Ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
І бөлім «ОҢТҮСТІК ҚҰС» АҚ .ң ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. «Оңтүстік құс» АҚ.дағы басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. «Оңтүстік құс» АҚ.ң қаржы . экономикалық қызметінің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
ІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1. Жабдықтаушылармен есеп айырысуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... . 19
2.2. Еңбек ақы бойынша есеп айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.3. Бюджетпен есеп айырысу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
ІІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Жабдықтаушылармен және сатып алушылармен есеп айырысу аудитiнiң бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды тексерудің бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41
3.3 Бюджетпен есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 61
РЕЗЮМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
І бөлім «ОҢТҮСТІК ҚҰС» АҚ .ң ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. «Оңтүстік құс» АҚ.дағы басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. «Оңтүстік құс» АҚ.ң қаржы . экономикалық қызметінің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
ІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1. Жабдықтаушылармен есеп айырысуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... . 19
2.2. Еңбек ақы бойынша есеп айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.3. Бюджетпен есеп айырысу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
ІІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Жабдықтаушылармен және сатып алушылармен есеп айырысу аудитiнiң бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды тексерудің бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41
3.3 Бюджетпен есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 61
РЕЗЮМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар, компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Кез-келген кәсіпорын бухгалтериясында қызметтің маңызды бағыттарының бірі жұмысшылар еңбекақысының есебі болып табылады. Бухгалтер жұмысының неғұрлым күрделі және жауапты учаскесі болғанына байланысты еңбек және еңбекақы есебі кәсіпорынның есептік жүйесінде басты орындардың бірін алады.
Қазақстанның нарықтық шаруашылық жүйесіне өту жағдайында экономикалық және әлеуметтік хал-ахуалдың өзгеруніе сәйкес еңбекақы төлеу, жұмысшыларды әлеуметтік қорғау және қолдау саласындағы саясат та елеулі елдердегі төлеу жүйесін жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Еңбекақы шығындары өнімнің өзіндік құнының маңызды элементі болып табылады, сондықтан оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің артуына, өзіндік құнның төмендеуіне, халықтың өмір сүру деңгейінің жоғарылауына әсер етеді.
Осы аталғандар мәселенің өзектілігін айқындап, дипломдық жұмыс тақырыбын таңдауға негіз болды. Жұмысымыздың негізгі мақсаты еңбекақыны ұйымдастырудың теориялық аспектілерін жүйелеу, нақты бір мекеменің мысалында талдамалық мәліметтерді зерттеу, сондай-ақ еңбекақы есебі, аудиті және оны талдау бойынша ұсыныстар жасау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- еңбекақы категориясының мәнін анықтау;
- еңбекақыны ұйымдастыру және оны реттеудің негізгі принциптерін зерттеу;
- жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айырысулардың аудитін жүргізу тәртібін қарастыру;
- жабдықтаушылармен есеп айырусу тәртібін зерттеу;
- бюджетпен салық бойынша есеп айырысу тәртібін анықтау;
- жабдықтаушылар мен есеп айырысу операцияларының аудитін қарастыру;
- бюджетпен есеп айырысу есебін аудиторлық тексеру тәртібін анықтау.
Дипломдық жұмысты орындау барысында отандық және шетелдік ғалымдардың озық еңбектері, заң және нормативтік актілер, статистикалық ақпараттар, баспа материалдары және Оңтүстік Қазақстан облысы кешенді мамандандырылған балалар Оңтүстік құс АҚ нақты мәліметтері қолданылды
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар, компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Кез-келген кәсіпорын бухгалтериясында қызметтің маңызды бағыттарының бірі жұмысшылар еңбекақысының есебі болып табылады. Бухгалтер жұмысының неғұрлым күрделі және жауапты учаскесі болғанына байланысты еңбек және еңбекақы есебі кәсіпорынның есептік жүйесінде басты орындардың бірін алады.
Қазақстанның нарықтық шаруашылық жүйесіне өту жағдайында экономикалық және әлеуметтік хал-ахуалдың өзгеруніе сәйкес еңбекақы төлеу, жұмысшыларды әлеуметтік қорғау және қолдау саласындағы саясат та елеулі елдердегі төлеу жүйесін жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Еңбекақы шығындары өнімнің өзіндік құнының маңызды элементі болып табылады, сондықтан оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің артуына, өзіндік құнның төмендеуіне, халықтың өмір сүру деңгейінің жоғарылауына әсер етеді.
Осы аталғандар мәселенің өзектілігін айқындап, дипломдық жұмыс тақырыбын таңдауға негіз болды. Жұмысымыздың негізгі мақсаты еңбекақыны ұйымдастырудың теориялық аспектілерін жүйелеу, нақты бір мекеменің мысалында талдамалық мәліметтерді зерттеу, сондай-ақ еңбекақы есебі, аудиті және оны талдау бойынша ұсыныстар жасау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- еңбекақы категориясының мәнін анықтау;
- еңбекақыны ұйымдастыру және оны реттеудің негізгі принциптерін зерттеу;
- жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айырысулардың аудитін жүргізу тәртібін қарастыру;
- жабдықтаушылармен есеп айырусу тәртібін зерттеу;
- бюджетпен салық бойынша есеп айырысу тәртібін анықтау;
- жабдықтаушылар мен есеп айырысу операцияларының аудитін қарастыру;
- бюджетпен есеп айырысу есебін аудиторлық тексеру тәртібін анықтау.
Дипломдық жұмысты орындау барысында отандық және шетелдік ғалымдардың озық еңбектері, заң және нормативтік актілер, статистикалық ақпараттар, баспа материалдары және Оңтүстік Қазақстан облысы кешенді мамандандырылған балалар Оңтүстік құс АҚ нақты мәліметтері қолданылды
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. №2732 1995жылдың 26-желтоқсанында Заң күшін иемденетін, ҚР Президентінің «Бухгалтерлік есеп жөнінде» жарлығы.
2. 1998-2000 жылдарға ҚР-да бухгалтерлік есеп пен аудиттің дамуы мен жүзеге асуының мемлекеттік бағдарламасы жөнінде №3838 1998 жылдың 28 қаңтарындағы ҚР Президентінің жарлығы.
3. 1996ж.12.10. бухгалтерлік есеп жөнінде ҚР-ның Ұлттық комиссиясының дайындығы мен ұсынысы үшін окцептуалдық негіз №2 «ҚР бухгалтерлік есеп стандарты» - Алматы,-1996ж.
4. Бухгалтерлік есеп стандарты. ҚР Ұлттық комиссиясы. -Алматы,1996ж.
5. Методикалық кеңес берулер мен стандарттау және ҚР-ның бухгалтерлік есебі. -1997ж.
6. 14.01.97.ж. өзгерісі және толықтығымен Қаржы министірлігінің Бас салық инспекциясымен №37 «ҚҚС есептеу мен төлеу тәртібі жөнінде» нұсқамасы.
7. 1993ж. 24.08. министрлер комитеті шешімі негізінде шығарылған ҚР-ның ұйымдары мен кәсіпорындары және мемлекеттік бірлестік жұмысшыларының іс-сапарлық қызметі жөнінде нұсқамасы.
8. Фирма іскерлігін қаржылық талдау., М. Ист-Сервис.1994ж.
9. Абрютина А. «Кәсіпорынның іскерлігін қаржы–экономикалық талдау» Оқу құралы –М:Изд-во «ЧС и сервис»,1998ж.
10. Алборов Р.А. «Өнеркәсіптік сауда АПК ұйымдарындағы аудит»: Оқу құралы., 2000ж.
11. Кәсіпорын мен ұйымның төлеу қабілеттілігін талдау.
12. Аренс Э.А. «Аудит»: Оқу құралы
13. Артеменко В.Г. «Қаржылық анализ»: Оқу құралы - «ДИС»басылымы - 1997ж.
14. Байдибеков Ж.М. «Кредиторлық және дебиторлық борыш балансындағы айналым құралдарының тиімді жұмыс істеуі мен пайдалануы және есеп айырысу саясатын ақылмен реттеу есебімен кәсіпорынның өндірістік іскерлігінің дамуы», «Қаржы –қаражат»-2000\5-6.
15. Барышников Н.П. «Бухгалтер мен аудиторлық көмегіне хаттама» –методикалық құралдар, нормативтік құжаттар, коментариялар, проводкалар, мысалдар/ Н.П.Барышников- М:басылым «Филинъ»1998ж.
16. Глазунов В.Н. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» -1999ж-2.
17. Данилевский В. «Аудит практикасы» Оқу құралы.
18. Дүйсембаев К.Ш. «Қаржылық есеп беру аудиті мен талдау» –Алматы-1998ж.
19. Дүйсембаева З.К., Ержанова С.М. «ҚР-ның кәсіпорында есеп саясаты»-Алматы -1999ж.
20. Дүйсембаева З. К. «Аудит жүйесіндегі қаржылық талдау» (1999ж-4).
21. Ефимова О.В. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын қалай талдау», -1993ж.
22. Кеннинг Дж. «Бухгалтерлік есеп теориясы: Оқу құралы.
23. Ковалев В.В. «Қаржы анализі: капиталды басқару, инвестицияны талдау: есеп беруді талдау» –М:Қаржылар мен сттистика -1997ж.
24. Ковалева О.С. «Бухгалтерлік есеп және шаруашылық іскелікті талдау және аудит» -Болашақ -1994ж.
25. Коровин А.В. Аудиттегі қаржылық талдаудың ерекшелігі» Қаржылар-2000ж-8.
26. Косой А.М. «Дебиторлы–кредиторлылық борыш»/Ақша және несие-1998ж.-2.
27. Кутерин Ж. «Кәсіпорында кредиторлық борышты реструктризациялау» Жалпы жолдар/кәсіпкер және құқық -1999ж.(10-11).
28. Ковалев В.В., Привалов В.П. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы» /экономика және маркетинг орталығы; 1995ж.
29. Лебедев К. «Дебиторлық борышты өткізудің түсінігі, құқықтық режимі мен механихмі» /шаруашылық және құқық-1999ж.-4.
30. Лебедев К. «Кредиторлық борышты өткізудің түсінігі мен механизмі» -1998ж-11.
31. Лоханина И.М., Золкина З.К. «Кәсіорынның қаржы–экономикалық ікерлгін талдау»
32. Любушкин Н.П. «Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық іскерлігін талдау»
33. Маркорьян Э.А., Геросименко Г.П. «Қаржылық талдау» -1996ж.
34. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты.
35. Негашаев Е.В «Нарық жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» -1997ж.
36. Подольский В.И. «Аудит» -1997ж.
37. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы қаржылық және басқару есебі» Алматы -1997ж.
38. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансовый анализ.- М.: Аудит и финансовый анализ, 1995.
39. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. - М.: Финансы и статистика. 1997
40. Баканов М. И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной деятельности.-2-ое изд., М.;Ф и С, 1987.
41. Шеремет А.Д. Методика финансового анализа предприятия. 1992.
1. №2732 1995жылдың 26-желтоқсанында Заң күшін иемденетін, ҚР Президентінің «Бухгалтерлік есеп жөнінде» жарлығы.
2. 1998-2000 жылдарға ҚР-да бухгалтерлік есеп пен аудиттің дамуы мен жүзеге асуының мемлекеттік бағдарламасы жөнінде №3838 1998 жылдың 28 қаңтарындағы ҚР Президентінің жарлығы.
3. 1996ж.12.10. бухгалтерлік есеп жөнінде ҚР-ның Ұлттық комиссиясының дайындығы мен ұсынысы үшін окцептуалдық негіз №2 «ҚР бухгалтерлік есеп стандарты» - Алматы,-1996ж.
4. Бухгалтерлік есеп стандарты. ҚР Ұлттық комиссиясы. -Алматы,1996ж.
5. Методикалық кеңес берулер мен стандарттау және ҚР-ның бухгалтерлік есебі. -1997ж.
6. 14.01.97.ж. өзгерісі және толықтығымен Қаржы министірлігінің Бас салық инспекциясымен №37 «ҚҚС есептеу мен төлеу тәртібі жөнінде» нұсқамасы.
7. 1993ж. 24.08. министрлер комитеті шешімі негізінде шығарылған ҚР-ның ұйымдары мен кәсіпорындары және мемлекеттік бірлестік жұмысшыларының іс-сапарлық қызметі жөнінде нұсқамасы.
8. Фирма іскерлігін қаржылық талдау., М. Ист-Сервис.1994ж.
9. Абрютина А. «Кәсіпорынның іскерлігін қаржы–экономикалық талдау» Оқу құралы –М:Изд-во «ЧС и сервис»,1998ж.
10. Алборов Р.А. «Өнеркәсіптік сауда АПК ұйымдарындағы аудит»: Оқу құралы., 2000ж.
11. Кәсіпорын мен ұйымның төлеу қабілеттілігін талдау.
12. Аренс Э.А. «Аудит»: Оқу құралы
13. Артеменко В.Г. «Қаржылық анализ»: Оқу құралы - «ДИС»басылымы - 1997ж.
14. Байдибеков Ж.М. «Кредиторлық және дебиторлық борыш балансындағы айналым құралдарының тиімді жұмыс істеуі мен пайдалануы және есеп айырысу саясатын ақылмен реттеу есебімен кәсіпорынның өндірістік іскерлігінің дамуы», «Қаржы –қаражат»-2000\5-6.
15. Барышников Н.П. «Бухгалтер мен аудиторлық көмегіне хаттама» –методикалық құралдар, нормативтік құжаттар, коментариялар, проводкалар, мысалдар/ Н.П.Барышников- М:басылым «Филинъ»1998ж.
16. Глазунов В.Н. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» -1999ж-2.
17. Данилевский В. «Аудит практикасы» Оқу құралы.
18. Дүйсембаев К.Ш. «Қаржылық есеп беру аудиті мен талдау» –Алматы-1998ж.
19. Дүйсембаева З.К., Ержанова С.М. «ҚР-ның кәсіпорында есеп саясаты»-Алматы -1999ж.
20. Дүйсембаева З. К. «Аудит жүйесіндегі қаржылық талдау» (1999ж-4).
21. Ефимова О.В. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын қалай талдау», -1993ж.
22. Кеннинг Дж. «Бухгалтерлік есеп теориясы: Оқу құралы.
23. Ковалев В.В. «Қаржы анализі: капиталды басқару, инвестицияны талдау: есеп беруді талдау» –М:Қаржылар мен сттистика -1997ж.
24. Ковалева О.С. «Бухгалтерлік есеп және шаруашылық іскелікті талдау және аудит» -Болашақ -1994ж.
25. Коровин А.В. Аудиттегі қаржылық талдаудың ерекшелігі» Қаржылар-2000ж-8.
26. Косой А.М. «Дебиторлы–кредиторлылық борыш»/Ақша және несие-1998ж.-2.
27. Кутерин Ж. «Кәсіпорында кредиторлық борышты реструктризациялау» Жалпы жолдар/кәсіпкер және құқық -1999ж.(10-11).
28. Ковалев В.В., Привалов В.П. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы» /экономика және маркетинг орталығы; 1995ж.
29. Лебедев К. «Дебиторлық борышты өткізудің түсінігі, құқықтық режимі мен механихмі» /шаруашылық және құқық-1999ж.-4.
30. Лебедев К. «Кредиторлық борышты өткізудің түсінігі мен механизмі» -1998ж-11.
31. Лоханина И.М., Золкина З.К. «Кәсіорынның қаржы–экономикалық ікерлгін талдау»
32. Любушкин Н.П. «Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық іскерлігін талдау»
33. Маркорьян Э.А., Геросименко Г.П. «Қаржылық талдау» -1996ж.
34. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты.
35. Негашаев Е.В «Нарық жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» -1997ж.
36. Подольский В.И. «Аудит» -1997ж.
37. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы қаржылық және басқару есебі» Алматы -1997ж.
38. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансовый анализ.- М.: Аудит и финансовый анализ, 1995.
39. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. - М.: Финансы и статистика. 1997
40. Баканов М. И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной деятельности.-2-ое изд., М.;Ф и С, 1987.
