3 жас кезеңіндегі балалардың сөйлеуін дамыту
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері
1.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық мәселелері ... ... ... .6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .9
1.3 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... .14
ІІ Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының әдістемесі
2.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының жолдары ... ... ... ... ... 18
2.2 Мектепке дейінгілердің таным процестерінің дамуы ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Сөйлеу тілін қолдануды және еліктеуді дамытудың әдістемесі ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...26
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ...28
Қосымшалар
І Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері
1.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық мәселелері ... ... ... .6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .9
1.3 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... .14
ІІ Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының әдістемесі
2.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының жолдары ... ... ... ... ... 18
2.2 Мектепке дейінгілердің таным процестерінің дамуы ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Сөйлеу тілін қолдануды және еліктеуді дамытудың әдістемесі ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...26
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ...28
Қосымшалар
Сөйлеу тілін түсіну дамытудың әдіс тәсілдердің методикалық әдебиеттерге анализ жасау негізінде ерте жастағы балалардың сөйлеу тілін дамытуға бағытталған түзету жұмыстарының жүйеленген амал тәсілдері іріктелінді. Балаларды оқыту кезінде және амал тәсілдерді жүйелеу және іріктеу кезінде мынадай принциптер басшылыққа алынды.
1. Онтоногенетиалық принцип. Психикалық дамытуда сензитист кезеңде жүзеге асады. Ал сөйлеу тілін дамыту үшін сензитивт кезең 1,5 – 3 кезеңі болып табылады. Осы кезеңде бала тілдің негізгі құралдарын игереді. Онтоногенез заңдылығы қалыпты жағдайда көрініс табады. Ал жалпы тілі дамымаған балаларда ұзақ мерзімде көрініс табады. Сондықтан эксперименттік байқауды жүргізу және өңдеу сөйлеу функцияларының формаларының пайда болу бірізділігін ескере отырып жүзеге асырылды.
2. Жетекші әрекет принципі. Әлеуметтік тәжірибені игеру балада әрекет процесі кезінде жүзеге асады. Әрбір жас ерекшелік топта бала орындайтын әрекет түрлерінің ішінде біреуі жетекшілік әрекет атқарады. Д.Б.Элькониннің айтуы бойынша туғаннан үш жасқа дейін үлкендермен эмоцианалды қарым қатынас жасау және ерте жастағы баланың тұрмыстық және заттық әрекеттері тән. (6) Бұл принципті ескеру (заттық приактикалық немесе ойын) әртүрлі әрекет түрлерін қолдану кезінде баланың сөйлеу тілін дамытып, қалыптастыруға ықпал етеді. Сөйлеу және әрекет ретінде қарастыру Л.С.Выготский оның компоненттерін мынадай бөліктерге бөлді: мақсат, мотив, сөздік әсері және құрау.
1. Онтоногенетиалық принцип. Психикалық дамытуда сензитист кезеңде жүзеге асады. Ал сөйлеу тілін дамыту үшін сензитивт кезең 1,5 – 3 кезеңі болып табылады. Осы кезеңде бала тілдің негізгі құралдарын игереді. Онтоногенез заңдылығы қалыпты жағдайда көрініс табады. Ал жалпы тілі дамымаған балаларда ұзақ мерзімде көрініс табады. Сондықтан эксперименттік байқауды жүргізу және өңдеу сөйлеу функцияларының формаларының пайда болу бірізділігін ескере отырып жүзеге асырылды.
2. Жетекші әрекет принципі. Әлеуметтік тәжірибені игеру балада әрекет процесі кезінде жүзеге асады. Әрбір жас ерекшелік топта бала орындайтын әрекет түрлерінің ішінде біреуі жетекшілік әрекет атқарады. Д.Б.Элькониннің айтуы бойынша туғаннан үш жасқа дейін үлкендермен эмоцианалды қарым қатынас жасау және ерте жастағы баланың тұрмыстық және заттық әрекеттері тән. (6) Бұл принципті ескеру (заттық приактикалық немесе ойын) әртүрлі әрекет түрлерін қолдану кезінде баланың сөйлеу тілін дамытып, қалыптастыруға ықпал етеді. Сөйлеу және әрекет ретінде қарастыру Л.С.Выготский оның компоненттерін мынадай бөліктерге бөлді: мақсат, мотив, сөздік әсері және құрау.
1. Қ.Жарықбаев. «Жалпы психология» Алматы «Дарын»-2008ж
2. А.В.Петровский. «Жас және педагогикалық психология» Алматы
«Мектеп» 1978ж.
3. Н.Құлжанова. «Мектепке дейінгі тәрбие» Орынбор 1927ж
4. Абрамова ГС. Практическая психология. - М., 2001.
5. Алдамұратов. Жан тану негіздері - Алматы, 2001.
6. Бектенғалиева С.Х., Ядгарова НХ Балабақшада психологиялық
қызмет жұмысын ұйымдастыру. - Алматы, 2003.
7. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы, Қазақ университеті, 1993 ж.
8. Сәбет Бап-Баба, Жалпы психология. /Жантану негіздері/: -Алматы «Заң әдебиеті», 2003 ж.
9. Жалпы психология. Алматы: Білім, - 1996
10. Жарықбаев Қ. Психология. Оқулық:-3 - ші басылым. - Алматы: Білім, 1993 ж.
11. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері: Оқулық. -Алматы, 2002 ж.
12. Б. С. Ысқақова, Қойшыбаева Н.И. Мектепке дейінгі балалардың жеке басын қалыптастырудың психологиялық құралы. Оқу құралы. Шымкент 2002.
13. С. В. Мухина. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы Алматы «Мектеп» 1986.
14. Нұрмұхамбетова Т.Р., Рысмаханбетова Ш.Е. Тәжірибелік психология. Шымкент, 2004.
15. Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. Алматы, 1987.
16. Выготский Л.С. Собрание сочинений: в 6-ти т. Т.1: Вопросы теории и
истории психологии/ Гл.ред. А.В:Запорожец, М.; Педагогика, 1982г.
17. Жарықбаев Қ.Б. Психология негіздері. Алматы 2005ж.
18. Намазбаева Ж.И. Психология Алматы: 2005
19. СтоляренкоЛ.Д. Основы психологии Ростов на-Дону, «Феникс» 1997.
20. Тәжібаев Т. Жалпы психология – А. «Қазақ университеті», 1993
21. Темірбеков А.А., С. Балаубаев Психология. А. «Мектеп», 1966ж.
22. Рогов Е.И.Общая психология, М., «Владос» , 1995г.
23. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию: Курс лекции:
24. Сәбет Бап-Баба Жантану негіздері Алматы, «Дәнекер», 2001ж.
2. А.В.Петровский. «Жас және педагогикалық психология» Алматы
«Мектеп» 1978ж.
3. Н.Құлжанова. «Мектепке дейінгі тәрбие» Орынбор 1927ж
4. Абрамова ГС. Практическая психология. - М., 2001.
5. Алдамұратов. Жан тану негіздері - Алматы, 2001.
6. Бектенғалиева С.Х., Ядгарова НХ Балабақшада психологиялық
қызмет жұмысын ұйымдастыру. - Алматы, 2003.
7. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы, Қазақ университеті, 1993 ж.
8. Сәбет Бап-Баба, Жалпы психология. /Жантану негіздері/: -Алматы «Заң әдебиеті», 2003 ж.
9. Жалпы психология. Алматы: Білім, - 1996
10. Жарықбаев Қ. Психология. Оқулық:-3 - ші басылым. - Алматы: Білім, 1993 ж.
11. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері: Оқулық. -Алматы, 2002 ж.
12. Б. С. Ысқақова, Қойшыбаева Н.И. Мектепке дейінгі балалардың жеке басын қалыптастырудың психологиялық құралы. Оқу құралы. Шымкент 2002.
13. С. В. Мухина. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы Алматы «Мектеп» 1986.
14. Нұрмұхамбетова Т.Р., Рысмаханбетова Ш.Е. Тәжірибелік психология. Шымкент, 2004.
15. Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. Алматы, 1987.
16. Выготский Л.С. Собрание сочинений: в 6-ти т. Т.1: Вопросы теории и
истории психологии/ Гл.ред. А.В:Запорожец, М.; Педагогика, 1982г.
17. Жарықбаев Қ.Б. Психология негіздері. Алматы 2005ж.
18. Намазбаева Ж.И. Психология Алматы: 2005
19. СтоляренкоЛ.Д. Основы психологии Ростов на-Дону, «Феникс» 1997.
20. Тәжібаев Т. Жалпы психология – А. «Қазақ университеті», 1993
21. Темірбеков А.А., С. Балаубаев Психология. А. «Мектеп», 1966ж.
22. Рогов Е.И.Общая психология, М., «Владос» , 1995г.
23. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию: Курс лекции:
24. Сәбет Бап-Баба Жантану негіздері Алматы, «Дәнекер», 2001ж.
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері
1.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуына әсер ететін
факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
ІІ Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының әдістемесі
2.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының жолдары ... ... ... ... ... 18
2.2 Мектепке дейінгілердің таным процестерінің дамуы ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Сөйлеу тілін қолдануды және еліктеуді дамытудың
әдістемесі ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қосымшалар
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі: Сөйлеу тілін түсіну дамытудың әдіс тәсілдердің
методикалық әдебиеттерге анализ жасау негізінде ерте жастағы балалардың
сөйлеу тілін дамытуға бағытталған түзету жұмыстарының жүйеленген амал
тәсілдері іріктелінді. Балаларды оқыту кезінде және амал тәсілдерді жүйелеу
және іріктеу кезінде мынадай принциптер басшылыққа алынды.
1. Онтоногенетиалық принцип. Психикалық дамытуда сензитист кезеңде
жүзеге асады. Ал сөйлеу тілін дамыту үшін сензитивт кезең 1,5 – 3
кезеңі болып табылады. Осы кезеңде бала тілдің негізгі құралдарын
игереді. Онтоногенез заңдылығы қалыпты жағдайда көрініс табады. Ал
жалпы тілі дамымаған балаларда ұзақ мерзімде көрініс табады.
Сондықтан эксперименттік байқауды жүргізу және өңдеу сөйлеу
функцияларының формаларының пайда болу бірізділігін ескере отырып
жүзеге асырылды.
2. Жетекші әрекет принципі. Әлеуметтік тәжірибені игеру балада әрекет
процесі кезінде жүзеге асады. Әрбір жас ерекшелік топта бала
орындайтын әрекет түрлерінің ішінде біреуі жетекшілік әрекет
атқарады. Д.Б.Элькониннің айтуы бойынша туғаннан үш жасқа дейін
үлкендермен эмоцианалды қарым қатынас жасау және ерте жастағы
баланың тұрмыстық және заттық әрекеттері тән. (6) Бұл принципті
ескеру (заттық приактикалық немесе ойын) әртүрлі әрекет түрлерін
қолдану кезінде баланың сөйлеу тілін дамытып, қалыптастыруға ықпал
етеді. Сөйлеу және әрекет ретінде қарастыру Л.С.Выготский оның
компоненттерін мынадай бөліктерге бөлді: мақсат, мотив, сөздік
әсері және құрау. Бала сөйлеу әрекетінің кейбір ерекшелігі сөйлеу
қарым қатынасының мотивтері мен мақсатының қойылуы. Сонымен қатар,
сөйлеу мотивін қандай да бір басқа әрекетпен араластыру, мысалға:
ойын. Әртүрлі әрекет түрлерін қолдану балада сөйлеу тілін игерудің
қажеттілігін қалыптастырады. [1]
3. Сөйлеу дағдыларының біртіндеп қалыптасуы. Бұл принципті кең және
тар мағынада қарастыруға болады. Біріншіден, бұл принцип жалпы ана
тілінен игеру логикасын ашады. Баланың тілді игеру процесіне
талдау жасады А.И.Гвоздев іске асырды. Лингвистикалық аспектіде
сөйлеу тілінің дамуын анықтық ретінде бейнелеуге болады: айқай,
гуілдеу, былдырлау, сөз словосочетание сөйлеу байланыстары, сөйлей
балада өздігінен туындайды. Баланың гуілдеуі, былдырлауы баланың
айқай ерекшелігіне қарағанда стихиялық туындайды: олардың пайда
болуы үлкендермен эмоционалдық қарым қатынасымен болады. Сөйлеу
тілінің келесі этапы сөздердің т.б. (былдыр сөздер, дыбыстық
еліктеу, балама сөздер) сөз тіркестері,сөйлем т.б. Ал тар мағынада
бұл принцип айқын қолданылмайтын сөздердің қалыптасуын
қарастырады. Ерте жастан қалыпты сөйлейтін балалардың сөйлеу тілін
анықтайтын сөзді жетік игеру үшін әртүрлі жағдайда оны қайталаудың
санын қажет ететінін көрсетті. Бұл процесті мынандай сызба түрінде
көрсетуге болады.
4. Жеке және дифференцирленген ықпал ету принципі қалыпты дамуымен
балалармен сөйлеу тілі дамымаған балалардың сөйлеу тілін игеруге
бағытталған оқу жұмысы олардың кезіндегі сөйлеу әрекетінің қалпына
байланысты ерекшелену қажет. Сондықтан әдіс тәсілдер баланың психикалық
және сөйлеу тілінің даму деңгейін кемшілігін ескеру негізінде іріктелініп
және қолданылады. Сонымен қатар осы принципке негізінде әрбір балада
эмоциональды контакт және дамып қатынастар құрылды.
Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету
жөніндегі Балапан бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің 2010
жылғы 29 қаңтардағы Жаңа онжылдық – Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның
жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан
Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 қаңтардағы № 922 Жарлығымен
бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму
жоспарын іске асыру мақсатында әзірленген.
Тәуелсіздікке қол жеткізгенге дейін Қазақстанда Орталық Азиядағы ең
үздік мектепке дейінгі білім жүйесі болды, ол 7 жасқа дейінгі балалардың
шамамен 70 %-ын қамтыды.
1991 жылы 8743 балабақша болды, олардың жартысынан астамы (4868)
оңтайландыру кезеңінде жекешелендірілген, бір бөлігі бос қалған, қираған.
Жалпы, 2000 жылға дейін республикадағы балабақшалар саны 1144-ке дейін
азайды.
Республиканың тәуелсіздік жылдарында мектепке дейінгі білім жүйесі
қайта жандана бастады: балабақшалар саны өсуде, мектепке дейінгі жастағы
балаларға арналған ұйымдардың жаңа түрлері құрылуда.
2007 жылдан бастап 2009 жылдар кезеңінде 142,1 мың орындық
2557 мектепке дейінгі ұйым ашылды, оның ішінде 75 орындық 612 балабақша.
Бүгінгі күні республикада 4972 мектепке дейінгі ұйым бар, олардың 2003-
і балабақша. Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту
373 160 адамды немесе мектепке дейінгі балалар санының 38,7 %-ын құрайды.
Сонымен қатар мектепке дейінгі ұйымдардан орын алу кезегінде
260 мыңнан астам бала тұр, оның ішінде 3 жастан 6 жасқа дейінгі
147 084 мың бала.
Елдегі демографиялық процестер – республикадағы мектепке дейінгі
ұйымдардан орын алу кезегінің өсуін айқындайтын бірден бір фактор;
2008 жылдан бастап балабақшалардан орын күтушілер саны 20,8 мың балаға
өсті.
Қазақстанда соңғы 20 жылда бала тууды талдау барысы:
1990 - 1999 жылдарда туудың төмендегенін, ал 2000-2010 жылдары бала
туу орташа есеппен 13 мың адамды көрсетті, ол кейіннен мектепке дейінгі
ұйымдардан орын алу кезегі жылына 5-7 %-ға өскенімен негізделеді.
Зерттеу нысаны: Мектеп жасына дейінгі балалар.
Зерттеу мақсаты: 3 жас кезеңіндегі балалардың сөйлеуін дамыту.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы.
Зерттеу міндеттері:
-Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері;
-Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық
ерекшеліктерін зерттеу;
-Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың
ерекшеліктері;
-Сәбилік кезеңдеггі бала психикасының дамуының әдістемесі;
Зерттеу әдістері: Теориялық және эмпирикалық әдістер-үш жастағы сәбидің
психологиялық даму ерекшеліктері туралы ғылыми еңбектерге теориялық талдау
жасалынды және үш жастағы сәбидің психологиялық дамытудың жолдары
зерттелінді.
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан,
қосымшадан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері
1. Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық мәселелері
Егер нәрестенің психикалық дамуы тым қарапайым түрде кездессе, алдағы
екі жылдың ішінде психикалық дамуы ірі өзгерістерге ұшырайды. Сәбилік
жасының аяқ кезінде (3 жастағы кезі) бала ақыл-ойының дамуы жағынан едәуір
жетістікке жетіп қалады. Психолог Б. Гудинаф өзінің еңбектерінде сәбилік
жасына аса көңіл бөледі. Оның ойынша, жаңа туған бала мен үлкендердің
психикалық дамуының тең ортасы – сәбилік (3 жас) жасы дейді. Ал осындай ірі
жетістіктерге сәбилік аз уақыттың ішінде қалай жете алады? Бұл жетістікке
жетудегі себептің бірі (1 жасқа толғанда) баланың түргелеп жүруі. Тікелей
жүруге көшу бірден болмайтынын қазақтың балаға тұсау кесу дейтін ырымынан
да белгілі. Бұл жетістіктің екінші себебі: әр заттың өзіне тән қызметін
ажырату. Егер нәресте жасындағылар әр заттың қандай қызет атқаратынын
білмесе, енді ол сәбилік жасына көшкенде соның атқаратын қызметінің мәнісін
түсіне бастайды. Сәбилік психологиясының дамуына негізгі әсер ететін
фактордың бірі: оның қарапайым ойындары мен балалар бақшасында тиісті
өнерге үйренуі (сызу не үй салу т. б.). Бұл сәбиліктер үшін өзінше
әрекеттің түрлері, сондықтан ойын мен іс-әрекеттер сәбилік психологиясының
дамуына алкен әсер етеді. Мысалы, ойыншықтармен ойнау осы жас кезеңінің
аяғында кездеседі. Әуелгі кезде сәбиліктер ойыншықтардың сылдарлауына, не
бояуына мән берсе, бірақ нендей жәндіктің, не машинаның бейнесі екеніне мән
бере алмайды.
Сәбилік жасында ойыншыққа байланысты ұлдар мен қыздардың ойыны бірдей
емес. 3 жастағы қыз аюдың ойыншығын бергенде оның үстіне көйлек тігіп,
кигізіп, кішкентай тәрелкеге ас салып, қасықпен оны тамақтандырады. Ұлға
осындай ойыншық ұсынсаң ол одан бас тартып, бұл қыз балалардың қызметіне
қатысты, сондықтан оған қатысы жоқ екенін айтады. Ал ұлдар таяқты ат қып
мініп, осы менің атым жүгіретіні кездеседі. Ойынға қатысушылар аю
ойыншығы нағыз аюдың өзі емес екенін, ал таяқтың ат емес екенін өздері де
жақсы біледі. Бұл сұраққа өздері былай жауап береді: Біз әншейін ермек
үшін ойнаймыз – деп жауап береді. Ал осындай ойындағы заттарды
(ойыншықтарды) өзге заттың символы (не белгісі) деп түсіну сәбиліктердің
фантазиясын, ой-өрісін дамытуға едәуір пайдасын тигізеді.[3]
Сәбилік психикасының дамуын одан әрі өрістетуде оның сөйлеу әрекетінің
қалыптасуының ерекше маңызы бар. Осы кезден бастап сөздерден сөйлем
құрастыра бастайды. Сәбилік 3 жасқа жеткенде 1200 – 1500 сөз біледі
(осыған сәйкес 150 – 20-ге жуық морфемаларды меңгеруі мүмкін). К. Чутовский
өзінің Үштен беске дейін атты кітабында сәбиліктер қалай сөйлем құрастыра
алады және осыған байланысты икемділігі тілші ғалымдардан кем емес екенін
атап керсеткен болатын. Оның ойынша сәбиліктер тіпті ана тілінде
кездеспейтін (бұрын айтып көрмеген) жаңа сөйлемдер құрастырады. Мұның
себебі сәбилік әлі қандай сөздер айтуға болатынын не болмайтынын білмейді.
Себебі жаңа сөйлемді бірден естіп, оны қайталап отырған жоқ. Мұндай
сәтсіздіктер кейін үлкендердің көмегімен түзетіледі.
Адам тек ұғымға сүйеніп ойланбайды. Оның ой-өрісі елестету бейнелеріне
де негізделеді. Сондықтан әуелі сәбиліктің қабылдауы мен елестетуіне
тоқталайық. Сәбилік жасының бас кезінде (1,5-2 жаста) бала жан-жағына қарап
заттарды заттардан, не таныстарды таныстардан ажырата алғанымен, оның
қабылдауы әлі нашар дамыған. Сәбилік әуелгі кезде заттың тек бір қасиетіне,
не білгісіне мән беріп, өзге жағын елемейтін болады. Мысалы, сәбилік
торғай сөзді естіп, кейін осы сөзді нақты торғаймен ұшастырады да бұдан
соң торғай деген сөзді естігенде торғайдың мұрны сияқты ағашты да торғай
деп айтатын болған. Себебі торғайдың бейнесін сәбилік әлі тұтас ажырата
алмайды. Сол сияқты сәбилік танысының суретін көргенде оның көшірмесі
(бейнесі) демей, сол адамның өзі деп түсінеді. Себебі сол адамды ол танитын
болғанымен, оның тек бір мүшесін (мұрнын, не шашы мен көзін) есте
қалдырған. Ал сәбиліктің қабылдау үстінде заттың бірнеше қасиеттерінің,
соның ішінде көлемімен, ұзындығымен, өңімен, түсімен т. б. танысуға келсек,
осылар сол заттың бейнесімен бірге елестетіледі. Сәбилік жасының бастапқы
кезінде тиісті зат жоқ болса да, оның бейнесін елестету оның үзінділерінде,
не кездейсоқ жағына мән беруге негізделеді. Сәбилік жасының аяқ кезінде
бала шеңбер, төртбұрыш, үшбұрыш, тік бұрыш, көп бұрыш т.с.с.
ажыратып, соларды есінде сақтай алады. Сол кезде сәбилік негізгі түстерді (
қызыл, сары, көк, көкшіл, ақ, қара т. б.) ажыратып соларды қосымша
түстерден айыра батайды.
Сәбилік жасы кезеңіндегі екінші сигналдық жүйенің қалыптасуы. Таным
процестеріне байланысты сәбиліктің тіліне де әсер етеді. Егер біреудің
бізге таныс емес тілде сөйлеген дауысын естісек, осыған байланысты
дыбыстарды ажырата алмаймыз. Бізге сол дыбыстар тек шудан тұратындай болып
көрінеді. Мұның себебі үйренгендіктен: ана тілімізде естіген сөздер тек
белгілі тәртіпке бағынатын сияқты. Осыны фонематикалық есту деп атаймыз.
Фонематикалық есту әркімнің қабылдауының өз тіліне бейімделіп өзге тілдегі
дыбыстарды елемеуі. Осы қасиет тек сәбилік жасынан басталып,олар өз тілінің
фонематикалық есту ерекшелігін өзге тілдерден ажырата бастайды. [4]
Ж. Пиаже өзінің шығармаларында мектепке дейінгі жасты, соның ішінде
сәбилік жасын ойлау операциясына дейінгі жас деп атайды. Бұл жерде Ж. Пиаже
ойлану деген терминді – проблемалық мәселені шеше білу ретінде (есеп
шығару т. б.) қолданды. Сәбиліктерде ойланудың тек қарапайым түрлері бар,
сәбилік жасында нақты ой-әрекеті кездеспейді. Мысалы, сәбилік кубиктерден
үй құрастырып жатқанда, оның қасына келіп, не істеп жатырсың десең, осыған
ауызша жауап беруге қиналып, салған үйін бұзады да, қара! деп соны
қайтадан салады. Бұл жағдайда ойын нақты іс-әрекет үстінде қара! деп
жеткізіп отыр. Ал нақты бейне ойы деп заттардың өзін көрмей тұрғанда,
олардың бейнесін басында елестете отырып, соған тіректелетін, ойын
жеткізуді айтады. Соңғы ой амалы сәбилікте күшті дамыған.
Бала сәбилік жасының бастапқы кезінде өзін Мен дей алмай, көбіне
ол, не өзінің атымен атайды. Л. Н. Толстой бір сөзінде, ол өзінің есін
(өзі жөніндегі және өзгелер жөніндегі оқиғаларды) 2 жасымнан бастап біле
бастадым дейді. Бұл қате болар. Өйткені, сәбилік жасының аяқ кезінде (2,5
жастан асқан соң) ғана балалардың көпшілігінде есі кіре бастайды. Баланың
есінің кіруінің өзі – ол үшін үлкен жаңалық. Өйткені есі кіргеннен кейін
сәбилікте Мен деген қасиет пайда болады. Егер сәбилік жасының аяқ кезіне
дейін бала есін білмей келсе, кейін Мен деген қасиет пайда болмайды.
Сананың, яғни естің сәбилікте пайда болуы оның тілінің шығып, ойын сөйлеу
арқылы өзгелерге жеткізе алуының нәтижесінде пайда болады. Егер адам тіл
білмесе (мұндай жағдайдың болуы мүмкін емес), онда оның есі мен санасы және
Мен деген қасиеті де болмас еді.
Сәбилікте Мен деген қасиет өзін өзгелерден ажырата алудан пайда
болады. Бұл үшін сәбилік әуелі айнаға қарап, өзге кісілерден өзін
ажыратады. Оған дейін (2-2,5 жасқа дейін) зерттеушілердің айтуынша, бала
айнаның бетінде, тек таныс адамдардың бейнесін ажыратады да, өзінің
бейнесін айқын сезе алмайды. Сондықтан өзінің бар екенін (тіршілік ететінін
т. б.) сәбилік жасының аяғына дейін бала ажырата алмайды. Тіл арқылы
өзгелермен байланысып, кейін бала үшін сөйлеу қызметі өзін өзгелерден
ажыратуға мүмкіндік береді. Мысалы, сәбилік Мынау Менмін, Мен
Бұзаубаймын – деп осы сияқты сөздерінде өзін өзгелерден ажыратып отырады.
Еркелеу – сәбилік жасына тән психикалық дамудың өзіндік ерекшелігі.
Сәбилік бір істі өзім орындаймын дегенде, солардың бәрін өзбетімен орындау
оның қолынан келе бермейді. Сөйтсе де, ол өзім жасаймын дейді. Мысалы,
бәтеңкесінің бауын байлау сәбиліктің қолынан келмеуі мүмкін. Бірақ осыған
көп уақытын жіберіп, байлай алмағанда жылап, қалай байлауды маған көрсет
беп өтінеді. Сондықтан бәрін өзім орындаймын деп талаптану сол істі барлық
жағдайда жақсы меңгере алуынан емес.
Еркелеудің бір түрі, яғни дағдарыс кез сәбиліктерде түрліше
кездеседі, біреуде тым айқын, өзгелерде онша білінбейді. Ал осы менменсу
сәбилікпен дұрыс тәрбие жүргізілмесе, ерегесуге, яғни негативизмге алып
келеді. Мысалы, 3 дөңгелекті велосипедке мініп жүрген сәбилікке анасы
мінуге рұқсат етпесе, бала ызаланады. Кейін анасы міне ғой! десе,
ерегесіп енді мінбеймін деп отырып алады. Сол кезде мінбей – ақ қой!
десе, онда мінемін дейді. Демек, сәбилік үлкендердің айтқанына қарама-
қарсы іс жасағысы келеді. [5]
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың
ерекшеліктері
Тәуелсіз Қазақстанның Білім заңына орай жаңа ұлттық білім үлгісі
бойынша мектепке дейінгі баланың жеке басын тәрбиелеуде педоагогикалық
дамудың бұрыннан қалыптасқан әлеуметтік бағыттарын түбегейлі өзгеруге тура
келеді. Бұл жастағы балалардың бойында адамға тән қасиеттердің жаұсы,
өнегелі үлгілерін ойдағыдай қалыптастыру арқылы мектепке дайындау, мектепке
дейінгімекемелердің негізгі міндеті. Баланың тұнғыш рет мектеп табалдырығын
аттап,білім алуға ден қоюы оның өміріндегі дамуының негізгі кезеңі. Осы
кезеңнен бастап баланың мінезі және жеке ерекшеліктері қалыптаса бастайлды.
Балалардың мектепке дайындығына сапасына келетін болсақ,мектепке
дейінгі жаста адам өміріне қажетті психикалық және дене тәрбиесінің
сапалары қалыптасады.
Осы шақта қоршаған ортаны қабылдау, өзіне деген қарым-қатынастары, атап
айтқанда, 3-7 жас аралығында эмоциялық, танымдық, ерік сезімдері нығаяды.
Баланы мектепке дейінгі оқытудың негізгі бөлімдеріне: балалардың дене
бітімі дамуының,психикалық дамуының деңгейі және құрдастарымен, қоршаған
ортамен қарым-қатынасы жатады.
Баланы мектепке дайындықты балабақша мен мектептегі әдіс-тәсілдері
ұштастыру арқылы жүзеге асыруға болады, бірақ оларға қойылатын міндеттілік,
реттілік, ойын-әдістерін пайдалану, өз кезегімен бір-бірден жауап беру
сияқты талаптар бірдей болуға тиісті.
Арнаулы дайындық-мектепке баратын балалар санауды, әріптерді танып,
біліп қана қоймай, қоршаған орта туралы да толық түсініктері болуы керек.
Сонымен бірге таным процестерін (ес, зейін, ой-қиял, қабылдау)де дамытып
отыру қажет.
Мектепке барғанда мұғалім таным процестеріне көңіл бөліп,әр баланың
жеке ерекешеліктеріне мән беруге тиіс. Егер баланың есі жақсы дамыған
болса, ол тез қабылдап есіне сақтайды. Бала есте сақтау процесінен басқа да
салыстырып, жалпылап талдау жасауға тиісті. Сонда ғана істеген іске толық
қортынды бере алады. Осы жастағы балалардың көрген нәрселерін мағыналы
түрде қабылдауға, білуге құмарлықтары артады.
Мектепалды кезеңнің соңында баланың мінезі ерікті болады. Үлкендермен
қарым-қатынасында балалар олардың берген білімдерін бар зейінмен
қабылдайды. Балада еріктің дамуы төмен болса, берген тапсырманы түсінбей,
өз еркімен жасай алмайды. Сондықтан да мектепке баратын балалардың
үлкендермен, құрдастарымен жақсы қарым-қатынаста болуының зор маңызы бар.
Өзін-өзі нәтижесін әр-түрлі жолмен зерттеуге болады (сырттай бақылау,
сұрақ қою, белгілі бір жағдайға келтірілгенде). [6]
Ақыл-ой қабілеттерін тексеруді арнаулы тыныш бөлмеде өткізу крек. Оған
лайықты бөлме болуға тиісті. Тесттерді әр баламен жеке өткізу керек,ата-
аналарды зерттеу жұмысына қатыстыруға болады. Тестер өткізу үшін мынадай
талаптар сақталуы керек. Шарты :
а) тестерді және құралдарды алдын-ала дайындау. Әр тестерді өткізу үшін
өткізу әдісін жатқа білу қажет;
ә) тапсырманы жан-жақты құрастыру қажет,яғни бір тапсырмада бірнеше
мақсат шешіледі.
Мысалы: 1) графикалық диктант-қолдың бұлшық еттерінің дамуын
тексереді.2) Зейін тұрақтылығын тексеру ; 3) Кеңістікті бағдарлау; 4) Естің
дамуы; 5) Тестерді ойын ретінде өткізу.
Зерттеу жұмысындағы әңгімеге ата-аналардың қатысуына болмайтынын алдын-
ала ескертіп қою қажет. Осы жастағы балалардың жылдың соңына дейін
абстрактылы логикалық ойлауы жақсы дами береді. Бірақ тәжірибе түрінде,
бала затты көрмей тұрса, берген сұраққа толық жауап бере алмайды. Бала
ойлаудың барлық операциялардың жақсы қабылдауға тиісті.
Тестерді бітіргеннен кейін нәтижесін шығарып, әр ата-анаға өз баласының
бағасы айтылады. Мектепке барғанда мұғалім таным процестеріне көңіл бөліп,
әр баланың жеке ерекшелігіне мән беруге тиіс. Егер баланың есі жақсы
дамыған болса, ол тез қабылдап есінде сақтайды. Осы жастағы балалардың
көрген нәрселерін мағыналы түрде қабылдай білуге құмарлығы артады.
Демек, баланы мектепке дайындау ісінде тек қана бірігіп жұмыс
жүргізгенде ғана көздеген нәтижеге жетуге болады.
Кәмелетке толмаған балғын шақ баланың адам болып қалыптасуындағы ең
күрделі әрі қызықты шағы. Осыған қарай ғылым баланың туғаннан бастап
мектепке барғанға дейінгі кезеңін төрт топқа бөліп қарастырады.
1. Сәбиліктік шақ (туылғаннан 1 жасқа дейін);
2.Сәбилік шақ (1 жастан 3 жасқа дейін);
3.Мектеп жасына дейінгі кезең (3 жастан 7 жасқа дейін);
4.Төменгі сынып жасындағы балалар (6-7, 10-11 жас аралықтары).
Жалпы балалардың дамуының ерекшеліктері олардың іс-әрекеттерінің
түрлері мен оларды қоршаған нақтылы орталарына, көзқарастарына байланысты
болып келеді. Сондай-ақ балалық шақ кезеңіндегі қоғамның әлеуметтік-
экономикалық, этномәдени жағдайының әсері баланың болашақта қабілетінің
дамып, жеке тұлға ретінде қалыптасуына тікелей әсер етеді. Ал
жасөспірімдердің тым ерте жастан мектепке дейінгі мекемелерге тартылуы
олардың психикалық және дене–тұлғалық денсаулығын нығайтуға, тілалғыш,
салмақты болуына, ұжымдық ынтымақтастыққа, достыққа адалдық, түр-сипаты мен
бітім-болмысы мығым азаматтар болып өсіп-өнулеріне, жетіліп кемелденулеріне
ықпал етеді. Мектепке дейінгі тәрбиелеу және оқытып, үйрету ұйымдарына
жасөспірімдердің жас ерекшеліктеріне қарай мыналар жатады: балалар бақшасы,
мектепалды тәрбиелеу мен оқыту мекемелері, т.б. Осылардың ішінде
жасөспірімдердің жан-жақты жетіліп, өсіп-өнулеріне ықпалы зор ұйым-балалар
бақшалары болып саналады. [7]
Балабақша - бұл балдырғандардың ойын дамытуға, оқуға құлшынысын
арттыруға, мінез-құлқын көпшілік ортада ұстай білуге, әдептілікке,
имандылыққа, жоғары адамгершілікке баулитын, сөйтіп отбасымен қатар
жасөспірімдердің қабілет-дарындарының дамып, жан-жақты жетілулеріне тікелей
ықпал ететін әлеуметтік институт.
Балабақшада тәрбиеленуші тұлға бұл – балдырған, бүлдіршін. Балдырған –
сәби жасынан асқан ойын дамытуға, білуге ұмтылған, мінез-құлқынан
әдептілік, имандылық көріністері сүйсіндіретін бала, өсер ұрпақ. Балдырған
шақта баланың қызығушылығы, әсерленгіштігі айрықша болады да, тәрбиені,
білімді тез қабылдайды. Оқуға, ойнауға, ізденуге құмар болады, әдептілігі
қалыптасады. Осыған қарай балдырған тәрбиесі балабақшадан терең әлеуметтік,
рухани-моральдық тәрбие мен білім беруді талап етеді [8].
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың:
Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына жолдауында еліміз
дамуының жаңа кезеңінің келесі он жылға арналған бағыт-бағдарын айқындап
берген болатын. Осыған орай бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты
жетілген, бойында ұлттық сана мен психология қалыптасқан парасатты азамат
тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті. Замана
алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие
мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен
туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз
тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны
орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген
әдіс–тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып,
мектепке жан-жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе балабақшадағы
тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із
қалдырады.
Мектепке дейінгі тәрбие мәселесіне пікір білдіріп, қоғамдық ойдың
тамызығы болған алғашқы басылымдарға имене тұрып тұңғыш өлең-жырларын,
көкейде жүрген арманды ойлары мен тілектерін ұсынған, оқыған алғашқы
қарлығаштар – сауатты қазақ қыздары еді. Бұл қатарда:
Н.Құлжанова, С.Есова, А.Оразбаева, Н.Арықова, М.Хакімжанов, М.Бегалиева,
Ә.Кемелова, М.Шонанова, т.б атап айтуға болады. Мектепке дейінгі тәрбиенің
негізін қалауда Н.Құлжанованың еңбегі ерекше, оның педагогикалық ойлы
пікірлерінің медицина ілімімен сабақтасуы оның нағыз ғалымдылығын
дәлелдейді. Оның Мектептен бұрынғы тәрбие, Баланың аурулары, Баланың
күтімі, т.б еңбектері бүгінгі күнде бала тәрбиесінде маңызын жойған жоқ.
Жалпы балабақшаның алғаш дүниеге келуі шет елдерде ағылшын педагогы
Роберт Оуеннің (1771-1858) есімімен байланысты. Ол 1802 жылы пролетариат
балабақшаларына қоғамдық тәрбие беретін мектеп–балабақша ашып, қоғамдық
тәрбие ғана жан-жақты дамыған адамды қалыптастыруға мүмкіндік береді деп
тұжырымдаған.
Кейіннен неміс педагогы Фридрих Фребель 1837 жылы мектепке дейінгі
мекеме ұйымдастырып, оны балабақша деп атаған. Осындай шетелдік
тәжірибелердің негізінде Ресейде XIX ғасырдың 60 жылдары төлем ақылы жеке
адамның меншігіндегі ең алғашқы балабақшалар дүниеге келе бастаған. Атақты
педагог А.С.Макаренконың ...баланы дүниеге келген сәтінен тәрбиелеу керек
деген тұжырымдары терең орын алады және тәрбие тал бесіктен басталатынын
ескерсек, ата-бабадан бүгінгі ұрпаққа жеткен Ел боламын десең, бесігіңді
түзе деген даналық сөзі де осы мақсатпен үйлесім тапқан. Қазақ халқы осы
жайлы елдікпен ойламады деп кім айта алады?
Ойладық, әйтсе де ойдың да, арманның да жүзеге асуы өмір сүріп отырған
қоғамға, уақытқа байланысты екені даусыз. Жасыратыны жоқ, еліміз егемендік
алғанға дейін байтақ қазақ жерінде баланың бесіктегі кезінен тәй-тәй
басқан, былдырлап тілі шығып, айналасындағының бәріне арсалаңдап,
аңқалақтай қарап, анау не? деп тіл қатып, түйсігі ояна бастаған кезеңнің
тәрбиесі дейтіндей қилы-қилы, мәнді мәселелерді қозғап, тәлімгерлік әдісті
үйрететін, түбегейлі жазатын арнайы басылым, газет-журнал болмағаны шындық
[9].
Дошкольное воспитание журналын ата-аналар мен тәрбиешілер місе
тұтатын.
Бірақ бұл журнал қазақ және басқа ұлттар бүлдіршіндерінің табиғаты,
ерекшеліктері, оларға ұлттық тәрбие берудің талаптары мен соған орай
мәселелерді ескеріп, байыптап, бас қатырып жатпайтын. Қазақстан
балабақшаларының жайы мен мүдделерін ауызға да алмайтын, тиіп-қашып та
жазбайтын. Сондықтан да бізде бүлдіршіндерді отбасында, балабақшада
тәрбиелеу талаптары көбіне елеусіз қалып келгені осының салдарынан ұрпақ
тәрбиесінде халықтық педагогика, ана тілі мен салт-дәстүріне баулу, ұлттық
психология мен этика, эстетика мәселелері қалыс қалып, соның салдарынан
қазақша жетік білмейтін дүбара, шала қазақ өркендердің пайда болғаны
қазақтың тілі мен мәдениетінің шешек ата гүлденуіне кедергі жасап, келеңсіз
кесел бел алғаны хас шындық.
Әлемдік білім кеңістігінде мектепке дейінгі педагогиканың мәселелерін
шешуде тәрбиелеу мен білім берудің жаңаша жетілдірілген әдіс-тәсілдерін
іздестіру, үнемі жаңалыққа жол ашу бағыттары қарастырылуда. Осы орайда
Қазақстандағы мектепке дейінгі тәрбиені ғылыми-теориялық, педагогикалық,
әдістемелік тұрғыдан негіздеуде Ыбырай Алтынсарин атындағы білім академиясы
тарапынан ұзақ жылдар бойы ғылыми зерттеулер жүргізіліп келді. Оқытудың
жаңа бағыттары мен технологиясын іздеу, тәжірибеге енгізу нәтижесінде
әдістемелік жұмыстар жүйелене түсуде. Ең негізгі мәселе – педагогикалық
ұжымның кәсіптік шеберлігін арттыру, әр тәрбиешінің шығармашылық дамуына
жағдай туғызу, озат тәжірибені пайдалана білу, тәрбиелеу ісін
демократияландыру. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік
стандарттары мен оқу-әдістемелік кешендердің дайындалуы осының айғағы.
Балабақшада тәрбиенің негізін қалаудың тиімді жолдарын қарастырар
болсақ, ол күнделікті қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырып, мектепке
дейінгі ұйымдардағы білім сапасын арттыруға байланысты болмақ. Ол үшін
жалпы жағдайларды жақсарту басты міндет. Біріншіден, білім мен тәрбие
беруге арналған дамытушы ортаны жабдықтау қажет десек, ол мектепке дейінгі
кезеңнің өзіндік ерекшелігі мен құндылықтарын сақтайтын, баланың балалығына
бағытталуы шарт. Екіншіден, тәрбие ұйымдарының басшысы мен тәрбиеші
педагогтар қауымы кәсіби шеберліктерін үнемі шыңдап, білімін жетілдіруге
жүйелі көңіл бөліп, ұжымның шығармашылық бағыт- бағдарын айқындап, оны
жүзеге асыруға белсенділікпен ат салысуға және жағымды психологиялық
ахуалдың тұрақтануына ықпал етуі қажет. Сондай-ақ отбасының сұранысы мен
талап-тілектерін қанағаттандыру және балаға берілетін білім мен тәрбие
үдерісі жайында ата-анамен үнемі бірлескен ынтымақты негізде жұмыс істеу
өте маңызды. Әсіресе ұжымда өз еңбегінің нәтижесімен, жаңалығымен,
шығармашылықпен көзге түскен мамандарды марапаттау (мақтау қағазы, үздік
еңбек ері, орден, медальдар) өзгеге өнеге, жастарға үлгі боларлық мәртебе,
тәрбиеге тірек, білім сапасын арттыруға берік негіз болар еді. Үшіншіден,
балабақшаларда еңбек етуге толық жағдай жасалып, тәрбиелеу мен білім
берудің технологияларын сауатты меңгеріп, жаңа педагогикалық әдіс-тәсілдер
жүйесін кәсіби шеберлікпен игеріп, оны тәжірибеде пайдалануға
шығармашылықпен үлес қосып отырса құба-құп. Бұл аталған мәселелер тәрбиелеу
мен білім сапасын көтерудің жалпы жағдайлары болса, онда оған қажетті
негізгі жағдайлар ретінде төмендегі міндеттерді жүзеге асыру қажет:
балабақшадағы жұмыс істейтін бағдарлама мазмұнын жаңарту мен оны толық
меңгерудің тиімді әдіс-тәсілдерін таңдай білу;
мектепке дейінгі жастағы баланың өмірін қорғау және іс-әрекетін дұрыс
ұйымдастыру;
арнаулы мамандармен қамтамасыз ету және тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың
тиімді жолдарын меңгеру;
оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыз ету;
заттық дамытушылық ортаны жабдықтау, оның тәрбиелік ықпалды болуына көңіл
бөлу;
педагогикалық ұжымның басқа да әлеуметтік институттармен, білім беру
ұйымдарымен өзара тығыз байланыста болуы;
оқу-тәрбие жұмыстарына психологиялық қызмет көрсету;
балабақша меңгерушісі мен тәрбиешілердің кәсіби біліктілігін үнемі көтеріп
отыру;
мектепке дейінгі ұйымдарды басқарудағы жаңашылдық, ымырашылдық және кәсіби
шеберлік пен адами қасиеттердің басым болуы шарт. [10]
Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарында тағылымды тәрбиенің негізін қалау
үшін оған арнаулы мамандар дайындауды жолға қою, жоғары оқу орындарындағы
мектепке дейінгі тәрбие факультеттерінің санын да, сапасын да жақсартуға
баса назар аударылғаны жөн. Бүгінге дейінгі жоғарғы оқу орнындағы мектепке
дейінгі білім беру мамандығын, педагогикалық колледж және бакалаврлар
дайындаудың мазмұны бірін-бірі қайталайтындығы байқалуда. Сондықтан
бұлардың әр деңгейінде өзіндік күрделену мен қазіргі кезеңдегі мектепке
дейінгі тәрбиенің даму тенденциялары ескерілуі қажет. Балабақша
ұйымдарын жаңа философияға негіздей басқару, яғни жеке тұлғаға бағдарланған
мотивациялы-жүйелік тұрғыдан жүзеге асыруға мән берілсе, іс-әрекетте тиімді
қолдана білуге көңіл бөлінгені абзал. Сондай-ақ болашақ ұрпаққа білім мен
тәрбие беретін мамандарды, тәрбиеші-педагогтарды әлеуметтік жағынан
қамтамсыз ету, тұрғын үй, жатақхана беру, еңбек ақысын көтеру сияқты
мемлекет тарапынан көрсетілер қамқорлыққа зәрулік те артып отыр.
Балабақшадағы балалардың балалығын өзіне қайтару, мектептік жүйені
қайталамау, балалардың жағдайы жақсы болуы үшін педагогикалық талаптардың
орындалуы, күн кестесі кезеңдерінің жүйелі дұрыс ұйымдастырылуы, тамақтану
мерзімі мен сапасының дұрыс болуы, олардың денсаулығын сақтау, құқығын
қорғауды ата-аналармен ынтымақтастықта бірлесе еңбек ету маңызды болмақ.
Бүгінгі таңда балабақшада балалардың алған білім, білік дағдыларын
күнделікті өмірде іс-әрекетте өз тәжірибесінде қолдана білуге үйрету, яғни
өмірлік дағдыны қалыптастыру қажет.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне келетін болсақ, балабақшадағы
тағылымды тәрбиенің негізі: тәуелсіз Қазақстан Республикасын өркениетке
жеткізу жолында келер ұрпақты жоғары мәдениеттілік пен имандылыққа
тәрбиелеу; баланың бойына рухани адамгершілік қасиеттерді ерте бастан
сіңіру; жаңа ғылыми көзқарас қалыптастыру; білім мазмұнын жаңарту; оқу-
әдістемелік еңбектермен қамтамасыз ету; өз болашағына үлкен
жауапкершілікпен қарау.
Аталған ауқымды мәселелер мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарынан бастау
алатын болғандықтан олардың желісін қалпына келтіру, балабақшаларды көптеп
ашу, оны басқаруда педагогикалық менеджментті қолдану, жаңашылдықпен, тың
көзқарастармен еңбек етуге бағыт-бағдар алу кезек күттірмейтін мәселе. [11]
1.3 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуына әсер ететін факторлар
2-3 жастағы балаларға сипаттама. 1 жас - 1 жас 6 айдағы және 1 жас 6
айдан 2 жастағы балалардың дамуы және тәрбиелеу ерекшеліктері. Күн тәртібі.
Қимылдары. Заттармен жасайтын әрекеттері. Тілінің дамуы.
3 жастағы балалардың дамуы және тәрбиелеу ерекшелігі. Дене бітімінің
дамуы. Күн тәртібі. Өздігімен әрекеті. Үш жастағы балалар ойыны және
балалармен қарым-қатынасы. Оқу әрекетін ұйымдастыру.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
"Дене тәрбиесі", "дене дамуы", "дене жетілуі" ұғымдары. Мектеп жасыңа
дейінгі балалардың дене тәрбиесінің теориялық негіздері. Дене тәрбиесінің
мақсат міндеттері. Дене тәрбиесі кұралдары. Қимыл-қозғалыс белсенділігі.
Шетел ғалымдарының В.Трейер, В.Етерн, К.Бюлер және т.б
зерттеулеріндегі мектеп жасына дейінгі балаларға дене тәрбиесін беру
мәселелері. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі туралы
педагогтар мен педиатрлардың көзқарастары Бенджиман Спок. ТМД елдерінде
дене тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесінін қалыптасуы. (Е.Г.Леви-
Горниевская, П.Ф.Лесгафт, А.И.Бықова, Т.И.Осокина, ДВ.Хухлаева).
Қазақстандық ғалымдардың мектеп жасына дейінгі балалардың дене
тәрбиесі туралы педагогикалық ой-пікірлері. А.Қаржаубаев, М.Турыскелдина,
Т.Иманбеков және т.б. Қазақ халқының тәжірибесіндегі дене тәрбиесіне
байланысты салт- дәстүрі (кұрсақтағы тәрбие, нәрестені күту), спорт
түрлері, ұлттық киымылды ойындардың орны. Мәдени-гигиеналық дағдыларын
тәрбиелеу.
Ақыл-ой тәрбиесі теориясы және әдістемесі
"Ақыл-ой тәрбиесі", "Ақыл-ой дамуы" ұғымдары. Мектеп жасына дейінгі
балалардың ақыл-ой тәрбиесі туралы Я.А.Коменский, И.Г.Пестолоций,
Ф.Фребель, М.Монтессори және т.б еңбектері. Мектеп жасына дейінгі
балалардың ақыл-ойының оқыту процесінде дамуы ДЖ.Брунер, Ж.Пиаже және
т.б.
Мектеп жасына дейінгі балалардың. ақыл-ой тәрбиесінің психологиялық
негізі ( А.В.Запорожца, Л.А.Венгер, А.Г.Рузская) Ресейдегі мектеп жасына
дейінгі балаларға ақыл-ой тәрбиесін беру теориясы (Е.И.Водовозова,
П.Ф.Каптерев, Е.И.Тихеева, А.П.Усова).
Ақыл-ой тәрбиесінің мақсат, міндеттері. Ақыл-ой әрекетінің қарапайым
дағдылары мен біліктілігін қалыптастыру. Мектеп жасына дейінгі балалардың
танымдық белсенділігі және қызығушылығын қалыптастыру. Мектепке дейінгі
дидактика. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту үрдісі және ерекшеліктері.
Оқыту әдіс-тәсілдері және оның жіктелуі. Оқыту формасы. Оқыту принциптері
және моделі. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту технологиясы.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой тәрбиесінде білім жүйесінің
орны. Балабакдіада берілетін білім мазмұны. Балаларды қоршаған ортамен
таныстыру әдістемесі. Ақыл-ой тәрбесінін құралдары және шарттары. Мектеп
жасына дейінгі балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері
1.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуына әсер ететін
факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
ІІ Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының әдістемесі
2.1 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуының жолдары ... ... ... ... ... 18
2.2 Мектепке дейінгілердің таным процестерінің дамуы ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Сөйлеу тілін қолдануды және еліктеуді дамытудың
әдістемесі ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қосымшалар
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі: Сөйлеу тілін түсіну дамытудың әдіс тәсілдердің
методикалық әдебиеттерге анализ жасау негізінде ерте жастағы балалардың
сөйлеу тілін дамытуға бағытталған түзету жұмыстарының жүйеленген амал
тәсілдері іріктелінді. Балаларды оқыту кезінде және амал тәсілдерді жүйелеу
және іріктеу кезінде мынадай принциптер басшылыққа алынды.
1. Онтоногенетиалық принцип. Психикалық дамытуда сензитист кезеңде
жүзеге асады. Ал сөйлеу тілін дамыту үшін сензитивт кезең 1,5 – 3
кезеңі болып табылады. Осы кезеңде бала тілдің негізгі құралдарын
игереді. Онтоногенез заңдылығы қалыпты жағдайда көрініс табады. Ал
жалпы тілі дамымаған балаларда ұзақ мерзімде көрініс табады.
Сондықтан эксперименттік байқауды жүргізу және өңдеу сөйлеу
функцияларының формаларының пайда болу бірізділігін ескере отырып
жүзеге асырылды.
2. Жетекші әрекет принципі. Әлеуметтік тәжірибені игеру балада әрекет
процесі кезінде жүзеге асады. Әрбір жас ерекшелік топта бала
орындайтын әрекет түрлерінің ішінде біреуі жетекшілік әрекет
атқарады. Д.Б.Элькониннің айтуы бойынша туғаннан үш жасқа дейін
үлкендермен эмоцианалды қарым қатынас жасау және ерте жастағы
баланың тұрмыстық және заттық әрекеттері тән. (6) Бұл принципті
ескеру (заттық приактикалық немесе ойын) әртүрлі әрекет түрлерін
қолдану кезінде баланың сөйлеу тілін дамытып, қалыптастыруға ықпал
етеді. Сөйлеу және әрекет ретінде қарастыру Л.С.Выготский оның
компоненттерін мынадай бөліктерге бөлді: мақсат, мотив, сөздік
әсері және құрау. Бала сөйлеу әрекетінің кейбір ерекшелігі сөйлеу
қарым қатынасының мотивтері мен мақсатының қойылуы. Сонымен қатар,
сөйлеу мотивін қандай да бір басқа әрекетпен араластыру, мысалға:
ойын. Әртүрлі әрекет түрлерін қолдану балада сөйлеу тілін игерудің
қажеттілігін қалыптастырады. [1]
3. Сөйлеу дағдыларының біртіндеп қалыптасуы. Бұл принципті кең және
тар мағынада қарастыруға болады. Біріншіден, бұл принцип жалпы ана
тілінен игеру логикасын ашады. Баланың тілді игеру процесіне
талдау жасады А.И.Гвоздев іске асырды. Лингвистикалық аспектіде
сөйлеу тілінің дамуын анықтық ретінде бейнелеуге болады: айқай,
гуілдеу, былдырлау, сөз словосочетание сөйлеу байланыстары, сөйлей
балада өздігінен туындайды. Баланың гуілдеуі, былдырлауы баланың
айқай ерекшелігіне қарағанда стихиялық туындайды: олардың пайда
болуы үлкендермен эмоционалдық қарым қатынасымен болады. Сөйлеу
тілінің келесі этапы сөздердің т.б. (былдыр сөздер, дыбыстық
еліктеу, балама сөздер) сөз тіркестері,сөйлем т.б. Ал тар мағынада
бұл принцип айқын қолданылмайтын сөздердің қалыптасуын
қарастырады. Ерте жастан қалыпты сөйлейтін балалардың сөйлеу тілін
анықтайтын сөзді жетік игеру үшін әртүрлі жағдайда оны қайталаудың
санын қажет ететінін көрсетті. Бұл процесті мынандай сызба түрінде
көрсетуге болады.
4. Жеке және дифференцирленген ықпал ету принципі қалыпты дамуымен
балалармен сөйлеу тілі дамымаған балалардың сөйлеу тілін игеруге
бағытталған оқу жұмысы олардың кезіндегі сөйлеу әрекетінің қалпына
байланысты ерекшелену қажет. Сондықтан әдіс тәсілдер баланың психикалық
және сөйлеу тілінің даму деңгейін кемшілігін ескеру негізінде іріктелініп
және қолданылады. Сонымен қатар осы принципке негізінде әрбір балада
эмоциональды контакт және дамып қатынастар құрылды.
Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету
жөніндегі Балапан бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің 2010
жылғы 29 қаңтардағы Жаңа онжылдық – Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның
жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан
Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 қаңтардағы № 922 Жарлығымен
бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму
жоспарын іске асыру мақсатында әзірленген.
Тәуелсіздікке қол жеткізгенге дейін Қазақстанда Орталық Азиядағы ең
үздік мектепке дейінгі білім жүйесі болды, ол 7 жасқа дейінгі балалардың
шамамен 70 %-ын қамтыды.
1991 жылы 8743 балабақша болды, олардың жартысынан астамы (4868)
оңтайландыру кезеңінде жекешелендірілген, бір бөлігі бос қалған, қираған.
Жалпы, 2000 жылға дейін республикадағы балабақшалар саны 1144-ке дейін
азайды.
Республиканың тәуелсіздік жылдарында мектепке дейінгі білім жүйесі
қайта жандана бастады: балабақшалар саны өсуде, мектепке дейінгі жастағы
балаларға арналған ұйымдардың жаңа түрлері құрылуда.
2007 жылдан бастап 2009 жылдар кезеңінде 142,1 мың орындық
2557 мектепке дейінгі ұйым ашылды, оның ішінде 75 орындық 612 балабақша.
Бүгінгі күні республикада 4972 мектепке дейінгі ұйым бар, олардың 2003-
і балабақша. Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту
373 160 адамды немесе мектепке дейінгі балалар санының 38,7 %-ын құрайды.
Сонымен қатар мектепке дейінгі ұйымдардан орын алу кезегінде
260 мыңнан астам бала тұр, оның ішінде 3 жастан 6 жасқа дейінгі
147 084 мың бала.
Елдегі демографиялық процестер – республикадағы мектепке дейінгі
ұйымдардан орын алу кезегінің өсуін айқындайтын бірден бір фактор;
2008 жылдан бастап балабақшалардан орын күтушілер саны 20,8 мың балаға
өсті.
Қазақстанда соңғы 20 жылда бала тууды талдау барысы:
1990 - 1999 жылдарда туудың төмендегенін, ал 2000-2010 жылдары бала
туу орташа есеппен 13 мың адамды көрсетті, ол кейіннен мектепке дейінгі
ұйымдардан орын алу кезегі жылына 5-7 %-ға өскенімен негізделеді.
Зерттеу нысаны: Мектеп жасына дейінгі балалар.
Зерттеу мақсаты: 3 жас кезеңіндегі балалардың сөйлеуін дамыту.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы.
Зерттеу міндеттері:
-Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері;
-Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық
ерекшеліктерін зерттеу;
-Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың
ерекшеліктері;
-Сәбилік кезеңдеггі бала психикасының дамуының әдістемесі;
Зерттеу әдістері: Теориялық және эмпирикалық әдістер-үш жастағы сәбидің
психологиялық даму ерекшеліктері туралы ғылыми еңбектерге теориялық талдау
жасалынды және үш жастағы сәбидің психологиялық дамытудың жолдары
зерттелінді.
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан,
қосымшадан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың теориялық негіздері
1. Сәбилік кезеңдегі бала психикасын дамытудың психологиялық мәселелері
Егер нәрестенің психикалық дамуы тым қарапайым түрде кездессе, алдағы
екі жылдың ішінде психикалық дамуы ірі өзгерістерге ұшырайды. Сәбилік
жасының аяқ кезінде (3 жастағы кезі) бала ақыл-ойының дамуы жағынан едәуір
жетістікке жетіп қалады. Психолог Б. Гудинаф өзінің еңбектерінде сәбилік
жасына аса көңіл бөледі. Оның ойынша, жаңа туған бала мен үлкендердің
психикалық дамуының тең ортасы – сәбилік (3 жас) жасы дейді. Ал осындай ірі
жетістіктерге сәбилік аз уақыттың ішінде қалай жете алады? Бұл жетістікке
жетудегі себептің бірі (1 жасқа толғанда) баланың түргелеп жүруі. Тікелей
жүруге көшу бірден болмайтынын қазақтың балаға тұсау кесу дейтін ырымынан
да белгілі. Бұл жетістіктің екінші себебі: әр заттың өзіне тән қызметін
ажырату. Егер нәресте жасындағылар әр заттың қандай қызет атқаратынын
білмесе, енді ол сәбилік жасына көшкенде соның атқаратын қызметінің мәнісін
түсіне бастайды. Сәбилік психологиясының дамуына негізгі әсер ететін
фактордың бірі: оның қарапайым ойындары мен балалар бақшасында тиісті
өнерге үйренуі (сызу не үй салу т. б.). Бұл сәбиліктер үшін өзінше
әрекеттің түрлері, сондықтан ойын мен іс-әрекеттер сәбилік психологиясының
дамуына алкен әсер етеді. Мысалы, ойыншықтармен ойнау осы жас кезеңінің
аяғында кездеседі. Әуелгі кезде сәбиліктер ойыншықтардың сылдарлауына, не
бояуына мән берсе, бірақ нендей жәндіктің, не машинаның бейнесі екеніне мән
бере алмайды.
Сәбилік жасында ойыншыққа байланысты ұлдар мен қыздардың ойыны бірдей
емес. 3 жастағы қыз аюдың ойыншығын бергенде оның үстіне көйлек тігіп,
кигізіп, кішкентай тәрелкеге ас салып, қасықпен оны тамақтандырады. Ұлға
осындай ойыншық ұсынсаң ол одан бас тартып, бұл қыз балалардың қызметіне
қатысты, сондықтан оған қатысы жоқ екенін айтады. Ал ұлдар таяқты ат қып
мініп, осы менің атым жүгіретіні кездеседі. Ойынға қатысушылар аю
ойыншығы нағыз аюдың өзі емес екенін, ал таяқтың ат емес екенін өздері де
жақсы біледі. Бұл сұраққа өздері былай жауап береді: Біз әншейін ермек
үшін ойнаймыз – деп жауап береді. Ал осындай ойындағы заттарды
(ойыншықтарды) өзге заттың символы (не белгісі) деп түсіну сәбиліктердің
фантазиясын, ой-өрісін дамытуға едәуір пайдасын тигізеді.[3]
Сәбилік психикасының дамуын одан әрі өрістетуде оның сөйлеу әрекетінің
қалыптасуының ерекше маңызы бар. Осы кезден бастап сөздерден сөйлем
құрастыра бастайды. Сәбилік 3 жасқа жеткенде 1200 – 1500 сөз біледі
(осыған сәйкес 150 – 20-ге жуық морфемаларды меңгеруі мүмкін). К. Чутовский
өзінің Үштен беске дейін атты кітабында сәбиліктер қалай сөйлем құрастыра
алады және осыған байланысты икемділігі тілші ғалымдардан кем емес екенін
атап керсеткен болатын. Оның ойынша сәбиліктер тіпті ана тілінде
кездеспейтін (бұрын айтып көрмеген) жаңа сөйлемдер құрастырады. Мұның
себебі сәбилік әлі қандай сөздер айтуға болатынын не болмайтынын білмейді.
Себебі жаңа сөйлемді бірден естіп, оны қайталап отырған жоқ. Мұндай
сәтсіздіктер кейін үлкендердің көмегімен түзетіледі.
Адам тек ұғымға сүйеніп ойланбайды. Оның ой-өрісі елестету бейнелеріне
де негізделеді. Сондықтан әуелі сәбиліктің қабылдауы мен елестетуіне
тоқталайық. Сәбилік жасының бас кезінде (1,5-2 жаста) бала жан-жағына қарап
заттарды заттардан, не таныстарды таныстардан ажырата алғанымен, оның
қабылдауы әлі нашар дамыған. Сәбилік әуелгі кезде заттың тек бір қасиетіне,
не білгісіне мән беріп, өзге жағын елемейтін болады. Мысалы, сәбилік
торғай сөзді естіп, кейін осы сөзді нақты торғаймен ұшастырады да бұдан
соң торғай деген сөзді естігенде торғайдың мұрны сияқты ағашты да торғай
деп айтатын болған. Себебі торғайдың бейнесін сәбилік әлі тұтас ажырата
алмайды. Сол сияқты сәбилік танысының суретін көргенде оның көшірмесі
(бейнесі) демей, сол адамның өзі деп түсінеді. Себебі сол адамды ол танитын
болғанымен, оның тек бір мүшесін (мұрнын, не шашы мен көзін) есте
қалдырған. Ал сәбиліктің қабылдау үстінде заттың бірнеше қасиеттерінің,
соның ішінде көлемімен, ұзындығымен, өңімен, түсімен т. б. танысуға келсек,
осылар сол заттың бейнесімен бірге елестетіледі. Сәбилік жасының бастапқы
кезінде тиісті зат жоқ болса да, оның бейнесін елестету оның үзінділерінде,
не кездейсоқ жағына мән беруге негізделеді. Сәбилік жасының аяқ кезінде
бала шеңбер, төртбұрыш, үшбұрыш, тік бұрыш, көп бұрыш т.с.с.
ажыратып, соларды есінде сақтай алады. Сол кезде сәбилік негізгі түстерді (
қызыл, сары, көк, көкшіл, ақ, қара т. б.) ажыратып соларды қосымша
түстерден айыра батайды.
Сәбилік жасы кезеңіндегі екінші сигналдық жүйенің қалыптасуы. Таным
процестеріне байланысты сәбиліктің тіліне де әсер етеді. Егер біреудің
бізге таныс емес тілде сөйлеген дауысын естісек, осыған байланысты
дыбыстарды ажырата алмаймыз. Бізге сол дыбыстар тек шудан тұратындай болып
көрінеді. Мұның себебі үйренгендіктен: ана тілімізде естіген сөздер тек
белгілі тәртіпке бағынатын сияқты. Осыны фонематикалық есту деп атаймыз.
Фонематикалық есту әркімнің қабылдауының өз тіліне бейімделіп өзге тілдегі
дыбыстарды елемеуі. Осы қасиет тек сәбилік жасынан басталып,олар өз тілінің
фонематикалық есту ерекшелігін өзге тілдерден ажырата бастайды. [4]
Ж. Пиаже өзінің шығармаларында мектепке дейінгі жасты, соның ішінде
сәбилік жасын ойлау операциясына дейінгі жас деп атайды. Бұл жерде Ж. Пиаже
ойлану деген терминді – проблемалық мәселені шеше білу ретінде (есеп
шығару т. б.) қолданды. Сәбиліктерде ойланудың тек қарапайым түрлері бар,
сәбилік жасында нақты ой-әрекеті кездеспейді. Мысалы, сәбилік кубиктерден
үй құрастырып жатқанда, оның қасына келіп, не істеп жатырсың десең, осыған
ауызша жауап беруге қиналып, салған үйін бұзады да, қара! деп соны
қайтадан салады. Бұл жағдайда ойын нақты іс-әрекет үстінде қара! деп
жеткізіп отыр. Ал нақты бейне ойы деп заттардың өзін көрмей тұрғанда,
олардың бейнесін басында елестете отырып, соған тіректелетін, ойын
жеткізуді айтады. Соңғы ой амалы сәбилікте күшті дамыған.
Бала сәбилік жасының бастапқы кезінде өзін Мен дей алмай, көбіне
ол, не өзінің атымен атайды. Л. Н. Толстой бір сөзінде, ол өзінің есін
(өзі жөніндегі және өзгелер жөніндегі оқиғаларды) 2 жасымнан бастап біле
бастадым дейді. Бұл қате болар. Өйткені, сәбилік жасының аяқ кезінде (2,5
жастан асқан соң) ғана балалардың көпшілігінде есі кіре бастайды. Баланың
есінің кіруінің өзі – ол үшін үлкен жаңалық. Өйткені есі кіргеннен кейін
сәбилікте Мен деген қасиет пайда болады. Егер сәбилік жасының аяқ кезіне
дейін бала есін білмей келсе, кейін Мен деген қасиет пайда болмайды.
Сананың, яғни естің сәбилікте пайда болуы оның тілінің шығып, ойын сөйлеу
арқылы өзгелерге жеткізе алуының нәтижесінде пайда болады. Егер адам тіл
білмесе (мұндай жағдайдың болуы мүмкін емес), онда оның есі мен санасы және
Мен деген қасиеті де болмас еді.
Сәбилікте Мен деген қасиет өзін өзгелерден ажырата алудан пайда
болады. Бұл үшін сәбилік әуелі айнаға қарап, өзге кісілерден өзін
ажыратады. Оған дейін (2-2,5 жасқа дейін) зерттеушілердің айтуынша, бала
айнаның бетінде, тек таныс адамдардың бейнесін ажыратады да, өзінің
бейнесін айқын сезе алмайды. Сондықтан өзінің бар екенін (тіршілік ететінін
т. б.) сәбилік жасының аяғына дейін бала ажырата алмайды. Тіл арқылы
өзгелермен байланысып, кейін бала үшін сөйлеу қызметі өзін өзгелерден
ажыратуға мүмкіндік береді. Мысалы, сәбилік Мынау Менмін, Мен
Бұзаубаймын – деп осы сияқты сөздерінде өзін өзгелерден ажыратып отырады.
Еркелеу – сәбилік жасына тән психикалық дамудың өзіндік ерекшелігі.
Сәбилік бір істі өзім орындаймын дегенде, солардың бәрін өзбетімен орындау
оның қолынан келе бермейді. Сөйтсе де, ол өзім жасаймын дейді. Мысалы,
бәтеңкесінің бауын байлау сәбиліктің қолынан келмеуі мүмкін. Бірақ осыған
көп уақытын жіберіп, байлай алмағанда жылап, қалай байлауды маған көрсет
беп өтінеді. Сондықтан бәрін өзім орындаймын деп талаптану сол істі барлық
жағдайда жақсы меңгере алуынан емес.
Еркелеудің бір түрі, яғни дағдарыс кез сәбиліктерде түрліше
кездеседі, біреуде тым айқын, өзгелерде онша білінбейді. Ал осы менменсу
сәбилікпен дұрыс тәрбие жүргізілмесе, ерегесуге, яғни негативизмге алып
келеді. Мысалы, 3 дөңгелекті велосипедке мініп жүрген сәбилікке анасы
мінуге рұқсат етпесе, бала ызаланады. Кейін анасы міне ғой! десе,
ерегесіп енді мінбеймін деп отырып алады. Сол кезде мінбей – ақ қой!
десе, онда мінемін дейді. Демек, сәбилік үлкендердің айтқанына қарама-
қарсы іс жасағысы келеді. [5]
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық әрекетін дамытудың
ерекшеліктері
Тәуелсіз Қазақстанның Білім заңына орай жаңа ұлттық білім үлгісі
бойынша мектепке дейінгі баланың жеке басын тәрбиелеуде педоагогикалық
дамудың бұрыннан қалыптасқан әлеуметтік бағыттарын түбегейлі өзгеруге тура
келеді. Бұл жастағы балалардың бойында адамға тән қасиеттердің жаұсы,
өнегелі үлгілерін ойдағыдай қалыптастыру арқылы мектепке дайындау, мектепке
дейінгімекемелердің негізгі міндеті. Баланың тұнғыш рет мектеп табалдырығын
аттап,білім алуға ден қоюы оның өміріндегі дамуының негізгі кезеңі. Осы
кезеңнен бастап баланың мінезі және жеке ерекшеліктері қалыптаса бастайлды.
Балалардың мектепке дайындығына сапасына келетін болсақ,мектепке
дейінгі жаста адам өміріне қажетті психикалық және дене тәрбиесінің
сапалары қалыптасады.
Осы шақта қоршаған ортаны қабылдау, өзіне деген қарым-қатынастары, атап
айтқанда, 3-7 жас аралығында эмоциялық, танымдық, ерік сезімдері нығаяды.
Баланы мектепке дейінгі оқытудың негізгі бөлімдеріне: балалардың дене
бітімі дамуының,психикалық дамуының деңгейі және құрдастарымен, қоршаған
ортамен қарым-қатынасы жатады.
Баланы мектепке дайындықты балабақша мен мектептегі әдіс-тәсілдері
ұштастыру арқылы жүзеге асыруға болады, бірақ оларға қойылатын міндеттілік,
реттілік, ойын-әдістерін пайдалану, өз кезегімен бір-бірден жауап беру
сияқты талаптар бірдей болуға тиісті.
Арнаулы дайындық-мектепке баратын балалар санауды, әріптерді танып,
біліп қана қоймай, қоршаған орта туралы да толық түсініктері болуы керек.
Сонымен бірге таным процестерін (ес, зейін, ой-қиял, қабылдау)де дамытып
отыру қажет.
Мектепке барғанда мұғалім таным процестеріне көңіл бөліп,әр баланың
жеке ерекешеліктеріне мән беруге тиіс. Егер баланың есі жақсы дамыған
болса, ол тез қабылдап есіне сақтайды. Бала есте сақтау процесінен басқа да
салыстырып, жалпылап талдау жасауға тиісті. Сонда ғана істеген іске толық
қортынды бере алады. Осы жастағы балалардың көрген нәрселерін мағыналы
түрде қабылдауға, білуге құмарлықтары артады.
Мектепалды кезеңнің соңында баланың мінезі ерікті болады. Үлкендермен
қарым-қатынасында балалар олардың берген білімдерін бар зейінмен
қабылдайды. Балада еріктің дамуы төмен болса, берген тапсырманы түсінбей,
өз еркімен жасай алмайды. Сондықтан да мектепке баратын балалардың
үлкендермен, құрдастарымен жақсы қарым-қатынаста болуының зор маңызы бар.
Өзін-өзі нәтижесін әр-түрлі жолмен зерттеуге болады (сырттай бақылау,
сұрақ қою, белгілі бір жағдайға келтірілгенде). [6]
Ақыл-ой қабілеттерін тексеруді арнаулы тыныш бөлмеде өткізу крек. Оған
лайықты бөлме болуға тиісті. Тесттерді әр баламен жеке өткізу керек,ата-
аналарды зерттеу жұмысына қатыстыруға болады. Тестер өткізу үшін мынадай
талаптар сақталуы керек. Шарты :
а) тестерді және құралдарды алдын-ала дайындау. Әр тестерді өткізу үшін
өткізу әдісін жатқа білу қажет;
ә) тапсырманы жан-жақты құрастыру қажет,яғни бір тапсырмада бірнеше
мақсат шешіледі.
Мысалы: 1) графикалық диктант-қолдың бұлшық еттерінің дамуын
тексереді.2) Зейін тұрақтылығын тексеру ; 3) Кеңістікті бағдарлау; 4) Естің
дамуы; 5) Тестерді ойын ретінде өткізу.
Зерттеу жұмысындағы әңгімеге ата-аналардың қатысуына болмайтынын алдын-
ала ескертіп қою қажет. Осы жастағы балалардың жылдың соңына дейін
абстрактылы логикалық ойлауы жақсы дами береді. Бірақ тәжірибе түрінде,
бала затты көрмей тұрса, берген сұраққа толық жауап бере алмайды. Бала
ойлаудың барлық операциялардың жақсы қабылдауға тиісті.
Тестерді бітіргеннен кейін нәтижесін шығарып, әр ата-анаға өз баласының
бағасы айтылады. Мектепке барғанда мұғалім таным процестеріне көңіл бөліп,
әр баланың жеке ерекшелігіне мән беруге тиіс. Егер баланың есі жақсы
дамыған болса, ол тез қабылдап есінде сақтайды. Осы жастағы балалардың
көрген нәрселерін мағыналы түрде қабылдай білуге құмарлығы артады.
Демек, баланы мектепке дайындау ісінде тек қана бірігіп жұмыс
жүргізгенде ғана көздеген нәтижеге жетуге болады.
Кәмелетке толмаған балғын шақ баланың адам болып қалыптасуындағы ең
күрделі әрі қызықты шағы. Осыған қарай ғылым баланың туғаннан бастап
мектепке барғанға дейінгі кезеңін төрт топқа бөліп қарастырады.
1. Сәбиліктік шақ (туылғаннан 1 жасқа дейін);
2.Сәбилік шақ (1 жастан 3 жасқа дейін);
3.Мектеп жасына дейінгі кезең (3 жастан 7 жасқа дейін);
4.Төменгі сынып жасындағы балалар (6-7, 10-11 жас аралықтары).
Жалпы балалардың дамуының ерекшеліктері олардың іс-әрекеттерінің
түрлері мен оларды қоршаған нақтылы орталарына, көзқарастарына байланысты
болып келеді. Сондай-ақ балалық шақ кезеңіндегі қоғамның әлеуметтік-
экономикалық, этномәдени жағдайының әсері баланың болашақта қабілетінің
дамып, жеке тұлға ретінде қалыптасуына тікелей әсер етеді. Ал
жасөспірімдердің тым ерте жастан мектепке дейінгі мекемелерге тартылуы
олардың психикалық және дене–тұлғалық денсаулығын нығайтуға, тілалғыш,
салмақты болуына, ұжымдық ынтымақтастыққа, достыққа адалдық, түр-сипаты мен
бітім-болмысы мығым азаматтар болып өсіп-өнулеріне, жетіліп кемелденулеріне
ықпал етеді. Мектепке дейінгі тәрбиелеу және оқытып, үйрету ұйымдарына
жасөспірімдердің жас ерекшеліктеріне қарай мыналар жатады: балалар бақшасы,
мектепалды тәрбиелеу мен оқыту мекемелері, т.б. Осылардың ішінде
жасөспірімдердің жан-жақты жетіліп, өсіп-өнулеріне ықпалы зор ұйым-балалар
бақшалары болып саналады. [7]
Балабақша - бұл балдырғандардың ойын дамытуға, оқуға құлшынысын
арттыруға, мінез-құлқын көпшілік ортада ұстай білуге, әдептілікке,
имандылыққа, жоғары адамгершілікке баулитын, сөйтіп отбасымен қатар
жасөспірімдердің қабілет-дарындарының дамып, жан-жақты жетілулеріне тікелей
ықпал ететін әлеуметтік институт.
Балабақшада тәрбиеленуші тұлға бұл – балдырған, бүлдіршін. Балдырған –
сәби жасынан асқан ойын дамытуға, білуге ұмтылған, мінез-құлқынан
әдептілік, имандылық көріністері сүйсіндіретін бала, өсер ұрпақ. Балдырған
шақта баланың қызығушылығы, әсерленгіштігі айрықша болады да, тәрбиені,
білімді тез қабылдайды. Оқуға, ойнауға, ізденуге құмар болады, әдептілігі
қалыптасады. Осыған қарай балдырған тәрбиесі балабақшадан терең әлеуметтік,
рухани-моральдық тәрбие мен білім беруді талап етеді [8].
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың:
Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына жолдауында еліміз
дамуының жаңа кезеңінің келесі он жылға арналған бағыт-бағдарын айқындап
берген болатын. Осыған орай бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты
жетілген, бойында ұлттық сана мен психология қалыптасқан парасатты азамат
тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті. Замана
алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие
мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен
туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз
тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны
орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген
әдіс–тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып,
мектепке жан-жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе балабақшадағы
тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із
қалдырады.
Мектепке дейінгі тәрбие мәселесіне пікір білдіріп, қоғамдық ойдың
тамызығы болған алғашқы басылымдарға имене тұрып тұңғыш өлең-жырларын,
көкейде жүрген арманды ойлары мен тілектерін ұсынған, оқыған алғашқы
қарлығаштар – сауатты қазақ қыздары еді. Бұл қатарда:
Н.Құлжанова, С.Есова, А.Оразбаева, Н.Арықова, М.Хакімжанов, М.Бегалиева,
Ә.Кемелова, М.Шонанова, т.б атап айтуға болады. Мектепке дейінгі тәрбиенің
негізін қалауда Н.Құлжанованың еңбегі ерекше, оның педагогикалық ойлы
пікірлерінің медицина ілімімен сабақтасуы оның нағыз ғалымдылығын
дәлелдейді. Оның Мектептен бұрынғы тәрбие, Баланың аурулары, Баланың
күтімі, т.б еңбектері бүгінгі күнде бала тәрбиесінде маңызын жойған жоқ.
Жалпы балабақшаның алғаш дүниеге келуі шет елдерде ағылшын педагогы
Роберт Оуеннің (1771-1858) есімімен байланысты. Ол 1802 жылы пролетариат
балабақшаларына қоғамдық тәрбие беретін мектеп–балабақша ашып, қоғамдық
тәрбие ғана жан-жақты дамыған адамды қалыптастыруға мүмкіндік береді деп
тұжырымдаған.
Кейіннен неміс педагогы Фридрих Фребель 1837 жылы мектепке дейінгі
мекеме ұйымдастырып, оны балабақша деп атаған. Осындай шетелдік
тәжірибелердің негізінде Ресейде XIX ғасырдың 60 жылдары төлем ақылы жеке
адамның меншігіндегі ең алғашқы балабақшалар дүниеге келе бастаған. Атақты
педагог А.С.Макаренконың ...баланы дүниеге келген сәтінен тәрбиелеу керек
деген тұжырымдары терең орын алады және тәрбие тал бесіктен басталатынын
ескерсек, ата-бабадан бүгінгі ұрпаққа жеткен Ел боламын десең, бесігіңді
түзе деген даналық сөзі де осы мақсатпен үйлесім тапқан. Қазақ халқы осы
жайлы елдікпен ойламады деп кім айта алады?
Ойладық, әйтсе де ойдың да, арманның да жүзеге асуы өмір сүріп отырған
қоғамға, уақытқа байланысты екені даусыз. Жасыратыны жоқ, еліміз егемендік
алғанға дейін байтақ қазақ жерінде баланың бесіктегі кезінен тәй-тәй
басқан, былдырлап тілі шығып, айналасындағының бәріне арсалаңдап,
аңқалақтай қарап, анау не? деп тіл қатып, түйсігі ояна бастаған кезеңнің
тәрбиесі дейтіндей қилы-қилы, мәнді мәселелерді қозғап, тәлімгерлік әдісті
үйрететін, түбегейлі жазатын арнайы басылым, газет-журнал болмағаны шындық
[9].
Дошкольное воспитание журналын ата-аналар мен тәрбиешілер місе
тұтатын.
Бірақ бұл журнал қазақ және басқа ұлттар бүлдіршіндерінің табиғаты,
ерекшеліктері, оларға ұлттық тәрбие берудің талаптары мен соған орай
мәселелерді ескеріп, байыптап, бас қатырып жатпайтын. Қазақстан
балабақшаларының жайы мен мүдделерін ауызға да алмайтын, тиіп-қашып та
жазбайтын. Сондықтан да бізде бүлдіршіндерді отбасында, балабақшада
тәрбиелеу талаптары көбіне елеусіз қалып келгені осының салдарынан ұрпақ
тәрбиесінде халықтық педагогика, ана тілі мен салт-дәстүріне баулу, ұлттық
психология мен этика, эстетика мәселелері қалыс қалып, соның салдарынан
қазақша жетік білмейтін дүбара, шала қазақ өркендердің пайда болғаны
қазақтың тілі мен мәдениетінің шешек ата гүлденуіне кедергі жасап, келеңсіз
кесел бел алғаны хас шындық.
Әлемдік білім кеңістігінде мектепке дейінгі педагогиканың мәселелерін
шешуде тәрбиелеу мен білім берудің жаңаша жетілдірілген әдіс-тәсілдерін
іздестіру, үнемі жаңалыққа жол ашу бағыттары қарастырылуда. Осы орайда
Қазақстандағы мектепке дейінгі тәрбиені ғылыми-теориялық, педагогикалық,
әдістемелік тұрғыдан негіздеуде Ыбырай Алтынсарин атындағы білім академиясы
тарапынан ұзақ жылдар бойы ғылыми зерттеулер жүргізіліп келді. Оқытудың
жаңа бағыттары мен технологиясын іздеу, тәжірибеге енгізу нәтижесінде
әдістемелік жұмыстар жүйелене түсуде. Ең негізгі мәселе – педагогикалық
ұжымның кәсіптік шеберлігін арттыру, әр тәрбиешінің шығармашылық дамуына
жағдай туғызу, озат тәжірибені пайдалана білу, тәрбиелеу ісін
демократияландыру. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік
стандарттары мен оқу-әдістемелік кешендердің дайындалуы осының айғағы.
Балабақшада тәрбиенің негізін қалаудың тиімді жолдарын қарастырар
болсақ, ол күнделікті қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырып, мектепке
дейінгі ұйымдардағы білім сапасын арттыруға байланысты болмақ. Ол үшін
жалпы жағдайларды жақсарту басты міндет. Біріншіден, білім мен тәрбие
беруге арналған дамытушы ортаны жабдықтау қажет десек, ол мектепке дейінгі
кезеңнің өзіндік ерекшелігі мен құндылықтарын сақтайтын, баланың балалығына
бағытталуы шарт. Екіншіден, тәрбие ұйымдарының басшысы мен тәрбиеші
педагогтар қауымы кәсіби шеберліктерін үнемі шыңдап, білімін жетілдіруге
жүйелі көңіл бөліп, ұжымның шығармашылық бағыт- бағдарын айқындап, оны
жүзеге асыруға белсенділікпен ат салысуға және жағымды психологиялық
ахуалдың тұрақтануына ықпал етуі қажет. Сондай-ақ отбасының сұранысы мен
талап-тілектерін қанағаттандыру және балаға берілетін білім мен тәрбие
үдерісі жайында ата-анамен үнемі бірлескен ынтымақты негізде жұмыс істеу
өте маңызды. Әсіресе ұжымда өз еңбегінің нәтижесімен, жаңалығымен,
шығармашылықпен көзге түскен мамандарды марапаттау (мақтау қағазы, үздік
еңбек ері, орден, медальдар) өзгеге өнеге, жастарға үлгі боларлық мәртебе,
тәрбиеге тірек, білім сапасын арттыруға берік негіз болар еді. Үшіншіден,
балабақшаларда еңбек етуге толық жағдай жасалып, тәрбиелеу мен білім
берудің технологияларын сауатты меңгеріп, жаңа педагогикалық әдіс-тәсілдер
жүйесін кәсіби шеберлікпен игеріп, оны тәжірибеде пайдалануға
шығармашылықпен үлес қосып отырса құба-құп. Бұл аталған мәселелер тәрбиелеу
мен білім сапасын көтерудің жалпы жағдайлары болса, онда оған қажетті
негізгі жағдайлар ретінде төмендегі міндеттерді жүзеге асыру қажет:
балабақшадағы жұмыс істейтін бағдарлама мазмұнын жаңарту мен оны толық
меңгерудің тиімді әдіс-тәсілдерін таңдай білу;
мектепке дейінгі жастағы баланың өмірін қорғау және іс-әрекетін дұрыс
ұйымдастыру;
арнаулы мамандармен қамтамасыз ету және тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың
тиімді жолдарын меңгеру;
оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыз ету;
заттық дамытушылық ортаны жабдықтау, оның тәрбиелік ықпалды болуына көңіл
бөлу;
педагогикалық ұжымның басқа да әлеуметтік институттармен, білім беру
ұйымдарымен өзара тығыз байланыста болуы;
оқу-тәрбие жұмыстарына психологиялық қызмет көрсету;
балабақша меңгерушісі мен тәрбиешілердің кәсіби біліктілігін үнемі көтеріп
отыру;
мектепке дейінгі ұйымдарды басқарудағы жаңашылдық, ымырашылдық және кәсіби
шеберлік пен адами қасиеттердің басым болуы шарт. [10]
Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарында тағылымды тәрбиенің негізін қалау
үшін оған арнаулы мамандар дайындауды жолға қою, жоғары оқу орындарындағы
мектепке дейінгі тәрбие факультеттерінің санын да, сапасын да жақсартуға
баса назар аударылғаны жөн. Бүгінге дейінгі жоғарғы оқу орнындағы мектепке
дейінгі білім беру мамандығын, педагогикалық колледж және бакалаврлар
дайындаудың мазмұны бірін-бірі қайталайтындығы байқалуда. Сондықтан
бұлардың әр деңгейінде өзіндік күрделену мен қазіргі кезеңдегі мектепке
дейінгі тәрбиенің даму тенденциялары ескерілуі қажет. Балабақша
ұйымдарын жаңа философияға негіздей басқару, яғни жеке тұлғаға бағдарланған
мотивациялы-жүйелік тұрғыдан жүзеге асыруға мән берілсе, іс-әрекетте тиімді
қолдана білуге көңіл бөлінгені абзал. Сондай-ақ болашақ ұрпаққа білім мен
тәрбие беретін мамандарды, тәрбиеші-педагогтарды әлеуметтік жағынан
қамтамсыз ету, тұрғын үй, жатақхана беру, еңбек ақысын көтеру сияқты
мемлекет тарапынан көрсетілер қамқорлыққа зәрулік те артып отыр.
Балабақшадағы балалардың балалығын өзіне қайтару, мектептік жүйені
қайталамау, балалардың жағдайы жақсы болуы үшін педагогикалық талаптардың
орындалуы, күн кестесі кезеңдерінің жүйелі дұрыс ұйымдастырылуы, тамақтану
мерзімі мен сапасының дұрыс болуы, олардың денсаулығын сақтау, құқығын
қорғауды ата-аналармен ынтымақтастықта бірлесе еңбек ету маңызды болмақ.
Бүгінгі таңда балабақшада балалардың алған білім, білік дағдыларын
күнделікті өмірде іс-әрекетте өз тәжірибесінде қолдана білуге үйрету, яғни
өмірлік дағдыны қалыптастыру қажет.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне келетін болсақ, балабақшадағы
тағылымды тәрбиенің негізі: тәуелсіз Қазақстан Республикасын өркениетке
жеткізу жолында келер ұрпақты жоғары мәдениеттілік пен имандылыққа
тәрбиелеу; баланың бойына рухани адамгершілік қасиеттерді ерте бастан
сіңіру; жаңа ғылыми көзқарас қалыптастыру; білім мазмұнын жаңарту; оқу-
әдістемелік еңбектермен қамтамасыз ету; өз болашағына үлкен
жауапкершілікпен қарау.
Аталған ауқымды мәселелер мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарынан бастау
алатын болғандықтан олардың желісін қалпына келтіру, балабақшаларды көптеп
ашу, оны басқаруда педагогикалық менеджментті қолдану, жаңашылдықпен, тың
көзқарастармен еңбек етуге бағыт-бағдар алу кезек күттірмейтін мәселе. [11]
1.3 Сәбилік кезеңдегі бала психикасының дамуына әсер ететін факторлар
2-3 жастағы балаларға сипаттама. 1 жас - 1 жас 6 айдағы және 1 жас 6
айдан 2 жастағы балалардың дамуы және тәрбиелеу ерекшеліктері. Күн тәртібі.
Қимылдары. Заттармен жасайтын әрекеттері. Тілінің дамуы.
3 жастағы балалардың дамуы және тәрбиелеу ерекшелігі. Дене бітімінің
дамуы. Күн тәртібі. Өздігімен әрекеті. Үш жастағы балалар ойыны және
балалармен қарым-қатынасы. Оқу әрекетін ұйымдастыру.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
"Дене тәрбиесі", "дене дамуы", "дене жетілуі" ұғымдары. Мектеп жасыңа
дейінгі балалардың дене тәрбиесінің теориялық негіздері. Дене тәрбиесінің
мақсат міндеттері. Дене тәрбиесі кұралдары. Қимыл-қозғалыс белсенділігі.
Шетел ғалымдарының В.Трейер, В.Етерн, К.Бюлер және т.б
зерттеулеріндегі мектеп жасына дейінгі балаларға дене тәрбиесін беру
мәселелері. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі туралы
педагогтар мен педиатрлардың көзқарастары Бенджиман Спок. ТМД елдерінде
дене тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесінін қалыптасуы. (Е.Г.Леви-
Горниевская, П.Ф.Лесгафт, А.И.Бықова, Т.И.Осокина, ДВ.Хухлаева).
Қазақстандық ғалымдардың мектеп жасына дейінгі балалардың дене
тәрбиесі туралы педагогикалық ой-пікірлері. А.Қаржаубаев, М.Турыскелдина,
Т.Иманбеков және т.б. Қазақ халқының тәжірибесіндегі дене тәрбиесіне
байланысты салт- дәстүрі (кұрсақтағы тәрбие, нәрестені күту), спорт
түрлері, ұлттық киымылды ойындардың орны. Мәдени-гигиеналық дағдыларын
тәрбиелеу.
Ақыл-ой тәрбиесі теориясы және әдістемесі
"Ақыл-ой тәрбиесі", "Ақыл-ой дамуы" ұғымдары. Мектеп жасына дейінгі
балалардың ақыл-ой тәрбиесі туралы Я.А.Коменский, И.Г.Пестолоций,
Ф.Фребель, М.Монтессори және т.б еңбектері. Мектеп жасына дейінгі
балалардың ақыл-ойының оқыту процесінде дамуы ДЖ.Брунер, Ж.Пиаже және
т.б.
Мектеп жасына дейінгі балалардың. ақыл-ой тәрбиесінің психологиялық
негізі ( А.В.Запорожца, Л.А.Венгер, А.Г.Рузская) Ресейдегі мектеп жасына
дейінгі балаларға ақыл-ой тәрбиесін беру теориясы (Е.И.Водовозова,
П.Ф.Каптерев, Е.И.Тихеева, А.П.Усова).
Ақыл-ой тәрбиесінің мақсат, міндеттері. Ақыл-ой әрекетінің қарапайым
дағдылары мен біліктілігін қалыптастыру. Мектеп жасына дейінгі балалардың
танымдық белсенділігі және қызығушылығын қалыптастыру. Мектепке дейінгі
дидактика. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту үрдісі және ерекшеліктері.
Оқыту әдіс-тәсілдері және оның жіктелуі. Оқыту формасы. Оқыту принциптері
және моделі. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту технологиясы.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой тәрбиесінде білім жүйесінің
орны. Балабакдіада берілетін білім мазмұны. Балаларды қоршаған ортамен
таныстыру әдістемесі. Ақыл-ой тәрбесінін құралдары және шарттары. Мектеп
жасына дейінгі балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz