ЕУРАЗИЯ ҚҰРЫЛЫҒЫНДАҒЫ САҚ ИМПЕРИЯСЫНДАҒЫ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ

Жоспар
Кіріспе

1 Сақ балаларының күнделікті жаттығулар жасаудағы алдарында тұрған мақсат
2 Спарта тәрбиеленушілеріне деген тәрбиесі
3 Афин тәрбиесі Спарта тәрбиесінен өзіндік ерекшеліктері
4 Сақтардың үш топқа бөлінуі

Тарихшы ғалымдар (Гумилев Л.Н., А.Бахти, т.б.) топшылауында Шумерлер Еуразия даласына біздің дәуірімізден бұрынғы Х ғасырда келген.
Бұл Сақ тайпаларының бір бөлігі – Шумерлер. Сақтар Еуразия Ұлы даласында Дунайдан Енисейге дейінгі аралықта б.з.б VII – III ғ.ғ. байлыққа кенелген күшті мемлекет құрды.
Сақ тайпалары жайлы деректер халық есінде еміс-еміс сақталғанымен Ұлы Даланың жер-су аттарында көптеп кездеседі. Олар туралы жатқа түскен мағлұматтар, яғни Қытай жылнамаларында , тарих атасы Геродоттың (б.з.б. V) , Ксенофонттың (б.з.б. 430-354 жж.), Страбонның (б.з.б. 64- б.д. 23 жж.) жазбаларында сақталған. Сақтар жайлы деректерді Қытай және Антикалық тарихшылардың жазбаларында ұшырасады. Бұл деректер – Сақтардың Батысқа және Шығысқа қоныс аударып, қуатты елдерге айналған кездерінде ежелгі ата-бабаларымызбен қарым-қатынас орнатқанда жазылған мағлұматтар.
Соңғы палеолит кезеңінде Ұлы Далада жаппай суық түскен жағдайларда, шамамен 20-15 мың жылдарда Солтүстікке қарай марал, бұғылардың артын өкшелей көшкен тайпалар Сібірге бет бұрса, одан Аляска арқылыбіршама топ тайпалар Америка континентіне өтіп кеткен.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЕУРАЗИЯ ҚҰРЫЛЫҒЫНДАҒЫ

САҚ ИМПЕРИЯСЫНДАҒЫ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ

Тарихшы ғалымдар (Гумилев Л.Н., А.Бахти, т.б.) топшылауында Шумерлер
Еуразия даласына біздің дәуірімізден бұрынғы Х ғасырда келген.

Бұл Сақ тайпаларының бір бөлігі – Шумерлер. Сақтар Еуразия Ұлы даласында
Дунайдан Енисейге дейінгі аралықта б.з.б VII – III ғ.ғ. байлыққа кенелген
күшті мемлекет құрды.

Сақ тайпалары жайлы деректер халық есінде еміс-еміс сақталғанымен Ұлы
Даланың жер-су аттарында көптеп кездеседі. Олар туралы жатқа түскен
мағлұматтар, яғни Қытай жылнамаларында , тарих атасы Геродоттың (б.з.б. V)
, Ксенофонттың (б.з.б. 430-354 жж.), Страбонның (б.з.б. 64- б.д. 23 жж.)
жазбаларында сақталған. Сақтар жайлы деректерді Қытай және Антикалық
тарихшылардың жазбаларында ұшырасады. Бұл деректер – Сақтардың Батысқа және
Шығысқа қоныс аударып, қуатты елдерге айналған кездерінде ежелгі ата-
бабаларымызбен қарым-қатынас орнатқанда жазылған мағлұматтар.

Соңғы палеолит кезеңінде Ұлы Далада жаппай суық түскен жағдайларда,
шамамен 20-15 мың жылдарда Солтүстікке қарай марал, бұғылардың артын
өкшелей көшкен тайпалар Сібірге бет бұрса, одан Аляска арқылыбіршама топ
тайпалар Америка континентіне өтіп кеткен.

Жас ұрпақтарды Отанын, елін, жерін қорғауға және өмірге даярлауда
айрықша назар аударған мәселесі, олардың әскери-дене күш-қуатын дамыту еді.
Бала тәрбиелеудегі тәжірибелерде Сақ тайпаларының өзара қарым-қатынастары
арқылы басқа елдермен байланыстарын үзбеген. Асыл тұқымды жылқыларды
ұстаған сақтар халықаралық деңгейдегі ат жарыстарын ұйымдастырып тұрған.
Жарыс аттарын дайындауда балаларды қатыстырып, оларды атқа мініп бәйгеге
шабуы, жылқы мінез-құлықтарын жақсы білуге және ержүректілікке, қайсарлыққа
тәрбиелеп, дене ағзаларының жетілуіне мүмкіндік берген.

Сақ балаларының күнделікті жаттығулар жасаудағы алдарында тұрған
мақсат – садақ ату, найза лақтыру, ат үстінде аударыспақ, жұдырықтасу,
күресу, тұзақ лақтыру, қылыштасу, жаяу жарыс, тау-тасты, өзен-сулы
жерлерден өту т.б. дене күшін дамытудың дәстүрлі құралдарына айналдырған.
Жинақталған айла-тәсілдерін, жеткен жетістіктерін той-думанда халық алдында
шығып өнерлерін көрсету қару-жарақтарды игеруге деген ынталарын арттырып
отырды.

Сақ балаларының дене күштерін жетілдіру мен қару-жарақтарды игерудегі
жетістіктерін ежелгі Грециядағы Спарта жүйелерімен салыстыралық. Себебі,
сонда ғана сақ әскери-қолданбалы дайындықтары мен дене тәрбиесін берудегі
жүйесінің айырмашылығы байқалады. Спарта қаласында тәрбиені мемлекет
ұйымдастырып, ондағы мақсат - спарта балаларын болашақ құлиеленушілерді
және әбден шыныққан, төзімді қайсар әскерилерді дайындау болатын.

Жеті жасынан бастап балаларды арнайы мемлекеттік тәрбие мекемесіне
орналастырып (агель), 18 жасқа дейін жүйелі тәрбие берумен қатар оқытты.
Бұл мекемені басқаруға мемлекетке белгілі адам (педон) ұсынылды.
Жеткіншектерге дене тәрбиесін беруге көп көңіл бөлініп, оларды суық пен
ыстықты, аштық пен шөлге шыдау, ағзаға түскен ауыртпалықты көтере білу
сияқты әдет-дағдыларын қалыптастырып шынықтырған. Әсіресе, әскери-
гимнастикалық жаттығуларға назар аударып, жүгіруге, секіруге, найза
лақтыруға, ауыр салмақтарды көтеру, жекпе-жек амалдарын игеруге, әскери
өлеңдерді айтуға үйретілді.

Спарта тәрбиеленушілеріне дене тәрбиесін берумен қатар, музыкалық
құралдарда ойнау, тыңдау, әскери әндер айту және діни билерді билеуге
машықтандырды. Оқу мәселесіне келсек, балаларды хатты, қолжазбаны оқу және
жазуға үйретіп, оларды тәрбиелеуде бұйрықты мүлтіксіз орындау, қарсылық
көрсетпеу, төзімділік пен тек жеңе білуге бейімдеген.

Жауына деген өшпенділікке тәрбиелеуде құлдарды жек көргендігі сонша
өлтіріп тастау-дан тайынбайтын қатыгездікке баптау мақсатында, кей кездерде
қараңғы түнде құлдардың лашықтарына шабуыл жасап өлтіріп отыратыны туралы
деректер кездеседі. Спарта жеткіншектеріне адамгершілік және саяси тәрбие
беруде мемлекет жетекшілерін кездесуге шақырып арнайы жүргізген
әңгімелерінде ата-бабаларының жауды жеңгендегі ерліктерін айтып, отанын
қорғауға елжандылық сезімдерін оятып отырған.

Жасөспірімдер 18-20-ға толғанда арнайы топқа (эфеба) ауыстырып әскери
қызметтерін атқаруға міндеттеген. Қыз балаларға әскери және дене тәрбиесін
беруге көңіл аудару себебі, еркектер құлдардың көтерілісін басуға немесе
соғысқа аттанғанда қарулы әйелдер қала мен үйлерін ішкі және сырт жаулардан
сақтауға дайындап отырған.

Афин тәрбиесі Спарта тәрбиесінен өзіндік ерекшеліктері болды. Өйткені,
б.з.б. V-IV ғасырларда Афинаның мәдениеті жедел қарқынмен өсті. Сонымен
бірге, жаратылыстану, математика, тарих, өнер, әдебиет, гректің сәулет және
бейнелеу өнерлері дамығандықтан Афина мәдениеті Спарта мемлекетінің
мәдениетінен жоғары деңгейде болды.

Афиндіктер дара жеке тұлға ұғымына алғашқы анықтама беріп, кімді-
кімнің мінез-құлқында, жүріс-тұрысында ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық
және дене күші мығым, денсаулығы мықты болса, ондай адамды жан-жақты
қалыптасқан жеке тұлға деп санаған. Бұндай ұғым, әрине құлиеленушілерге
ғана тән болатын, ал қара жұмыс тек құлдардың атқаратын міндеті
болғандықтан, олар жеке тұлға ретінде есептелінбеген.

Афинде жеті жасқа толған бала мектепке баратын. Қыз балалар отбасында
тәрбие алып, үй шаруашылығымен айналысады.

Балалар жеті жастан он үш -он төрт жас аралықтарында грамматист және
кифарист мектептерінде ақсүйек құлиеленушілер балалары мен орта ауқатты ата-
аналардың ұрпақтары оқыды.

Б.з.д. І мың. Ортасынан бастап Қазақстан жеріндегі көшпелі тайпалар
“сақ” атауымен белгілі. Жазба деректердің мәліметі бойынша олар
Қазақстанның барлық этникалық территориясында қоныстанып, бірнеше топқа
бөлінген: оңтүстікте тиграхауда сақтары (грек деректерінде массагеттер, дон
тайпалары), Бактрия мен Маржанада құрамына парасогда сақтары кірген
хаумаварга сақтары.

Солтүстік шығыста — аримаспы, Орта Қазақстан — исседондар, Батыс
савроматтар, Геродот бойынша савроматтардың аржағында “биіктаулардың
етегінде”, оңтүстік шығыс Орал таулары болуы мүмкін, аргипей тайпалары өмір
сүрген.

Сақ тайпалары мал шаруашылығының үш түрімен айналысты: көшпелі,
жартылай көшпелі, отырықшы. Малдың негізгі түрі қой болды. Шаруашылықта
және күнделікті тұрмыста жылқы жиі пайдаланылды, мұны археологиялық
деректер де растайды. Сақ жауынгерлері мен көсемдерінің қабірін ашқанда
жылқылардың сүйектері табылған. Асыл тұқымды жылқымен бірге қарапайым
жылқылар да болды, олар аса биік емес, аяқтары қысқа, бірақ өте төзімді
болды.

Тиграхаудалардың үлкен ұлы Рустам өз елінде өзінің батырлығын ,
қайсарлығы мен танымал болып , әкесінің тіректі әскері болды. Сонымен бірге
Рустам әкесі , патша каводттың сүйікті ұлы болған. Татши Кавод Рустамды
тиграхауда патшалығының мұрагері етіп сайлайды.

Ешкім Рустамның күшімен тең келмейтін. Рустаммен күрескен жас
жауынгерлер , тез жеңіліп қалатын. Осы майдан алаңына шашы иығына төгілген
, қыпша беліне былғары белдік таққан , белдігінде қолдан жасалған айна, бұл
батырдың ер қыз екенін айтып тұрды. Оның оң қлында қылыш , сол қолында
сауыт болды. Рустам не істерін білмей тұрып қалды, ол жекпе – жекке
шықпайын десе тағы да болмайды . Томирис аттан түсе бергенде оның әрбір
қимылынан Рустам оның жай ғана сұлу қызды емес , сонымен бірге қылыш пен
семсерде ойнай білетін ер қызды көрді . Екеуі қызыл майдан шайқасқа түсіп
жатады. Жекпе – жек шайқастың үстінде Рустам қылышын Томиристің қылышына
тақап қалып, оның көзінін қорқыныш емес , ашу мен ызаға толы қарсылықты
көреді. Оны түсінген Рустам күшін әлсірете түседі. Сонда Томирис шайқасты
тоқтатып , белдігін алып, оның атының үстіне қойып , өзінің Рустамға әйелі
ретінде берілгендігін білдіреді.

Томиристі туғанға дейінгі жүз жылдықта қаратаудың бойында ауыл
ақсақалдарымен көсемдерінің жиыны болып тұратын. Әдетте жинды жинау қиынға
соғатын. Себебі сақ тайпасы ұрыстық қатынаста тұрып жататын . Сондықтанда
көсемдер мен ақсақалдардың арасында ылғи да ұрыс – жанжал болып тұратын .
Көшпелі сақтарды біріктіру Чипакидің қолына тиді . Чипакай өзінің елін тек
байлықпен ғана алдау арқылы біріктіретінін біліп , әйгілі сапарға аттанады.

Алдыңғы Азияда көшпелі сақтардың аты скифтер деп те аталып жүрді.
Көшпенді шигуздардың жолына аты бүкілге мәлім айбарлы да қайратты ,
тосқауыл бола алатын Ассирия тұрды. Бірақ көшпенді шигуздар Ассирияға басып
кіріп , оларды талқандай түседі . Жасыл түске боялған шөп пен гүлді аттың
тұяғы таптап тастайды. Бірақ көшпенді шигуздар қаланың өз пайдасына
түсетінін біліп әрекет жасамайды.

Жылдар өтіп жатты , шигуздар осы жерде тұрып жатты . Чиипакай өзінің
атағын қанағат тұтқанмен оның мұрагеріПартатуа бүкіл қауымның патшасы
болғысы келді. Сөйтіп көне Каспийдің қасына өзінің патшалығын құрады.

Сонымен бірге Ассирияның қызын Ассархаддананы әйелдікке алады.

Партатуаның орнын батыр Мадий басады. Бірақ ол қолындағыны қанағат тұтпай ,
басқа египет елдеріне көз сала қарайды бірақ бұл мақсатына жету үшін , ол
мидия , Вавилон елдеріне жаулап алу керек болды. Мадий Мидияны , Сирияны
Палистинаны ала келе Египетттің да шекарасына жетіп қалды.

Египеттің фараоны Псалимтих және оның қарамағындағылар Мадияның
жорықтарынан қорқып, оған арнайы елші жіберіп , не сүраса соны беретінін
айтады. Мадий египетке бармады , бірақ көп нәрсе сұрайды. Египет
қолындағысының бәрін береді. Шигуздар бұл шабуылдан кейін қаланы жаулап
алады.Сөйтіп барлық бағалы заттардың бәрін өздерімен бірге алып , қаланың
быт – шытыншығарып кетеді. Сөйтіп урарту патшалығы құлайды. Мадияның келесі
жорығы Вавилонға бағытталады . Бірақ вавилонды алу үшін оған көп дайындық
керек болды . Себебі Вавилон өте күшті жеңіліс таппайтын елдің бірі болатын
. Мадий ақыры дегенде күшті дайындықпен Мезопотамияға баса көктеп кірді.
Барша халық заттарын тастап , қорғанның артына тығыла жөнеледі. Бірақ ,
оларға көмекке клаксар келеді.

Клаксар Вавилоннан кейінгі Мадианың жаулайтын отары болатын. Клаксар
Мадияны қақпанға түсіру үшін бір үйір жылқы береді .Оған Мадий көнеді .
Сонан кейін , оның көңілін көтеру үшін арнайы той думан ұйымдастырады.
Мадий оған келісіп тойға келеді.

Мадий және оның жауынгері дастархан толы шарапқа тойға келіп отырады.
Әрбір жауынгерге бір -бір сұлудан беріп бастарын айналдырады . Ал Мадий
болса бір кесе шараптан кейін мас болып , ұйықтап қалады . Класкар осы
сәтті пайдаланып , Мадийді пышақтап өлтіреді . Мадий өлгеннен кейін оның
артында кішкене әскері , оның ағасы және баласы Спаргаппис қалады.

Осыдан кейін сақтар үш топқа бөлініп кетеді.Олар : Оңтүстік сақтар –
хаомоварго, екінші тиграхауда, үшіншісі – парадария , олардың негізін
сақтар – массагеттер құрады . Спаргаппис әрең дегенде тірі қалып , бай ел –
хорезмде тығылып жүрді . Қарсыластары оны өлді деп ойлағанмен, ол –
қарсыластарын ұмытпады.

Спагаппис Мадидің патшасы Алматтаның қол астында өмір сүріп жатты . Ол
бұл сарайда тұрып жатып , көсемдерден шешендікті, айлакерлікті ,
делдалдықты үйреніп жүрді. Сөйтіп көп жыл өткеннен кейін , атақты делдал
болып шығады. Ол қаншалықты атақты делдал болса да , оның қарамағындағы
көсемдер оның айлакер делдалдығын көре алмай , жек көретін . Сол
көсемдердің бірі – Фарзана болатын. Спаргаппис Ферзананың жалғыз қызын
тартып алып, әйелдікке алады. Себебі, Ферзана қызын бергісі келмейді, сол
себепті тартып алып, әйелдікке алады. Себебі, Ферзана қызын бергісі
келмеген , сол себепті тартып алып қашқан. Ол қыздың аты Зарина болатын.
Фарзана өз қызының жағдайын нашар деп есептеді. Заринаны сол үйдің отынымен
кіріп, Күлімен шығып жүр деп есептеді.Содан Ферзананың жек көрушілігі
күннен - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.