41. Шеремет А.Д. Методика финансового анализа предприятия. 1992.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
І бөлім ОҢТҮСТІК ҚҰС АҚ –ң ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. Оңтүстік құс АҚ-дағы басқарудың құрылымы және технологиялық 6
процестердің қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Оңтүстік құс АҚ-ң қаржы – экономикалық қызметінің 16
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
ІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1. Жабдықтаушылармен есеп айырысуды 19
ұйымдастыру ... ... ... ... ... .
2.2. Еңбек ақы бойынша есеп айырысу 26
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
2.3. Бюджетпен есеп айырысу 32
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
ІІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Жабдықтаушылармен және сатып алушылармен есеп айырысу аудитiнiң 33
бағдарламасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
3.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды тексерудің 41
бағдарламасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
2.3 Бюджетпен есеп айырысу аудиті 53
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 61
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
РЕЗЮМЕ 62
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 63
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық
экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар,
компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Кез-келген кәсіпорын бухгалтериясында қызметтің маңызды бағыттарының
бірі жұмысшылар еңбекақысының есебі болып табылады. Бухгалтер жұмысының
неғұрлым күрделі және жауапты учаскесі болғанына байланысты еңбек және
еңбекақы есебі кәсіпорынның есептік жүйесінде басты орындардың бірін алады.
Қазақстанның нарықтық шаруашылық жүйесіне өту жағдайында экономикалық
және әлеуметтік хал-ахуалдың өзгеруніе сәйкес еңбекақы төлеу, жұмысшыларды
әлеуметтік қорғау және қолдау саласындағы саясат та елеулі елдердегі төлеу
жүйесін жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Еңбекақы шығындары өнімнің өзіндік құнының маңызды элементі болып
табылады, сондықтан оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің
артуына, өзіндік құнның төмендеуіне, халықтың өмір сүру деңгейінің
жоғарылауына әсер етеді.
Осы аталғандар мәселенің өзектілігін айқындап, дипломдық жұмыс
тақырыбын таңдауға негіз болды. Жұмысымыздың негізгі мақсаты еңбекақыны
ұйымдастырудың теориялық аспектілерін жүйелеу, нақты бір мекеменің
мысалында талдамалық мәліметтерді зерттеу, сондай-ақ еңбекақы есебі, аудиті
және оны талдау бойынша ұсыныстар жасау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- еңбекақы категориясының мәнін анықтау;
- еңбекақыны ұйымдастыру және оны реттеудің негізгі принциптерін
зерттеу;
- жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айырысулардың аудитін жүргізу
тәртібін қарастыру;
- жабдықтаушылармен есеп айырусу тәртібін зерттеу;
- бюджетпен салық бойынша есеп айырысу тәртібін анықтау;
- жабдықтаушылар мен есеп айырысу операцияларының аудитін қарастыру;
- бюджетпен есеп айырысу есебін аудиторлық тексеру тәртібін анықтау.
Дипломдық жұмысты орындау барысында отандық және шетелдік ғалымдардың
озық еңбектері, заң және нормативтік актілер, статистикалық ақпараттар,
баспа материалдары және Оңтүстік Қазақстан облысы кешенді мамандандырылған
балалар Оңтүстік құс АҚ нақты мәліметтері қолданылды.
І ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша сипаттамасы
Оңтүстік құс АҚ ауыл шаруашылық саласындағы құс шаруашылығымен
айналысатын кәсіпорын. Негізгі тауары – жұмыртқа, жұмыртқаұнтағы және де
құс еті.
Кәсіпорында келесідей цехтар жұмыс істейді:
- инкубация цехы: 1 ғимарат;
- жас құсты өсіру 7 цехы;
- туатын құсты өсіру 10 құс цехы: 9 ғимарат;
- өндіріс цехы, тауарлы жұмыртқа өндіру үшін: 11 ғимарат;
- қосымша цехтар, оларға:
а) жем дайындау цехы – құс өсіруге арналған жемді сақтау цехы;
ә) қасаптық цех – құсты сою цехы;
б) сұрыптау (сорттау) цехы, жұмыртқаны салмағына байланысты сұрыптау
(сорттау):
- 40 гр дейін – тауарлы емес жұмыртқа, яғни сатуға арналмаған жұмыртқалар,
оларды жас құстардың жеміне немесе жұмыртқа ұнтағын дайындауға
пайдаланылады;
- 42 мен 48 гр арасында – майда жұмыртқалар, М белгісі қойылады;
- 48 бен 54 гр арасында – ІІ сорттық жұмыртқалар, көк мөр қойылады;
- 54 пен 60 гр арасында – І сорттық жұмыртқалар, қызыл мөр қойылады;
- 60 гр жоғары – таңдамалы (супер) жұмыртқалар. Бұндай жұмыртқаларды
сапасына байланысты сұрыптап, сатуға немесе ішкі қажеттіліктерге жұмсайды.
в) автопарк - өз өнімін сатуға арналған көлік;
г) санцех, өнімінің санитарлық таза, сапалы өнімді өндіру жағдайын
бағалайтын мамандар цехы;
ғ) қазандық – база мен цехтардағы жылулықты бақылайтын бөлім;
д) МЖШ (механикалық жөндеу шеберханасы)- негізгі құралдарды техникалық
қызмет көрсету мен жөндеуге арналған;
е) құрылыс цехы- құрлыс пен ғимараттарды жөндеу және салуға жауапты цех;
ж) электроцех- электр құрылғыларды, электр шамдарды қадағалау және электр
энергиясын пайдалануын бақлау.
Кез-келген кәсіпорын секілді Оңтүстік құс АҚ, президент басқаратын
иерархиялық құрлымы бар. Бұл кәсіпорын акционерлік қоғам болғандықтан,
меншік құқығы акциялардың бақлау пакетімен анықталады. Кәсіпорынның барлық
бөлімшелері арасында тығыз байланыс орнатылған, ол берілетін ақпараттардың
мәні мен маңыздылығына байланысты. Мысалы, цехтардан алынатын
жұмыртқалардың кім?, қанша?, кімге? Бергені секілді сұрақтарға жауапты
белгіленген құжаттарда рәсімделіп, жұмыртқалар қоймаға тапсырылады. Бұл
мәліметтер сауда бөліміне өткізіліп, накладной рәсімделеді де, күн аяғында
тауарларды сату есеп беруі жасалынады. Бұл накладнойларда сорттарға
байланысты жұмыртқалардың саны, ыдыстық заттардың саны және тауарлардың
жалпы соммасы мен ҚҚС (15%) көрсетіледі. Бұл мәліметтер күделікті
бухгалтерге өткізіліп, осының негізінде сауда есеп беруі құрастырылады.
Кейіннен осындай ақпараттар жинақтаушы құжаттарға жіберілік бас
экономисттің алдына барады, ол осы алынған мәліметтерді алдыңғы жыл мен
ағымдағы жылдың мәліметтерімен салыстырып, талдау жасайды. Яғни құс басының
өзгерісі, әрбір цех бойынша жұмыртқаның көбеуі не азайуы, себебін
анықтайды. Осы ақпарат кейіннен коммерциялық директордың шешіміне әсер ете
алады, яғни құс басын көбейту мақсатында қанша жұқмыртқа инкубаторға
жіберілуі, ал жұмыртқа ретінде қаншасы сатылу керек екендігін анықтайды.
Құрлымдар арасындағы қжаттардың айналысы директорлар кеңесінде талқыланып
бекітіледі.
Соңғы жылдары кәсіпорында құрылыс жұмысының нәтижесінде өндіріс
кеңейді. Кәсіпкерлердің форумында Оңтүстік құс АҚ құс шаруашылығындағы
қызмет еткісі келген серіктестерді тауып алып, 2001-2002жылы Германия
Республикасының құзіретті азаматтары мен екі жақты тиімді келісім-шарт
жасасты. Осы жылдар аралығында Германияның Лемон тауқтары импортталды.
Бұл тауықтар үлкен еңбек пен халықаралық тәжірибие нәтижесі деп танылады.
Тауықтың мұндай түрінің өндіріске енуі, жоғарғы нәтижелерге қол жеткізуге
мүмкіндік берді- жұмыртқалардың жоғары сапалы болуы мен тауықтардың
үлкендігі мен оның салмағының едәуірлігі.
Жоғарыда айтылғандай Оңтүстік құс АҚ бірінші қажеттілікті
тауарларды шығарады (жұмыртқа, тауық еті, жұмыртқа ұнтағы, жартылай
фабрикаттар). Нарықтың бұл сегменті импортталатын өнімнің түрлерімен
толықтай қамтылмаған, өйткені мұндай тауарлар тез бұзылады, ал олар әр дайм
жаңа болуға тиіс.
Өндірілетін өнім диетикалық қасиеттеріне байланысты жоғарғы сұранысқа
ие. Сонымен қатар жұмыртқа кондитерлік және кеспе өндірістеріне де қажет.
Барлық жұмыстар механикаландырылған және оперативті болып табылады, осының
нәтижесінде жұмысшылардың жұмысы жеңілдетілген. Акционерлік қоғамның
негізгі өнімі сатылатын тауық жұмыртқасы. Оның жиналуы, сортталуы, мөр
басылуы толықтай автоматты түрде жүргізіледі. Жас құстарды өсіру мен
жұмыртқалардың инкубаторлардағы сақталуы арнайы құрылғылармен жабдықталған.
Кәсіпорын болашақта құрал жабдықтарды (өзінде барынан басқа-
Германия, Бельгия, Канада), Израиль мен Чехиядан және басқадай
мемлекеттерде сатып алатын ниеті бар. Егер бұл жоспарлар орындалатын болса,
онда өндіріс ұлғайып, жоғарғы технологиялық құрал-жабдықтарды шығарылған
өнім жоғарғы сапаға ие болады, осының нәтижесінде шығарылған өнім тек бідің
елде емес, сонымен қатар шет елдерде де жоғарғы сұранысқа ие болар еді.
Оңтүстік құс АҚ күрделі өндірісттік, негізгі, қосымша және қосалқы
өндірісі бар кәсіпорын болып табылады. Негізгі өндіріс бұл- жұмыртқа алу
мақсатында құс өсіру, бұл өндіріске арнайы жағдайлар жасалынған.
Технологиялық прцесс келесідей сипатта бола алады (1 сызбасы): Әрбір
базада бірнеше цех бар, ал әрбір цехтың өзінің мақсаты бар (1 цехта 5-6 мың
тауық басы болады). Өндірісттік цехтардағы тауқтарды туатын (аналық) деп
бөліп, оларды қораздармен бірге бір цехта ұстайды. Аналық тауықтардан
шыққан жұмыртқа белгілі темпиратурада инкубаторға 21-22 тәулікке жатқызады.
Кейіннен оларды жас тауық үйірмесіне жібереді. Шөжектерде өзін тамақтандыру
табиғи ынтасы болғанды. Жас тауық үйірмесінде шөжелер 120 күн (4 ай) болып
кейіннен оларды үлкендеу үйірмеге жібереді, 5-6 ай өткеннен кейін оларды
негізгі үйірге, шөже шығаратын бөлімге жібереді. Бұл қайта өндіру
процессінің тиімділігі, барлық қажетті жағдайлардың бар болғанымен
айқындалады (жағдайлар, жем, құрал-жабдықтар).
Сонымен қатар өндірісттік цехтарда тауықтарды өндірісттік үйірге
бөледі, сол үйірде сататын жұмыртқаларды өндіреді. Бұл үйірде тауықтар
қоразсыз жүреді, бір цехте 30 мың тауық болады. Бұл жұмыртқалар арнайы
машинамен жиналып қоймаға жіберіледі, ол жерде жұмыртқалар арнайы
сұрыптауды жүзеге асырады. Оларды категорияларға сәйкес сұрыптайды: Үлкен
жұмыртқалар- 60 гр жоғары, І сорттық жұмыртқалар- 54 пен 60 гр арасында-
қызыл мөр қойылады; ІІ сорттық жұмыртқалар - 48 бен 54 гр арасында, көк мөр
қойылады; майда жұмыртқалар- 42 мен 48 гр арасында, М белгісі қойылады;
ал 40 гр төмен салмағы бар жұмыртқалар- сатуға жарамайтын болып танылып
оларды жем ретінде қолданылады.
Сатуға арналған жұмыртқалардың барлығы нарыққа жіберіледі.
Тасмалдаған кезде жұмыртқаларды гофра ыдысына салады.
Өндірістің міндеті шарты- бұл санитарлық гигиеналық шарттарды қатаң
орындалуы, ол үшін санитарлық цех ұымдастырылып, тазалайтын және ауа
тазалайтын құрылғылармен толықтай жабдықталған. Тамақтандыру технологиясы-
тамақтандыру мезгіліне сәйкес жасалынған арнайы технология арқылы жүзеге
асады. Комбикорм- жем, бірнеше жем түрінің қосындысынан тұрады (бидай,
арпа, сұлы және т.б.), канцкормдар- бұл арнайы қоспалардан дайындалатын
жем, оған- витаминдер, аскарбиналық және лимон қышқылдары, ас содасы,
күкірт, примекс, креолин, сары және қызыл корофил, метионин, лезин және
т.б. Бұл жемдер құстың ауыруға төзімділігі мен жалпы саулығына оң ықпалын
тигізеді. Оларға ветеринариялық блокта арнайы дәрі егіледі. Норма сәкес
келмейтін құстарды, ауыруға немесе басқа жағдайларға байланысты, оларды
қасаптық цехқа жіберіліп ары қарай мақсатына байланысты жіберіледі.
Құстардың бір бөлігін сойып олардың етін сатуға жібереді.
Оңтүстік құс АҚ барлық өнімдері- жұмыртқа, ет қайтарылған кезде
арнайы лабороториялық бақлау жүргізіліп, жарамды өнімдерді тоңазытқыштарға
жіберіліп, ертесіне қайтадан нарыққа шығарылады.
Кез-келген кәсіпорынның негізгі мақсаты, шикізат пен материалдарды
экономикалық тиімді пайдалану мен өндірісттік емес шығындар мен
жоғалтуларды жою нәтижесінде, өндірісттік тиімділікті арттыру.
Жолға дұрыс қойылған есеп кәсіпорынның дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз
ететін бірден-бір құралы. Оның ақпараттары технологиялық процесстердегі кез-
келген аутқуларды дер кезінде дабылдауы керек.
Инкубациялық жұмыртқа
келіп түседі
Тәуліктік шөжелер
120 күнге келіп түседі
немесе
Қайта өндіру цехы
Сызба 1 Жұмыртқаларды өндіру технологиялық сызбасы
Жұмыртқалардың өндірісттік есебінің негізгі мақсаты- белгілі бір
кезеңдегі 1000 дана жұмыртқа өндіруге кеткен шығындарды анықтау.
Бухгалтерлік есптің дұрыс жүргізілуін қадағалау мен басқаруды Оңтүстік
құс АҚ бас бухгалтері жүзеге асырады. Әрбір кәсіпорын үшін өндірісттік
есептің дұрыс ұйымдастырылғаны маңызды орын алады, ал ол өз кезегінде
жалпы өндірісттің ұйымдастырылуының дұрыстылығына тәуелді болады.
Оңтүстік құс АҚ өндірістің толық цикілы шөжелерді өсіруден
басталады. Құс шаруашылығында, басқа салалардағы секілді өндіріс негізгі
және көмекші болып бөлінеді. Сонымен қатар өндірісттік емес шаруашылық та
бар. Негізгі өндіріске- өнім өндіру және оны сату жатқызылады, яғни
кәсіпорынның құрылуының негізгі мақсаты.
Осылайша Оңтүстік құс АҚ негізгі өндірісіне келесілер жатқызылады:
Кесте 1 - Негізгі өндіріс түрлері
№ Шығындар есебі жүргізілетін цехтар атауы Өнім атауы
1 Инкубация цехы.
Шөжелердің арнайы темпиратурадағы 21-22 Тәуліктік шөжелер
тәулікте ашылуы
2 Жас құс цехы. Жас тауықтар
120 күндік шөжелердің үйірмесі
3 Өндірісттік цех.
Сататын жұмыртқаны өндіру, оны сұрыптау, Сататын жұмыртқа
қорапқа салу
Оңтүстік құс АҚ негізгі өнімі жұмыртқа болып табылғанымен, қосымша
өнім өндірісі де қолға алынған. Осыған сәйкес 900 шотқа қосымша субшоттар
жүргізіледі, нақтырақ айтқанда 900-3, бұл шотта келесі цехтардың шығындары
көрініс табады:
1. Қасаптық цех;
2. Сүйек ұнының қайта өңдеу цехы;
3. Жұмыртқа ұнтағын шығару цехы;
4. Етті-сүйектік ұнды шығару цехы;
5. Наубайхана;
6. Ыдыстық заттарды шығару цехы.
Қосымша өндіріс, негізгі өндірісті әр-түрлі энергиямен, сумен,
жылумен, жеммен, көлік және басқа қызметтермен, сонымен қатар негізгі
құралдарды жөндеу жұмыстарын қамтамасыз ету үшін ұйымдастырылған.
Оңтүстік құс АҚ қосымша өндіріске келесілер жатқызылады:
1. МЖШ (механикалық жөндеу шеберханасы);
2. Құрылыс цехы;
3. Автокөлік паркі;
4. Тракторлық парк;
5. Электірлік цех;
6. Қазандық;
7. Жұмыртқа қоймасы;
8. Жем дайындау цехы;
9. Санитарлық цех.
Сонымен қатар Оңтүстік құс АҚ қызмет көрсету мен тұрмысттық
жағдайларды қамтамасыз ету шаруашылығы да бар:
1. ТКШ (тұрмысттық комуналдық шаруашылық);
2. Асхана;
3. Монша;
4. Демалыс саябағы.
Оңтүстік құс АҚ үздіксіз көлемдік өндірісі бар, ұзақ уақыт бойы бір
түрлі өнімді- жұмыртқаны, шығаратын кәсіпорындар санатына жатқызылады.
Мұндай типтегі кәсіпорындарды сипаттайтын негізгі ерекшеліктерінің бірі,
өнім көлемінің ауқымдылығы, яғни жоғарғы мамандандырылған денгей,
автоматтандырылған жүйе және өндірістің шапшандылығының әсерінен пайда
болатын өнім көлемінің ұлғайуы.
Әрбір кәсіпорынның іс-әрекеті өнімді өндіруге кеткен шығындарды,
тауарларды сатудан, қызмет көрсетуден түске табыспен жабу. Бұл
жұмысшылардың тарапынан технологияның және өндірістің ұйымдастырылуын
жақсаруын, жасырынды қорларды анықтау мен тауар сапасын жақсарту, тауардың
бәсеке қабілеттілігін арттырун талап етеді.
Бұл ретте бухгалтерлік есептің рөлі жоғары, оның алдында келесідей
тапсырмалар тұр: өнімнің ассортименті мен сапасына байланысты шығарылуының
есебін дұрыс жүргізу; оның өзіндік құнын төмендетудің жолдарын іздеу;
өндіріске кеткен шығындардың дұрыс есепке алынуын қадағалау; өнімнің
өзіндік құнын дұрыс калькуляциялау; пайдаланылмаған қорларды анықтау,
өндірісттік емес шығындарды жою және әртүрлі жоғалтуларды болдырмау.
Өндірісттегі шығындардың есебін жүргізу үшін Оңтүстік құс АҚ кешендік
шоттар жүйесін пайдаланылады, оның құрамына 90 Негізгі өндіріс бөлімшенің
шоттары кіреді:
900-1 - Оңтүстік құс АҚ негізгі цехтар бойынша шығындардың есебі;
900-3 - қосымша өнім түрлері бойынша шығындардың есебі;
920 - қызмет көрсетуші және қосалқы цехтар бойынша шығындар есебі;
940 - әлеуметтік саладағы шығындар;
930 - қосымша шығындар есебі.
Өнімді өндіруге кеткен шығындардың есебін, бақлауын жүргізу үшін
кәсіпорында келесідей ведомосттер қолданылады: № 10 Негізгі өндірістегі
цехтар бойынша шығындар журнал-ордерге арналған №1 900 шоттағы шығындар
есебін жүргізу ведомасті; №10 журнал ордерге арналған № 3 әлеуметтік
саладағы шығындар есебі ведомость; № 10 журнал-ордерге арналған №3 Кезең
шығындары ведомості.
Аталған ведомосттерге жазу енгізуге келесілер негіз болады:
- алғашқы құжаттар;
- өндірісттік есеп берілер;
- Материалдардың (жалақының) шығарылуын бөлу құрастырылған кесте,
бұл кестеде ондіріске кеткен материалдардың, жемнің, шикізаттардың және
басқадай материалдық қорлардың пайдалануы көрсетіледі, осыған қоса
өндірістегі жұмысшылардың жалақысы және жалақыдан ұсталынымдар көрсетіледі;
- Негізгі құралдардың тозу сомасын есептеу және қайта бағалау
соммасын есептеу кестесі, бұл кестеде өндірістің шығындарына қосылатын
негізгі құралдардың амортизация соммасы көрсетіледі;
- Материалды емес активтер бойынша тозу сомасын есептеу кестесі, бұл
кестеде өндірістің шығындарына қосылатын материалды емес активтер бойынша
амортизация соммасы көрсетіледі.
Сызба 2 -Өнім өндіруге кеткен шығындар есебін ұйымдастыру
Оңтүстік құс АҚ өндірістің шығындары мен өзіндік құнды
калькуляциялау шығарылған өнімнің әрбір түрі бойынша жасалынады, осыған
орай шығындардың келесідей классификациясы қарастырылған:
1. Шикізат пен материалдар;
2. Технологиялық мақсатқа арналған отын мен энергия;
3. Өндірістегі жұмысшылардың жалақысы;
4. Әлеуметтік салық;
5. Құрал-жабдықтарды пайдалану шығындары;
6. Қосымша шығындар.
Бұл шығындар баптарына жекелей тоқталып қарастырып өтейік.
Шикізат пен материалдар бабына шығарылған өнім құрамына кіретін
пайдаланылған шикізаттар мен материалдар құны жатқызылуы тиіс. Осылай бола
тұра, біздің кәсіпорнымыздың ерекшелігіне байланысты (шығарылған өнім нақты
технологиялық процесс деп атай алмағанның нәтижесінде), өнімді шығаруға
кетке кейбір шығындарды- жемді, әр-түрлі дәрі-дәрмек пен витаминдаерді,
қоспаларды енгіземіз.
Технологиялық мақсаттарға арналған отын және энергия, келесідей
цехтардың шығындары көрсетіледі: электрлік цех, қазандық, жанар-жағар май,
яғни негізгі өндірісттің технологиялық қажеттілігіне жұмсалатын шығындар.
Жылу энергиясының жоспарлық шығындары, әрбір өнім бірлігіне жұмсалатын
нормасына сәйкес анықталады, соған қоса кей-бір отын түрлерінің (мазут)
көлік-дайындау шығындары өзіндік құнына енеді. Мұндай қосалқы өндірістегі
пайдаланатын шығындардың құнын, қосалқы цехтардың калькуляция баптарына
енгізеді.
Еңбек ақы бабында өндірістегі жұмысшылардың негізгі және қосымша
жалақысын жоспарлануын және есебін жүргізеді. Жұмысшылардың негізгі
жалақысы өнімнің өзіндік құнына тікелей түрде енеді.
Әлеуметтік салық бабы бойынша 20 % әлеуметтік салық соммасының
еңбек ақының мөлшерлемесіне сәйкес бюджетке аударылу есебі жүргізіледі.
Қосымша шығындар бабы келесідей элементтерден тұрады:
1. Негізгі өндіріс амортизациясы;
2. Қосалқы өндіріс амортизациясы;
3. Негізгі өндірісті жөндеу;
4. Қосалқы өндірісті жөндеу;
5. Есептеуіш техниканы жөндеу;
6. Күзетшілерді қамту;
7. Жалпы мақсаттағы ғимараттарды қамту;
8. Автокөліктерді қамту: жүк және жеңіл;
9. Санитарлық лабороторияны қамту;
10. Еңбекті қорғау;
11. Су төлемдері;
12. Іс-сапар шығындары;
13. Материалды емес активтердің амортизациясы.
Көрсетілген қосымша шығынның баптары бірнеше шығын топтамасынан тұрады:
құрал-жабдықтарды қамту және пайдалану шығындары; цехтік шығындар; сумен
қамту мен су құбыр шығындары; электрмен қамту және жылумен қамту шығындары;
құрал-жабдықтардың тозуы және басқадай шығындар.
Оңтүстік құс АҚ ауылшаруашылығында қызмет ететін кәсіпорын болып
табылғандықтан өз қызметін патент негізінде жүзеге асырады, соның есебінен
кәсіпорын өнімнің өзіндік құн калькуляциясын жылына 1 рет жыл аяғында
есептеп шығаруға құқылы.
Алғашқы есепті ұйымдастыру
Жұмыртқа өндірудің шығындары негізінен, тауықты өсіруге, оларды бағуға,
қарауға байланысты кеткен шығындардан көрініс табады, осының салдарынан
барлық құжат айналысы, жұмыртқаның өндіріс процессімен бірге жүріп отыра ды
да құстармен тікелей байланыста жүргізіледі:
Оңтүстік құс АҚ өндірісттік есебтің алғашқы құқжаттарының қандай
нысандары арқылы жүргізілетіндігін кеңінен қарайық. Құс есебін материалдық
жауапты тұлғалар- бригадирлер, құсшылар және т.б., жүргізеді. Құстардың
қырылуы немесе олардың амалсыз союы Құстар мен жануарлардың есептен шығу
актісі арқылы жүзеге асады. Жануарлар мен құстардың сатылуын Тауар-көлік
накладнойы арқылы жүзеге асады. Жолдағы салмақтағы жоғалтуларды
өндірісттік шығындарға немесе кінәлі тұлғаларға жатқызады. Құжаттардың
мәліметтері рәсімделгеннен кейін, оларды Жанарлар мен құстардың
қозғалысының есеп кітабына және фермадағы мал мен құстардың қозғалысы
жайында есеп беру жасалады.
Мал (құстардың) есебі Жанарлар мен құстардың қозғалысының есеп
кітабында жүргізіледі, бұл кітап мал мен құстардың қозғалысы жайында есеп
беруін жасау үшін негіз болады. Әр ай сайын әрбір материалды жауапты тұлға
мұндай есеп беруді бухгалтерияға тапсырады. Жазбаларды бухгалтерия
тексеріп: жем-күн саны, ведомостте көрсетілген жем шығындарына тең келуі
керек және т.с.с. Барлық есеп берулерді жауапты тұлғалар алғашқы
құжаттардың негізінде бекітіп қосымшалармен бірге бухгалтерияға өткізіледі.
Осы есеп берудің негізінде бас бухгалтердің орынбасары Журнал-ордер №9
және Құстардың негізгі үйірмесі мен жас құстар есебі құжаттарын
толтырады. Оңтүстік құс АҚ құстар есебі 223 шотта жүргізіледі.
Аналитикалық есеп шоттары есеп топтарына байланысты ашылады: жұмыртқалық
бағыттағы тауықтар, жас тауықтар, аналық тауықтар, өндірісттік тауықтар,
жөндеу жас тауықтары, ет бағытындағы тауықтар, шөжелер, т.б.
Бас бухгалтердің орынбасары жасаған №9 журнал ордері негізінде құс
шаруашылығындағы есеп беру жасалады. Есептік кезеңдегі жалпы құс саны,
қырылған құстар саны, жұмыртқаларды өндіру мәліметтері, аналық тауықтар
саны, өндірісттік тауықтар саны секілді мәліметтері көрсетіледі, Бұл құжат
бас бухгалтер мен басшы бекітеді. Сонымен қатар бас бухгалтер орынбасары
Инкубация барысы жөніндегі есеп беруді жасайды. Бұл құжат шөжелердің
ашылу кезеңінде күн сайын жасалынады, яғни көктемде (наурыз, сәуір, мамыр).
Оны толтыру үшін ақпараттар бригадирлердің есеп берулері мен № 9 журнал-
ордерден алады. Бұл есеп беруде, инкубацияға салынған жұмыртқалар саны,
ашылған жұмыртқалар саны, сатылған жұмартқалар саны секілді мәлеметтер
көрініс табады, кейіннен бұл құжат бас бухгалтер және басшы бекітіп уақыты
қойылады.
Жоғарыда аталған барлық есеп берулерді бас экономистке тапсырып, кейіннен
бас экономист есеп берулердегі мәліметтер бойынша талдау жасайды. Сонымен
қатар Жемді шығындау мәліметтері есеп беру кезеңінің басы мен аяғына
жасалынады. Оны бас зоотехник жасайды, бас бухгалтер мен президент бекітіп,
бас экономистке тапсырады.
Бас экономист алған мәліметтері бойынша, құс басының қозғалысы жайында
талдау жасайды:
Кесте 2 - 1.01.2004 ж. Құстың сақталуы
Жыл басынан + түскені Қырылуы қырылу%
Жас құстардың үйірмесі
224 + 164,9 = 389,7 2,9
0,75
- + 268,7 = 268,7 5,8 2,16
224 + 268,7 = 493,5 8,7 1,17
Желтоқсанға
202,2 + - = 202,2 0,1
- + - = -
202,2 + - = 202,2 0,1
Талдау мәліметтері құс шаруашылығының есеп берулерінен алынады. Және де
келесідей есептеулер жүргізіледі, негізгі үйірменің қырылуы былай
есептеледі: 8,7-5,8=2,9; ал қырылу пайызы: 2,9389,7*100%=0,75 жыне т.с.с.
Сонымен қатар бас экономист құс басының әрбір цехтағы қозғалысы және
жұмыртқалау туралы жылына бір рет талдау жасайды.
Жылына бір рет (қыркүйекте) бүкіл құс фермасында, барлық цехтарда,
базаларды санитарлық тазалау жүргізіледі.
Бас экономист жылына бір рет сатылған құстар, сатылған жұмыртқалар,
сатылған құс еті туралы мәліметтерді жүйелеп, жалпы кәсіпорын бойынша
өндірісттік көрсеткіштер жасанды кестесін жасайды, оны бас бухгалтер мен
президент бекітеді.
Оңтүстік құс АҚ бас бухгалтер орынбасары негізгі өндіріс, қосымша
өндіріс, қосалқы шығындар есебін жүргізіп отырады. Негізгі өндіріс есебі
бойынша 900 Мал шаруашылығы және құс шаруашылығы бойынша шығындар есеб
беруі ведомостін толтырады. Бұл ведомостте әрбір құрлымдық бөлімшенің
шығындары, материалдық шығындары, әлеуметтік салық шығындары, еңбек ақы
шығындары, жалпы өндірісттік қажеттілікке жұмсалған шығындарды көрсетеді,
ақырында 221, 201, 206 және 223 шоттар бойынша соңғы қалдықтарын шығарады.
Дт 900 Кт 681, 683
Дт 221 Кт 900
Қосалқы және қызмет көрсету цехтар есебі 920 шотта жүргізіледі, ал ай
соңында жинақталған сомаларды негізгі өндіріске жатқызады. Шығындар есебі
әрбір қосалқы цех бойынша жүргізіледі, кейіннен олар шығындар ведомостіне
жинақталынып кесте түрінде көрініс табады, оны бас бухгалтер орынбасары әр
айда жасап отырады. Және келесідей проводкалар жасалады:
Дт 920 Кт 634, 671, 651, 333
Дт 221, 900, 930, 940 Кт 920, 801, 811
Сонымен қатар Оңтүстік құс АҚ бас бухгалтер орынбасары 930 Қосымша
шығындар шотында да есеп жүргізіп отырады. Және келесідей проводкалар
жасалады:
Дт 930 Кт 681, 634, 222, 221, 935, 671, 333
Дт 900 Кт 930
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың, қызметтердің өзіндік құнының есебін
жүргізу үшін 80 бөлім Сатылған тауарлар өзіндік құны атты шоттың
синтетикалық және аналитикалық шаттары пайдаланылады.
801 Сатылған дайын өнімнің өзіндік құны материалды өндірісттік салада
қолданылатын шот, яғни сатылған тауарлар, қызметтер, жұмыстардың нақты
сатылған өзіндік құнын көрсетуге арналған шот.
Кесте 3 - 801 шот бойынша шоттар корреспонденциясы
Операциялардың аталуы ДТ КТ
- Қоймаға нақты өзіндік құны бойынша дайын өнім 801 221
жіберілді:
- Акт бойынша тапсырыс берушілерге жұмыстар мен 801 900,920
қызметтер өткізілді
- Келісім шартқа байланысты босатылған тауарлар мен 301 701
қызметтердің шот-фактурасы мен есептік төлем
құжаттары көрсетілді:
ҚҚС 301 633
- Есеп беру соңында: 801 571
Өнімнің өзіндік құнының есебін жүргізу барысында Оңтүстік құс АҚ
әр ай соңында мәліметтер компьютерден баспаға шығарылады. Бұл кесте
өндіріске кеткен барлық шығындар мен шығымдардың мәліметтері көрсетіледі,
оны бас бухгалтер орынбасары жасайды.
1.2 Оңтүстік құс АҚ-ң қаржы – экономикалық қызметінің жағдайы
Дипломдық жұмыстың мақсаты Оңтүстік құс АҚ –ң қаржылық тұрақтылығын
талдау.
Шымкент құс фабрикасы Шымкент қаласы және жақын аудандардың құс және
құс өнімдерімен қамтамасыз ету мақсатында 1963 жылы құрылған.
Оңтүстік құс АҚ Шымкент қаласын және облыс көлемінқұспен және құс
өнімдерімен қамтамасыз ету мақсатында, ХХІ- партсъезд атындағы совхозды
құс фермасы негізінде құрылған.
Ол Шымкент қаласының солтүстік батысында № 12 шақырымында орналасқан.
Бастапқы құрылысы 80 мың бас құс; аналық бастар цехы 10 құсханадан (жерде
ұсталынатын), жас балапандар цехы 5 құсханадан құрылған ал, балапан ашып
шығарылатын инкубация цехы 1962 жылдың наурызында іске қосылды.
Екінші кезектегі құрылысын 12 құсханадан тұратын өндіріс, 11
құсханадан тұратын жас балапандар цехы және қосымша цехтар (жұмыртқа
қоймасы, құс сою цехы, жем қоймасы) 1967 жылы салынып бітті. Жылдың
өндірісінің көлемі 50 мың дана жұмыртқа өндіруге есептелінген, құрылыс
жұмыс күші 250 мың бас орташа мекиен құс басын құрады.
1978 жылдан бастап бірнеше жылдан бері фабрикада қайта құру жұмыстары
іске асырылып жатыр. Құсханалар қайтадан құрылып, кеңейтілуде және құс
бастарын көбейту мақсатында инкубатор цехында жем қоймасындағы жабдықтар
қазіргі заман талабына сай жабдықтар қазіргі заман талабына сай жабдықтар
мен ауыстырылып жатыр.
1980 жылдан бастап бірнеше жылдар аралығында фабрикада көптеген
өндіріс объектілері жөндеуден өтті. Жаңадан жылыту цехы, витаминдік шөп
ұнтағын шығаратын цех, ет-сүйек ұнтағын және жұмыртқа ұнтағын шығаратын
цехтар салынып, іске қосылады.
Табиғи газбен жұмыс істейтін жылыту қазаны құрылып, іске қосылды.
Лаборатория жаңа жабдықтармен жарақтандырылған. Сонымен бірге жұмыртқа
қорап жасау цехы, жұмыртқа ұнтағын дайындау цехы, витаминді шөп ұнтағын
дайындау және ет-сүйек ұнтағын дайындау цехтары да осындай жабдықтар мен
жабдықталған. Фабрикада тұрғын үйлер қажетті газбен, су, электр жарығымен
қамтамасыз етілген.
Құсханалар құрылды және кеңейтілді, құстарды өсіру және ұстау
технологиясы тереңдетіледі. Сонымен қатар, әлеуметтік – мәдени – тұрмыс
объектілері де шетте қалған жоқ 350-ден аса пәтер, Птицевод мәдениет
сарайы, медициналық стационар, монша- сауна, шаштараз, сауда орны,
асханамен бірге нан жабу цехы, мұсылымдар мешіті және христиандар шіркеуі
ашылды.
1990 жылдан бастап, құс шаруашылығына қажетті ең жаңа заманға сай
техника мен технологиялық жабдықтарға қол жеткізумен қатар әлемге әйгілі
Еуропа және Америка шет ел фирмалармен серіктестік тығыз қарым қатынас
орнақты. Көне жабдықтардың орнына: 6 құсханаға Германиядағы Меллер
фирмасының жаңа заманға сай автоматтандырылған жабдықтары Бельгияның
Петерсим фирмасының инкубаторы құрылып және Исландияның SILFUTUN
фирмасының жабдықтармен жаңартылған жұмыртқа салатын қорап жасау өндіріс
бойынша қазіргі цехтар жұмыс жасауда. Сонымен бірге Голландияны Мейн
фирмасынан жұшық жасау цехының жабдықтары мен осы фирманың тез мұздататын
агрегат тоңазытқыштары бар.
АҚШ, Ресей, құнды өндірістерінің жем құрамын жылдам, тез арада
анықтайтын жабдықтары және АҚШ-тың Элиза-тест өндірісі сияқты
таптырмайтын ерекше жабдықтармен ветеринарлық және зоотехникалық
зерханалары қамтамасыз етілген.
Кесте 4 - Оңтүстік құс АҚ кәсіпорынның 2004-2005 жылдың қаржы
шаруашылық қызметін талдау
Көрсеткіштер Бірлік 2004 жыл 2005 жыл Ауытқу -, +өсу
өлшемі қарқыны %
1. Өткізуден Мың.тг. 357349 268020 -89329 75
(сатудан) түскен
табыс
2. Өнімнің Мың.тг. 308046 236478 -71568 77
өзіндік құны
3. Жалпы табыс Мың.тг. 49303 31542 -17761 63
4. Кезеңдік Мың.тг. 36908 44746 7838 122
шығындар
5. Салық Мың.тг. 12395 -12304 -25599 106
алынғанға дейінгі
табыс
6. Рентабельдік % 3,5 - - -
7. Орта тізім Адам 450 502 52 111,6
саны
8. Еңбек Мың.тг. 794,1 533,9 -260,2 62,3
өнімділігі
9. Негізгі Мың.тг. 15239 42807 27568 280
құралдардың
орташа жылдық
саны
10. Қор Мың.тг. 20 8,5 -11,5 42,5
қайтымдылығы
Кәсіпорын мүлкіне салынған әрбір теңге табыс әкелі үшін осы қорларды
қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспра үшін жұмыс істеу
келмеске кетеді. Оңтүстік құс АҚ кәсіпорынның 2004-2005 жылдың қаржы-
шаруашылық қызметін талдау кестеде көрсетілген.
ІІ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Жабдықтаушылармен есеп айырысуды ұйымдастыру
Оңтүстік құс АҚ –ң өз өндірісінің және ырғақтық жұмысын қамтамасыз
ету үшін өзінің материалдық – техникалық базасын жасайды, яғни өндіріске
қажет қорларын құрайды. Кәсіпорынды жабдықтау экономикалық және әлеуметтік
даму жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өзінің ұдайы өндірісін
қамтамасыз ету үшін өнім шығарушы кәсіпорындармен немесе делдалдық
ұйымдармен келісім-шартқа отырады.
Демек, кәсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу
үшін 671 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу шотын
пайдаланады, онда есеп айырысулар сомасының деңгейіне және нысандарына
(алдын-ала төлемақы, инкасса, аккредитивтер, чектер) қарамастан
жабдықтаушылардан алынған материалдық, босалқы қорлар, атқарылған жұмыстар
мен қызметтер үшін есеп айырысу жүргізіледі. 671 – шоттың кредиті бойынша –
есеп айырысу, валюталық және басқа шоттардың кредитінен олардың төлемақысы
жазылады.
Өнім жүргізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы нысандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдемеде әрбір шот-фактурасы немесе төлем-талап
тапсырмалары бойынша жүргізіледі, ал бұл өз кезегінде әрбір құжат бойынша
есеп айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді.
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен Келіп түскен жүктер есебі
журналына тіркейді. Қоймаларға құндылықтардың түсуіне қарай журналда кіріс
құжаттары бойынша есепке алынады да, қоймаларға босалқы қорлардың немесе
түспеген жүктерді іздестірумен байланысты сұрау салудың нәтижесінде алынған
деректер негізінде келіп түскен күнін жазып қояды. Журналдың деректерін 671
шотының деректерімен мезгіл-мезгіл тексеріп отырады. Журнал бойынша сондай-
ақ жол үстіндегі материалдық құндылықтардың сомасы бақыланады. Журналға
жабдықтау бөлімінің тауарлы-көліктік ілеспесі (наклоднойы), кіріс ордерлері
материалдарды қабылдау туралы актілері негізінде кәсіпорын қоймасына
материалдық құндылықтардың түсуіне қарай жазып отырады. Ескерту бағасына
шоттың төленуі, акцептен бас тартуы немесе ішінара акцептелген сомасы және
басқалары жөніндегі мағлұматтар жазылады. Журналға тек акцептелген сомасы
және басқалары жөніндегі мағлұматтар жазылады. Журналға тек акцептелген шот-
фактурасы ғана жазылады.
Есеп журналы бойынша тiркеу нөмiрiн көрсете отырып, түскен жүктердiң
акцептелген шоттары бухгалтерияға берiледi. Осында олардың деректерiн
жабдықтаушылар және мердiгерлермен есеп айырысу жөнiндегi есебi журналға
жазылады, ал ол үш кезең бойынша жүредi (журнал төменде келтiрiлiп отыр).
Бiрiншi кезеңде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
айырысу құжаттары келiп түскен кездегi жазулары жазылады. Бұл ретте тiркеу
нөмiрi мен төлем-тапсырмаларының (шот-фактура) нөмiрi, жабдықтаушының
атауы, шот-фактурадағы акцептiң сомасы жазылады. Содан соң жабдықтаушының
шот-фактурасын жергiлiктi жабдықтаушыдан немесе станциядан (айлақтан) өзге
қалалардан түскен құндылықтарды алу үшiн экспедиторға шот-фактураны бередi.
Екiншi кезеңде журналға қоймадан бухгалтерияға келiп түскен кiрiс
құжаттары (кiрiс ордерлерi, тауарлы-көлiктiк құжаттары (накладнойлары),
материалдар қабылдау туралы актiлерi) негiзiнде жазылады. Журналда осы
құжаттардың нөмiрлерi келiп түскен құндылықтардың есептiк немесе келiсiм-
шартта көрсетiлген бағасы бойынша алынған құны және тауарлы-материалдық
құндылықтар немесе өндiрiс шығындары есебi бойынша жекелеген шоттар шегiнде
төлем талап-тапсырмаларына (шот-фактураµа) сәйкес алынған нақты құны
бойынша көрсетiледi.
Кiрiс құжаттары мұқият тексерiлуi және төлем-тапсырмаларындағы (шот-
фактурадағы) материалдық құндылықтар санына сәйкес келуi тиiс. Егер
жүктердi қабылдау кезiнде жабдықтаушының немесе көлiк ұйымының кiнәсiнен
құндылықтардың жетiспейтiнi немесе бұзылуы анықталса, актiнiң негiзiнде
талап сомасын 671 –шоттың кредитiнен 334-шоттың дебетiне есептен шығарады.
Егер материалдық құндылықтардың жетiспеуiн есеп айырысуға дейiн, яғни төлем
құжаттарын акцептеуге дейiн анықтайтын болса, онда оның сомасына тиiстi
есеп айырысу төлем құжаттарында акцептi азайтады.
Оңтүстік құс АҚ
________________
кәсіпорын, ұйым
Кесте 4 - 2004 æûëäûº àïàíûíäà êåëiï ò¾ñêåí æ¾êòåðäiº åñåï æóðíàëû
Òiðêʾíi Æàáäû-òàóøû ʼëiê ½æàòû Òàóàð ½æàòû (òàóàðëû-ê¼ëiê
åó øûµûíäàðû, ò.á.)
í¼ìi
-ði
ʾíi
ʾíi ͼìiði ʾíi ͼìiði
Àáäiáåêîâ À.Á. 5.02 * * * *
Àéòáàåâà À.Ñ. * * * * *
Êàëáåêîâà À.À. 22.02 2 * * *
Òàíàòàðîâ Ð.Ê. * * * * *
Сондай-ақ журналда жұмыстар мен қызметтер (негiзгi құрал-жабдықтарды
жөндеу, жүктердi тасымалдау, су, электр энергиясы) берушiлермен есеп
айырысулар есебi бойынша операциялар да көрсетiледi. Жұмысты орындағаны
немесе қызметтi көрсеткенi үшiн берiлген шот-фактура мәлiметтерi журналға
жазылғаны кезде, оның не үшiн берiлген шот-фактура мәлiметтерi журналға
жазылған кезде, оның не үшiн берiлгенi көрсетiледi.
Үшiншi кезеңде журналда шот-фактурасының төленгенi көрсетiледi. Төлем
туралы белгiлер банктегi есеп айырысу және басқа да шоттар бойынша
үзiндiлерi (көшiрмелерi) бойынша расталады. Бұл орайда, шоттың қай күнi
төленгенi және төлемiнiң қай шоттан жасалғаны (431, 441, 451, 421)
көрсетiледi.
Айдың аяғында журналдық жиынтығы есептелiнедi және төленбеген шоттар
бойынша қалдықтары шығарылады.
Журналдың қорытындысы төрт қатар бойынша шығарылады; ай iшiндегi
жиынтығы, айдың басындағы, жол үстiндегi материалдар шегерiлiп тасталынады;
айдың аяғындағы жолүстiндегi материалдар шегерiлiп тасталынады; айдың
аяғындағы жол үстiндегi материалдар және журнал бойынша барлығы рет-ретiмен
көрiнiс табады.
Оңтүстік құс АҚ
________________
к´ñiïîðûí, ½éûì
Кесте 5 2003 æûëäûº àïàíûíäà 671 Æàáäûòàóøûëàð æ´íå ìåðäiãåðëåðìåí
åñåï àéûðûñó øîòûíûº êðåäèòi áîéûíøà åñåï æóðíàëû
ÒiðÅñåï Æàáäû-òàóøûÊiðiñ Åñåïòiê áàµàñû 671 øîòûíûº
êåóàéûðûñ ½æàòû áîéûíøà êðåäèòiíåí ìûíà
í¼ìó (íå ¾øií)ìàòåðèàëäàðäûº ò¼ìåíäåãi øîòòàðäûº
i ½æà-ò ½íû äåáåòiíå:
ði û
201-208222-22201 222
3
6 Æîëäàµû ìàòåðèàëäàð 24000
7 Áàðëûµû 21600 7300 42743 6400 11167 7267
Æàáäûòàóøû Êåëiï ò¾ñïåãåí Àêöåïòåëãåí Ò¼ëåãåíi æ¼íiíäå
æ¾êòåð (æîëäàµû, íåñîìàñû, òåºãåñîµûëµàí áåëãiñi
æàáäûòàóøû-íûº
îéìàñûíäàµû)
Ò¼ëåíãåí 441
ê¾íi
ТОО Казойл 12700 3.01 12700
Жылуэнергия орталығы 13400 7.01 13400
Түрлі кәсіпорындар 17472 * *
ВТК КАМАЗ 24000 24000 25.01 24000
Æèûíòûµû 24000 67572 50100
Æîëäàµû ìàòåðèàëäàð
Áàðëûµû 67572 * 50100
Жабдықтаушылармен және мердiгерлермен есеп айырысулар есебi бойынша
шоттардың корреспонденциясын қарастырайық:
- Тауарлы-материалдық құндылықтарды алғаны үшiн (ҚҚС есебiнсiз)
акцептелген шот-фактураларына: 201-208, 222-223 шоттары дебеттеледi, сондай-
ақ осымен бiрге шот-фактурасына енгiзiлген ҚҚС сомасына 331 шоты да
дебеттелiп, 671 шоты кредиттеледi.
- Жабдықтаушылардың төленген шот-фактурасына: 671 – шот дебеттелiп, 441,
431, 432 шоттар кредиттеледi.
- Төленген шот-фактура бойынша қосылған құнға салынған салықтық сомасы
есепке алынады, ол кезде: 633 –шоты дебеттелiп, 331-шоты кредиттеледi.
- Жабдықтаушылардың орындалған жұмыстар мен қызметтерi үшiн
акцептелген шот-фактурасына сондай-ақ 671-шоттың кредитi бойынша
жүргiзiлген басқа да жазулар мына төмендегi шоттардың дебетi бойынша
көрiнiс табады:
126 Аяқталмаған құрылыс шоты іздерiнiң күрделi құрылыстары үшiн
жабдықтаушылар мен мiрдiгерлер орындаған жұмыстардың және қызметтердiң
құнына: негiзгi табындарды қалыптастыру үшiн, сатып алған жас малдар мен
iрi малдардың құнына;
301 Алынуы тиiстi қарыздар шоты сатып алушы тiкелей (транзитпен)
жеткiзген тауарлар құнына; баспа-бас (бартерлiк) операциялар тәртiбiнде
есепке алынған қарыздар құнына;
334 Дебиторлық басқа да қарыздар шоты жабдықтаушыларға және
мердiгерлерге қойылған талаптарының сомасына;
351 Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшiн берiлген
аванстар шоты, 352 Орындалатын жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтер үшiн
берiлген аванстар шоты-бұрын төленген аванстардың есепке қосылған
сомасына;
811 Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сату бойынша шығындары; 821
– Жалпы және үкiмшiлiк шығындары; 901, 921, 931, 934, 936, 941, 944,
945, 948; 951 Материалдар және басқа да шоттары бойынша кәсiпорынның
қабылдаған жұмыстары мен қызметтерiнiң сомасына.
Мына төмендегi шоттардың 671 – шотының дебетiне жазылған жазулар 301
Алынуы тиiс шоттар, 351 Тауарлы-материалдық запастары үшiн берiлген
аванстар 422 Аккредитивтегi ақша қаражаттары, 422 Чек кiтапшаларындағы
ақша қаражаттары 423 Банктердегi арнайы шоттардағы қолма-қол ақша, 431
Ел iшiнде валюта шотындағы қолма-қол ақша 432 Шетелдердегi валюта
шотындағы қолма-қол ақша 441 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша 451
Кассадағы ұлттық валюта түрiндегi қолма-қол ақша шоттары бойынша
жабдықтаушылар мен мердiгерлердiң шоттарының тиiстi шоттардан төленгенiн
көрсетедi.
Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебi жөнiндегi журналда ай аяғында
671-шоты бойынша талданған қалдықтар көрсетiледi. Талдама есептiң құрылымы
негiзiнен жабдықтаушылармен және мердiгерлермен есеп айырысу жөнiндегi
қалдықтар туралы мағлұмат алуды қамтамасыз ету үшiн және есеп айырысуын
жедел бақылау үшiн мына төмендегi топтардан қалыптасады, атап айтсақ: төлеу
мерзiмi келмеген есеп айырысулар жөнiндегi жабдықтаушылардың құжаттарынан;
фактураланбаған қалған жабдықтардан; мерзiмiнде төленбеген есеп айырысу
құжаттары бойынша жабдықтаушылардан.
Талдамалық деректер вексельдер бойынша берешектердi анықтама түрiнде
көрсетедi: төлем мерзiмi келмеген, төлеу мерзiмi өткен вексельдер бойынша,
жолдағы материалдар (соның iшiнде жүк айналымының нормативтен тыс мерзiмi).
Фактураланбаған жабдықтар есебi
Кейбiр жағдайларда келiп түскен материалдық құндылықтардың құжаттары
(шот-фактуралары) болмауы мүмкiн. Мұндай құндылықтарды фактураланбаған
жеткiзiлiм деп атайды. Фактураланбаған жеткiзiлiмдер фактуралған яғни шот-
фактураларымен бiрге келген жеткiзiлiмдер тәрiздi әрбiр жабдықтаушылар
бойынша жеке көрсетiледi. Фактураланбаған жабдықтарды жазу үшiн үлгiлi түрi
М-7 Материалдарды қабылдау туралы актiлер қолданылады, олар шот-
фактурамен рәсiмделмеген материалдар, сондай-ақ, қабылдау кезiнде артық
шыққан тауарлық-материалдық құндылықтарға да жазылады. Фактураланбаған
жабдықтардың шот-фактуралары келген уақытында оларға бұрын жазылған
деректер сторно етiлiп нөмiрi 6 журнал-ордерге шот-фактурадағы мәлiметтер
жазылады. Төлем жасалған, бiрақ айдың аяғына дейiн кәсiпорынның қоймаларына
түспеген тауарлық-материалдық құндылықтардың шот-фактуралары немесе төлем
талап тапсырмалары негiзiнде 6 журнал-ордерге әдеттегi тәртiп бойынша жазу
жазылады. Айдың аяғында жолдағы материалдық құндылықтардың сомасын журнал-
ордердiң Келiп түспеген жабдықтаушы қоймасындағы жүк үшiн деп аталатын
арнайы бағанасында көрсетедi. Журнал-ордер бойынша жиынтықтарды шығарғаннан
кейiн жолдағы тауарлық-материалдық қорлардың құнын материалдық қорлар
шоттарына жазады, олар материалдық жауапты адамдар есебiне жатқызылмаса да,
жедел ескерiлiп отырады. Сөйтiп, жолдағы тауарлық-материалдық қорлар айдың
аяғында тиiстi шоттарда шартты түрде есептiлiнiп, олардың құндары
жабдықтаушылар мен есеп айырысулар тұрғысында дебиторлық қарыз болып
табылмайды. Келесi айдың басында жолдағы материалдардың қалдығы сторно
етiледi (қызыл жазумен жазылады).
Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушiлер мен есеп айырысулар есебi
жөнiндегi журналда ай аяғында Жабдықтаушы және мердiгерлер мен есеп
айырысу деп аталатын шот бойынша талданған қалдықтар көрсетiледi.
Талдамалық (аналитикалық) есептiң құрылымы жабдықтаушылар және
мердiгерлермен есеп айырысу жөнiндегi қалдықтар туралы мағлұмат алуды
қамтамасыз ету үшiн және есеп айырысуды жедел бақылау үшiн мына топтардан
қалыптасады:
- құны төленген, бiрақ iс жүзiнде алынбаған (қабылданбаған) материалдық
қорлар, көрсетiлген қызметтер, орындалған жұмыс бойынша есеп айырысудан;
- фактураланбай қалған жабдықтар бойынша есеп айырысудан;
- мерзiмiнде төленбеген есеп айырысулардан.
Жабдықтаушылармен және мердiгерлермен есеп айырысулар есебi бойынша
мынадай шоттар корреспонденциясы берiледi.
Кесте 6 - Жабдықтаушы және мердiгерлермен есеп айырысу шоты бойынша
жүргiзiлетiн операциялар
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетiн Кредиттелетiн
шот шот
1 2 3 4
1 Келiп түскен тауарлық-материалдық қорлар
үшiн, жабдықтаушы мердiгерлердiң
шот-фактурасы акцептелдi:
- сатып алу құнына; 201-208, 222 671
- сатып алынған тауарларға есептелген
(жұмыс, қызмет) қосылған құн салығыны 331 671
сомасына
2 Жабдықтаушы мердiгерлердiң шоттары
акцептелдi:
- материалдарды жеткiзу және іздеу 201-208,222 671
қызметтерiнiң құнына;
- қосылған құн салығының құнына 331 671
3 Орындалған құрлыс-монтаж жұмыстары үшiн
мердiгерлердiң талап еткен шоттарына:
- жұмыстың құнына; 126 671
- қосылған құн салығы сомасына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
І бөлім ОҢТҮСТІК ҚҰС АҚ –ң ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. Оңтүстік құс АҚ-дағы басқарудың құрылымы және технологиялық 6
процестердің қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Оңтүстік құс АҚ-ң қаржы – экономикалық қызметінің 16
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
ІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1. Жабдықтаушылармен есеп айырысуды 19
ұйымдастыру ... ... ... ... ... .
2.2. Еңбек ақы бойынша есеп айырысу 26
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
2.3. Бюджетпен есеп айырысу 32
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
ІІІ. БӨЛІМ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Жабдықтаушылармен және сатып алушылармен есеп айырысу аудитiнiң 33
бағдарламасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
3.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды тексерудің 41
бағдарламасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
2.3 Бюджетпен есеп айырысу аудиті 53
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 61
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
РЕЗЮМЕ 62
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 63
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық
экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар,
компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Кез-келген кәсіпорын бухгалтериясында қызметтің маңызды бағыттарының
бірі жұмысшылар еңбекақысының есебі болып табылады. Бухгалтер жұмысының
неғұрлым күрделі және жауапты учаскесі болғанына байланысты еңбек және
еңбекақы есебі кәсіпорынның есептік жүйесінде басты орындардың бірін алады.
Қазақстанның нарықтық шаруашылық жүйесіне өту жағдайында экономикалық
және әлеуметтік хал-ахуалдың өзгеруніе сәйкес еңбекақы төлеу, жұмысшыларды
әлеуметтік қорғау және қолдау саласындағы саясат та елеулі елдердегі төлеу
жүйесін жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Еңбекақы шығындары өнімнің өзіндік құнының маңызды элементі болып
табылады, сондықтан оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің
артуына, өзіндік құнның төмендеуіне, халықтың өмір сүру деңгейінің
жоғарылауына әсер етеді.
Осы аталғандар мәселенің өзектілігін айқындап, дипломдық жұмыс
тақырыбын таңдауға негіз болды. Жұмысымыздың негізгі мақсаты еңбекақыны
ұйымдастырудың теориялық аспектілерін жүйелеу, нақты бір мекеменің
мысалында талдамалық мәліметтерді зерттеу, сондай-ақ еңбекақы есебі, аудиті
және оны талдау бойынша ұсыныстар жасау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- еңбекақы категориясының мәнін анықтау;
- еңбекақыны ұйымдастыру және оны реттеудің негізгі принциптерін
зерттеу;
- жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айырысулардың аудитін жүргізу
тәртібін қарастыру;
- жабдықтаушылармен есеп айырусу тәртібін зерттеу;
- бюджетпен салық бойынша есеп айырысу тәртібін анықтау;
- жабдықтаушылар мен есеп айырысу операцияларының аудитін қарастыру;
- бюджетпен есеп айырысу есебін аудиторлық тексеру тәртібін анықтау.
Дипломдық жұмысты орындау барысында отандық және шетелдік ғалымдардың
озық еңбектері, заң және нормативтік актілер, статистикалық ақпараттар,
баспа материалдары және Оңтүстік Қазақстан облысы кешенді мамандандырылған
балалар Оңтүстік құс АҚ нақты мәліметтері қолданылды.
І ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша сипаттамасы
Оңтүстік құс АҚ ауыл шаруашылық саласындағы құс шаруашылығымен
айналысатын кәсіпорын. Негізгі тауары – жұмыртқа, жұмыртқаұнтағы және де
құс еті.
Кәсіпорында келесідей цехтар жұмыс істейді:
- инкубация цехы: 1 ғимарат;
- жас құсты өсіру 7 цехы;
- туатын құсты өсіру 10 құс цехы: 9 ғимарат;
- өндіріс цехы, тауарлы жұмыртқа өндіру үшін: 11 ғимарат;
- қосымша цехтар, оларға:
а) жем дайындау цехы – құс өсіруге арналған жемді сақтау цехы;
ә) қасаптық цех – құсты сою цехы;
б) сұрыптау (сорттау) цехы, жұмыртқаны салмағына байланысты сұрыптау
(сорттау):
- 40 гр дейін – тауарлы емес жұмыртқа, яғни сатуға арналмаған жұмыртқалар,
оларды жас құстардың жеміне немесе жұмыртқа ұнтағын дайындауға
пайдаланылады;
- 42 мен 48 гр арасында – майда жұмыртқалар, М белгісі қойылады;
- 48 бен 54 гр арасында – ІІ сорттық жұмыртқалар, көк мөр қойылады;
- 54 пен 60 гр арасында – І сорттық жұмыртқалар, қызыл мөр қойылады;
- 60 гр жоғары – таңдамалы (супер) жұмыртқалар. Бұндай жұмыртқаларды
сапасына байланысты сұрыптап, сатуға немесе ішкі қажеттіліктерге жұмсайды.
в) автопарк - өз өнімін сатуға арналған көлік;
г) санцех, өнімінің санитарлық таза, сапалы өнімді өндіру жағдайын
бағалайтын мамандар цехы;
ғ) қазандық – база мен цехтардағы жылулықты бақылайтын бөлім;
д) МЖШ (механикалық жөндеу шеберханасы)- негізгі құралдарды техникалық
қызмет көрсету мен жөндеуге арналған;
е) құрылыс цехы- құрлыс пен ғимараттарды жөндеу және салуға жауапты цех;
ж) электроцех- электр құрылғыларды, электр шамдарды қадағалау және электр
энергиясын пайдалануын бақлау.
Кез-келген кәсіпорын секілді Оңтүстік құс АҚ, президент басқаратын
иерархиялық құрлымы бар. Бұл кәсіпорын акционерлік қоғам болғандықтан,
меншік құқығы акциялардың бақлау пакетімен анықталады. Кәсіпорынның барлық
бөлімшелері арасында тығыз байланыс орнатылған, ол берілетін ақпараттардың
мәні мен маңыздылығына байланысты. Мысалы, цехтардан алынатын
жұмыртқалардың кім?, қанша?, кімге? Бергені секілді сұрақтарға жауапты
белгіленген құжаттарда рәсімделіп, жұмыртқалар қоймаға тапсырылады. Бұл
мәліметтер сауда бөліміне өткізіліп, накладной рәсімделеді де, күн аяғында
тауарларды сату есеп беруі жасалынады. Бұл накладнойларда сорттарға
байланысты жұмыртқалардың саны, ыдыстық заттардың саны және тауарлардың
жалпы соммасы мен ҚҚС (15%) көрсетіледі. Бұл мәліметтер күделікті
бухгалтерге өткізіліп, осының негізінде сауда есеп беруі құрастырылады.
Кейіннен осындай ақпараттар жинақтаушы құжаттарға жіберілік бас
экономисттің алдына барады, ол осы алынған мәліметтерді алдыңғы жыл мен
ағымдағы жылдың мәліметтерімен салыстырып, талдау жасайды. Яғни құс басының
өзгерісі, әрбір цех бойынша жұмыртқаның көбеуі не азайуы, себебін
анықтайды. Осы ақпарат кейіннен коммерциялық директордың шешіміне әсер ете
алады, яғни құс басын көбейту мақсатында қанша жұқмыртқа инкубаторға
жіберілуі, ал жұмыртқа ретінде қаншасы сатылу керек екендігін анықтайды.
Құрлымдар арасындағы қжаттардың айналысы директорлар кеңесінде талқыланып
бекітіледі.
Соңғы жылдары кәсіпорында құрылыс жұмысының нәтижесінде өндіріс
кеңейді. Кәсіпкерлердің форумында Оңтүстік құс АҚ құс шаруашылығындағы
қызмет еткісі келген серіктестерді тауып алып, 2001-2002жылы Германия
Республикасының құзіретті азаматтары мен екі жақты тиімді келісім-шарт
жасасты. Осы жылдар аралығында Германияның Лемон тауқтары импортталды.
Бұл тауықтар үлкен еңбек пен халықаралық тәжірибие нәтижесі деп танылады.
