Өндірістік шығындар есебі
Жоспар
Кіріспе
І Бөлім.Өндірістік шығындар есебінің теориялық негізі
1.1.Кәсіпорындағы өндірісті ұйымдастыру мен шығындардың жіктелуі;
1.2.Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының пайда болуы (көбеюі) және кемуі (жабылуы) жағдайындағы есебі;
1.3. Көмекші өндірістің шығындарының есебін жүргізу кезінде қолданылатын бухгалтерлік жазбалар мен толтырылатын сәйкес құжаттар.
ІІ Бөлім.Көмекші өндірістің шығындарының есебі
2.1.Көмекші өндірістің сипаттамасы;
2.2.Қарапайым өндірістің калькуляциясы;
2.3.Күрделі өндірістің калькуляциясы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
І Бөлім.Өндірістік шығындар есебінің теориялық негізі
1.1.Кәсіпорындағы өндірісті ұйымдастыру мен шығындардың жіктелуі;
1.2.Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының пайда болуы (көбеюі) және кемуі (жабылуы) жағдайындағы есебі;
1.3. Көмекші өндірістің шығындарының есебін жүргізу кезінде қолданылатын бухгалтерлік жазбалар мен толтырылатын сәйкес құжаттар.
ІІ Бөлім.Көмекші өндірістің шығындарының есебі
2.1.Көмекші өндірістің сипаттамасы;
2.2.Қарапайым өндірістің калькуляциясы;
2.3.Күрделі өндірістің калькуляциясы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Кәсіпорын - түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі, көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі механизм.
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне қарай барлық өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу — машина жасау зауыттарында) арналған шала фабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-механикалық және аспаптық цехтар, электр-келіктік, сумен жабдықтау және т.б.)
Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі цехтар) негізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.
Косалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші өндірістерде пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын ұжымының тұрмыстық қажеттілігін канағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады.Бұл кәсіпрындар өнімді дайындуаға , сондай-ақ басқа да тарапта жұмыстарды атқаруға немесе қызмет көрсетуге өз септтін тигізеді
Кәсіпорын - түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі, көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі механизм.
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне қарай барлық өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу — машина жасау зауыттарында) арналған шала фабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-механикалық және аспаптық цехтар, электр-келіктік, сумен жабдықтау және т.б.)
Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі цехтар) негізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.
Косалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші өндірістерде пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын ұжымының тұрмыстық қажеттілігін канағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады.Бұл кәсіпрындар өнімді дайындуаға , сондай-ақ басқа да тарапта жұмыстарды атқаруға немесе қызмет көрсетуге өз септтін тигізеді
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Родостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Родостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы-2003 ж ;
2. Назарова В.Л. «Бухгалтерлік есеп» Алматы-2005 ж ;
3. Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. «Шаруашылық жүргізуші операциялар әдістемелері» Практикум Алматы- 5006 ж ;
4. Мырзалиев Б.С., Сыздық Қ.С., Әбдішүкіров Р.С., Мұзрапов М.А., Данбай Ш.А., Әбдішүкіров С.С., Жамшиев Ө.Ж. «Ұжымдарда қаржы-шаруашылық қызметін үлгі (типтік) жоспары бойынша есеп жүргізу тәжірибесі» Түркістан-2003 ж ;
5. Тұлғалардың (субъектілердің) қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының «Бас (типтік) жоспары» 1997 ж ;
6. Іс-тәжірибеде қолданатын бухгалтерлік есеп шоттарының «Жұмыс жоспары» Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіндегі Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы Департаменті 2005 ж
1. Родостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Родостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы-2003 ж ;
2. Назарова В.Л. «Бухгалтерлік есеп» Алматы-2005 ж ;
3. Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. «Шаруашылық жүргізуші операциялар әдістемелері» Практикум Алматы- 5006 ж ;
4. Мырзалиев Б.С., Сыздық Қ.С., Әбдішүкіров Р.С., Мұзрапов М.А., Данбай Ш.А., Әбдішүкіров С.С., Жамшиев Ө.Ж. «Ұжымдарда қаржы-шаруашылық қызметін үлгі (типтік) жоспары бойынша есеп жүргізу тәжірибесі» Түркістан-2003 ж ;
5. Тұлғалардың (субъектілердің) қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының «Бас (типтік) жоспары» 1997 ж ;
6. Іс-тәжірибеде қолданатын бухгалтерлік есеп шоттарының «Жұмыс жоспары» Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіндегі Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы Департаменті 2005 ж
Жоспар
Кіріспе
І Бөлім.Өндірістік шығындар есебінің теориялық негізі
1.1.Кәсіпорындағы өндірісті ұйымдастыру мен шығындардың жіктелуі;
1.2.Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының пайда болуы
(көбеюі) және кемуі (жабылуы) жағдайындағы есебі;
1.3. Көмекші өндірістің шығындарының есебін жүргізу кезінде
қолданылатын бухгалтерлік жазбалар мен толтырылатын сәйкес құжаттар.
ІІ Бөлім.Көмекші өндірістің шығындарының есебі
2.1.Көмекші өндірістің сипаттамасы;
2.2.Қарапайым өндірістің калькуляциясы;
2.3.Күрделі өндірістің калькуляциясы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Кәсіпорын - түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі,
көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі механизм.
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және
шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне
қарай барлық өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге
бөлінеді.
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға
және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу — машина жасау
зауыттарында) арналған шала фабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ
өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-
механикалық және аспаптық цехтар, электр-келіктік, сумен жабдықтау және
т.б.)
Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі
цехтар) негізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.
Косалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен
айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші
өндірістерде пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді
дайындайды және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын
ұжымының тұрмыстық қажеттілігін канағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады.Бұл
кәсіпрындар өнімді дайындуаға , сондай-ақ басқа да тарапта жұмыстарды
атқаруға немесе қызмет көрсетуге өз септтін тигізеді.
І Бөлім. Өндірістік шығындар есебінің теориялық негізі
1.1.Кәсіпорындағы өндірісті ұйымдастыру мен
өндірістік шығындардың жіктелуі
Өңдірістік есепті дұрыс ұйымдастырдың кез-келген кәсіпорын үшін манызы
зор.Өндірістің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің тұрпатына
(типіне) байланысты болады. Өндіріс жеке-дара, сериялық және жаппай өндіріс
болып үш топқа (тұрпатқа) бөлінеді.
Жеке-дара өндіріс — өнім жекелеген даналарымен немесе қайталанып
отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндіріс. Бұл ауыр машина
жасауға, кеме жасауға, бірегей станоктар мен турбиналарды өндіруге тән.
Оның мынадай ерекшеліктері бар: ондағы цехтар нақты бір салаға
мамандандырылмайды; субъект пен цехтардың өндіріс бағдарламасында бұйымдар
мен олардың бөлімдерінің көп мөлшерде болуымен ерекшелінеді; дайындық-
қорытындылау жұмыстарына кететін шығындардың деңгейі салыстырмалы жағдайда
алғанда біршама үлкен болады; өндірістін басқа да тұрпаттарына қарағаңда
өндірістік цикл ұзақ болып келеді. Жеке-дара өңдірісте, әдетте шығындарды
есепке алу үшін және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін тапсырыстық
әдіс колданылады, бұл орайда шығындар әрбір бұйым (тапсырыс) бойынша есепке
алынады.
Сериялық өндіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудың оқтын-оқтын
қайталанып отыруымен сипатталады және оған мынадай ерекшеліктер тән:
шығарылатын өнім номенклатурасының шектеулілігі;жұмыс орындарының
салыстырмалы түрде алғанда кең мамандануы;мамандандырылған машинаның,
аспаптар , қондырғыларының қолданылуының шектеулілігі. Сериялық өндіріс
машина жасау өнеркәсібінде және металл өндеуде неғұрлым кең тараған. Бұл
кәсіпорындарда өнімнің шығарылуын есепке алу сериялы бұйымдарға тән етіп
қолданылады,бірақол бұйымдарды құрастыратын партияларға қолданылмайды.
Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай үш түрге бөлінеді: ірі
сериялық өндіріс (өнім жағдайы үздіксіз дайындалады), сериялық (мамандану
анағұрлым тар, ал өндірістік желілер мен цехтар бойынша және технологиялық
жағынан мамандырылған), ұсақ сериялық өндіріс (жекелеген өндірістен ұсақ
сериямен өнім шығаруға арналған).
Сериялық өндірісте шығынды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялаудың нормативтік немесе қайта жасау әдістерін қолданады.
Жаппай өндіріс - ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын
өндіріс тұрпаты. Шығарылатын өнімдердің ассортименті көп болмағанымен
олардың шығарылатын мөлшері айтарлықтай көп болуы мүмкін,белгілі бір салаға
ыңғайланған жабдықтардың жоғары деңгейі және өндірістің жұмыс ырғағының
жоғары болуы өндірістің осы тұрпатына тән белгілер болып табылады.Бұл арада
әдеттегідей өнімнің және оның негізгі элементтерінің өзіндік құнын есепке
алудың және калькуляциялаудың нормативтік әдісі қолданылады.
Өндірісті ұйымдастыру типі (тұрпаты) тек шығындарды есепке алуға және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға ғана әсер етіп қоймайды, сонымен
бірге бастапқы есепті ұйымдастыруға, талдамалық есепке де әсер етеді.
Мәселен, ірі сериялық және жаппай өндірістерде шығарылатын өнім мен жалақы
ауысым (смена) ішінде өндірілген өнім рапорттарына, ал жеке-дара және ұсақ
сериялық өндірістерде — жасалған жұмыстар нарядтарымен үйлесімде көбіне
маршруттық парақтарына жазылады.
Кез-келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету
белгілі бір шығындармен байланысты, ондай есеп мынаны қамтамасыз етуі
керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік кұнын
есептеу (калькуляциялау), кызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген
өнімнің нақты шығысын толық, дер көзінде және шынайы көрсету, сондай-ақ
жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау
үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Шешімді қабылдау үшін ақпараттарды жинаған кезде белгілі бір шешім
типтерін қабылдау үшін белгілі бір шығын түрлері маңызды болуы, ал
кейбіреулері үшін сол шығындар ескерілмеуі мүмкін. Шын мәнінде, өндірістік
шығындар көптеген белгілері бойынша жіктелуі мүмкін:
- шығындардың туындайтын (пайда болатын) орындары (өндірістер,
цехтар,учаскелер) бойынша; өндіріс тізбесі (соның ішінде өндеуі) бойынша,
ал олар шығындарды есепке алу мен жоспарлау көзінде субъектінің есеп
саясатында анықталғандай етіп бөлінеді;
- қызметтер, жұмыстар және өнім түрлері бойынша; өндіріс
шығындары жекелеген түрлерінің өзіндік құнына немесе біртектес өнім
топтарына енеді;
- шығындар өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша;
тікелей — өнімнін өзіндік құнына тікелей жатқызылатын, яғни жекелеген өнім
түрлерін өндірумен байланысты болып; жанама - өнімнің өзіндік құнына
таратылып бөлінетін,яғни бірнеше өнім түрлерін өндірумен байланысты болып
бөлінеді;
- өндіріс шығындары өнімнің келеміне қатысты екіге бөлінеді:
айнымалы-шығарылған өнімнін көлемі өзгеруімен шығынның да өсуі немесе азаюы
мүмкін (негізгі материалдар мен шикі заттың шығысы, технологиялық энергия
мен отын,өндіріс жұмысшыларының жалақысы және т.б.); тұрақты - өнімнің
шығару көлемі өзгерген кезде, деңгейі өзгермейтін шығындар (өндіріс
ғимараттарын жарықтандыру мен жылытуға кеткен шығыстар, негізгі құралдардын
амортизациясы);
- шығыстар түрі бойынша;экономикалық элементтер бойынша
шығындарға: материалдық шығындар; енбек ақы шығындары; еңбек ақыдан
аударылатын аударымдар; негізгі құралдардың амортизациясы кіреді.
Шығындар басқару қызметі (функциясы) бойынша:
- өндірістік (өндіріс процесінің барысында пайда болады);
- коммерциялық (сатумен байланысты);
- әкімшілік (баскару процесімен байланысты).
Коммерциялық жене әкімшілік шығыстар кезең шығыстарына жатады, ал олар
өндірістік калькуляциялауды есептеудің негізі болып табылады, олардың
кестесін мынадай етіп салуға болады:
Кесте 1.1.
Өндірістік өзіндік құны
МатериалдарЖалақы Жалақыдан аударылатын аударымдар Үстеме шығыстар
________________________________ ___________________
________________↓_________________
Өндірістік Активтер (дайын Өндірістік
Сатылатын Сатылатын
өзіндік құнға өнім ,аяқтал- өзіндік құнға
өнімнің жұмысшылардың
қосылатын → маған өндіріс → қосылатын, →
өзіндік қызметкерлердің
шығындар және т.б.) шығындар
құны өзіндік құны
Өнімді өндірген кезінде Жұмыстарды атқарған ,
қызметтерді көрсеткен кезде
Келтірілген сызбадан байқағанымыз өзіне активтердің азаюын енгізетін
шығындар (материалдар, ақша қаражаты және т.б.) немесе міндеттемелердің
өсуіне (көбінесе кредиторлық қарыздар) әкелетін шығындар жаңа активтерді
жүзеге асырады, ал ол ресурс ретінде анықталып, өткен оқиғалардың нәтижесі
ретінде одан болашақта табыс алынатын болып күтіледі.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі
пайдаланады, оған 90 - "Негізгі өнціріс", 92 - "Көмекші өндіріс", 93 -
"Үстеме шығындар" бөлімшелерінің шоттары кіреді.
Шығындарды және өнімнін шығарылуын есепке алу мен бақылау жасауды
қамтамасыз ету үшін мынадай есеп регистрлері пайдаланылады:
"Цехтар бойынша шығындар" ведомосы, онда 90, 92 және 93 бөлімшелер
шоттары бойынша шығындар есепке алынады. 90, 92 және 93 шоттарының есебі
компьютерлендірілген кезде олар бойынша тиісті машинограмм қолданылады. Ай
соңында бухгалтерия өндіріс шығындарын жинақтауды жүзеге асырады."Цехтар
бойынша шығындар" ведомосына жазу үшін мыналар негіз болып табылады:
-"Материалдар (жалақы) шығындарын бөлу (тарату)" кестесін
әзірлеу, онда шикізат, материалдар, сатып алынған шала фабрикаттар және
өндірістің басқа да материалдық запастары көрсетіледі; өндіріс
персоналдарына төленген еңбек ақы шығыстар; еңбек ақыдан аударылатын
аударымдар
-"Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі" кестесін
әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге тиісті негізгі құрал-жабдықтар
амортизациясының сомасы көрсетіледі (13 - белімшесі шоттарының кредиті);
-"Материалдық емес активтер амортазациясының есебің" кестесін
әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге жататын амортизацияның сомасы
көрсетіледі. (11 - белімшесі шоттарынын кредиті);
-"Көмекші (қызмет көрсетуші) өндірістер мен шаруашылыктардың
көрсеткен қызметтерін бөлу" кестесін әзірлеу, онда өндірістер мен
шаруашылыктардың өнім өндіруге, жұмыстарға және көрсетілген қызметтерге
жұмсалған шығындары көрсетіледі (920 - "Көмекші ендірістер" және шоттарынын
кредиті).Өндіріс шығындарынын бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың кесте 1.2.
темеңде келтірілген.
Кесте 1.2.
Өндіріс шығындарынын бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Өндіріске жұмсалған Материалдар мен жалақы
шығышдарын көрсететін шығындарын тарату кестесін
құжаттар әзірлеу , амортизациясын
есептеу
(есептеп шығару), көмекші
өндірістің көресткен қызметін
тарату
цехтар бойынша шығындар ведомосттары (90, 92, 93 шоттар
бөлімшесінің дебиті)
Ай ішіндегі өндіріс шығындарының жинағы
Экономикалық элементтер Өндіріске жұмсалған шығындары
бойынша өндіріс туралы есеп беру
шығындарының жиынтығы
Бас кітап Бухгалтерлік баланс және басқа
да есеп берудің нысандары
Карточкалар, талдамылық есеп ведомосттары ( тапсырыс қайта
жасау, өнндірніс сатылары , т.б. бойынша)
Өндіріс шығындарының талдамалық (аналитикалық) есебі калькуляция
(есеп) объектілерінің және цехтар мен өндірістер бойынша шығын баптарының
белгіленген номенклатурасы бойынша калькуляциялык (көпжазбалық)
карточкаларда немесе ведомостарда жүргізіледі.
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай
калькуляциялау объектісіне жататындығын белгілеу үшін, есеп объектілерін,
шығын баптарын кодтайды және үстеме шығыстарын ажыратады. Ал бұл үстеме
шығыстарды баптары бойынша және шығындарды калькуляциялау объектілері
бойынша дұрыс топтастыруға мүмкіндік береді.
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін кәсіпорынның бухгалтериясы
құрамында, біртұтас болып келетін екі бухгалтерия, яғни қаржылык және
баскару бухгалтериясы болуы мүмкін.
Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарынын 10-80-бөлімшелеріне
енетін шоттарын жүргізіп, есептін Бас кітабын, кәсіпорынның балансын және
қаржылық есеп беруін жасайды.
Басқару бухгалтериясы шоттардың Бас жоспарының 90-бөлімшелеріне енетін
шоттарды пайдаланады. Ол өндіріс шығындары туралы ақпаратты қорытып,
өзіндік құнды калькуляциялайды, өндіріс шығындарының нормалары мен
нормативтерін талдап және олардың орындалуын бақылайды, өндірістегі шала
фабрикаттардың қозғалысын есепке алады, есептің бүкіл көлемінің
нормативтік, жоспарлық және талдамалық жұмыстарын атқарады. Басқару
бухгалтериясы жабық (құпия) болып келеді. Бұл өз билігінде қандай да
болмасын бір "ноу-хауды" және өндірісті басқарудың озық деңгейін
ұйымдастыруды, "жаңалықтарды" өз бәсекелестері өздерінен бұрын пайдаланып
кетпеуін қамтамасыз етеді. Сондықтан басқару бухгалтериясы ақпаратының
сыртқы тұтынушьиар үшін ғана емес, сонымен бірге осы кәсіпорынның
қызметкерлері үшін де "жабық" болуы мүмкін.
Қаржылық және басқару бухгалтериясының арасындағы өзара қарым-
қатынастар кесте 1.3 көрсетілген.
Кесте 1.3.
Қаржылық және өндірістік (басқару ) бухгалтериясының арасындағы өзара
қарым-қатынастары
Кәсіпорынның орталық бухгалтериясы
Қаржылық Есепті кезең басында аяқталмағанӨдірістік
бухгалтериясы өндірістің қалдықтары 211-214 (басқарушылық)
(10-80 бөлімше шоттарында есепке алынады Бухгалтериясы (90
шоттарында бөлімшесінің
жүргізіледі) Есепті кезеңде өнімге , шоттарында
жұмыстарға, көрсетылген жүргізіледі)
қыззметтерге жұмсалған барлық
шығындарды беріледі
Есепті кезеңде өндірістік өнімді
атқарылған жұмыстарды ,
көрсетілген қызметтерді береді
Есепті кезеңде өзі өндірген шала
фабрикаттарды өткізу үшін береді
Есепті кезеңде өндірісте
пайдаланбаған маатериалдарды ,
өндіріс қалдықтарын қайтарады
Есепті кезеңнің соңында 900,
910, 920 шоттары бойынша
аяқталмаған өндірістің өзіндік
құны беріледі
Жаңа есепті кезеңнің басында
211, 214 шоттарындағы есепке
алынған аяқталмалған өнідірістің
қалдықтары беріледі
Кәсіпорынның қар жылық бухгалтериясында аяқталмаған өндірісті есептеу
үшін 211 "Негізгі өндіріс", 212 "Өз өндірісінің шала фабрикаттары",213
"Көмекші өндіріс", 214"Басқа да" шоттары пайдаланылады. Бұл шоттардағы
топтастыру транзиттік болып табылады, онда бір-екі күнде аяқталмаған
өндіріс қалдығы есептеліп, яғни есептік кезеңнің соңында өндірістік
бухгалтериядан қаржылық бухгалтерияға беріледі (демек, 211-214 шоттары
дебеттеліп, 900,910,920,950 шоттары кредиттеледі), содан соң келесі жылдың
басында қайтадан қаржылық бухгалтериядан өндіріс бухгалтериясына
беріледі (демек, 900, 910, 920, 950 шоттары дебеттеліп, 211-214 шоттары
кредиттеледі).
Сонымен, 211-214 шоттар "бір күндік шоттар" болып табылады және оның
қалдықтары осы шоттар бойынша кәсіпорынның каржылық есеп беруіне енгізу
інарналған.
Өндіріске кеткен шығындарды есептеуге арналған шоттардың белімшесі бір
шолушы және бірнеше "транзиттік" шоттардан тұрады, онда олардың мазмұны,
пайда болған орындары және басқа да белгілері бойынша шығындар
топтастырылады.
"Транзиттік" шоттарда көрсетілген ақпараттар нақты жасалған шығындар
туралы белгілі бір ақпараттардың бөлігін көрсетеді, оны шолып (белгіленген
қағидалар мен ережелерді пайдалана отырып), шығарылған өнімнің нақты
өндірістік өзіндік құны туралы мәліметтерді алуға болады, сондай-ақөнім
бірлігі де есептелінеді. Әрбір бөлімше өз кезегі бойынша үш категорияға
бөлінеді:
шығындарға кеткен тікелей материалдар;
шығындарға кеткен тікелей жұмыс күші;
үстеме шығыстар.
1.2.Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының пайда болуы (көбеюі) және
кемуі (жабылуы) жағдайындағы есебі.
Негізгі меншікті және көмекші өндірістер , сондай-ақ үстеме шығыстар
активтер болп табылады, өйткені олар бар болуды білдіреді және активті
шоттарда бейнеленеді.Өндірістік есеп шоттарын калькуляциялық деп те атайды
, өйткені ол шоттарда шығындардың калькуляциялануы (жиынтығы) жүргізіледі.
Бұл білімннің шоттары сауда да,сақтандыру ісі мен инвестициялық қызметте,
яғни өндіріс жоқ барлық жерде болмайды.
Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының кему ( жабылу)
жағдайларда көрсетілген шығыстар кредиті бойынша өтеді. Бұл жерде біз
шығыыстар шоттары жабылуының ерекшеліктерінне назар аударуымыз керек.
Олардың пайда болатын (көбеюінің ) жағдайында олар дебет бойынша
өтеді. Бұл жерде біз өндірістік шығыстар қандай элементтерден пайда
болатындығына назар аударуымыз керек .
Мысалы: тауарлы-материалдылық құндылықтарды өндітрістік цехтардың
мұқтаждықтарына шығыс ету. Бұл операциялар №901,911,921 өндірістегі
материалдар шоттарының дебеті бойынша бейнеленеді. Шығыстар тауарлы-
материалдық құндылықтардың жиынтығынан пайда болатындықтан шаруашылық
операциялар №201-206,208 шоттарының кредитінен №901,911,921 шоттарының
дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт Кт
Құжаттар
901,911,921 201-206,208
Материалдық есептер,
Жүкқұжаттар, шоттар,
Карточкалар
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті
шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№201-206) 1 типті Активті- активті
операиця орын алады. Яғни баланстың актиыінде тек қана өзгірістер
болады.Бір жағынан кәсіпорын өндірістерінің шығыстары көбеюді, екінші
жағынан бір мезгілде сол сомада материалдық ресурстардың мөлшері кемиді.
Мысал келтіреміз: Үстіміздеггі жылдың екінші тоқсанынды агрегаттар
цехының өндірістік мұқтаждықтарына 2005 жылы маусым айындағы цех бастығының
материалдық есебі, шектеу-алу карточкалары мен жүк құжатттарына сәйкес
8750 000 теңге сомаға табақ темір шығыс етілді. Бұл жағдайда бухгалтерлік
жазба төмендегіше болады:
Дт Кт Сома
Ескерту
901 201 8 750 000
1 типті операция
А (+) А (-)
Көмекші цехтардың өнімін негізгі өндірістсік мұқтаждықтарына шығыс
ету. Бұл операциялар №901 өндірістегі материалдар шотының дебиті бойынша
бейнеленеді.Шығыстар ккөмекші өөндірістер шығындарының жиынтығынан пайда
болатындықтан шаруашылық ооперациялар кредитінен №920 шоттың кредитінен
№901 шоттың дебетіне жазылады. Бухгалтерлің жазу төмендегіше болады:
Дт Кт
Құжаттар
901 920
Талаптар, жүк құжаттар,
шектеу-алу карточкалары
Жазудың дұрыстығыын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шот
орналасқан . Бұл жағдайда (№920) 1 типті Активті- активті операция
орын алады, яғни баланстың актиыінде тек қана өзгірістер болады.Бір жағынан
кәсіпорын өндірістерінің шығыстары көбеюді, екінші жағынан бір мезгілде сол
сомада көмекші өндірістер бойынша шығындардың мөлшері кемиді.Мысал:
Үстіміздеггі жылдың үшінші тоқсанында темір бетон бұйымдарын құю цехінің
өндірістік мұқтаждыықтарына 2005 жылы қазан айының 1 жұлдызындағы
қазандықтың №183 жүк құжатына сәйкес күмекші өндірістен 860 000 теңге
сомада өндірістік бу мен су жұмсалды. Бухгалтердік жазу төмендегіше болады:
Дт Кт Сома
Ескерту
901 920 860 000
1 типті операция
А (+) А (-)
Негізгі және көмекші өндірістегі негізгі құралдардың тозуы мен
материалдық емес активтеррдің амортизациясын есептеу. Бұл операицялар №935
негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтеррдің амортизациясы
шотының дебеті бойынша бейнеленеді. Шығындардың жиынтығы негізгі
құралдардың тозуы мен матерриалдық емес активтеррдің амортизациясы бойынша
жиналатындықтан , шаруашылық операциялар №131-134 негізгі құралдардың
тозуы , №111-116 материалдық емес активтердің амортизациясы шоттарының
кредитіне №935 шотының дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше
болады:
Дт Кт
Құжаттар
935 131,134
Негізгі құралдардың тозуы мен
111-116
материалдық емес активтердің
амортизациясын есептеу бойынша
есептер
Жазудың дұрыстығыын тексереміз: кредиттік жағында тек қана пассивті
шот орналасқан . Бұл жағдайда (№111,131) басланстың активі мен пассиві 3
типті Активті- пассивті операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның
негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтеррдің амортизациясы
бойынша шығыстары , екінші жағғынан бір мезгіілде сол сомаға негізгі
құралдардың тозуы мен материалдық емес активтеррдің амортизациясы
көбейді.Мысалы, кәсіпорында 2005 жылы тамыз айныда негізгі құралдардың
тозуын есептеу бойынша есептер мен ережелерге сәйкес 68750 теңге сомада
үйлер мен ғимараттардың тозуы есептелді. Бұл жағдайда бухгалтердік жазу
төмендегіше болады:
Дт Кт Сома
Ескерту
935 131 68750
3 типті операция
А (+) А (+)
1.3.Көмекші өндірістің шығындарының есебін жүргізу кезінде
қолданылатын бухгалтерлік жазбалар мен
толтырылатын сәйкес құжаттар
Кесте 1.4.
