Отын өнекәсібінің салалары

Пән: Экономикалық география
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І. Негізгі бөлім.

І. 1Отын өнекәсібінің салалары . . . 4

І. 2 Көмір . . . 6

І. 3Мұнай өнеркәсібі . . . 9

І. 4 Газ . . . 12

ІІ. Қазақстанның электр энегетикасы.

ІІ. 1Электр энергиясын тұтынушы . . . 13

І. 2Шаруашылық салаларында энергетика жүйелерін пайдалану . . . 15

ІІІ. Қазақстанның отын энергетикасының маңызы . . . 18

Әдебиеттер . . . 19

Кіріспе.

Еліміздің ОЭК-і - шетелдік компаниялармен ынтымақтастықтың басты сферасы. 1990 жылдары олар кешеннің барлық салаларында - мұнай, газ, көмір, электр энергетикасы салаларында жұмыс істей бастады. Бұл қазақстандық кен орындарының ірі аумақты және өте күрделі болуымен байланысты. Оларды игеру үшін республикада кажетті технология мен каржы болмады. Атақты фирмаларға да ондай кен орындарын бір өздері иғеру күрделі болып келеді. Сондықтан олар уақытша келісімдер (консорциумдар) жасайды.

Одан да ірі теңіздік Қашаған кен орнын игеру үшін алты компания бірікті.

Суретке қарап отырып еліміздегі отын өнеркәсібінің салаларын анықтаңыздар.

Қазақстанның отын өнеркәсібінің өзіне тән даму және орналасу ерекшеліктері бар. Қазақстан отынның барланған ресурстары жөнінен дүние жүзінде жоғарғы орындарды алады.

Отын-энергетика кешені еліміздегі барлық шаруашылық жұмыстарын камтып, еңбек өнімділігін арттыруға көмектеседі.

Қазақстанның ОЭК жоғары өсу каркыны, күрделі жұмсалымға тартымдылығы, басқа салааралық кешендермен тығыз байланысы ерекшелендіреді. Оның үлесіне барлық өнеркәсіп жұмысшыларының 20%-ы және күрделі жұмсалымның 2/3 бөлігі тиеді. ОЭК - металлургия өнімдерінің ірі тұтынушысы. Оның тапсырыстарын ірі машина жасау зауыттары орындайды. Отын темір жолмен тасымалданатын жүктің жартысынан көбін және су көлігі жүктерінің 9/10 бөлігін құрайды.

Қазақстандағы энергоресурстарды пайдалану жылдан жылға өсуде. Оның құрылымы да өзгерді: табиғи газ бен мұнайдың үлесі көбейді. Бірақ әзірге негізгі энергия көзі көмір болып саналады. Олар отынның жергілікті түрлеріне жатады.

І. 1Отын өнекәсібінің салалары

Отын өнеркәсібі - Қазақстан энергетикасының негізі. Ол көмір, мұнай және газ өндіруден тұрады. Республи-

кадағы отынның негізгі түрі - көмір, оның жалпы қоры 140 млрд тоннаға жетеді. Жыл сайын 140 млн тоннадай көмір өндіріледі.

Қарағанды тас көмір алабы - республиканың басты отын базасы. Ол Қазақстанның орталық бөлігіндегі Қарағанды қаласы маңында орналасқан. Мұнда кокстелетін және аса куатты энергетикалық көмір, негізінен, шахталық әдіспен өндіріледі. Көмір қабаттарының қалыңдығы 1, 5-15 м аралығында ауытқып отырады, орналасу тереңдігі 300 м-ге дейін жетеді.

Екібастұз - маңызы жөнінен Қазақстандағы екінші көмір алабы. Ол республиканың солтүстік-шығысындағы Павлодар қаласына таяу орналасқан. Бұл - аса куатты энергетикалық көмірдің бірегей кен орны, ондағы көмір қабатының қалындығы 100 м-ге дейін жетеді және одан да асады, әрі жер бетіне өте жақын орналасқан. Мұнда аумақты карьерлерде тек қана көмірді ашық әдіспен қазып алады. Сондықтан бұл көмірдің өзіндік кұны төмен (Қарағанды алабындағы көмірдің өзіндік құнынан үш еее кем болады) . Мұнда қазір жылына 50 млн тонна көмір өндіретін әлемдегі ең ірі "Богатыръ" көмір орны жұмыс істеуде. "Северный" және "Восточный" көмір кен орындарында да көмір өндіру ісі арта түсуде. Қазір мұнда №1-мемлекеттік аудандық электр станциясы мен №2-мемлекеттік аудандық электр станциясының бірінші кезегі жұмыс істеп жатыр. Олардың әрқайсысының куаты 4 млн кВт-қа жетеді. Мұнда өндірілген электр энергиясы республиканың өзінде пайдаланылады және одан әрі Ресей Федерациясының Еуропалық бөлігіыің орталығына жеткізіледі. Таяуда Екібастұздан оңтүстік-шығысқа қарай орналасқан Майкүбі қоңыр көмір кен орны және Торғай қоңыр көмір алабындағы "Приозерный" көмір орны игеріле бастады. Қазақстан - біршама жас мұнайлы аудан. Мұнда алғашқы екі Доссор және Мақат мұнай кәеіпшіліктері бірінші дүниежүзілік соғыстың қарсаңында-ақ пайда болса да, мұнайды осы заманғы әдіспен өыдіру 30 жылдардың басында ғана жүргізіле бастады және Атырау облысындағы Ембі алабы 60 жылдардың ортасына дейін республикадағы бірден-бір мұнайлы аудан болып кедді. 1963 жылдан кейін Маңғыстау түбегіндегі Өзен және Жетібай мұнай кен орындары игеріле бастады. Осыған байланысты республикада "қара алтын" өндіру күрт өсті.

Қазір республикада (Атырау, Павлодар және Шымкент) мұнай өндейтін үш зауыт жұмыс істеуде. Павлодар және Шымкент зауыттарын өңделмеген мұнаймен қамтамасыз ету үшін Омбы-Павлодар-Шымкент мүнай кұбыры жүргізілген. Қазір Қазақстан мұнай өнеркәсібін "Қазақойл" ұлттықмұнай қоғамы басқарады. Маңғыстау түбегіндегі Жаңаөзен қаласында газ өңдейтін зауыт салынған. Ол, негізінен, мүнаймен бірге алынатын ілеспе газды пайдаланады. Таяуда Теңіз кен орнында да осындай зауыт жұмыс істей бастады.

Отын-энергетикалық кешенінің құрамы, құрылымы және маңызы. Отын-энергетикалык кешен (ОЭК) отын өнеркәсібі мен электр энергетикасын біріктіреді. Оның негізгі міндеті -халықты, шаруашылықтың барлык салаларын қамтамасыз ету үшін энергияның әр түрін өндіру және сыртқа шығару (экспорт) . ОЭК отынды өндіру мен оны алғашқы өңдеуді, электр энергиясы мен жылу өндіру, оларды тұтынушыларға электр жеткізу желісі (ЭЖЖ) мен құбыр арқылы жеткізіп беру процестерін қамтиды.

Сонымен қатар ОЭК - біздің еліміз үшін негізгі валюта «табушысы». Оның Қазақстан экспортындағы үлесі 3/5-тен астам.

Кешеннің табиғи негізін энергетикалык ресурстар кұрайды. Оған минералдық отын (мұнай, табиғи газ, көмір) мен су қоры (өзеннің кұлама суының әнергиясы) жатады. БІздің елімізде ядролық отын-ның (уран), жанғыш тақта тастың және таусылмайтын энергетикалық ресурстардың - Күн және жел энергиясының мол қазынасы бар.

Кешеннің ауданды калыптастырудағы рөлі зор: энергетикалық көздер өндірісті «тартып», қалалар мен кенттердің өсуіне серпін береді.

І. Көмір.

Көмір өнеркәсібі. Соңғы жылдардағы мұнай және газ өнеркәсібінің қарқынды дамып келе жатқандығына карамастан, пайдаланатын отынның 3/5 бөлігі - көмірдің үлесіне тиеді. Көмір - металлургияда, электр энергетикада, коммуналды-тұрмыстың шаруашылықта пайдаланады. Шикізат ретінде химия өнеркәсібінде колданылады. Кокстелетін көмірден кокс алу барысында газ және шайыр бөлініп шығып, азот тыңайтқышын, пластмасса, синтетикалық талшық, бояғыштар жасауда коспа ретінде қолданылады.

Қазақстан Республикасы көмір ресурсымен толық камтамасыз етілген мемлекеттердің катарына жатады. Республикамыздағы көмірдің геологиялық қоры 162 млрд т. Қазіргі деңгеймен өндіріп отырсақ 200 жылдан астам уакытка жетеді. Мемлекетіміздегі көмір өнеркәсібі XIX ғасырдың орта кезеңінен бастап қолға алына бастады. Алғашында Қарағандыда, кейінірек Екібастұзда және Шығыс аймақтарда игеріле бастады. 1930 жылы алғашқы болып Қарағанды көмір алабы игеріліп, сол кездегі КСРО мемлекетінің үшінші ірі көмір алабына айналды. 1950 жылдың орта кезеңінен бастап Екібастұз көмір алабы игеріле бастады. 20 жылдың ішінде өндіріс көлемі жағынан Қарағанды көмір алабын басып озып, қазіргі кезде негізгі көмір базамызға айналды. Өткен ғасырдың 80-жылдарында жаңа кен орындары Майкүбі, Шұбаркөл және Семей полигоны жабылған соң Қаражыра игеріле бастады. Бұл көмір алаптары көмір ендірісін екі есеге дейін ұлғайтты. 1990 жылдарда болған экономикалық дағдарыстан кейін көмір өнеркәсібі қайтадан жанданып өндіріс көлемі көбеюде .

Қазіргі кезде республикамызда 15 көмір кен орындары мен алаптары игерілуде. Олардың экономикамызға тигізер пайдасы біркелкі емес. Яғни көмірдің қорына, сапасына, жату тереңдігіне, тасымалдануға қолайлы, колайсыздығына байланысты.

Қарағанды көмір алабы - Орталықта орналасуымен және жоғары сапалы, аз күлді, кокстелетін тас көмір екендігімен колайлы және тиімді. Негізінен технологиялык отын-кокс ретінде өнеркәсіпте пайдаланылады. Біраз бөлігі электр энергиясын алу үшін электр станцияларында энергетикалык отын ретінде пайдаланылады. Көмір қабатының ңалыңдығы 1, 5-15 метр, бірак тереңде орналасқан, казып алынатын орташа тереңдігі 300 метр. Сондықтан ең арзан көмір (1 тоннасы - 5 АҚІП доллары) . Соның нәтижесінде жан-жақты игерілуде. Оны пайдалану үшін Қазақстанның Солтүстігінде және Ресейде ірі электр станциялары (Орал және Омск) са-лынған. Қазіргі күндері Екібастұз көмірінің географиялық аумағы кеңейіп, Қазақстанның Оңтүстігі мен көршілес Қырғызстан республикалары да пайдалануда. Екібастүздан Оңтүстікке қарай қоңыр көмір алабы кездеседі. Көмірі төмен сапалы, бірақ күлі аз _, құрамында күкірті аз. Бұл көмірді байытуға, брикеттеуге, сонымен бірге ұзақ уақытқа сақтауға болады. Коммуналды-тұрмыстық шаруашылыққа пайдалануға таптырмайтын көмір түрі. Сонымен бірге электр станцияларында да пайдалануға болады. Майкүбі көмірін Екібастұз көмірі сияқты ашьщ әдіспен ендіреді. Қазақстандағы өзіндік құныарзан көмірлердің бірі. Ірі. көмір кесіндісі таскемір кен орындарында Бөрлі, Шұбаркөл (Қарағанды облысы) және Қаражырада (Шығыс Қазақстан облысы) шоғырланған да жер астыыда шахталық әдіспен өндіріледі. Бұндай жағдайда өндірілген көмірдің өзіндік кұны жоғары болады (1 тоннасы 17 АҚШ доллары),

Қазып алынған көмірдің 3/4 бөлігі өр түрлі қоспалардан тұра-тындықтан байыту фабрикаларында алғашқы тазартудан өтеді. Ал бұндай қалдық күл-қоқыстар жер бетіне шығарылып үйіліп жатқандықтан қоршаған ортаның экологиялық жағдайына кері әсер ету де. Бірақ бұндай қалдықтарды да соңғы кездерде кұрылыс материалы ретінде колдануда. Байытылған көмір - брикетке айналып тұтынушыға жіберіледі. Қарағанды көмірін негізгі тұтынушылар - Қазақстан мен Ресейдің металлургияльщ зауыты мен электр станциялары.

Екібастың көмір алабы (Кен орны) шеткеректе орналасқанымен мемлекетіміздің көптеген өнеркәсіп аудандарымен темір жол арқылы байланыскан. Бұл да тас көмір болғанымен, күлі көп (орташа күлділігі 43%) сапасы төмеы, ете ауыр байытылады және кокстеуге келмейді. Сондықтан да тек қана энергетикалық отын ретінде пайдаланылады. Алаптың ерекшелігі, көмір қабатының қалыңдығы 150 метр және жер бетіне жақын орналасқандьщтан ашық әдіспен өндіреді. Соған сай өндіру құны арзан болып келеді. Ашық әдіспен өте мықты Роторлы экскаватормен қазып алады. Әсіресе «Богатырь», «Восточный» және «Северный» кесінділерінде (кесінді - разрез) . Богатырь кесіндісшің куаттылығы өте жоғары. Жылына 50 млн тонна өндіріліп, дүние жүзіндегі жетекші кесінділердің біріне жатады. Екібастүз көмірі республикамыздағы өзіндік күны Жергілікті жердің отын түріне деген қажеттілігін өтеу үшін республикамыздың басқа да облыстарында азды-көпті көмір өндіріледі .

Қазақстан көмірді дүние жүзінің көптеген елдеріне экспортқа шығарады. Соның ішінде ең негізгісі кокстелген көмірді экспортка шығаруы.

І. 3Мұнай өнеркәсібі.

Мұнай өнеркәсібі отын өнеркәсібіндегі жетекші рөлді атқарады. Сонымен бірге негізгі стратегиялық шикізат көзі болып есептелінеді. Мұнайдан 300 түрлі өнімнің түрін алады: ең қажетті өнімдерінің бірі машиналарға арналған отын және химия өнеркәсібіндегі полимер материалдарының негізгі шикізаты. Қазақстандағы мұнай өнеркәсібі XIX ғасырдың аяғынан бастап колға алынды. 1911 жылы Орал-Ембі мұнай-газ алабындағы Доссор кенішінен игеріле бастады. Оның жеңіл, майлы мүнайы көбінесе зымырандардың отыны және майлағыш майлар ретінде пайдаланылды.

1960 жылдардың ортасында осы аймақтағы Маңғыстау алабы ашылды. Ондағы Өзен және Жетібай кен орындарының мүнайы кұрамында парафиннің көп болуынан, бөлме температурасының өзінде илене бастайды. Бұл кеніштердің мұнайын тасымалдау қиын, сондықтан да дүние жүзінде алғашқы болып қыздырылып отыратын мұнай құбыры салынды.

1970 жылдардың аяғында геологтар оншалықты терең емес кабаттардан Қаражанбас, Қаламқас, Солтүстік Бозаны және т. б. кен орындарындағы мұнайға барлау жасады. Кейінірек мұнайды тереңірек кабаттардан тұз тұнбаларының астынан (Кеңқияк және Жаңажол) және алып Қарашығанақ, Теңіз мүнай кен орындарынан ашылды. Теңіз мұнайы кұрамында улы күкіртті сутек қоспалары көбірек кездеседі, сондықтан да оны арнайы тазартып, күкіртті сутекті бөліп алып одан күкірт алады. Ал бөліп алынған күкірттен күкірт қышқылын және мұнай химиясына кажетті өнімдер алады. Кеңқияк, Жаңажол, Қарашығанақ кеи орындарындағы ілеспе газдан сүйык көмір сутегін бөліп алып - одан конденсат алады. Газды конденсат - химияда таптырмайтын шикізаттың бірі, одан синтетикалык каучук алынады.

1980 жылдардың басында республикамызда үшінші мұнай-газ алабы - Оңтүстік Торғай ашылды. Ірі кен орны Құмкөл. Құмкөл мұнайы тез қатады және құрамында табиғи газ бар.

1990 жылдардың басында ең үлкен мұнай-газ алабы ашылды.

Мұнайды республикамыздың әр түрлі аймақтарында пайдаланады және экспортка шығарылады. Өндіріс ауданынан тұтынушыға темір жол арқылы цистернада және Каспий теңізі арқылы танкермен тасымалданады. Бірақ негізгі бөлігі құбыр арқылы тасымалданады. Мұнай тасымалдауда құбырдың рөлі тиімді болғандықтан жыл еткен сайын үлесі артуда. Құбырдың мүнайды өткізу мүмкіншілігі жоғары. Диаметрі 83 см кұбыр жылына 20 млн тонна өткізе алады. Сонымен бірге өрт шығу каупі құбырларда сирек болады. Қазақстандағы магистральды мүнай құбырының ұзындығы 7000 км-ден артық. Ең ірілері Атырау-Новороссийск, Атырау~Самара, Атырау-Орск, Омск-Павлодар-Шымкент-Чарджоу, Қарашығанак-Атырау. Салынып жатқан ірі мүнай қүбырының бірі Атасу-Алашаңқай (Қытай) . «Қазақстан Каспийшельф» компаниясы Каспий теңізінің Солтүстігіндегі қайраңнан ең үлкен мұнай кен орны Қашаганды ашты. Мұнай коры жағынан (4, 8 млрд т) Қашаған дүние жүзінде үшінші орында. Мұнайының құрамы Теңіз кен орнының мұнайына ұқсас. Мұнайды шикі күйінде пайдаланбайды. Оны мұнай өңдеу зауытында (МӨЗ) өңдейді. Өңделген мұнайдан - бензин, керосин, дизель отыны, майлар және т. б. алынса, ілеспе ғаздардан - пластмасса және сүйык газ алынады. Өңделген мұнайдың калдығы мазутты электр станцияларында, металлургия өнеркәсібіндегі пештерде отынға пайдаланады. Ал оның катты қалдығы гудрон - жол құрылысына материал ретінде пайдаланады. Мемлекетімізде 3 ірі мұнай өңдеу зауыты және Қарашығанақ кен орнында жакында салынған отын өндіруші зауыт бар. Тұз тұнбаларынан тұратын кен орнындағы мұнайды өндіру біршама киын. Оның тереңдігі 4-6 км болғанымен өте жоғары қысымды болып келеді. Оны өндіретін құрал-жабдықтар мұнай кұрамында күкіртті сутектің көп болуынан тез жарамсыз болып қалады. Мұнай мен газды ірі компаниялар өндіруде: «Шеврон Тексако» (Теңіз) КПО консорциумы (Қарашығанак), Қытай ұлттық мұнай компаниясы (Жаңажол), Канаданың «Петро-Қазакстан» компания-сы Құмкөл мұнайын игеруде. Қазақстанның ең ірі ұ лттық мұнай компаниясы «Қазмұнайгаз».

Осы компаниялардың жұмыс істеу нәтижесінде мемлекетіміздегі мұнай өнеркәсібінің даму қарқыны жылдан жылға даму үстінде. 1970 жылдары республикамыздағы барлық мұнайды үш облыс (Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе) өндіретін, казір бес облыс өндіріп отыр. Көш бастаушы баяғы Атырау облысы . Алғашқы кезде мұнайды сол жерде өңдейтін (Атырау МӨЗ) . Қазіргі кезде мұнай өңдеу өнеркәсібінің дамуы өндірген жеріне ұдайы сай келе бермейді. Көбінесе тұтынушыға негізделген. Омск- Павлодар-Шымкент мұнай құбырының салынуы - өң бойында өңдеу зауытын салуға және еліміздің солтүстік інығыс және оңтүстік аймақтарын мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуге мүмкіншілік берді . Мұнай өндірудің жылдам және карқынды дамуы елімізде жеке танкерлер флотының пайда болуына әсер етті. «Астана» жөне «Алматы» танкерлері теңіз аркылы Ресей жөне Әзірбайжан порттарына Қазакстанның мұнайларын жеткізуде.

І. 4 Газ.

Мұнай өнеркәсібіне қарағанда жас салалардың бірі. Оның жан-жақты игерілуі 1960 жылдарда Маңғыстау мұнайгаз алабынан басталды. Соған дейін тек қана мұнаймен бірге шығатын ілеспе газды игерумен шектеліп келді. Газ өндіру көлемі көп жылдар бойы баяу жылжыды. Оның серпіліп кең көлемде өндірілуі КПО консорциумының Қарашығанақ кен орнын игеруімен байланысты болды. Қарашығанақ республикамыздағы газ өнеркәсібінің өркендеуін жеделдетіп экспортқа шығаруға мүмкіншілік берді. Отынның ішінде газ - жоғары қуаттылығы бар, салыстырмалы түрде арзан және тасымалдауға колайлы. Сонымен бірге химия өнеркәсібінің құнды шикізатының бірі. Оны - пластмасса, химиялық талшық, синтетикальщ каучук, азот тыңайтқышын шыға-руда колданады. Халықтың үй тұрмысында отынмен камтамасыз етуде рөлі жоғары. Қазіргі кезде республикамызда көптеген газ корлары барланды. Бірақ 2/5 бөлігі Қарашығанақ кең орнының үлесінде. Келесі ірі кен орындарына Қашаған, Имашев, Жаңажол жатады. Газдың негізгі коры көбінесе мұнай-газ кен орындарында мұнаймен бірге кездеседі. Оңтүстігімізде Шу-Сарысу газ алабы біртіндеп қолға алынып, игеріле бастады. Қазір республикамыз ілеспе газбен бірге табиғи газды да өндіруде. Оны негізінен газконденсат және газ кен орындары береді. Сондықтан да газ өнеркәсібінің географиялық таралуы мүнай өнеркәсібінің таралуымен парапар. Батыс Қазақстан - бұл өнеркөсіп-тегі жетекші облыс. Өндірілген шикі газ кұрамында су, сұйық көмір сутегі, күкіртті сутек кездеседі. Сол себепті де алғашқы кезде газ өңдеу зауыттарында өңдеуден өткізіледі. Өңделген газ сол күйінде еліміздегі немесе шет елдердегі тұтынушыларға жеткізіледі. Газдың біраз бөлігі жоғары кысыммен арнайы ұңғыма аркылы мұнай кабатына жіберіледі. Мұндай әдіс мұнайды өндіруді жеңілдетеді. Қазақстанның оңтүстік аудандарын табиғи газбен қамтамасыз етеді.

ІІ. Қазақстанның электр энегетикасы.

ІІ. 1Электр энергиясын тұтынушы.

Электр энергетикасы. Өндірілетін отын түрлерінің көптеген бөлігі электр энергиясын және жылуды беліп шығару үшін электр энергетикада пайдаланылады. Энергияның баска түріне Карағанды электр энергиясының көптеген қолайлы жақтары бар. Оны механикалық, жарық және жылу энергиясына түрлендіріп сым арңылы т асымалдауға болады . Электр энергиясын шаруашылықтың көптеген салаларында пайдаланады. Электрлендірудің нәтижесінде өнеркәсіпті, құрылысты, көлік түрлерін, ауыл шаруашылығын жандандырып мөдениет пен тұрмысты да көтеруге септігін тигізеді. Энергияның басқа түріне карағанда электр энергиясына деген сұраныс жыл өткен сайын артуда. Сол себепті де электр энергияны өндірудегі жетістік шаруашылықтың басқа түрлеріые карағанда біршама алда жүруі тиіс.

Қазақстан жылына 70 млрд киловат-сағат электр энергиясын өндіреді немесе жан басына шакканда 4400 кВт/сағат. Бұл энергия түрін екі түрлі типтегі электр станциялары өндіреді. Жылу электр станциясы (ЖЭС) жөне су электр станциясы (СЭС) . Электр энергиясының 85%-ы отынды пайдаланатын жылу электр станцияларында өндіріледі. Жылу электр станциялары 2 түрге бөлінеді. Электр энергиясын кез келген жерге жоғары вольтты электр жеткізу желісімен тасымалданады (ЭЖЖ) . Белгілі бір ауданға қаншалықты қажет болса, соншалықты электр энергиясын жеткізе алады. Сондықтан да жылу электр энергиясын отынға және тұтынушыға жақын орналастырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.