Ауыз су қалай алынады

1. Ауыз су қалай алынады
2. Су қорын ластамай ысырапсыз пайдалану жолдары
3. Табиғат байлығына адамдардың әсері

Су қоры және оның пайдаланылуы дүние жүзінің 3/4 болігін су алып жатыр. Су — баға жетпес табиғат байлығы. Жер жүзіндегі барлық тіршілік суға байланысты. Сусыз тіршілік болуы мүмкін емес. Ол зат алмасу процесінде шешуші роль атқарады. Ал зат алмасу процесі — барлық органикалық өмірдің өзегі екені белгі. Су адам және жануарлар денесіндеқажетті түрде кездесетін кұрамды бөлік. Ересек жануарлардың жалпы массасының 45—70%-і, ал адам мен жануарларды эмбриондарының 97%-і судан тұрады. Сондыктан да, денедегі судың өзгеруі организмге тікелей әсер етеді. Егер денедегі судың 10—12%-і жоғалса, организм әлсірейді, дене дірілдейді, шөлдеу пайда болады. Ал су мөлшерінің 20—25% азаюы адамды өлтіріп жіберуі мүмкін. Кейбір жануарлар (балықтар, киттер, дельфиндер, кұндыздар т. б.) тек қана суда өмір сүреді.

1.А.Ж. Ақбасова ., Г.Ә. Саинова «Экология» Алматы – 2003ж.
2. Ж. Жатқанбаев., «Экология терминдерінің түсіндірме сөздігі» Алматы – 2000ж.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ауыз су қалай алынады

Су қоры және оның пайдаланылуы дүние жүзінің 34 болігін су алып жатыр. Су
— баға жетпес табиғат байлығы. Жер жүзіндегі барлық тіршілік суға
байланысты. Сусыз тіршілік болуы мүмкін емес. Ол зат алмасу процесінде
шешуші роль атқарады. Ал зат алмасу процесі — барлық органикалық өмірдің
өзегі екені белгі. Су адам және жануарлар денесіндеқажетті түрде
кездесетін кұрамды бөлік. Ересек жануарлардың жалпы массасының 45—70%-і,
ал адам мен жануарларды эмбриондарының 97%-і судан тұрады.
Сондыктан да, денедегі судың өзгеруі организмге тікелей әсер
етеді. Егер денедегі судың 10—12%-і жоғалса, организм әлсірейді, дене
дірілдейді, шөлдеу пайда болады. Ал су мөлшерінің 20—25% азаюы адамды
өлтіріп жіберуі мүмкін. Кейбір жануарлар (балықтар, киттер, дельфиндер,
кұндыздар т. б.) тек қана суда өмір сүреді.
Ауа райы өте ысыған кезде (температура 35—40" С-е жеткенде), адамдар мен
жануарлар денедегі судың азаюын ауыр сезінеді. Бұл жағдайда
организмге керекті су мөлшері 2—3 есе өседі. Судың органнзмге жетпеу,
қорыту процесінің бұзылуына, қандағы судың азаюына әкеліп соқтырады.
Сондықтан да, сапалы тұшы судың болуы — адамның денсаулығы мен
жануарлардың өсіуне олардың өңімділігін көтерудегі басты шарттың бірі.
Халық шаруашылығына қажетті тұщы су көзі тек қана адамдар мен
жануарлардың ішуі үшін емес, жер суаруда да, өнеркәсіпті дамытуда да,
барлық технологиялық процестерді жүзеге асыруда да пайдаланылады. Су—
ландшафтың қаны деп текке айтылмаған. Сусыз ландшафта ешқандай өмір
болуы мүмкін емес
(Планетамыздың гидросфера қабатының дені (58%; мұхит суларынан тұрады.
Олар жер бетінің 70%-тек астамын қамтып, орташа тереңдігі төрт километрлік
ұшы-қиыры жоқ телегей теңіз болып жатыр. Ал тұщы сулар қоры онша көп емес,
жер асты суларын қоса есептегенде 35 млн текше километрден аспайды. Дүние
жүзіндегі тұщы сулардың 30 проценті жер асты сулары, оның өзік көп жағдайда
пайдалануға мүмкіндік жоқ
Ал мұхиттардың, теңіздердің суларын шаруашылықта, онаң ішінде ауыз су
керегіке пайдалану болащақтың, ісі. Қазір елімізде ара салмағы мардымсыз,
теңіздер суының жылына тек ғана 0,3 млн текше метрі тұщытылады. Біздің
республикамызда су тұшытқыш станция Актау қаласында ғана бар.
Республикамызда тұщы су қорының көп пайдалану нәтижесінде азайып бара
жатқаны, тұзды су қондырғыларын көбейту қажет етеді. Себебі, қоғамымызда
тұщы су пайдалану жыл Сайын өсіп келеді. Егер ерте кезде бір адамға
шаққанда тәулігіне 12—18 литр су пайдаланылса, XX ғасырда мәдениеті дамыған
елдерде оның шамасы 200—400 литрге жетіп отыр. Әсіресе, тұщы су қорын
шаруашылықтын әр саласында, оның ішінде ауыл шаруашылығында пайдалану
басым. Мысалы, тәулігіне бір адамға 10 л, бір бас ірі қара малға 40 л, бір
қойға 10 л су керек. Ал егін шаруашылығының тұщы суды көрексінуі мұнан әлде-
қайда көп. Әсіресе жүгері мен күріш есіруге ете көп су керек. Вегетациялық
мерзім ішінде жүгерінің бір гектар жеріне 3 мың т, күріштің бір гектар
жеріне 20 мың тоннаға дейін су кетеді. Суармалы егін шаруашылығы суды
өте көп керек етеді. Егер суармалы емес шаруашылықта бір гектар жерден өнім
алу үшін 1200 текше метр су жеткілікті болса, суармалы егіншілікте оның
мөлшері 12—14 мың текше метрге дейін жетеді. Суармалы егіншіліктің
тиімділігі жоғары екені белгілі. Бірақ осыған қарап суды қалай болса солай
пайдалана беруге болмайды. Бұл бағыттың қандай қолайсыз жағдайға әкеліп
соқтыратынын Арал теңізі мен Балкаш көлі денгейінің төмендеуіне байланысты
соңғы жылдары әңгіме болып жатқан орны толмас кемшіліктерден көруге болады.

Су қорын ластамай ысырапсыз пайдалану жолдары

Есептеулер көрсетіп отырғандан, жер шарында жыл сайын әр түрлі мақсатқа
150 км3 су жұмсалады, ал өзеңдер мен жер асты суларының есебінен
жылыға 600 км3 су жинауға болады. Бірініш қарағанда, жер шарындағы
су мөлшері жеткілікті сияқты. Бірақ, өзендерге т. б. су
қоймаларына жыл сайын 150 км3 ластанған сулар жіберіледі. Олардың тек
жартысы ғана тазартылады. Осының салдарынан ластанған сулар
көптеген мөлшерде табиғи суларды бүлдіреді. Сөйтіп, тұщы су қоры жыл
сайын азайып келеді. Әсірес адамдардың көптеп мекекдейтін
жерлерінде, ауа райы егіншілікке қолайлы, жылы жерлерде тұщы су
көзі жеткіліксіз.

Су корының Қазақстан үшін өте маңызды роль атқаратыны белгілі. Себебі онын
территориясында өте көп шөл және шөлейт далалар бар. Су климат пен ауа
райының өзгеруіне тікелей әсер етеді. Су қорына байланысты әрбір регионның
климаты да өзгеріп тұрады. Мұны теңіздер мен көлдердің де деңгейінің
өзгеруіне байланысты ауа райының өзгеруінен байқауға болады. Арал
теңізінің шөгіп бара жатқанына байланысты бұл мекенді қоңыстанған елдердің
климаттық жағдайы да өзгерді. Балкаш көлі деңгейін төмендеуі оның
төңірегіне орналасқан жерлердін климаттық жағдайынын өзгеруіне әсер етуде.
Өткен кездерде және қазіргі жағдайда көріп отырғанымыздай, суы кеткен
жердің нұры кетеді, ол біртіндеп солып кұла тұзге, шөл далаға айналады.
Кең дала, кұлазыған шексіз жазира сусыз қалганнан кейін, ондағы адамзат
және жануарлар дүниесі де шөліркентін болады.
Қазіргі кезде өндірісте де тұщы су қоры молынан пайдаланылады. Мысалы,
бір тонна шойын алу және оны болатқа, прокатка айналдыру үшін 300 м3 су
керек, бір тонна мысты алу үшін — 500 м3, никель алу үшін — 3500 м3,
синтетикалық каучук және жасанды мата алу үшін 2000 — 2500 м3, жасанды
жібек алу үшін — 400 м3, сода алу үшін — 300 м3 су керек.
Егіншілікте тұщы су қоры молынан шығындалады. Бір килограмм әр түрлі
өсімдік массасын алу үшін 150 — 200 ден 800 — 1000м3-ке дейін су керек.
Біздің елімізде жыл сайын өсімдік транспарациясына шамамен 3500 км3 су
жұмсалады, бұл жылдык жауын-шашынның үштен бір бөлігі. Бұл мал
шаруашылығында, шаруашылык-тұрмыстық керектерге пайдаланған су мөлшерінен
едәуір көп. Мысалы, бір гектар жүгерінің пісіп-толығуы үшін 2000 — 3000 т.
су керек, бір тонна бидайды. күрішті мақтаны өндіру үшін сәйкестіріп алғана
1500, 4000, 10 000 т. су керек. Бір гектар ауыл шаруашылығында пайда-
ланылатын жерді суғару үшін 8—12 мын м3 су қажет.
Әсіресе, жоғарыда аталған өнімдер ескі техника күшімен алынса, су шығыны
да өсе береді. Сондықтан да, суды молырақ үнемдейтін немесе сусыз жұмыс
істейтін жаңа техникаға көшу керектігі кезек кеттірмейтін актуальды
мәселеге айналып отыр.
Көптеген су массасың атомдық электросанциялар пайдалануда. Қуаттылығы бір
мың мегаватт атом станциясы минутына 3млн. литр су пайдаланады.
Қазақстанда шамамен 200 жасанды су қоймасы бар, олардың сиымдалығы 94
млрд текше метрден астам. Қьгзылқұм, Арыс-Түркістан, Шеңгелді, Ақдала.
Шилісай т. б. суландыру массивтері қызмет істеуде) Орал-Көшім, Жәнібек және
Шідерті суландыру жүйелері салынды, XI — бесжылдықта Бартоғай су қоймасы
пайдалануға бергізілді, 170 км-лік Үлкен Алматылық канал. Ертіс - Қарағанды
каналының -су ресурстары игерілуде. 9 мың км су науасы
салынады. Сулардың транспорттық маңызы да зор. Көптеген сулардың шипалық
қасиеті бар.

Табиғат байлығына адамдардың әсері

Ғылыми-техниканың ғарыштап дамуы табиғатты тиімді пайдалану ісін
ұйымдастыруда адамзаттың алдынғы бірқатар жаңа міндеттер қойып,
табиғатты қорғаудың көптеген мәселелерін шиеленістіріп жіберді.
Ғылыми-техникалық дамудың барысында негізгі бағыттың әрқайсысы оларды
шешудің өзіне ғана тән жолдарын іздестіруді талап ететін
табиғатты қорғаудың өзіндік мәселелерін алға тартып отыр.
Табиғат ресурстарын пайдалану көлемінің артуы, тұрған орта-ның өндіріс және
тұтыну қалдықтарымен ластануынын өсуі, адамзаттың энергиямен
қарулануының артуы жаңа затттар жасап, өндірістің жаңа салаларынын пайда
болуы, ауыл шаруашылығын интенсивтендіру, халқы көп ірі қалалардың
кебеюі негізгі шешімін тезірек табатын мәселелердің қатарына жатады.
Сонғы ондаған жылдар ішінде табиғат ресурстарын пайдаланудың артуына
байланысты адамзаттың табиғатқа тигізетін әсері ете күшейді. Адамзат
өндірістік қызмет процесіне барған сайын табиғатты елеулі өзгерістерге
ұшыратушы, табиғаттағы геологиялык жүйенін зат алмасуының тепе-теңдік
кұрылымын бұзушы қуатты фактор ретінде көрінеді.
Ғылыми-техникалық революция экологиялық ортанын ластануына қарсы күрестін
міндеттерін қиындатып жіберді. Ластану дегенміз ауаның, жер мен судың
физикалық, химиялық немесе биологиялық қасиеттерінің біз қаламайтын
қолайсыз өзгерістерге ұшырауы, ол қазір немесе болашақта өсімдіктердід,
жануарлардың, адамның өміріне, өнеркәсіп пен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.