Операциялық мазмұны Сәйкес құжаттар Шоттар
№ корреспонденция
лары
Дебет Кредит
1 Ағымдағы кезеннің басында 213
шоттан шығындарды көмекші Бухгалтерлік анықтама, 920 213
өндірістер цехтарының есептер
аяқталмаған өндірісіне алып
өту
Көмекші өндірісте цехтары Материалдық есептер, 921 201-206
2 бойынша жұмсалған материалдықматериалдарды есептен ,
кұндылықтардың кұнын бейнелеушығару актісі 208
Көмекші цехтардың Материалдық есептер,
3 хехнологиялык максаттар ұшін жүкқұжаттар 921 920
алған бу, су, сыгылған
ауа, электркуаты жэне
т.б. лардың кұнын бейнелеу
4 Көмекші цехтардың Шот-фактуралар,
технологиялык максаттарға жүккұжаттар 921 671
жұмсалған газ, бу, электр
куаты және т.б. лар үшін
жеткізушілердің шоттарын
акцепттеу
5 Көмекші цехтар жұмысшыларыныңЖүктелімдер, тізімдер,
еңбек ақыларына жаратылған енбек ақы бойынша
шығыстарды бейнелеу есептер 922 681
6 Көмекші цехтар жұмысшыларыныңБухгалтерлік анықтама,
еңбек ақыларынан бөлінген төлемдер бойынша есептер923 635
қаржыларды бейнелеу: 923 687
- әлеуметтік салық бойынша
- бюджеттен тыс төлемдер
бойынша
7 Көмекші цехтар жұмысшыларына Бухгалтерлік
демалыс акы төлеу ұшін резерванықтамалар, есептер
(кор) есептеу 922,923685
8 Көмекші цехтардың үстеме Бухгалтерлік 924 930
шығыстарын есептен шығару анықтама, есептер
9 Көмекші цехтардың жұмыстарын Талаптар, жүкқұжаттар,
орындау мен қызметтерді материалдық есептер 921 221
көрсету үшін негізгі
цехтардың дайын өнімінің
бөлігін пайдалануы
10 Өз цехтарға өндеу үшін Мекеме бойьшша бұйрык,
берілген меншікті өндіріс жүкқұжаттар, есепті 921 212
шалафабрикаттарының кұнын карточкалар
есептен шығару
Өндіріліген өнім, орындалған Бухгалтерлік
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І Бөлім.Өндірістік шығындар есебінің теориялық негізі
1.1.Кәсіпорындағы өндірісті ұйымдастыру мен шығындардың жіктелуі;
1.2.Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының пайда болуы
(көбеюі) және кемуі (жабылуы) жағдайындағы есебі;
1.3. Көмекші өндірістің шығындарының есебін жүргізу кезінде
қолданылатын бухгалтерлік жазбалар мен толтырылатын сәйкес құжаттар.
ІІ Бөлім.Көмекші өндірістің шығындарының есебі
2.1.Көмекші өндірістің сипаттамасы;
2.2.Қарапайым өндірістің калькуляциясы;
2.3.Күрделі өндірістің калькуляциясы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Кәсіпорын - түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі,
көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі механизм.
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және
шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне
қарай барлық өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге
бөлінеді.
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға
және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу — машина жасау
зауыттарында) арналған шала фабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ
өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-
механикалық және аспаптық цехтар, электр-келіктік, сумен жабдықтау және
т.б.)
Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі
цехтар) негізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.
Косалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен
айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші
өндірістерде пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді
дайындайды және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын
ұжымының тұрмыстық қажеттілігін канағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады.Бұл
кәсіпрындар өнімді дайындуаға , сондай-ақ басқа да тарапта жұмыстарды
атқаруға немесе қызмет көрсетуге өз септтін тигізеді.
І Бөлім. Өндірістік шығындар есебінің теориялық негізі
1.1.Кәсіпорындағы өндірісті ұйымдастыру мен
өндірістік шығындардың жіктелуі
Өңдірістік есепті дұрыс ұйымдастырдың кез-келген кәсіпорын үшін манызы
зор.Өндірістің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің тұрпатына
(типіне) байланысты болады. Өндіріс жеке-дара, сериялық және жаппай өндіріс
болып үш топқа (тұрпатқа) бөлінеді.
Жеке-дара өндіріс — өнім жекелеген даналарымен немесе қайталанып
отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндіріс. Бұл ауыр машина
жасауға, кеме жасауға, бірегей станоктар мен турбиналарды өндіруге тән.
Оның мынадай ерекшеліктері бар: ондағы цехтар нақты бір салаға
мамандандырылмайды; субъект пен цехтардың өндіріс бағдарламасында бұйымдар
мен олардың бөлімдерінің көп мөлшерде болуымен ерекшелінеді; дайындық-
қорытындылау жұмыстарына кететін шығындардың деңгейі салыстырмалы жағдайда
алғанда біршама үлкен болады; өндірістін басқа да тұрпаттарына қарағаңда
өндірістік цикл ұзақ болып келеді. Жеке-дара өңдірісте, әдетте шығындарды
есепке алу үшін және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін тапсырыстық
әдіс колданылады, бұл орайда шығындар әрбір бұйым (тапсырыс) бойынша есепке
алынады.
Сериялық өндіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудың оқтын-оқтын
қайталанып отыруымен сипатталады және оған мынадай ерекшеліктер тән:
шығарылатын өнім номенклатурасының шектеулілігі;жұмыс орындарының
салыстырмалы түрде алғанда кең мамандануы;мамандандырылған машинаның,
аспаптар , қондырғыларының қолданылуының шектеулілігі. Сериялық өндіріс
машина жасау өнеркәсібінде және металл өндеуде неғұрлым кең тараған. Бұл
кәсіпорындарда өнімнің шығарылуын есепке алу сериялы бұйымдарға тән етіп
қолданылады,бірақол бұйымдарды құрастыратын партияларға қолданылмайды.
Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай үш түрге бөлінеді: ірі
сериялық өндіріс (өнім жағдайы үздіксіз дайындалады), сериялық (мамандану
анағұрлым тар, ал өндірістік желілер мен цехтар бойынша және технологиялық
жағынан мамандырылған), ұсақ сериялық өндіріс (жекелеген өндірістен ұсақ
сериямен өнім шығаруға арналған).
Сериялық өндірісте шығынды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялаудың нормативтік немесе қайта жасау әдістерін қолданады.
Жаппай өндіріс - ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын
өндіріс тұрпаты. Шығарылатын өнімдердің ассортименті көп болмағанымен
олардың шығарылатын мөлшері айтарлықтай көп болуы мүмкін,белгілі бір салаға
ыңғайланған жабдықтардың жоғары деңгейі және өндірістің жұмыс ырғағының
жоғары болуы өндірістің осы тұрпатына тән белгілер болып табылады.Бұл арада
әдеттегідей өнімнің және оның негізгі элементтерінің өзіндік құнын есепке
алудың және калькуляциялаудың нормативтік әдісі қолданылады.
Өндірісті ұйымдастыру типі (тұрпаты) тек шығындарды есепке алуға және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға ғана әсер етіп қоймайды, сонымен
бірге бастапқы есепті ұйымдастыруға, талдамалық есепке де әсер етеді.
Мәселен, ірі сериялық және жаппай өндірістерде шығарылатын өнім мен жалақы
ауысым (смена) ішінде өндірілген өнім рапорттарына, ал жеке-дара және ұсақ
сериялық өндірістерде — жасалған жұмыстар нарядтарымен үйлесімде көбіне
маршруттық парақтарына жазылады.
Кез-келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету
белгілі бір шығындармен байланысты, ондай есеп мынаны қамтамасыз етуі
керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік кұнын
есептеу (калькуляциялау), кызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген
өнімнің нақты шығысын толық, дер көзінде және шынайы көрсету, сондай-ақ
жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау
үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Шешімді қабылдау үшін ақпараттарды жинаған кезде белгілі бір шешім
типтерін қабылдау үшін белгілі бір шығын түрлері маңызды болуы, ал
кейбіреулері үшін сол шығындар ескерілмеуі мүмкін. Шын мәнінде, өндірістік
шығындар көптеген белгілері бойынша жіктелуі мүмкін:
- шығындардың туындайтын (пайда болатын) орындары (өндірістер,
цехтар,учаскелер) бойынша; өндіріс тізбесі (соның ішінде өндеуі) бойынша,
ал олар шығындарды есепке алу мен жоспарлау көзінде субъектінің есеп
саясатында анықталғандай етіп бөлінеді;
- қызметтер, жұмыстар және өнім түрлері бойынша; өндіріс
шығындары жекелеген түрлерінің өзіндік құнына немесе біртектес өнім
топтарына енеді;
- шығындар өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша;
тікелей — өнімнін өзіндік құнына тікелей жатқызылатын, яғни жекелеген өнім
түрлерін өндірумен байланысты болып; жанама - өнімнің өзіндік құнына
таратылып бөлінетін,яғни бірнеше өнім түрлерін өндірумен байланысты болып
бөлінеді;
- өндіріс шығындары өнімнің келеміне қатысты екіге бөлінеді:
айнымалы-шығарылған өнімнін көлемі өзгеруімен шығынның да өсуі немесе азаюы
мүмкін (негізгі материалдар мен шикі заттың шығысы, технологиялық энергия
мен отын,өндіріс жұмысшыларының жалақысы және т.б.); тұрақты - өнімнің
шығару көлемі өзгерген кезде, деңгейі өзгермейтін шығындар (өндіріс
ғимараттарын жарықтандыру мен жылытуға кеткен шығыстар, негізгі құралдардын
амортизациясы);
- шығыстар түрі бойынша;экономикалық элементтер бойынша
шығындарға: материалдық шығындар; енбек ақы шығындары; еңбек ақыдан
аударылатын аударымдар; негізгі құралдардың амортизациясы кіреді.
Шығындар басқару қызметі (функциясы) бойынша:
- өндірістік (өндіріс процесінің барысында пайда болады);
- коммерциялық (сатумен байланысты);
- әкімшілік (баскару процесімен байланысты).
Коммерциялық жене әкімшілік шығыстар кезең шығыстарына жатады, ал олар
өндірістік калькуляциялауды есептеудің негізі болып табылады, олардың
кестесін мынадай етіп салуға болады:
Кесте 1.1.
Өндірістік өзіндік құны
МатериалдарЖалақы Жалақыдан аударылатын аударымдар Үстеме шығыстар
________________________________ ___________________
________________↓_________________
Өндірістік Активтер (дайын Өндірістік
Сатылатын Сатылатын
өзіндік құнға өнім ,аяқтал- өзіндік құнға
өнімнің жұмысшылардың
қосылатын → маған өндіріс → қосылатын, →
өзіндік қызметкерлердің
шығындар және т.б.) шығындар
құны өзіндік құны
Өнімді өндірген кезінде Жұмыстарды атқарған ,
қызметтерді көрсеткен кезде
Келтірілген сызбадан байқағанымыз өзіне активтердің азаюын енгізетін
шығындар (материалдар, ақша қаражаты және т.б.) немесе міндеттемелердің
өсуіне (көбінесе кредиторлық қарыздар) әкелетін шығындар жаңа активтерді
жүзеге асырады, ал ол ресурс ретінде анықталып, өткен оқиғалардың нәтижесі
ретінде одан болашақта табыс алынатын болып күтіледі.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі
пайдаланады, оған 90 - "Негізгі өнціріс", 92 - "Көмекші өндіріс", 93 -
"Үстеме шығындар" бөлімшелерінің шоттары кіреді.
Шығындарды және өнімнін шығарылуын есепке алу мен бақылау жасауды
қамтамасыз ету үшін мынадай есеп регистрлері пайдаланылады:
"Цехтар бойынша шығындар" ведомосы, онда 90, 92 және 93 бөлімшелер
шоттары бойынша шығындар есепке алынады. 90, 92 және 93 шоттарының есебі
компьютерлендірілген кезде олар бойынша тиісті машинограмм қолданылады. Ай
соңында бухгалтерия өндіріс шығындарын жинақтауды жүзеге асырады."Цехтар
бойынша шығындар" ведомосына жазу үшін мыналар негіз болып табылады:
-"Материалдар (жалақы) шығындарын бөлу (тарату)" кестесін
әзірлеу, онда шикізат, материалдар, сатып алынған шала фабрикаттар және
өндірістің басқа да материалдық запастары көрсетіледі; өндіріс
персоналдарына төленген еңбек ақы шығыстар; еңбек ақыдан аударылатын
аударымдар
-"Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі" кестесін
әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге тиісті негізгі құрал-жабдықтар
амортизациясының сомасы көрсетіледі (13 - белімшесі шоттарының кредиті);
-"Материалдық емес активтер амортазациясының есебің" кестесін
әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге жататын амортизацияның сомасы
көрсетіледі. (11 - белімшесі шоттарынын кредиті);
-"Көмекші (қызмет көрсетуші) өндірістер мен шаруашылыктардың
көрсеткен қызметтерін бөлу" кестесін әзірлеу, онда өндірістер мен
шаруашылыктардың өнім өндіруге, жұмыстарға және көрсетілген қызметтерге
жұмсалған шығындары көрсетіледі (920 - "Көмекші ендірістер" және шоттарынын
кредиті).Өндіріс шығындарынын бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың кесте 1.2.
темеңде келтірілген.
Кесте 1.2.
Өндіріс шығындарынын бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Өндіріске жұмсалған Материалдар мен жалақы
шығышдарын көрсететін шығындарын тарату кестесін
құжаттар әзірлеу , амортизациясын
есептеу
(есептеп шығару), көмекші
өндірістің көресткен қызметін
тарату
цехтар бойынша шығындар ведомосттары (90, 92, 93 шоттар
бөлімшесінің дебиті)
Ай ішіндегі өндіріс шығындарының жинағы
Экономикалық элементтер Өндіріске жұмсалған шығындары
бойынша өндіріс туралы есеп беру
шығындарының жиынтығы
Бас кітап Бухгалтерлік баланс және басқа
да есеп берудің нысандары
Карточкалар, талдамылық есеп ведомосттары ( тапсырыс қайта
жасау, өнндірніс сатылары , т.б. бойынша)
Өндіріс шығындарының талдамалық (аналитикалық) есебі калькуляция
(есеп) объектілерінің және цехтар мен өндірістер бойынша шығын баптарының
белгіленген номенклатурасы бойынша калькуляциялык (көпжазбалық)
карточкаларда немесе ведомостарда жүргізіледі.