Тауықтың мұндай түрінің өндіріске енуі, жоғарғы нәтижелерге қол жеткізуге
мүмкіндік берді- жұмыртқалардың жоғары сапалы болуы мен тауықтардың
үлкендігі мен оның салмағының едәуірлігі.
Жоғарыда айтылғандай Оңтүстік құс АҚ бірінші қажеттілікті
тауарларды шығарады (жұмыртқа, тауық еті, жұмыртқа ұнтағы, жартылай
фабрикаттар). Нарықтың бұл сегменті импортталатын өнімнің түрлерімен
толықтай қамтылмаған, өйткені мұндай тауарлар тез бұзылады, ал олар әр дайм
жаңа болуға тиіс.
Өндірілетін өнім диетикалық қасиеттеріне байланысты жоғарғы сұранысқа
ие. Сонымен қатар жұмыртқа кондитерлік және кеспе өндірістеріне де қажет.
Барлық жұмыстар механикаландырылған және оперативті болып табылады, осының
нәтижесінде жұмысшылардың жұмысы жеңілдетілген. Акционерлік қоғамның
негізгі өнімі сатылатын тауық жұмыртқасы. Оның жиналуы, сортталуы, мөр
басылуы толықтай автоматты түрде жүргізіледі. Жас құстарды өсіру мен
жұмыртқалардың инкубаторлардағы сақталуы арнайы құрылғылармен жабдықталған.
Кәсіпорын болашақта құрал жабдықтарды (өзінде барынан басқа-
Германия, Бельгия, Канада), Израиль мен Чехиядан және басқадай
мемлекеттерде сатып алатын ниеті бар. Егер бұл жоспарлар орындалатын болса,
онда өндіріс ұлғайып, жоғарғы технологиялық құрал-жабдықтарды шығарылған
өнім жоғарғы сапаға ие болады, осының нәтижесінде шығарылған өнім тек бідің
елде емес, сонымен қатар шет елдерде де жоғарғы сұранысқа ие болар еді.
Оңтүстік құс АҚ күрделі өндірісттік, негізгі, қосымша және қосалқы
өндірісі бар кәсіпорын болып табылады. Негізгі өндіріс бұл- жұмыртқа алу
мақсатында құс өсіру, бұл өндіріске арнайы жағдайлар жасалынған.
Технологиялық прцесс келесідей сипатта бола алады (1 сызбасы): Әрбір
базада бірнеше цех бар, ал әрбір цехтың өзінің мақсаты бар (1 цехта 5-6 мың
тауық басы болады). Өндірісттік цехтардағы тауқтарды туатын (аналық) деп
бөліп, оларды қораздармен бірге бір цехта ұстайды. Аналық тауықтардан
шыққан жұмыртқа белгілі темпиратурада инкубаторға 21-22 тәулікке жатқызады.
Кейіннен оларды жас тауық үйірмесіне жібереді. Шөжектерде өзін тамақтандыру
табиғи ынтасы болғанды. Жас тауық үйірмесінде шөжелер 120 күн (4 ай) болып
кейіннен оларды үлкендеу үйірмеге жібереді, 5-6 ай өткеннен кейін оларды
негізгі үйірге, шөже шығаратын бөлімге жібереді. Бұл қайта өндіру
процессінің тиімділігі, барлық қажетті жағдайлардың бар болғанымен
айқындалады (жағдайлар, жем, құрал-жабдықтар).
Сонымен қатар өндірісттік цехтарда тауықтарды өндірісттік үйірге
бөледі, сол үйірде сататын жұмыртқаларды өндіреді. Бұл үйірде тауықтар
қоразсыз жүреді, бір цехте 30 мың тауық болады. Бұл жұмыртқалар арнайы
машинамен жиналып қоймаға жіберіледі, ол жерде жұмыртқалар арнайы
сұрыптауды жүзеге асырады. Оларды категорияларға сәйкес сұрыптайды: Үлкен
жұмыртқалар- 60 гр жоғары, І сорттық жұмыртқалар- 54 пен 60 гр арасында-
қызыл мөр қойылады; ІІ сорттық жұмыртқалар - 48 бен 54 гр арасында, көк мөр
қойылады; майда жұмыртқалар- 42 мен 48 гр арасында, М белгісі қойылады;
ал 40 гр төмен салмағы бар жұмыртқалар- сатуға жарамайтын болып танылып
оларды жем ретінде қолданылады.
Сатуға арналған жұмыртқалардың барлығы нарыққа жіберіледі.
Тасмалдаған кезде жұмыртқаларды гофра ыдысына салады.
Өндірістің міндеті шарты- бұл санитарлық гигиеналық шарттарды қатаң
орындалуы, ол үшін санитарлық цех ұымдастырылып, тазалайтын және ауа
тазалайтын құрылғылармен толықтай жабдықталған. Тамақтандыру технологиясы-
тамақтандыру мезгіліне сәйкес жасалынған арнайы технология арқылы жүзеге
асады. Комбикорм- жем, бірнеше жем түрінің қосындысынан тұрады (бидай,
арпа, сұлы және т.б.), канцкормдар- бұл арнайы қоспалардан дайындалатын
жем, оған- витаминдер, аскарбиналық және лимон қышқылдары, ас содасы,
күкірт, примекс, креолин, сары және қызыл корофил, метионин, лезин және
т.б. Бұл жемдер құстың ауыруға төзімділігі мен жалпы саулығына оң ықпалын
тигізеді. Оларға ветеринариялық блокта арнайы дәрі егіледі. Норма сәкес
келмейтін құстарды, ауыруға немесе басқа жағдайларға байланысты, оларды
қасаптық цехқа жіберіліп ары қарай мақсатына байланысты жіберіледі.
Құстардың бір бөлігін сойып олардың етін сатуға жібереді.
Оңтүстік құс АҚ барлық өнімдері- жұмыртқа, ет қайтарылған кезде
арнайы лабороториялық бақлау жүргізіліп, жарамды өнімдерді тоңазытқыштарға
жіберіліп, ертесіне қайтадан нарыққа шығарылады.
Кез-келген кәсіпорынның негізгі мақсаты, шикізат пен материалдарды
экономикалық тиімді пайдалану мен өндірісттік емес шығындар мен
жоғалтуларды жою нәтижесінде, өндірісттік тиімділікті арттыру.
Жолға дұрыс қойылған есеп кәсіпорынның дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз
ететін бірден-бір құралы. Оның ақпараттары технологиялық процесстердегі кез-
келген аутқуларды дер кезінде дабылдауы керек.
Инкубациялық жұмыртқа
келіп түседі
Тәуліктік шөжелер
120 күнге келіп түседі
немесе
Қайта өндіру цехы
Сызба 1 Жұмыртқаларды өндіру технологиялық сызбасы
Жұмыртқалардың өндірісттік есебінің негізгі мақсаты- белгілі бір
кезеңдегі 1000 дана жұмыртқа өндіруге кеткен шығындарды анықтау.
Бухгалтерлік есптің дұрыс жүргізілуін қадағалау мен басқаруды Оңтүстік
құс АҚ бас бухгалтері жүзеге асырады. Әрбір кәсіпорын үшін өндірісттік
есептің дұрыс ұйымдастырылғаны маңызды орын алады, ал ол өз кезегінде
жалпы өндірісттің ұйымдастырылуының дұрыстылығына тәуелді болады.
Оңтүстік құс АҚ өндірістің толық цикілы шөжелерді өсіруден
басталады. Құс шаруашылығында, басқа салалардағы секілді өндіріс негізгі
және көмекші болып бөлінеді. Сонымен қатар өндірісттік емес шаруашылық та
бар. Негізгі өндіріске- өнім өндіру және оны сату жатқызылады, яғни
кәсіпорынның құрылуының негізгі мақсаты.
Осылайша Оңтүстік құс АҚ негізгі өндірісіне келесілер жатқызылады:
Кесте 1 - Негізгі өндіріс түрлері
№ Шығындар есебі жүргізілетін цехтар атауы Өнім атауы
1 Инкубация цехы.
Шөжелердің арнайы темпиратурадағы 21-22 Тәуліктік шөжелер
тәулікте ашылуы
2 Жас құс цехы. Жас тауықтар
120 күндік шөжелердің үйірмесі
3 Өндірісттік цех.
Сататын жұмыртқаны өндіру, оны сұрыптау, Сататын жұмыртқа
қорапқа салу
Оңтүстік құс АҚ негізгі өнімі жұмыртқа болып табылғанымен, қосымша
өнім өндірісі де қолға алынған. Осыған сәйкес 900 шотқа қосымша субшоттар
жүргізіледі, нақтырақ айтқанда 900-3, бұл шотта келесі цехтардың шығындары
көрініс табады:
1. Қасаптық цех;
2. Сүйек ұнының қайта өңдеу цехы;
3. Жұмыртқа ұнтағын шығару цехы;
4. Етті-сүйектік ұнды шығару цехы;
5. Наубайхана;
6. Ыдыстық заттарды шығару цехы.
Қосымша өндіріс, негізгі өндірісті әр-түрлі энергиямен, сумен,
жылумен, жеммен, көлік және басқа қызметтермен, сонымен қатар негізгі
құралдарды жөндеу жұмыстарын қамтамасыз ету үшін ұйымдастырылған.
Оңтүстік құс АҚ қосымша өндіріске келесілер жатқызылады:
1. МЖШ (механикалық жөндеу шеберханасы);
2. Құрылыс цехы;
3. Автокөлік паркі;
4. Тракторлық парк;
5. Электірлік цех;
6. Қазандық;
7. Жұмыртқа қоймасы;
8. Жем дайындау цехы;
9. Санитарлық цех.
Сонымен қатар Оңтүстік құс АҚ қызмет көрсету мен тұрмысттық
жағдайларды қамтамасыз ету шаруашылығы да бар:
1. ТКШ (тұрмысттық комуналдық шаруашылық);
2. Асхана;
3. Монша;
4. Демалыс саябағы.
Оңтүстік құс АҚ үздіксіз көлемдік өндірісі бар, ұзақ уақыт бойы бір
түрлі өнімді- жұмыртқаны, шығаратын кәсіпорындар санатына жатқызылады.
Мұндай типтегі кәсіпорындарды сипаттайтын негізгі ерекшеліктерінің бірі,
өнім көлемінің ауқымдылығы, яғни жоғарғы мамандандырылған денгей,
автоматтандырылған жүйе және өндірістің шапшандылығының әсерінен пайда
болатын өнім көлемінің ұлғайуы.
Әрбір кәсіпорынның іс-әрекеті өнімді өндіруге кеткен шығындарды,
тауарларды сатудан, қызмет көрсетуден түске табыспен жабу. Бұл
жұмысшылардың тарапынан технологияның және өндірістің ұйымдастырылуын
жақсаруын, жасырынды қорларды анықтау мен тауар сапасын жақсарту, тауардың
бәсеке қабілеттілігін арттырун талап етеді.
Бұл ретте бухгалтерлік есептің рөлі жоғары, оның алдында келесідей
тапсырмалар тұр: өнімнің ассортименті мен сапасына байланысты шығарылуының
есебін дұрыс жүргізу; оның өзіндік құнын төмендетудің жолдарын іздеу;
өндіріске кеткен шығындардың дұрыс есепке алынуын қадағалау; өнімнің
өзіндік құнын дұрыс калькуляциялау; пайдаланылмаған қорларды анықтау,
өндірісттік емес шығындарды жою және әртүрлі жоғалтуларды болдырмау.
Өндірісттегі шығындардың есебін жүргізу үшін Оңтүстік құс АҚ кешендік
шоттар жүйесін пайдаланылады, оның құрамына 90 Негізгі өндіріс бөлімшенің
шоттары кіреді:
900-1 - Оңтүстік құс АҚ негізгі цехтар бойынша шығындардың есебі;
900-3 - қосымша өнім түрлері бойынша шығындардың есебі;
920 - қызмет көрсетуші және қосалқы цехтар бойынша шығындар есебі;
940 - әлеуметтік саладағы шығындар;
930 - қосымша шығындар есебі.
Өнімді өндіруге кеткен шығындардың есебін, бақлауын жүргізу үшін
кәсіпорында келесідей ведомосттер қолданылады: № 10 Негізгі өндірістегі
цехтар бойынша шығындар журнал-ордерге арналған №1 900 шоттағы шығындар
есебін жүргізу ведомасті; №10 журнал ордерге арналған № 3 әлеуметтік
саладағы шығындар есебі ведомость; № 10 журнал-ордерге арналған №3 Кезең
шығындары ведомості.
Аталған ведомосттерге жазу енгізуге келесілер негіз болады:
- алғашқы құжаттар;
- өндірісттік есеп берілер;
- Материалдардың (жалақының) шығарылуын бөлу құрастырылған кесте,
бұл кестеде ондіріске кеткен материалдардың, жемнің, шикізаттардың және
басқадай материалдық қорлардың пайдалануы көрсетіледі, осыған қоса
өндірістегі жұмысшылардың жалақысы және жалақыдан ұсталынымдар көрсетіледі;
- Негізгі құралдардың тозу сомасын есептеу және қайта бағалау
соммасын есептеу кестесі, бұл кестеде өндірістің шығындарына қосылатын
негізгі құралдардың амортизация соммасы көрсетіледі;
- Материалды емес активтер бойынша тозу сомасын есептеу кестесі, бұл
кестеде өндірістің шығындарына қосылатын материалды емес активтер бойынша
амортизация соммасы көрсетіледі.
Сызба 2 -Өнім өндіруге кеткен шығындар есебін ұйымдастыру
Оңтүстік құс АҚ өндірістің шығындары мен өзіндік құнды
калькуляциялау шығарылған өнімнің әрбір түрі бойынша жасалынады, осыған
орай шығындардың келесідей классификациясы қарастырылған:
1. Шикізат пен материалдар;
2. Технологиялық мақсатқа арналған отын мен энергия;
3. Өндірістегі жұмысшылардың жалақысы;
4. Әлеуметтік салық;
5. Құрал-жабдықтарды пайдалану шығындары;
6. Қосымша шығындар.
Бұл шығындар баптарына жекелей тоқталып қарастырып өтейік.
Шикізат пен материалдар бабына шығарылған өнім құрамына кіретін
пайдаланылған шикізаттар мен материалдар құны жатқызылуы тиіс. Осылай бола
тұра, біздің кәсіпорнымыздың ерекшелігіне байланысты (шығарылған өнім нақты
технологиялық процесс деп атай алмағанның нәтижесінде), өнімді шығаруға
кетке кейбір шығындарды- жемді, әр-түрлі дәрі-дәрмек пен витаминдаерді,
қоспаларды енгіземіз.
Технологиялық мақсаттарға арналған отын және энергия, келесідей
цехтардың шығындары көрсетіледі: электрлік цех, қазандық, жанар-жағар май,
яғни негізгі өндірісттің технологиялық қажеттілігіне жұмсалатын шығындар.
Жылу энергиясының жоспарлық шығындары, әрбір өнім бірлігіне жұмсалатын
нормасына сәйкес анықталады, соған қоса кей-бір отын түрлерінің (мазут)
көлік-дайындау шығындары өзіндік құнына енеді. Мұндай қосалқы өндірістегі
пайдаланатын шығындардың құнын, қосалқы цехтардың калькуляция баптарына
енгізеді.
Еңбек ақы бабында өндірістегі жұмысшылардың негізгі және қосымша
жалақысын жоспарлануын және есебін жүргізеді. Жұмысшылардың негізгі
жалақысы өнімнің өзіндік құнына тікелей түрде енеді.
Әлеуметтік салық бабы бойынша 20 % әлеуметтік салық соммасының
еңбек ақының мөлшерлемесіне сәйкес бюджетке аударылу есебі жүргізіледі.
Қосымша шығындар бабы келесідей элементтерден тұрады:
1. Негізгі өндіріс амортизациясы;
2. Қосалқы өндіріс амортизациясы;
3. Негізгі өндірісті жөндеу;
4. Қосалқы өндірісті жөндеу;
5. Есептеуіш техниканы жөндеу;
6. Күзетшілерді қамту;
7. Жалпы мақсаттағы ғимараттарды қамту;
8. Автокөліктерді қамту: жүк және жеңіл;
9. Санитарлық лабороторияны қамту;
10. Еңбекті қорғау;
11. Су төлемдері;
12. Іс-сапар шығындары;
13. Материалды емес активтердің амортизациясы.
Көрсетілген қосымша шығынның баптары бірнеше шығын топтамасынан тұрады:
құрал-жабдықтарды қамту және пайдалану шығындары; цехтік шығындар; сумен
қамту мен су құбыр шығындары; электрмен қамту және жылумен қамту шығындары;
құрал-жабдықтардың тозуы және басқадай шығындар.
Оңтүстік құс АҚ ауылшаруашылығында қызмет ететін кәсіпорын болып
табылғандықтан өз қызметін патент негізінде жүзеге асырады, соның есебінен
кәсіпорын өнімнің өзіндік құн калькуляциясын жылына 1 рет жыл аяғында
есептеп шығаруға құқылы.
Алғашқы есепті ұйымдастыру
Жұмыртқа өндірудің шығындары негізінен, тауықты өсіруге, оларды бағуға,
қарауға байланысты кеткен шығындардан көрініс табады, осының салдарынан
барлық құжат айналысы, жұмыртқаның өндіріс процессімен бірге жүріп отыра ды
да құстармен тікелей байланыста жүргізіледі:
Оңтүстік құс АҚ өндірісттік есебтің алғашқы құқжаттарының қандай
нысандары арқылы жүргізілетіндігін кеңінен қарайық. Құс есебін материалдық
жауапты тұлғалар- бригадирлер, құсшылар және т.б., жүргізеді. Құстардың
қырылуы немесе олардың амалсыз союы Құстар мен жануарлардың есептен шығу
актісі арқылы жүзеге асады. Жануарлар мен құстардың сатылуын Тауар-көлік
накладнойы арқылы жүзеге асады. Жолдағы салмақтағы жоғалтуларды
өндірісттік шығындарға немесе кінәлі тұлғаларға жатқызады. Құжаттардың
мәліметтері рәсімделгеннен кейін, оларды Жанарлар мен құстардың
қозғалысының есеп кітабына және фермадағы мал мен құстардың қозғалысы
жайында есеп беру жасалады.
Мал (құстардың) есебі Жанарлар мен құстардың қозғалысының есеп
кітабында жүргізіледі, бұл кітап мал мен құстардың қозғалысы жайында есеп
беруін жасау үшін негіз болады. Әр ай сайын әрбір материалды жауапты тұлға
мұндай есеп беруді бухгалтерияға тапсырады. Жазбаларды бухгалтерия
тексеріп: жем-күн саны, ведомостте көрсетілген жем шығындарына тең келуі
керек және т.с.с. Барлық есеп берулерді жауапты тұлғалар алғашқы
құжаттардың негізінде бекітіп қосымшалармен бірге бухгалтерияға өткізіледі.
Осы есеп берудің негізінде бас бухгалтердің орынбасары Журнал-ордер №9
және Құстардың негізгі үйірмесі мен жас құстар есебі құжаттарын
толтырады. Оңтүстік құс АҚ құстар есебі 223 шотта жүргізіледі.
Аналитикалық есеп шоттары есеп топтарына байланысты ашылады: жұмыртқалық
бағыттағы тауықтар, жас тауықтар, аналық тауықтар, өндірісттік тауықтар,
жөндеу жас тауықтары, ет бағытындағы тауықтар, шөжелер, т.б.
Бас бухгалтердің орынбасары жасаған №9 журнал ордері негізінде құс
шаруашылығындағы есеп беру жасалады. Есептік кезеңдегі жалпы құс саны,
қырылған құстар саны, жұмыртқаларды өндіру мәліметтері, аналық тауықтар
саны, өндірісттік тауықтар саны секілді мәліметтері көрсетіледі, Бұл құжат
бас бухгалтер мен басшы бекітеді. Сонымен қатар бас бухгалтер орынбасары
Инкубация барысы жөніндегі есеп беруді жасайды. Бұл құжат шөжелердің
ашылу кезеңінде күн сайын жасалынады, яғни көктемде (наурыз, сәуір, мамыр).
Оны толтыру үшін ақпараттар бригадирлердің есеп берулері мен № 9 журнал-
ордерден алады. Бұл есеп беруде, инкубацияға салынған жұмыртқалар саны,
ашылған жұмыртқалар саны, сатылған жұмартқалар саны секілді мәлеметтер
көрініс табады, кейіннен бұл құжат бас бухгалтер және басшы бекітіп уақыты
қойылады.
Жоғарыда аталған барлық есеп берулерді бас экономистке тапсырып, кейіннен
бас экономист есеп берулердегі мәліметтер бойынша талдау жасайды. Сонымен
қатар Жемді шығындау мәліметтері есеп беру кезеңінің басы мен аяғына
жасалынады. Оны бас зоотехник жасайды, бас бухгалтер мен президент бекітіп,
бас экономистке тапсырады.
Бас экономист алған мәліметтері бойынша, құс басының қозғалысы жайында
талдау жасайды:
Кесте 2 - 1.01.2004 ж. Құстың сақталуы
Жыл басынан + түскені Қырылуы қырылу%
Жас құстардың үйірмесі
224 + 164,9 = 389,7 2,9
0,75
- + 268,7 = 268,7 5,8 2,16
224 + 268,7 = 493,5 8,7 1,17
Желтоқсанға
202,2 + - = 202,2 0,1
- + - = -
202,2 + - = 202,2 0,1
Талдау мәліметтері құс шаруашылығының есеп берулерінен алынады. Және де
келесідей есептеулер жүргізіледі, негізгі үйірменің қырылуы былай
есептеледі: 8,7-5,8=2,9; ал қырылу пайызы: 2,9389,7*100%=0,75 жыне т.с.с.
Сонымен қатар бас экономист құс басының әрбір цехтағы қозғалысы және
жұмыртқалау туралы жылына бір рет талдау жасайды.
Жылына бір рет (қыркүйекте) бүкіл құс фермасында, барлық цехтарда,
базаларды санитарлық тазалау жүргізіледі.
Бас экономист жылына бір рет сатылған құстар, сатылған жұмыртқалар,
сатылған құс еті туралы мәліметтерді жүйелеп, жалпы кәсіпорын бойынша
өндірісттік көрсеткіштер жасанды кестесін жасайды, оны бас бухгалтер мен
президент бекітеді.
Оңтүстік құс АҚ бас бухгалтер орынбасары негізгі өндіріс, қосымша
өндіріс, қосалқы шығындар есебін жүргізіп отырады. Негізгі өндіріс есебі
бойынша 900 Мал шаруашылығы және құс шаруашылығы бойынша шығындар есеб
беруі ведомостін толтырады. Бұл ведомостте әрбір құрлымдық бөлімшенің
шығындары, материалдық шығындары, әлеуметтік салық шығындары, еңбек ақы
шығындары, жалпы өндірісттік қажеттілікке жұмсалған шығындарды көрсетеді,
ақырында 221, 201, 206 және 223 шоттар бойынша соңғы қалдықтарын шығарады.
Дт 900 Кт 681, 683
Дт 221 Кт 900
Қосалқы және қызмет көрсету цехтар есебі 920 шотта жүргізіледі, ал ай
соңында жинақталған сомаларды негізгі өндіріске жатқызады. Шығындар есебі
әрбір қосалқы цех бойынша жүргізіледі, кейіннен олар шығындар ведомостіне
жинақталынып кесте түрінде көрініс табады, оны бас бухгалтер орынбасары әр
айда жасап отырады. Және келесідей проводкалар жасалады:
Дт 920 Кт 634, 671, 651, 333
Дт 221, 900, 930, 940 Кт 920, 801, 811
Сонымен қатар Оңтүстік құс АҚ бас бухгалтер орынбасары 930 Қосымша
шығындар шотында да есеп жүргізіп отырады. Және келесідей проводкалар
жасалады:
Дт 930 Кт 681, 634, 222, 221, 935, 671, 333
Дт 900 Кт 930
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың, қызметтердің өзіндік құнының есебін
жүргізу үшін 80 бөлім Сатылған тауарлар өзіндік құны атты шоттың
синтетикалық және аналитикалық шаттары пайдаланылады.
801 Сатылған дайын өнімнің өзіндік құны материалды өндірісттік салада
қолданылатын шот, яғни сатылған тауарлар, қызметтер, жұмыстардың нақты
сатылған өзіндік құнын көрсетуге арналған шот.
Кесте 3 - 801 шот бойынша шоттар корреспонденциясы
Операциялардың аталуы ДТ КТ
- Қоймаға нақты өзіндік құны бойынша дайын өнім 801 221
жіберілді:
- Акт бойынша тапсырыс берушілерге жұмыстар мен 801 900,920
қызметтер өткізілді
- Келісім шартқа байланысты босатылған тауарлар мен 301 701
қызметтердің шот-фактурасы мен есептік төлем
құжаттары көрсетілді:
ҚҚС 301 633
- Есеп беру соңында: 801 571
Өнімнің өзіндік құнының есебін жүргізу барысында Оңтүстік құс АҚ
әр ай соңында мәліметтер компьютерден баспаға шығарылады. Бұл кесте
өндіріске кеткен барлық шығындар мен шығымдардың мәліметтері көрсетіледі,
оны бас бухгалтер орынбасары жасайды.
1.2 Оңтүстік құс АҚ-ң қаржы – экономикалық қызметінің жағдайы
Дипломдық жұмыстың мақсаты Оңтүстік құс АҚ –ң қаржылық тұрақтылығын
талдау.
Шымкент құс фабрикасы Шымкент қаласы және жақын аудандардың құс және
құс өнімдерімен қамтамасыз ету мақсатында 1963 жылы құрылған.
Оңтүстік құс АҚ Шымкент қаласын және облыс көлемінқұспен және құс
өнімдерімен қамтамасыз ету мақсатында, ХХІ- партсъезд атындағы совхозды
құс фермасы негізінде құрылған.
Ол Шымкент қаласының солтүстік батысында № 12 шақырымында орналасқан.
Бастапқы құрылысы 80 мың бас құс; аналық бастар цехы 10 құсханадан (жерде
ұсталынатын), жас балапандар цехы 5 құсханадан құрылған ал, балапан ашып
шығарылатын инкубация цехы 1962 жылдың наурызында іске қосылды.
Екінші кезектегі құрылысын 12 құсханадан тұратын өндіріс, 11
құсханадан тұратын жас балапандар цехы және қосымша цехтар (жұмыртқа
қоймасы, құс сою цехы, жем қоймасы) 1967 жылы салынып бітті. Жылдың
өндірісінің көлемі 50 мың дана жұмыртқа өндіруге есептелінген, құрылыс
жұмыс күші 250 мың бас орташа мекиен құс басын құрады.
1978 жылдан бастап бірнеше жылдан бері фабрикада қайта құру жұмыстары
іске асырылып жатыр. Құсханалар қайтадан құрылып, кеңейтілуде және құс
бастарын көбейту мақсатында инкубатор цехында жем қоймасындағы жабдықтар
қазіргі заман талабына сай жабдықтар қазіргі заман талабына сай жабдықтар
мен ауыстырылып жатыр.
1980 жылдан бастап бірнеше жылдар аралығында фабрикада көптеген
өндіріс объектілері жөндеуден өтті. Жаңадан жылыту цехы, витаминдік шөп
ұнтағын шығаратын цех, ет-сүйек ұнтағын және жұмыртқа ұнтағын шығаратын
цехтар салынып, іске қосылады.
Табиғи газбен жұмыс істейтін жылыту қазаны құрылып, іске қосылды.
Лаборатория жаңа жабдықтармен жарақтандырылған. Сонымен бірге жұмыртқа
қорап жасау цехы, жұмыртқа ұнтағын дайындау цехы, витаминді шөп ұнтағын
дайындау және ет-сүйек ұнтағын дайындау цехтары да осындай жабдықтар мен
жабдықталған. Фабрикада тұрғын үйлер қажетті газбен, су, электр жарығымен
қамтамасыз етілген.
Құсханалар құрылды және кеңейтілді, құстарды өсіру және ұстау
технологиясы тереңдетіледі. Сонымен қатар, әлеуметтік – мәдени – тұрмыс
объектілері де шетте қалған жоқ 350-ден аса пәтер, Птицевод мәдениет
сарайы, медициналық стационар, монша- сауна, шаштараз, сауда орны,
асханамен бірге нан жабу цехы, мұсылымдар мешіті және христиандар шіркеуі
ашылды.
1990 жылдан бастап, құс шаруашылығына қажетті ең жаңа заманға сай
техника мен технологиялық жабдықтарға қол жеткізумен қатар әлемге әйгілі
Еуропа және Америка шет ел фирмалармен серіктестік тығыз қарым қатынас
орнақты. Көне жабдықтардың орнына: 6 құсханаға Германиядағы Меллер
фирмасының жаңа заманға сай автоматтандырылған жабдықтары Бельгияның
Петерсим фирмасының инкубаторы құрылып және Исландияның SILFUTUN
фирмасының жабдықтармен жаңартылған жұмыртқа салатын қорап жасау өндіріс
бойынша қазіргі цехтар жұмыс жасауда. Сонымен бірге Голландияны Мейн
фирмасынан жұшық жасау цехының жабдықтары мен осы фирманың тез мұздататын
агрегат тоңазытқыштары бар.
АҚШ, Ресей, құнды өндірістерінің жем құрамын жылдам, тез арада
анықтайтын жабдықтары және АҚШ-тың Элиза-тест өндірісі сияқты
таптырмайтын ерекше жабдықтармен ветеринарлық және зоотехникалық
зерханалары қамтамасыз етілген.
Кесте 4 - Оңтүстік құс АҚ кәсіпорынның 2004-2005 жылдың қаржы
шаруашылық қызметін талдау
Көрсеткіштер Бірлік 2004 жыл 2005 жыл Ауытқу -, +өсу
өлшемі қарқыны %
1. Өткізуден Мың.тг. 357349 268020 -89329 75
(сатудан) түскен
табыс
2. Өнімнің Мың.тг. 308046 236478 -71568 77
өзіндік құны
3. Жалпы табыс Мың.тг. 49303 31542 -17761 63
4. Кезеңдік Мың.тг. 36908 44746 7838 122
шығындар
5. Салық Мың.тг. 12395 -12304 -25599 106
алынғанға дейінгі
табыс
6. Рентабельдік % 3,5 - - -
7. Орта тізім Адам 450 502 52 111,6
саны
8. Еңбек Мың.тг. 794,1 533,9 -260,2 62,3
өнімділігі
9. Негізгі Мың.тг. 15239 42807 27568 280
құралдардың
орташа жылдық
саны
10. Қор Мың.тг. 20 8,5 -11,5 42,5
қайтымдылығы
Кәсіпорын мүлкіне салынған әрбір теңге табыс әкелі үшін осы қорларды
қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспра үшін жұмыс істеу
келмеске кетеді. Оңтүстік құс АҚ кәсіпорынның 2004-2005 жылдың қаржы-
шаруашылық қызметін талдау кестеде көрсетілген.
ІІ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Жабдықтаушылармен есеп айырысуды ұйымдастыру
Оңтүстік құс АҚ –ң өз өндірісінің және ырғақтық жұмысын қамтамасыз
ету үшін өзінің материалдық – техникалық базасын жасайды, яғни өндіріске
қажет қорларын құрайды. Кәсіпорынды жабдықтау экономикалық және әлеуметтік
даму жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өзінің ұдайы өндірісін
қамтамасыз ету үшін өнім шығарушы кәсіпорындармен немесе делдалдық
ұйымдармен келісім-шартқа отырады.
Демек, кәсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу
үшін 671 Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу шотын
пайдаланады, онда есеп айырысулар сомасының деңгейіне және нысандарына
(алдын-ала төлемақы, инкасса, аккредитивтер, чектер) қарамастан
жабдықтаушылардан алынған материалдық, босалқы қорлар, атқарылған жұмыстар
мен қызметтер үшін есеп айырысу жүргізіледі. 671 – шоттың кредиті бойынша –
есеп айырысу, валюталық және басқа шоттардың кредитінен олардың төлемақысы
жазылады.
Өнім жүргізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы нысандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдемеде әрбір шот-фактурасы немесе төлем-талап
тапсырмалары бойынша жүргізіледі, ал бұл өз кезегінде әрбір құжат бойынша
есеп айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді.
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен Келіп түскен жүктер есебі
журналына тіркейді. Қоймаларға құндылықтардың түсуіне қарай журналда кіріс
құжаттары бойынша есепке алынады да, қоймаларға босалқы қорлардың немесе
түспеген жүктерді іздестірумен байланысты сұрау салудың нәтижесінде алынған
деректер негізінде келіп түскен күнін жазып қояды. Журналдың деректерін 671
шотының деректерімен мезгіл-мезгіл тексеріп отырады. Журнал бойынша сондай-
ақ жол үстіндегі материалдық құндылықтардың сомасы бақыланады. Журналға
жабдықтау бөлімінің тауарлы-көліктік ілеспесі (наклоднойы), кіріс ордерлері
материалдарды қабылдау туралы актілері негізінде кәсіпорын қоймасына
материалдық құндылықтардың түсуіне қарай жазып отырады. Ескерту бағасына
шоттың төленуі, акцептен бас тартуы немесе ішінара акцептелген сомасы және
басқалары жөніндегі мағлұматтар жазылады. Журналға тек акцептелген сомасы
және басқалары жөніндегі мағлұматтар жазылады. Журналға тек акцептелген шот-
фактурасы ғана жазылады.
Есеп журналы бойынша тiркеу нөмiрiн көрсете отырып, түскен жүктердiң
акцептелген шоттары бухгалтерияға берiледi. Осында олардың деректерiн
жабдықтаушылар және мердiгерлермен есеп айырысу жөнiндегi есебi журналға
жазылады, ал ол үш кезең бойынша жүредi (журнал төменде келтiрiлiп отыр).
Бiрiншi кезеңде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
айырысу құжаттары келiп түскен кездегi жазулары жазылады. Бұл ретте тiркеу
нөмiрi мен төлем-тапсырмаларының (шот-фактура) нөмiрi, жабдықтаушының
атауы, шот-фактурадағы акцептiң сомасы жазылады. Содан соң жабдықтаушының
шот-фактурасын жергiлiктi жабдықтаушыдан немесе станциядан (айлақтан) өзге
қалалардан түскен құндылықтарды алу үшiн экспедиторға шот-фактураны бередi.
Екiншi кезеңде журналға қоймадан бухгалтерияға келiп түскен кiрiс
құжаттары (кiрiс ордерлерi, тауарлы-көлiктiк құжаттары (накладнойлары),
материалдар қабылдау туралы актiлерi) негiзiнде жазылады. Журналда осы
құжаттардың нөмiрлерi келiп түскен құндылықтардың есептiк немесе келiсiм-
шартта көрсетiлген бағасы бойынша алынған құны және тауарлы-материалдық
құндылықтар немесе өндiрiс шығындары есебi бойынша жекелеген шоттар шегiнде
төлем талап-тапсырмаларына (шот-фактураµа) сәйкес алынған нақты құны
бойынша көрсетiледi.
Кiрiс құжаттары мұқият тексерiлуi және төлем-тапсырмаларындағы (шот-
фактурадағы) материалдық құндылықтар санына сәйкес келуi тиiс. Егер
жүктердi қабылдау кезiнде жабдықтаушының немесе көлiк ұйымының кiнәсiнен
құндылықтардың жетiспейтiнi немесе бұзылуы анықталса, актiнiң негiзiнде
талап сомасын 671 –шоттың кредитiнен 334-шоттың дебетiне есептен шығарады.
Егер материалдық құндылықтардың жетiспеуiн есеп айырысуға дейiн, яғни төлем
құжаттарын акцептеуге дейiн анықтайтын болса, онда оның сомасына тиiстi
есеп айырысу төлем құжаттарында акцептi азайтады.
Оңтүстік құс АҚ
________________
кәсіпорын, ұйым
Кесте 4 - 2004 æûëäûº àïàíûíäà êåëiï ò¾ñêåí æ¾êòåðäiº åñåï æóðíàëû
Òiðêʾíi Æàáäû-òàóøû ʼëiê ½æàòû Òàóàð ½æàòû (òàóàðëû-ê¼ëiê
åó øûµûíäàðû, ò.á.)
í¼ìi
-ði
ʾíi
ʾíi ͼìiði ʾíi ͼìiði
Àáäiáåêîâ À.Á. 5.02 * * * *
Àéòáàåâà À.Ñ. * * * * *
Êàëáåêîâà À.À. 22.02 2 * * *
Òàíàòàðîâ Ð.Ê. * * * * *
Сондай-ақ журналда жұмыстар мен қызметтер (негiзгi құрал-жабдықтарды
жөндеу, жүктердi тасымалдау, су, электр энергиясы) берушiлермен есеп
айырысулар есебi бойынша операциялар да көрсетiледi. Жұмысты орындағаны
немесе қызметтi көрсеткенi үшiн берiлген шот-фактура мәлiметтерi журналға
жазылғаны кезде, оның не үшiн берiлген шот-фактура мәлiметтерi журналға
жазылған кезде, оның не үшiн берiлгенi көрсетiледi.
Үшiншi кезеңде журналда шот-фактурасының төленгенi көрсетiледi. Төлем
туралы белгiлер банктегi есеп айырысу және басқа да шоттар бойынша
үзiндiлерi (көшiрмелерi) бойынша расталады. Бұл орайда, шоттың қай күнi
төленгенi және төлемiнiң қай шоттан жасалғаны (431, 441, 451, 421)
көрсетiледi.
Айдың аяғында журналдық жиынтығы есептелiнедi және төленбеген шоттар
бойынша қалдықтары шығарылады.
Журналдың қорытындысы төрт қатар бойынша шығарылады; ай iшiндегi
жиынтығы, айдың басындағы, жол үстiндегi материалдар шегерiлiп тасталынады;
айдың аяғындағы жолүстiндегi материалдар шегерiлiп тасталынады; айдың
аяғындағы жол үстiндегi материалдар және журнал бойынша барлығы рет-ретiмен
көрiнiс табады.
Оңтүстік құс АҚ
________________
к´ñiïîðûí, ½éûì
Кесте 5 2003 æûëäûº àïàíûíäà 671 Æàáäûòàóøûëàð æ´íå ìåðäiãåðëåðìåí
åñåï àéûðûñó øîòûíûº êðåäèòi áîéûíøà åñåï æóðíàëû
ÒiðÅñåï Æàáäû-òàóøûÊiðiñ Åñåïòiê áàµàñû 671 øîòûíûº
êåóàéûðûñ ½æàòû áîéûíøà êðåäèòiíåí ìûíà
í¼ìó (íå ¾øií)ìàòåðèàëäàðäûº ò¼ìåíäåãi øîòòàðäûº
i ½æà-ò ½íû äåáåòiíå:
ði û
201-208222-22201 222
3
6 Æîëäàµû ìàòåðèàëäàð 24000
7 Áàðëûµû 21600 7300 42743 6400 11167 7267
Æàáäûòàóøû Êåëiï ò¾ñïåãåí Àêöåïòåëãåí Ò¼ëåãåíi æ¼íiíäå
æ¾êòåð (æîëäàµû, íåñîìàñû, òåºãåñîµûëµàí áåëãiñi
æàáäûòàóøû-íûº
îéìàñûíäàµû)
Ò¼ëåíãåí 441
ê¾íi
ТОО Казойл 12700 3.01 12700
Жылуэнергия орталығы 13400 7.01 13400
Түрлі кәсіпорындар 17472 * *
ВТК КАМАЗ 24000 24000 25.01 24000
Æèûíòûµû 24000 67572 50100
Æîëäàµû ìàòåðèàëäàð
Áàðëûµû 67572 * 50100
Жабдықтаушылармен және мердiгерлермен есеп айырысулар есебi бойынша
шоттардың корреспонденциясын қарастырайық:
- Тауарлы-материалдық құндылықтарды алғаны үшiн (ҚҚС есебiнсiз)
акцептелген шот-фактураларына: 201-208, 222-223 шоттары дебеттеледi, сондай-
ақ осымен бiрге шот-фактурасына енгiзiлген ҚҚС сомасына 331 шоты да
дебеттелiп, 671 шоты кредиттеледi.
- Жабдықтаушылардың төленген шот-фактурасына: 671 – шот дебеттелiп, 441,
431, 432 шоттар кредиттеледi.
- Төленген шот-фактура бойынша қосылған құнға салынған салықтық сомасы
есепке алынады, ол кезде: 633 –шоты дебеттелiп, 331-шоты кредиттеледi.
- Жабдықтаушылардың орындалған жұмыстар мен қызметтерi үшiн
акцептелген шот-фактурасына сондай-ақ 671-шоттың кредитi бойынша
жүргiзiлген басқа да жазулар мына төмендегi шоттардың дебетi бойынша
көрiнiс табады:
126 Аяқталмаған құрылыс шоты іздерiнiң күрделi құрылыстары үшiн
жабдықтаушылар мен мiрдiгерлер орындаған жұмыстардың және қызметтердiң
құнына: негiзгi табындарды қалыптастыру үшiн, сатып алған жас малдар мен
iрi малдардың құнына;
301 Алынуы тиiстi қарыздар шоты сатып алушы тiкелей (транзитпен)
жеткiзген тауарлар құнына; баспа-бас (бартерлiк) операциялар тәртiбiнде
есепке алынған қарыздар құнына;
334 Дебиторлық басқа да қарыздар шоты жабдықтаушыларға және
мердiгерлерге қойылған талаптарының сомасына;
351 Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшiн берiлген
аванстар шоты, 352 Орындалатын жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтер үшiн
берiлген аванстар шоты-бұрын төленген аванстардың есепке қосылған
сомасына;
811 Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сату бойынша шығындары; 821
– Жалпы және үкiмшiлiк шығындары; 901, 921, 931, 934, 936, 941, 944,
945, 948; 951 Материалдар және басқа да шоттары бойынша кәсiпорынның
қабылдаған жұмыстары мен қызметтерiнiң сомасына.
Мына төмендегi шоттардың 671 – шотының дебетiне жазылған жазулар 301
Алынуы тиiс шоттар, 351 Тауарлы-материалдық запастары үшiн берiлген
аванстар 422 Аккредитивтегi ақша қаражаттары, 422 Чек кiтапшаларындағы
ақша қаражаттары 423 Банктердегi арнайы шоттардағы қолма-қол ақша, 431
Ел iшiнде валюта шотындағы қолма-қол ақша 432 Шетелдердегi валюта
шотындағы қолма-қол ақша 441 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша 451
Кассадағы ұлттық валюта түрiндегi қолма-қол ақша шоттары бойынша
жабдықтаушылар мен мердiгерлердiң шоттарының тиiстi шоттардан төленгенiн
көрсетедi.
Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебi жөнiндегi журналда ай аяғында
671-шоты бойынша талданған қалдықтар көрсетiледi. Талдама есептiң құрылымы
негiзiнен жабдықтаушылармен және мердiгерлермен есеп айырысу жөнiндегi
қалдықтар туралы мағлұмат алуды қамтамасыз ету үшiн және есеп айырысуын
жедел бақылау үшiн мына төмендегi топтардан қалыптасады, атап айтсақ: төлеу
мерзiмi келмеген есеп айырысулар жөнiндегi жабдықтаушылардың құжаттарынан;
фактураланбаған қалған жабдықтардан; мерзiмiнде төленбеген есеп айырысу
құжаттары бойынша жабдықтаушылардан.
Талдамалық деректер вексельдер бойынша берешектердi анықтама түрiнде
көрсетедi: төлем мерзiмi келмеген, төлеу мерзiмi өткен вексельдер бойынша,
жолдағы материалдар (соның iшiнде жүк айналымының нормативтен тыс мерзiмi).
Фактураланбаған жабдықтар есебi
Кейбiр жағдайларда келiп түскен материалдық құндылықтардың құжаттары
(шот-фактуралары) болмауы мүмкiн. Мұндай құндылықтарды фактураланбаған
жеткiзiлiм деп атайды. Фактураланбаған жеткiзiлiмдер фактуралған яғни шот-
фактураларымен бiрге келген жеткiзiлiмдер тәрiздi әрбiр жабдықтаушылар
бойынша жеке көрсетiледi. Фактураланбаған жабдықтарды жазу үшiн үлгiлi түрi
М-7 Материалдарды қабылдау туралы актiлер қолданылады, олар шот-
фактурамен рәсiмделмеген материалдар, сондай-ақ, қабылдау кезiнде артық
шыққан тауарлық-материалдық құндылықтарға да жазылады. Фактураланбаған
жабдықтардың шот-фактуралары келген уақытында оларға бұрын жазылған
деректер сторно етiлiп нөмiрi 6 журнал-ордерге шот-фактурадағы мәлiметтер
жазылады. Төлем жасалған, бiрақ айдың аяғына дейiн кәсiпорынның қоймаларына
түспеген тауарлық-материалдық құндылықтардың шот-фактуралары немесе төлем
талап тапсырмалары негiзiнде 6 журнал-ордерге әдеттегi тәртiп бойынша жазу
жазылады. Айдың аяғында жолдағы материалдық құндылықтардың сомасын журнал-
ордердiң Келiп түспеген жабдықтаушы қоймасындағы жүк үшiн деп аталатын
арнайы бағанасында көрсетедi. Журнал-ордер бойынша жиынтықтарды шығарғаннан
кейiн жолдағы тауарлық-материалдық қорлардың құнын материалдық қорлар
шоттарына жазады, олар материалдық жауапты адамдар есебiне жатқызылмаса да,
жедел ескерiлiп отырады. Сөйтiп, жолдағы тауарлық-материалдық қорлар айдың
аяғында тиiстi шоттарда шартты түрде есептiлiнiп, олардың құндары
жабдықтаушылар мен есеп айырысулар тұрғысында дебиторлық қарыз болып
табылмайды. Келесi айдың басында жолдағы материалдардың қалдығы сторно
етiледi (қызыл жазумен жазылады).
Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушiлер мен есеп айырысулар есебi
жөнiндегi журналда ай аяғында Жабдықтаушы және мердiгерлер мен есеп
айырысу деп аталатын шот бойынша талданған қалдықтар көрсетiледi.
Талдамалық (аналитикалық) есептiң құрылымы жабдықтаушылар және
мердiгерлермен есеп айырысу жөнiндегi қалдықтар туралы мағлұмат алуды
қамтамасыз ету үшiн және есеп айырысуды жедел бақылау үшiн мына топтардан
қалыптасады:
- құны төленген, бiрақ iс жүзiнде алынбаған (қабылданбаған) материалдық
қорлар, көрсетiлген қызметтер, орындалған жұмыс бойынша есеп айырысудан;
- фактураланбай қалған жабдықтар бойынша есеп айырысудан;
- мерзiмiнде төленбеген есеп айырысулардан.
Жабдықтаушылармен және мердiгерлермен есеп айырысулар есебi бойынша
мынадай шоттар корреспонденциясы берiледi.
Кесте 6 - Жабдықтаушы және мердiгерлермен есеп айырысу шоты бойынша
жүргiзiлетiн операциялар
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетiн Кредиттелетiн
шот шот
1 2 3 4
1 Келiп түскен тауарлық-материалдық қорлар
үшiн, жабдықтаушы мердiгерлердiң
шот-фактурасы акцептелдi:
- сатып алу құнына; 201-208, 222 671
- сатып алынған тауарларға есептелген
(жұмыс, қызмет) қосылған құн салығыны 331 671
сомасына
2 Жабдықтаушы мердiгерлердiң шоттары
акцептелдi:
- материалдарды жеткiзу және іздеу 201-208,222 671
қызметтерiнiң құнына;
- қосылған құн салығының құнына 331 671
3 Орындалған құрлыс-монтаж жұмыстары үшiн
мердiгерлердiң талап еткен шоттарына:
- жұмыстың құнына; 126 671
- қосылған құн салығы сомасына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz