Математиканың жаңа білім мазмұнының ерекшеліктері туралы

Жоспар
Кіріспе

1 Математика пәнін төл бағдарлама бойынша оқыту
2 Математиканың жаңа білім мазмұнының ерекшеліктері
3 Бастауыш сынып оқушылары үшін көрнекіліктің маңызы

Республиканың қазақ тіліндегі бастауыш мектептерінің 1-сыныбы 1992 жылдан бастап математика пәнін төл бағдарлама бойынша оқытып келеді. Осы уақыт аралығында жалпы бастауыш мектеп математикасының бағдарламасы, оның ішінде 1-сынып математикасының бағдарламасы 1997 жылы бұған дейінгі 4-5 жылдық тәжірибені ескере отырып бір мәрте елеулі түрде өзгертілді, жетілдірілді. Соның негізінде республиканың барлық мектептерінің 1-сыныбы 1997-98 оқу жылында жаңа бағдарламаға оның негізінде дайындалған жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендеріне көшті.
1-сыныпта математиканы төл бағдарламамен оқытудың аударма бағдарламамен (Авторлары Моро М.И. және т.б.) оқытуға қарағанда қандай ерекшеліктері бар?
Алдымен, аударма және төл бағдарлама бойынша 1-сынып математикасында қарастырылатын тақырыптарды салыстырайық.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Түркістан-2011
Республиканың қазақ тіліндегі бастауыш мектептерінің 1-сыныбы 1992
жылдан бастап математика пәнін төл бағдарлама бойынша оқытып келеді. Осы
уақыт аралығында жалпы бастауыш мектеп математикасының бағдарламасы, оның
ішінде 1-сынып математикасының бағдарламасы 1997 жылы бұған дейінгі 4-5
жылдық тәжірибені ескере отырып бір мәрте елеулі түрде өзгертілді,
жетілдірілді. Соның негізінде республиканың барлық мектептерінің 1-сыныбы
1997-98 оқу жылында жаңа бағдарламаға оның негізінде дайындалған жаңа буын
оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендеріне көшті.
1-сыныпта математиканы төл бағдарламамен оқытудың аударма бағдарламамен
(Авторлары Моро М.И. және т.б.) оқытуға қарағанда қандай ерекшеліктері
бар?
Алдымен, аударма және төл бағдарлама бойынша 1-сынып математикасында
қарастырылатын тақырыптарды салыстырайық.

Аударма бағдарлама бойынша Төл бағдарлама бойынша
Апт. 4 сағ., барлығы 136 сағ Апт. 4 сағ., барлығы 136 сағ
1. Сандарды және олармен жүргізілетін 1. Қарапайым түсініктер — 16
амалдарды оқуға дайындық. Заттарды санау сағ
— 16 сағ 2. Он көлеміндегі сандар - 36
2. 1-ден 10-ға дейінгі сандар. 0 саны - 34сағ
сағ З.Кестелік қосу және азайту —
3. Қосу, азайту — 65 сағ 63 сағ
4.11 -ден 20-ға дейінгі сандар -11 сағ 4.Толық ондықтар — 11 сағ
5. Біз нені ‰йрендік? — 10 саѓ 5.Біз нені үйрендік? — 10 сағ

Ұсынылған кестенің негізінде, тақырыптардың ішкі мазмұнына бойламай-ақ,
мынандай қорытынды жасауға болады:
екі баѓдарлама бойынша да 1 –сыныпта ќарастырылатын таќырыптардыњ саны
мен оларды оқытуға бөлінген уақыт негізінен бірдей немесе шамалас;
төл бағдарлама бойынша алѓашќы үш тақырыптың атауына шамалы өзгеріс
енгізілген;
бағдарламалардың ең үлкен айырмашылықтары 4-тақырыпта;
5-тақырыптардың атауларыда бөлінген уақыт саны да бірдей.
Аударма бағдарлама бойынша ұсынылып отырған Сандарды және олармен
жүргізілетін амалдарды оқуға дайындық. „Заттарды санау" тақырыбын әлі
жүйелі оқу расталған жоқ, әзірше тек қана „окуға дайындық" жүргізіліп жатыр
деген пікірді білдіреді. Ал бұл, біздің ойымызша, нақты жағдаймен сәйкес
келмейді. Сол сияқты төл бағдарлама (бойынша алғашќы математика
сабақтарында (16 сағат) оқытылып-үйретілетін материалдар ұзындықты өлшеу,
кесінді және оны сызу, кесіндінің ұзындығын өлшеу, сантиметр, сызықтар және
оның түрлері, нүкте, сәуле, бұрыш, біріктіру және бөліп алу сияқты
мәселелермен толықтырылды. Демек, мұнда келесі тақырыптардағы ұғымдардың
мән-мағынасын ашуға қажетті материалдардың біразы қарапайым түсінік
деңгейінде оқытылады. Сондықтан тақырып атының „Қарапайым түсініктер " деп
өзгертілуі оның ішкі мазмұнына сәйкес келеді деп есептейміз.
Аударма бағдарлама бойынша 0 саны жєне цифрының қарастырылу ретіне
байланысты екінші тақырып „1-ден 10-ға дейінгі сандар, 0 саны" деп аталған
еді.. Ал қазір оның (0-дің) оқытылу ретіне өзгеріс енгізілгендіктен,
тақырыптың атын „Он көлеміндегі сандар" деп аталғаны дұрыс.
Сол сияќты, үшінші тақырып та қарастырылатын нақты мєселеге
мұғалімдердің, оқушылардың көңілін тереңірек аудару мақсатында „Кестелік
қосу және азайту" деп өзгертілді.
Сонау 1930 жылдардан бастап бастауыш сыныптардағы математиканың
бағдарламасын,
оқулығын және де басқа оқу құралдарын дайындау тек қана Ресей, оның
ішінде,әсіресе, Мәскеу ғалымдарының, әдіскерлерінің еншісіндегі мәселе
болып келді. Ал олар, математикалық құралдар дайындау барысында орыс
тілінің ерекшеліктерін ғана ескерді, орыс мәдениетінен, тарихынан, Ресейдің
экономикалық және табиғи (географиялық, жануартану, өсімдіктану, т.б.)
жағдайларынан мәлімет беру жағын ғана ойластырды. Ал орыстан басқа ұлт
республикаларындағы мұндай жағдайларды, жеткіншек ұрпақты тәрбиелеу, оқьпу
барысында ескеру мәселесі не мүлдем қолға алынған жоқ немесе тек қана сөз
жүзінде қалып қойды.
Яғни, орыс, тілді славян тілдерінің барлығында екінші ондық сандарының
ауызша және жазбаша нөмірленуінде алшақтық бар. Мысалы, олар он бесті
цифрлармен жазу ушін, алдымен „пятъ" дейді, демек санның бірлігін айтады,
бірақ әзірше айтылмаған ондықты, демек 1 деп жазады. Келесі кезекте
„двадцать" деп санның ондығын айтады, біраќ бұрын айтылып кеткен бірлігін
жазады. Мұндай жағдайға екінші ондық сандарының барлығы да бағынады.
Сондықтан олар үшін екінші ондық сандарының нөмірленуін жеке қарастырған
дұрыс.
Ал орыс тілі мен қазақ тілі бір-бірінен алшақ әр түрлі тіл тобына
жататыны белгілі. Сондықтан қазақ тілінде, тіпті, түркі тілінде сандардың
нөмірленуінде мұндай ерекшелік жоқ. Алайда, орыс тілінде „...20, 30, 50,
60, 70, 80 сандарының атауынан олардың қанша ондықтан тұратынын бірден
аңғаруға болады. Мысалы тридцать-три десятка-үш ондық. Бірақ 40 пен 90
сандарының атаулары өзгешелеу" („сорок", „девяносто").
"...Сандардың қазақ тіліндегі ... нөмірленуі бұдан біршама өзгеше ...
„дөңгелек" ондықтар-атауларынан санның неше ондықтан құралғаны жайында
ешбір мағлұмат алу мүмкін емес. Өйткені, әрбір „дөңгелек" ондықтың да
өзіндік атауы бар. Мысалы, „жиырма" сөзінен ол санның 2 ондыќтан тұратыны
білінбейді. Демек, ондықтардың аталуын білдіру, ... „дөңгелек" ондықтардың
қалай құралатынын қарастыру -сандардың қазақ тіліндегі ауызша нөмірленуінде
де көңіл қоюға тұрарлық мәселе.
Осындай жағдайларға байланысты төл бағдарлама бойынша 1-сыныптағы „11-ден
20-ѓа дейінгі сандар" тақырыбы „Толық ондықтар. Жүз" тақырыбымен
ауыстырылады. Яғни, басқа сөзбен айтқанда, сандардың нөмірленуін оқыту
ќазаќ тілінің ерекшеліктеріне сәйкестендірілді.
Ескерте кететін бір жай, 1930 жылдарға дейін жарық көрген М.Дулатов,
С.Қожанов, К.Жәленов, т.б. қазақ авторлары дайындаған оқу құралдарында жүз
көлеміндегі толық ондықтар жеке қарастырылған.
Жоғарыда айтқандардан түсінетініміз, төл бағдарлама бойынша 1-сынып
математикасының білім мазмұны біршама өзгерген. Демек, бұл, соңғы „Біз нені
үйрендік?" тақырыбының аталуы өзгермегенімен, мазмұнының қандай да деңгейде
өзгергендігін айғақтайды.
Бұған дейін біз төл бағдарлама бойынша 1-сынып математика тақырыптарының
өзгеру жағдайларын негіздедік. Енді, осы тақырыптардың мазмұнын ашатын
материалдардың ерекшеліктеріне тоқталайық.
Жалпы, бастауыш математика пәнінің білім мазмұны аударма бағдарлама
бойынша мынандай мәселелерден тұратын:
теріс емес бүтін сандардыњ нөмірленуі;
арифметикалық амалдар. Есептеулер;
мәтінді есеп;
үлес жєне бөлшек;
шамалар және олардың өлшем бірліктері;
алгебралық материалдар.
Қазіргі төл бағдарлама бұлардың барлығын қамтиды және бұған қосымша
„...мазмұндық-логикалық есептер мен тапсырмалардың жүйесі..." болашақта
компыотермен жұмыс жасауға қажетті алғашқы түсініктерді де белгілі бір
мөлшерде қарастырады. Сол сияқты қазіргі бағдарламада жоғарыда келтірілген
алғашќы төрт мәселе „Сандардың арифметикасы" деген жалпы тақырыппен, ал
басқа мәселелер өз дербестігін сақтай отырып „базалық білім мазмұнына"
енгізілген. Алайда, біз түсінікті болу үшін 1-сынып математикасының білім
мазмұнын бұрынғы жүйе бойынша жіктейік.
Кестеден байқағанымыздай, төл бағдарлама бойынша 0 саны және цифры
мәселесін оқытудың реті өзгерген және мұнда бұрынғыдай екінші ондық сандары
емес, жүз көлеміндегі толық ондықтар қарастырылады.
Қалыптасқан әдістеме бойынша оқушылар алдымен сан ұғымымен (тілде, әріп
ұғымымен) таныстырылады. Алайда, аударма бағдарлама бойынша дайындалған
оқулықта бұл жүйе бұзылып, „... оқушылар 0 санынан бұрын 0 цифрымен
таныстырылады".
Сондықтан, бағдарлама авторлары мұндай жағдайды болдырмау үшін „0 саны
жєне цифры" мәселесін оқытудың ретін өзгертті.
є ) Арифметикалық амалдар. Есептеулер. Теріс емес бүтін сандар облысының
кеңеюіне байланысты есептеулердің қарастырылатын түрлерінің де өзгеріске
ұшырайтыны белгілі. Аударма бағдарлама бойынша 1-сыныпта кестелік қосу мен
азайтудың 1-кезеңі, бір таңбалы сандарға байланысты қосу мен азайтудың
„ерекше" жағдайы және 10+5, 15-5, 15-10 түріндегі есептеулердің ауызша
жағдайлары қарастырылатын еді. Ал төл бағдарлама бойынша екінші
ондық сандары қарастырылмайтынын жоғарыда айттық.
Демек, қазіргі 1-сыныпта 10+5, 15-5, 15-10 түріндегі есептеулер жоқ,
бірақ оның орнына кестелік қосу жєне азайтуға негізделген 100 көлеміндегі
дөңгелек ондықтарды қосу және азайту мәселесі оқытылады. Демек, қазіргі 1-
сыныптағы есептеулер:
- кестелік қосу және азайту (I кезеңі);
дөңгелек ондықтарды қосу және азайту (жүздіктен аттамайтын) болып табылады.
б) Тексті есеп.
Бастауыш математика курсында есептің маңызы аса зор. Оның көмегімен
арифметакалық амалдар мен қатынастардың мән-мағынасы және математиканың
практикамен байланысы ашылады. Сол сияқты есепті шешу барысында кездесетін
әр түрлі талқылаулардың негізінде оқушылардың ойлау, қиялдау, т 6.
қабілеттері дамиды. Жалпы, „Есеп-логика мен диалектиканың қақпасына енетін
негізгі жол" десек,
артық болмайды. Осындай жағдайларға байланысты 1-і сыныпта
„...математикалық жаттығулардың ерекше және арнайы түрі ретінде „есеп"
жайында..." кең түсінік беріледі. Мұнда, тапсырма есеп болу үшін, оның
мәтінінде,
біріншіден, қандай да өмірлік жағдай, екіншіден шарты мен талабы немесе
сұраѓы, үшіншіден, талабын орындау үшін немесе сұрағына жауап беру үшін
арифметикалық амал орындау міндетті болатындығына бірте-бірте оқушылардың
көзі жеткізілгені тиіс. Көп жағдайда бұл мақсаттар салыстыру
операциясының негізінде іс жүзіне асады.
Төл бағдарлама бойынша тексті есепке байланысты тағы бір үлкен
өзгеріс мұнда бұрынғыдай жай есептердің төрт түрі емес, бес түрі
қарастырылады.
Яғни, аударма бағдарлама бойынша 1-сыныпта жай есептердің мынандай
түрлері оқытылады:
қосу амалының мән-мағынасын ашуға арналған (қосындыны табуға
байланысты) жай есептер;
азайту амалының мән-мағынасын ашуға арналған (айырманы табуға
байланысты) жай есепер;
бірнеше бірлікке артық санды табуға арналған жай
есептер;
бірнеше бірлікке кем санды табуға арналған жай есептер,
Алайда, мұндағы жай есептің соңғы екі түрі арифметикалық қатынастың
„артық",
„кем" сияќты ұғымдарының ғана мән-мағынасын ашады. Бірақ бұл есеп түрлері
арқылы арифметикалық қатынасќа байланысты ұғымдар толық қамтылмайды.
Осындай жағдайға байланысты қатынас ұғмынының қосу және азайту амалына
қатысты жақтарын толық қамту үшін жаңа бағдарлама авторлары айырмашылық
салыстыруға берілген есептерді де 1-сыныпта қарастырғанды жөн көрді. Оның
үстіне, бұл жағдай кері есеп, өзара кері есеп ұғымдарының мән-мағынасын
ашуға да үлкен септігін тигізіп отыр,
в) 1-сыныпта үлес және бөлшек ұғымы жекелеген практикалық тапсырмаларда
болмаса, негізінен қарастырылмайды. г) Бастауыш мектеп математикасы
мазмұнының басқа мәселелері 1 -сыныптың жаңа мазмұнында бұрынғыға қарағанда
әлдеқайда терең қарастырылады. Ол көп жағдайда пәнаралық байланысты жүзеге
асыруға және жалпы бастауыш мектепте математиканы оқытуға бөлінген уақыттың
қысқаруынан, жалпы айтқанда, қазіргі бастауыш сыныптарда математиканы
оқыту ерекшеліктері негізінде болып отыр.
Мұғалім қауымымен кездесу барысында олар оқулық авторына „Оќулықта
мысалдар аз", „Жасыл қоршауда берілген стандартты емес тапсырмаларды
оқушылар шығара алмайды", „Бір типтегі тапсырмалар көп", „Кейбір
тапсырмалардың сөйлемдері көп, шұбалаңқы", „Бір сабақта жазбаша орындалатын
тапсырмалар көп" деген сияқты мәселелерді оқулыќтың кемшіліктері ретінде
атады.
Біздіњ ойымызша, мұғалімдердің бұлай деуінінің негізгі себебі олардың
көпшілігінің әлі де „Дамыта оқыту технологиясының" мақсаты мен мән-
мағынасын жеткілікті дәрежеде түсінбей жатқандықтан болса керек. Ия,
бұрынғы дәстүрлі немесе көрнекі-иллюстративті оқыту қағидалары негізінде
жасалған математика оқулықтарында көбінесе бірнеше мысалдар берілетін.
Мысалы:
3. 0+1 1-1 4+1 6+2 5+3
0+2 2-2 9+1 8+2 7+3
0+3 2+2 10-1 10-2 10-3
Яғни, оқушылар осы ұсынылған „дайын" мысалдарды шығарумен ғана
шектелетін. Осы сияқты кез келген есептеу тәсілі немесе ұғымының қандай да
мәнді белгісін оқушыларға меңгерту үшін тіпті аса көп мөлшердегі
тапсырмалар орындалатын еді.
Демек, мұнда „Қайталау (өкінішке орай бір типті) — оқытудың анасы" деген
тұжырым басшылыққа алынатын.
Ал дамыта оқыту технологиясы бойынша дайындалған оқулықтарда мысалдар
көп. Алайда, олар бұрынғыдай „дайын" күйінде берілмеген. Демек, мұнда
алдымен оқушылар қандай-да білімнің негізінде мысалдарды анықтайды. Содан
соң оны шешеді және де кейбір жағдайда мұнымен де шектелмей анықталған
мысалдардың ерекшеліктерін (бір-бірімен ұқсастығы, айырмашылығы және басқа
да мәнді белгілері) де талдайды. Мысалы:
4. Азайтқышы 4 болатын айырмаларды жаз және мәндерін тап. 4-ті қосу
кестесіндегі теңдіктің нешеуін пайдаландың?
Мұндағы, мысалдарды ќөру үшін оқушылар азайтқыш, айырма және оның мәні
ұғымдарын білу керек. Соның негізінде олар
10-4 8-4 6-4 4-4
9-4 7-4 5-4
айырмаларын жазады да (әрине, дәл Мұндай ретпен жазу міндетгі емес),
олардың мәндерін табады:
10-4=6 8-4=4 6-4=2 4-4=0
9-4=5 7-4=3 5-4=1
Тапсырманың бірінші бөлігі ғана орындалады. Енді, бұл айырмалардың
мәндерін табу барысында оқушы қосу кестесіндегі қандай теңдікті
пайдаланғанын анықтау керек. Ол үшін оқушы алдымен айырманыњ мәнін табу
үшін қандай теңдіктерді пайдаланғанын еске түсіреді.
Олар 10-4=6 себебі 6+4=10 немесе 4+6=10
9-4=5 себебі 5+4=9 немесе 4+5=9
8-4=4 себебі 4+4=8
7-4=3 себебі 4+3=7 немесе 3+4=7
6-4=2 себебі 4+2=6 немеее 2+4=6
5-4=1 себебі 4+1=5 немесе 1+4=5
4-4=0 себебі 4+0=4 немесе 0+4=4
Демек, айырмалардың мәндерін табу үшін оқушылар 14 теңдікті пайдалануы
мүмкін.
Мұнда бір тапсырманы орындау үшін бұған дейінгі өтілген көптеген
ұғымдарды оқушылар естеріне түсіруге, яғни, ұғымдармен әр түрлі жағдайда
жұмыс жасауына тура келді. Мұндай жағдай оқушы білімінің тиянақты болуына
көмектеседі.
„Жаңа буын" математика оқулықтарының кез келгеніндегі (1-4-сыныптар) әр
тапсырма, негізінен, осындай талдауды талап етеді.
Бұл жерде оқулық және дәптермен қоса, әр төрт сабаққа (алғашқы тақырыптың
сабақтарынан басқа) әрбіреуі екі нұсқада төрт деңгейде беріліп отырған 30
жұмысты қамтитын тапсырмалар жүйесін құрайтын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.