
басшылық жасаудың неғұрлым жетістірілген түрлерін құра әлады". Мемлекеттің
қажеттілігі — әлі де болса қоғамның ұзақ уақыт бойына өмірде жиі кездесетің
кесапаттарынан, қым-қиғаштықтан арыла алмайтындығынан туындайды. Қалайда
болмасын, ол ерте ме, кеш пе, әйтеуір таптық мәнін жоғалтатыны сөзсіз.
Жоғарыда тұжырымдалғандардан басқа, жаңа типтес қоғамдық қатынастарға
ұласуды көздейтін барлық елдердің ортақ заңдылықтары болады. Олар
төмендегіше танылады:
1) нарықтың бостандығын қалыптастыру;
2) жеке адамнын, экономикалық еркіндігі ретінде жеке меншікті тану;
3) орташа сыныпты (классты) құру, халықтың адам басына шаққандағы ұлттық
кірістің жиынтығын өсіру;
4) адамның құқықтары мен бостандықтарының басымдылығын, пікірдің әр
алуандылығын, нанымдары мен мүдделерін белгілеу, қоғамның қайта құрылуын
демократизациялау;
5) қоғамдық өмірдің заңдық мәні бар сферасында заңның жоғарлылығы;
6) азаматтық қоғамды құру;
7) басқа елдермен байланысты күшейту, ашық қоғам құру.
Ал енді Қазақстан Республикасына келетін болсақ, жоғарыда көрсетілген
мемлекеттерге тән жалпы ортақ қасиеттерімен бірге, оның мемлекеттілік
дамуының ерекше заңдылықтары да бар. Оған жататындар:
1) қоғамды реформалауды мемлекеттік биліктің бастамашылығы бойынша
жоғарыдан жүргізу;
2) қазақстандық қоғам құрылымының саяси этникалылығы;
1) мемлекет ролінің белсенділігі;
4)қазақстандық минталитетінің өзіндік ерекшелігі. Осы басты міндеттерді
жүзеге асыру үшін Республика өз қызметін мынадай түбегейлі принциптерге
көздеп жүргізеді: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкіл халықтың
игілігін көздейтін экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет
өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде
рөспубликалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу (ҚР
Конституциясы, 1-бап, 2-тармақ)[4].
2. Мемлекеттің типологиясы дегеніміз қандайда болмасын белгілі бір
құбылыстардың мазмұны мен нысандарын айқындайтын әдістер мен тәсілдердін,
жиынтық теориясы. Бұл адамзат тарихында өмір сүрген және қазіргі уақытта
өмір сүріп жатқан барлық мемлекеттерді, олардың әлеуметтік мәнін ашуға
мүмкіндік бере алатын, топтарға, түрлерге бөлуге бағытталған. Заң
әдебиеттерде мемлекеттердің типологиясын түсіндіретін мынадай негізгі
жолдары көрсетілген:
- қоғамдық-экономикалық формациясына (формациялық қадам) қарай - құл
иеленушілік; феодалдық; буржуазиялық (капиталистік) және кеңестік
(Маркс, Энгельс);
- қоғамның экономикалық даму деңгейіне қарай
- қалыптасқан (дәстүрлі) қоғам; өтпелі қоғам; өрлеу процесін өз басынан
кешіріп жүрген қоғам; пісіп жетілуші қоғам; халықтық тұтынудың жоғарғы
деңгейіне жеткен қоғам (бірінші цивилизациялық қадам);
- діни, психологиялық, мәдениет, географиялық және өзге де бірліктеріне
қарай-египеттік, қытайлық, православиялық, арабтық, мексикандық, ирандық
және өзгелер (екінші цивилизациялық қадам);
- мемлекеттік одақ мәніне және оған кірген құрылымдардың жағдайларына
қарай - көне батыстық, көне гректік, ортағасырлық, өркениеттілік;
- құқықтық тәртіпті құру мен нығайтуға "индивидуумдардың еркіндік"
қатысу деңгейі мен жолдарына қарай - демократиялық және демократиялық емес
болып бөлінулері. Әрине, мемлекеттерді бұлайша жіктеу, олардың тарихи
дамуын жан-жақты түсіну үшін қажет. Осы тараудағы мәліметтерге көңіл
бөлсек, онда "саяси билік" және "мемлекеттік билік деген ұғымдарды
кездестіресіз. Бұлардың ара-қашықтығы қандай? Оның мәнісі мынада:
1) мемлекеттік биліктің саяси биліктен өзгешелігі сол мемлекеттік билікке
тән қасиет оның үш тармақтарға (заң шығару, басқару және сот) бөлінуі;
2) мемлекетгік билік бүкіл қоғамның, халықтың атынан сөйлейді және олардың
мүдделерін көздейді және де оның материалдық негізін — мүліктер, салықтар,
т.с.с. құрайды. Ал саяси биліктің субъектілері болып қоғамның тек бір
бөлігі, немесе әлеуметтік топтары танылады;
3) саяси биліктің субъектілерінің бірі- жергілікті өзін-өзі басқару
органдары, Қазақстан Республикасы Конституциясының 89-бабына сәйкес оның
дербестігі танылады.
3. Мемлекеттің әлеуметтік мәні оның функциялары арқылы нақтыланып
көрініс табады. Мемлекеттің функциялары бұл қоғамдық қатынастарға ықпал
ететін мемлекеттің ерекше механизмі. Ол мемлекеттің алдында тұрған
міндеттерді шешуге негізделген мемлекеттік қызметтің негізгі бағыттары
болып табылады. Оның мынадай белгілері бар:
1) қоғамдық өмірдің басты сферасындағы тұрақты алыптасқан мемлекеттің
қызметі;
2) мемлекеттің мәні мен оның әлеуметтік бағытының арасындағы тікелей
байланыстығы;
3) қоғам дамуының тарихи кезеңдеріндегі пайда болатын ірі нақтылы
міндеттері мен мақсаттарын орындауға байланысты мемлекеттің қызметінің
бағыттылығы;
4) билік мәжбүрлеу әдістерін қолдануға қажетті белгілі бір нысандағы
(көбінесе құқықтық) функциясын іске асыру.
Мемлекеттің функциялары стихиялы түрде емес, белгілі бір мақсатқа
бағытталып негізделеді. Айталық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.