Тәрбие принциптері

Жоспар
Кіріспе

1 Тәрбие принциптерінің ерекшеліктері
2 Тәрбиенің қоғамдық бағытта болуы
3 Ұнамды өнеге.үлгіге арқа сүйеу.
4 Тәрбиелік ықпалдар бірлігі

Тәрбие процесінің принциптері (тәрбие принциптері) — бұл тәрбие процесінің мазмұнына, әдістеріне оны ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптарды анықтайтын бастау ережелері. Олар тәрбие процесінің өзіндік ерекшелігін танытады. Педагогикалық процестің жалпы принциптерінен нақты тәрбие принциптерінің өзгешелігі — тәрбие міндеттерін шешудегі педагогтар ұсынатын ортақ ережелер екеңцігінде жатыр. Осы принциптерге қойылатын талаптарды сипаттайық.
1. Міндеттілік. Тәрбие принциптері - бұл кеңес, нұсқау емес, олар толық және міндетті түрде тәжірибеге ұласуды талап етеді. Принциптерді дөрекі түрде әркез бұзу және оңдағы міндеттерді орындамау тәрбиелеу процесінің пәрменділігін кемітіп қана қоймай, сонымен бірге ол принциптердің негізін, түп-тамырын ыдыратады. Егер тәрбиеші принцип міндеттерін бұзса, онда ол тәрбие процесі жетекшілігінен аластатылады. Тіпті, мысалы, егер педагог гуманистік принциптерді, жеке басты қадірлеу принциптерін қасақана әрі дөрекі бұзса, онда ол заңды жауапкершілікке тартылуы қажет.
2. Комплекстілік. Принциптер комплекс, бөлінбеген талаптар түрінде тәрбие процесінің барлық кезеңдерінде бірігімді қолданылуы тиіс. Принциптер тармақталмай, фронтальды әрі барлығы бірдей іске асып отырады.
3. Бірмәнділік. Тәрбие принциптері жалпыға бірдей ортақ ережелер ретінде бірмөнді болып келеді, олардың арасында біреуін бірінші кезекте орындау керекті немесе ертеңге қалдыра салуға болатын сияқты негізгі немесе қосалқы принциптері болмайды. Барлық принциптерді теңдей мәнді деп бағалау тәрбиелеу процесінің жемісті болуының кепілі.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Тәрбие принциптері

Тәрбие принциптерінің ерекшеліктері
Тәрбие процесінің принциптері (тәрбие принциптері) — бұл тәрбие
процесінің мазмұнына, әдістеріне оны ұйымдастыруға қойылатын негізгі
талаптарды анықтайтын бастау ережелері. Олар тәрбие процесінің өзіндік
ерекшелігін танытады. Педагогикалық процестің жалпы принциптерінен нақты
тәрбие принциптерінің өзгешелігі — тәрбие міндеттерін шешудегі педагогтар
ұсынатын ортақ ережелер екеңцігінде жатыр. Осы принциптерге қойылатын
талаптарды сипаттайық.
1. Міндеттілік. Тәрбие принциптері - бұл кеңес, нұсқау емес, олар
толық және міндетті түрде тәжірибеге ұласуды талап етеді. Принциптерді
дөрекі түрде әркез бұзу және оңдағы міндеттерді орындамау тәрбиелеу
процесінің пәрменділігін кемітіп қана қоймай, сонымен бірге ол
принциптердің негізін, түп-тамырын ыдыратады. Егер тәрбиеші принцип
міндеттерін бұзса, онда ол тәрбие процесі жетекшілігінен аластатылады.
Тіпті, мысалы, егер педагог гуманистік принциптерді, жеке басты қадірлеу
принциптерін қасақана әрі дөрекі бұзса, онда ол заңды жауапкершілікке
тартылуы қажет.
2. Комплекстілік. Принциптер комплекс, бөлінбеген талаптар түрінде
тәрбие процесінің барлық кезеңдерінде бірігімді қолданылуы тиіс. Принциптер
тармақталмай, фронтальды әрі барлығы бірдей іске асып отырады.
3. Бірмәнділік. Тәрбие принциптері жалпыға бірдей ортақ ережелер
ретінде бірмөнді болып келеді, олардың арасында біреуін бірінші кезекте
орындау керекті немесе ертеңге қалдыра салуға болатын сияқты негізгі немесе
қосалқы принциптері болмайды. Барлық принциптерді теңдей мәнді деп бағалау
тәрбиелеу процесінің жемісті болуының кепілі.
Сонымен бірге тәрбие принциптері - дайын нұсқау емес, тіпті олар
ұстану арқылы жоғары нәтижеге автоматты түрде жеткізе салатын әмбебап
(универсал) ережелер де емес. Олар тәрбиеге қажет арнайы білімдерді, тұлға
тәжірибесін, шеберлігін алмастыра алмайды. Тәрбие принциптерінің талаптары
баршаға бірдей болса да, олардың практика жүзінде іске асырылуы тұлғалық
шарттарға байланысты болады.
Тәрбие процесі сүйенетін принциптер белгілі жүйені құрайды. Тәрбие
жүйелерінің түрлері бұрын да, қазір де көптеп саналады. Әлбетте, олардағы
принциптердің сипаты, жекелей міндеттері, тіпті кейбір принциптердің өздері
өзгеріске түседі. Қазіргі тәрбиелеу жүйесі мынадай принциптерді ұстанады:
- тәрбиенің қоғамдық бағытта болуы;
- тәрбиенің өмірмен, еңбекпен байланысы;
- тәрбиеде дұрыстыққа арқа сүйеу;
- тәрбие гуманизациясы;
- тәрбиеге тұлғалық тұрғыдан қарау;
- тәрбиелік ықпалдардың бірлігі.

Тәрбиенің қоғамдық бағытта болуы

Тәрбие мемлекеттік, құрылыстың, оңдағы өкімет билігі мен мекемелерінің
қуатына арқа сүйеп, сонымен бірге мемлекетте қабылданған және жүргізіліп
жатқан саясат. Ата заң мен заңдар негіздегі азаматтық және әлеуметтік
сапалардың қалыптасуына бағытталады. Бұл принцип педагог іс-әрекетін
мемлекеттік тәрбие стратегиясына сәйкес өскелең ұрпақ тәрбиелеу
міндеттеріне бағындыруды көздейді және тәрбиеші іс-әрекетін қажетті тұлға
типін қалыптастыруға бағдарлайды. Мемлекеттік қызметте жұмыс істегендіктен
тәрбиеші тәрбие саласы бойынша мемлекеттік тапсырысты орындайды. Егер
мемлекеттік және қоғамдық мүдделер бір-біріне сай келіп, азаматтардың жеке
мүдделерімен келісімді болса, онда жоғарыдағы принцип талаптары, әлбетте,
тәрбие мақсаттары мен міндеттері құрылымына сәйкестеледі. Ал мемлекет,
қоғам және тұлға мақсаттары үйлеспесе, ол принциптің орыңдалуы қиындайды.
Тербиешіде толыққанды тәрбие үшін нақты деректі материалдар жетісе
бермейді. Мектеп — бұл мемлекеттің, қоғамның және тұлғаның білімділік
сұраныстарын қанағаттандыруға бағытталған әлеуметтік мекеме және қоғамдық-
мемлекеттік жүйе. Мектеп қоғамдық-мемлекеттік мекеме ретінде тек мемлекет
демеуімен ғана өмір сүре алмайды. Ерте ме, кеш пе оған қоғам көмекке келуі
қажет. Қоғамның мектептен, мектептің қоғамнан бөлініп қалуын, қоғамдық
өмірдегі болып жатқан процестерден мектептің ажырауын, кәсіби педагогтардың
тар және біржақты жұмыс істеуін болдырмау шаралары қарастырылуы қажет.
Педагогтар өздерін тәрбие билігінің жалғыз иегері деп ұғынбай, тәрбие
істеріндегі халық өкіліміз деп түсінуі керек.
Қоғамдық бағытты іске асыра отырып, тәрбиеленушілермен тәжірибелік
себеп-түрткілі өзара әркетке жетудің маңызы зор. Бұл жерде ұрандаған
педагогикадан аулақ болған жөн, өйткені тиімді тәрбие құлық пен қатынас
тәжірибесі негіз болар тәрбие мен тәрбиеленушілер арасындағы байланыс
орнайтын пайдалы іс-әрекетте іске асады. Дегенмен де, іс-әрекет (еңбектік,
қоғамдық, ойындық, спорттық) тәрбиелік мәнге ие болуы үшін, тәрбиеленуші іс-
әрекетінің қоғамдық құңды мотивтерін қалыптастыру қажет. Осы мотивтер
жоғары парасатты, қоғамдық мәнді болса, оңда ұнамды қылықтарға бастау
беретін іс-әрекеттің де тәрбиелік сапасы жоғары болады.
Әлеуметтік сапаларды жасау процесінде мақсат-бағдарлы тілдестік пен
адамгершілік танымы арқылы гуманистік түсінік қалыптастырып, оны саналуан
қоғамдық пайдалы іс-әрекетті ұйымдастырумен байланыстыру керек. Сөздік
ықпал міндетті түрде пайдалы тәжірибелік істермен бекітілуі қажет, сонымен
бірге ол қарым-қатынастағы және басқа адамдармен бірігіп орындалатын іс-
әрекеттегі дұрыс әлеуметтік тәжірибелер көрсету арқылы тұжырымдалуы керек.
Қоғамдық процестерге әр адам ерте балалық шақтан араласады. Сондықтан
адамзаттық тәрбие де жас кезеңде басталады. Әлеуметтік жауапкершілік сезімі
балада сәл кешірек, яғни мектептің екінші сатысында ояна бастайды.
Әлеуметтік саналарды қалыптастыру кезеңдерінде берілетін білімдердің
оқушылар жасы мен даму деңгейіне сәйкестігіне жете көңіл бөлінуі тиіс.
Балаларға мектептің бірінші сатысында "өкімет", "президент", "үкімет",
"бедел" т.б. ұғымдарды түсіндіруге нақты мысалдар пайдаланылса, тәжірибе
жүзінде дер кезінде дәйектеліп, бекітілсе, онда олар бұл ұғымдарды тез
меңгереді. Екінші, үшінші сатыдағы мектеп осы секілді қажетті ұғымдарды
бекітіп, дамытады, нанымдарды қалыптастырады, тәрбиеленушілер әлеуметтік
шынайы процестерге қызыға отырып, азаматтық саиаларын орнықтырады.
Адамның тұлға болып қалыптасуы оның қоғамдық және еңбектік
қатынастарға жекелей түсуі, әрекетке араласуына тікелей тәуелді. Еңбек
адамдағы жағымды сапаларды дамытады, яғни еңбек қарқыңды болған сайын
тұлғаның әлеуметтену және даму деңгейі жоғарылай түседі. Сондықтан
тәрбиеленушілсрді қоғамдық өмірге, әртүрлі пайдалы істерге араластырып,
оларға деген жағымды қатынасын қалыптастыру қажет. Еңбекке араласа отырып,
адамгершілік құлық тәрбиесін алған тәрбиеленушілер рухани және дене жағынан
қатайып, еңбектің қоғамдық маңызды мотивтерін ұғынады, өзіндік ар-ұят
сапаларын бекітіп, жетілдіреді.
Тәрбие "Мектеп үшін емес - өмір үшін" деген ұранмен ежелгі римдік
мектеп өз оқушыларын күтіп алады екен. Сол кездегі ежелгі педагогтардың
өздері өмірден, тәжірибеден ажыраған тәрбиенің ешқандай мәні болмайтынын
сезген.
Өмір мектебі — ең күшті тәрбие мектебі. Сондықтан тәрбиенің өмірмен
байланысты болуы принципі көптеген тәрбие жүйелерінің негізгі принципі
болып табылады. Ол тәрбиешілердің мынадай екі бағыттағы белсенді іс-
әрекетін талап етеді: 1) әртүрлі өзгерістері мол қоғамдық және еңбектік
өмірмен тәрбиеленушілерді кең және нақтылай таныстыру; 2) тәрбиеленушілерді
шынайы өмірлік қатынастарға, әртүрлі қоғамдық пайдалы еңбектерге
араластыру.
И. П. Павлов адам ағзасының өмірлік іс-әрекеті қоршаған орта әсерінен,
өмір сүру жағдайына байланысты екендігін атап көрсеткен. Бұл әсерді ол
"өмірлік тәрбие" деп атаған. Бұл тәрбиені, яғни "өмір мектебін" барлық
өскелең ұрпақ өз басынан өткізеді. Нәтижеде оларда әрекет-қылық тәжірибесі
жинақталады, қоғамдық өмірге кірісуге қажетті дағдылар қалыптасады.
Тәрбиенің өмірмен байланысты болу принципін дұрыс іске асыру
педагогтан төмендегі бірліктерді қамтамасыз етуін талап етеді:
- оқушылардың қоғам өмірі мен әрбір адам үшін еңбектің рөлін,
азаматтардың үздіксіз толастаған сұраныстарын қанағаттандыру үшін қоғамның
экономикалық базасының мәнін түсіндіру;
- материалды және рухани байлықтар мен құндылықтарды жасайтын еңбек
адамдарына сый-құрмет жасау;
- көп және табысты еңбек ету ептіліктерін дамыту, өзі үшін және қоғам
пайдасына орай жауапкершілік және шығармашылықпен еңбектенуге ниеттендіру;
- қазіргі өндірістің жалпы негіздерін түсіну, политехникалық
білімдерін кеңейтуге талпыну, еңбекті ғылыми ұйымдастыру негіздерін және
жалпы мәдениетті меңгеруге бағыт беру;
- еңбек іс-әрекетінде жеке және қоғамдық нанымдарды үйлестіру мен
міндеттерін және шаруашылық қажеттілігіне сәйкес мамандық таңдай білуге
баулу;
- қоғамдық мүлік пен табиғат байлықтарына күтімді қарау, өз еңбегі
арқылы қоғамдық меншікті көбейтуге талпыну ниетін қалыптастыру;
- жауапсыздыққа, шаруасыздыққа, еңбек тәртібін бұзушылыққа,
жайбарақаттыққа, енжарлық пен іссіздікке, сергелдеңдікке төтеп беріп,
қоғамдық меншікті және табиғат байлығын талан-таражға түсіруге ымырасыз
болуға тәрбиелеу.
Еңбекпен, өмірмен байланысқан тәрбие келесі ережелерді ұстану арқылы
іске асады:
1. Оқушылардың әлеуметтік және еңбектік тәрбиесіндегі абстрактілік пен
догматизмді шегеріп, оларды нақты және ерен іс-әрекетке кірістіру. Сабақта
және сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында көзделген талаптарды орындау
принципінің бағдарламасы болуы шарт. Оларды біртіндеп іске асырып бару
қажет.
2. Тәрбиеші өз әрекеттерін отбасы мүддесімен келістіре отырып, әрбір
тәрбиеленушіге қоғамдық ендіріске негізгі тигізер пайдасы оның оқу еңбегі,
отбасы мен мектептегі көмегі екендігін түсіндіреді. Жасөспірімдердің
өндірістік ұжымға, шаруашылық есептегі бригадаларға бірігіп, демалыс
кездерінде еңбек етулерін қолдап, қуаттау керек.
3. Балалар әдетте іс-әрекет жасауға құлшыныс білдіріп тұрады.
Енжарлық, іссіздік дегендер бала табиғатына жат нәрселер. Осыны ескермеген
тәрбиеші тұлғаның әлеуметтену процесін бұзып, оның дамуын бәсеңдетеді.
4. Бұл принципті іске асыру сабақтар мен сыныптан тыс тәрбие
жұмыстарда жергілікті өлкелік материалдарды кеңінен пайдалануды талап
етеді.
5. Оқушылар үлкеңдермен бірдей маңызды өмірлік мәселелерді шешуге
қатыса отырып, өз шешімдеріне жауапкершілікпен қарауға үйренеді, сонымен
бірге оларда азаматтық сапалар шапшаң әрі табысты қалыптаса бастайды.
6. Елдің әлеуметтік өмірі мен шаруашылығындағы өзгерістерге сәйкес
тәрбиенің өмірмен байланысы принципінің табысты іске асырылуы тәрбие
мазмұнын, ұйымдастырылуы және әдістемесін үнемі қайта қарап, жаңартып отыру
міндетті іс.
7. Тәрбие процесіңде балалар өз еңбегінің қоғамға, адамдарға қажет
екендігін сезініп, одан қанағат ләззатын алуы қажет.
Ұнамды өнеге-үлгіге арқа сүйеу.
Өнеге-үлгіге арқа сүйеу принципінің талаптарының бәрі қарапайым болып
келеді. Олар мыналар: педагогтар адамдағы жақсы қасиеттерді анықтауға
міңдетті, соларға сүйене отырып, әлі толық қалыптаспаған немесе кері
бағыттағы қасиеттерді үнемі дамытып, оларды қажетті деңгей мен жан-жақты
үйлесімге жеткізуі қажет. Бұл принциптің философиялық негізі - адам
табиғатының "қарама-қайшылықтығы" туралы белгілі философиялық ереже
бойынша. Адамдағы жақсы қасиеттер (жан-жануарды жақсы көру, табиғи
кішіпейілділік т.б.) оған кері қасиеттермен (өз сөзінде тұра алмау, өтірік
айту, еріншектік т.б.) бірге жүреді. Тек "кері", сол сияқты жүзпайыздық
"жақсы" адам болмайды. Тұлғаны жақсылыққа қарай бағыттайтын тәрбиенің
міндеті, адамда өнегелі қасиеттерді молайтып, кері қаситтердің азаюына қол
жеткізу.
Тәрбиеші іс-әрекетінің табысты болып, жылдам әрі нәтижелі болуы үшін
принциптерді іске асыру ережелерін басшылыққа алу керек.
• Тәрбие процесіңдегі келіспеушілік (конфронтация), тәрбиеші мен
тәрбиеленушілердің өзара ой-пікір тайталасы мен көзқарастарының
үйлесімсіздігінен туындайды. Тек бірлесіп жұмыс істеу, шыдамдылық,
тәрбиешінің тәрбиеленуші тағдырына қызығушылықпен қатысуы жақсы нәтижелер
береді.
• Оқушының қателіктері мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.