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай
калькуляциялау объектісіне жататындығын белгілеу үшін, есеп объектілерін,
шығын баптарын кодтайды және үстеме шығыстарын ажыратады. Ал бұл үстеме
шығыстарды баптары бойынша және шығындарды калькуляциялау объектілері
бойынша дұрыс топтастыруға мүмкіндік береді.
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін кәсіпорынның бухгалтериясы
құрамында, біртұтас болып келетін екі бухгалтерия, яғни қаржылык және
баскару бухгалтериясы болуы мүмкін.
Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарынын 10-80-бөлімшелеріне
енетін шоттарын жүргізіп, есептін Бас кітабын, кәсіпорынның балансын және
қаржылық есеп беруін жасайды.
Басқару бухгалтериясы шоттардың Бас жоспарының 90-бөлімшелеріне енетін
шоттарды пайдаланады. Ол өндіріс шығындары туралы ақпаратты қорытып,
өзіндік құнды калькуляциялайды, өндіріс шығындарының нормалары мен
нормативтерін талдап және олардың орындалуын бақылайды, өндірістегі шала
фабрикаттардың қозғалысын есепке алады, есептің бүкіл көлемінің
нормативтік, жоспарлық және талдамалық жұмыстарын атқарады. Басқару
бухгалтериясы жабық (құпия) болып келеді. Бұл өз билігінде қандай да
болмасын бір "ноу-хауды" және өндірісті басқарудың озық деңгейін
ұйымдастыруды, "жаңалықтарды" өз бәсекелестері өздерінен бұрын пайдаланып
кетпеуін қамтамасыз етеді. Сондықтан басқару бухгалтериясы ақпаратының
сыртқы тұтынушьиар үшін ғана емес, сонымен бірге осы кәсіпорынның
қызметкерлері үшін де "жабық" болуы мүмкін.
Қаржылық және басқару бухгалтериясының арасындағы өзара қарым-
қатынастар кесте 1.3 көрсетілген.
Кесте 1.3.
Қаржылық және өндірістік (басқару ) бухгалтериясының арасындағы өзара
қарым-қатынастары
Кәсіпорынның орталық бухгалтериясы
Қаржылық Есепті кезең басында аяқталмағанӨдірістік
бухгалтериясы өндірістің қалдықтары 211-214 (басқарушылық)
(10-80 бөлімше шоттарында есепке алынады Бухгалтериясы (90
шоттарында бөлімшесінің
жүргізіледі) Есепті кезеңде өнімге , шоттарында
жұмыстарға, көрсетылген жүргізіледі)
қыззметтерге жұмсалған барлық
шығындарды беріледі
Есепті кезеңде өндірістік өнімді
атқарылған жұмыстарды ,
көрсетілген қызметтерді береді
Есепті кезеңде өзі өндірген шала
фабрикаттарды өткізу үшін береді
Есепті кезеңде өндірісте
пайдаланбаған маатериалдарды ,
өндіріс қалдықтарын қайтарады
Есепті кезеңнің соңында 900,
910, 920 шоттары бойынша
аяқталмаған өндірістің өзіндік
құны беріледі
Жаңа есепті кезеңнің басында
211, 214 шоттарындағы есепке
алынған аяқталмалған өнідірістің
қалдықтары беріледі
Кәсіпорынның қар жылық бухгалтериясында аяқталмаған өндірісті есептеу
үшін 211 "Негізгі өндіріс", 212 "Өз өндірісінің шала фабрикаттары",213
"Көмекші өндіріс", 214"Басқа да" шоттары пайдаланылады. Бұл шоттардағы
топтастыру транзиттік болып табылады, онда бір-екі күнде аяқталмаған
өндіріс қалдығы есептеліп, яғни есептік кезеңнің соңында өндірістік
бухгалтериядан қаржылық бухгалтерияға беріледі (демек, 211-214 шоттары
дебеттеліп, 900,910,920,950 шоттары кредиттеледі), содан соң келесі жылдың
басында қайтадан қаржылық бухгалтериядан өндіріс бухгалтериясына
беріледі (демек, 900, 910, 920, 950 шоттары дебеттеліп, 211-214 шоттары
кредиттеледі).
Сонымен, 211-214 шоттар "бір күндік шоттар" болып табылады және оның
қалдықтары осы шоттар бойынша кәсіпорынның каржылық есеп беруіне енгізу
інарналған.
Өндіріске кеткен шығындарды есептеуге арналған шоттардың белімшесі бір
шолушы және бірнеше "транзиттік" шоттардан тұрады, онда олардың мазмұны,
пайда болған орындары және басқа да белгілері бойынша шығындар
топтастырылады.
"Транзиттік" шоттарда көрсетілген ақпараттар нақты жасалған шығындар
туралы белгілі бір ақпараттардың бөлігін көрсетеді, оны шолып (белгіленген
қағидалар мен ережелерді пайдалана отырып), шығарылған өнімнің нақты
өндірістік өзіндік құны туралы мәліметтерді алуға болады, сондай-ақөнім
бірлігі де есептелінеді. Әрбір бөлімше өз кезегі бойынша үш категорияға
бөлінеді:
шығындарға кеткен тікелей материалдар;
шығындарға кеткен тікелей жұмыс күші;
үстеме шығыстар.
1.2.Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының пайда болуы (көбеюі) және
кемуі (жабылуы) жағдайындағы есебі.
Негізгі меншікті және көмекші өндірістер , сондай-ақ үстеме шығыстар
активтер болп табылады, өйткені олар бар болуды білдіреді және активті
шоттарда бейнеленеді.Өндірістік есеп шоттарын калькуляциялық деп те атайды
, өйткені ол шоттарда шығындардың калькуляциялануы (жиынтығы) жүргізіледі.
Бұл білімннің шоттары сауда да,сақтандыру ісі мен инвестициялық қызметте,
яғни өндіріс жоқ барлық жерде болмайды.
Негізгі және көмекші өндірістер шығындарының кему ( жабылу)
жағдайларда көрсетілген шығыстар кредиті бойынша өтеді. Бұл жерде біз
шығыыстар шоттары жабылуының ерекшеліктерінне назар аударуымыз керек.
Олардың пайда болатын (көбеюінің ) жағдайында олар дебет бойынша
өтеді. Бұл жерде біз өндірістік шығыстар қандай элементтерден пайда
болатындығына назар аударуымыз керек .
Мысалы: тауарлы-материалдылық құндылықтарды өндітрістік цехтардың
мұқтаждықтарына шығыс ету. Бұл операциялар №901,911,921 өндірістегі
материалдар шоттарының дебеті бойынша бейнеленеді. Шығыстар тауарлы-
материалдық құндылықтардың жиынтығынан пайда болатындықтан шаруашылық
операциялар №201-206,208 шоттарының кредитінен №901,911,921 шоттарының
дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт Кт
Құжаттар
901,911,921 201-206,208
Материалдық есептер,
Жүкқұжаттар, шоттар,
Карточкалар
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті
шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№201-206) 1 типті Активті- активті
операиця орын алады. Яғни баланстың актиыінде тек қана өзгірістер
болады.Бір жағынан кәсіпорын өндірістерінің шығыстары көбеюді, екінші
жағынан бір мезгілде сол сомада материалдық ресурстардың мөлшері кемиді.
Мысал келтіреміз: Үстіміздеггі жылдың екінші тоқсанынды агрегаттар
цехының өндірістік мұқтаждықтарына 2005 жылы маусым айындағы цех бастығының
материалдық есебі, шектеу-алу карточкалары мен жүк құжатттарына сәйкес
8750 000 теңге сомаға табақ темір шығыс етілді. Бұл жағдайда бухгалтерлік
жазба төмендегіше болады:
Дт Кт Сома
Ескерту
901 201 8 750 000
1 типті операция
А (+) А (-)
Көмекші цехтардың өнімін негізгі өндірістсік мұқтаждықтарына шығыс
ету. Бұл операциялар №901 өндірістегі материалдар шотының дебиті бойынша
бейнеленеді.Шығыстар ккөмекші өөндірістер шығындарының жиынтығынан пайда
болатындықтан шаруашылық ооперациялар кредитінен №920 шоттың кредитінен
№901 шоттың дебетіне жазылады. Бухгалтерлің жазу төмендегіше болады:
Дт Кт
Құжаттар
901 920
Талаптар, жүк құжаттар,
шектеу-алу карточкалары
Жазудың дұрыстығыын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шот
орналасқан . Бұл жағдайда (№920) 1 типті Активті- активті операция
орын алады, яғни баланстың актиыінде тек қана өзгірістер болады.Бір жағынан
кәсіпорын өндірістерінің шығыстары көбеюді, екінші жағынан бір мезгілде сол
сомада көмекші өндірістер бойынша шығындардың мөлшері кемиді.Мысал:
Үстіміздеггі жылдың үшінші тоқсанында темір бетон бұйымдарын құю цехінің
өндірістік мұқтаждыықтарына 2005 жылы қазан айының 1 жұлдызындағы
қазандықтың №183 жүк құжатына сәйкес күмекші өндірістен 860 000 теңге
сомада өндірістік бу мен су жұмсалды. Бухгалтердік жазу төмендегіше болады:
Дт Кт Сома
Ескерту
901 920 860 000
1 типті операция
А (+) А (-)
Негізгі және көмекші өндірістегі негізгі құралдардың тозуы мен
материалдық емес активтеррдің амортизациясын есептеу. Бұл операицялар №935
негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтеррдің амортизациясы
шотының дебеті бойынша бейнеленеді. Шығындардың жиынтығы негізгі
құралдардың тозуы мен матерриалдық емес активтеррдің амортизациясы бойынша
жиналатындықтан , шаруашылық операциялар №131-134 негізгі құралдардың
тозуы , №111-116 материалдық емес активтердің амортизациясы шоттарының
кредитіне №935 шотының дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше
болады:
Дт Кт
Құжаттар
935 131,134
Негізгі құралдардың тозуы мен
111-116
материалдық емес активтердің
амортизациясын есептеу бойынша
есептер
Жазудың дұрыстығыын тексереміз: кредиттік жағында тек қана пассивті
шот орналасқан . Бұл жағдайда (№111,131) басланстың активі мен пассиві 3
типті Активті- пассивті операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның
негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтеррдің амортизациясы
бойынша шығыстары , екінші жағғынан бір мезгіілде сол сомаға негізгі
құралдардың тозуы мен материалдық емес активтеррдің амортизациясы
көбейді.Мысалы, кәсіпорында 2005 жылы тамыз айныда негізгі құралдардың
тозуын есептеу бойынша есептер мен ережелерге сәйкес 68750 теңге сомада
үйлер мен ғимараттардың тозуы есептелді. Бұл жағдайда бухгалтердік жазу
төмендегіше болады:
Дт Кт Сома
Ескерту
935 131 68750
3 типті операция
А (+) А (+)
1.3.Көмекші өндірістің шығындарының есебін жүргізу кезінде
қолданылатын бухгалтерлік жазбалар мен
толтырылатын сәйкес құжаттар
Кесте 1.4.
Операциялық мазмұны Сәйкес құжаттар Шоттар
№ корреспонденция
лары
Дебет Кредит
1 Ағымдағы кезеннің басында 213
шоттан шығындарды көмекші Бухгалтерлік анықтама, 920 213
өндірістер цехтарының есептер
аяқталмаған өндірісіне алып
өту
Көмекші өндірісте цехтары Материалдық есептер, 921 201-206
2 бойынша жұмсалған материалдықматериалдарды есептен ,
кұндылықтардың кұнын бейнелеушығару актісі 208
Көмекші цехтардың Материалдық есептер,
3 хехнологиялык максаттар ұшін жүкқұжаттар 921 920
алған бу, су, сыгылған
ауа, электркуаты жэне
т.б. лардың кұнын бейнелеу
4 Көмекші цехтардың Шот-фактуралар,
технологиялык максаттарға жүккұжаттар 921 671
жұмсалған газ, бу, электр
куаты және т.б. лар үшін
жеткізушілердің шоттарын
акцепттеу
5 Көмекші цехтар жұмысшыларыныңЖүктелімдер, тізімдер,
еңбек ақыларына жаратылған енбек ақы бойынша
шығыстарды бейнелеу есептер 922 681
6 Көмекші цехтар жұмысшыларыныңБухгалтерлік анықтама,
еңбек ақыларынан бөлінген төлемдер бойынша есептер923 635
қаржыларды бейнелеу: 923 687
- әлеуметтік салық бойынша
- бюджеттен тыс төлемдер
бойынша
7 Көмекші цехтар жұмысшыларына Бухгалтерлік
демалыс акы төлеу ұшін резерванықтамалар, есептер
(кор) есептеу 922,923685
8 Көмекші цехтардың үстеме Бухгалтерлік 924 930
шығыстарын есептен шығару анықтама, есептер
9 Көмекші цехтардың жұмыстарын Талаптар, жүкқұжаттар,
орындау мен қызметтерді материалдық есептер 921 221
көрсету үшін негізгі
цехтардың дайын өнімінің
бөлігін пайдалануы
10 Өз цехтарға өндеу үшін Мекеме бойьшша бұйрык,
берілген меншікті өндіріс жүкқұжаттар, есепті 921 212
шалафабрикаттарының кұнын карточкалар
есептен шығару
Өндіріліген өнім, орындалған Бухгалтерлік
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz