Мұсылман өркениеті және түрік халықтарының мәдениеті

Жоспар
Кіріспе

1. Мұслман мәдениетінің Орта Азияға таралуы.
2. Әл.Фараби кезіндегі мәдениет.
3. Қожа Ахмет Иассауи кезінде мұсылман мәдениеті.
4. Махмуд Қашғари шығармаларындағы мәдениет.

Шығыс Ренессансының талай елдері қамтыған және 500 жылдан артық өркендеген типі мұсылмандық мәдени өрлеу дәуірі екендігі белгілі. Оның әл-Кинди, әл-Фараби ибн-Сина, Фирдауси, Баласағұн, Қожа Ахмет Иассауи, Омар Хайям сияқты өкілдерінің рухани мұрасын меңгермей, қазір мәдениетті адам деп есептелу қиын. Бұл жерде осы құбылыстың мұсылмандық-пен қатысы қанша деген заңды сұрақ туады. Оның негізі де бар.
Арабтар Орта Азия жерін 712 жылдан бастап жаулап алды. Осының нәтіжесінде бүкіл афро-еуразиялық даланы біріктірген ортақ мәдениет қалыптасуына мүмкіндік туды. Бұл жағынан алғанда, ислам діні осы елдердегі мәдениеттерді араластырып, қорытып жаңа үлгі шығаруға себепкер болды. Арабтар жаулап алған көптеген елдерде (әсіресе, Иран, Үндістан, Египет, Сирия) бұрыңғы эллинистік өркениеттің рухы жоғалмап еді.
Бұрыннан Орта Азиямен тығыз байланысты Қазақстан жеріне де ислам өз әсерін тигізді. Еліміздегі көптеген түрік тайпалары-ның мемлекеттік бірлестіктері ислам дінін бірден қабылдамаған. Қарахандар мелекетінде мұсылман дінін алғашқы қабылдаған қаған Сатук, ал оныің баласы Мұса 955 жылы исламды Қарахан-дар мемлекетінің ресми діні деп жариялады. Х ғасырда оғыздар мен қыпшақтардың да бірталай бөлігі мұсылмандыққа өтті. Жалпы алғанда, исламды қабылдау Қазақстан жеріндегі тайпалардың сол кездегі озық мәдениеттерге қосылуына мүмкіндік берді.
Осы кезден басталған мәдени өркендеуге мұсылманның рухани өміріндегі екі бағыттың бір-бірімен тайталасы Қазақстан жерінде де өзінің терең әсерін қалдырды. Бірінші бағыт – Платон, Аристотель сияқты грек философтарына сүйенген Шығыс перипатетикасымен байланысты. Оның негізін салушы- дуниежүзілік мәдениет пен білімнің Аристотельден кейінгі екін-ші ұстазы Отырар қаласында тұған Әбунасыр Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Тархан ибн әл-Фараби ат- Түркі. Әл-Фарабидің рухани мұрасы қазақстандық және басқа ғалымдар тарапынан ойдағыдай зерттелген.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Мұсылман өркениеті және түрік халықтарының мәдениеті
Шығыс Ренессансының талай елдері қамтыған және 500 жылдан артық
өркендеген типі мұсылмандық мәдени өрлеу дәуірі екендігі белгілі. Оның әл-
Кинди, әл-Фараби ибн-Сина, Фирдауси, Баласағұн, Қожа Ахмет Иассауи, Омар
Хайям сияқты өкілдерінің рухани мұрасын меңгермей, қазір мәдениетті адам
деп есептелу қиын. Бұл жерде осы құбылыстың мұсылмандық-пен қатысы қанша
деген заңды сұрақ туады. Оның негізі де бар.
Арабтар Орта Азия жерін 712 жылдан бастап жаулап алды. Осының нәтіжесінде
бүкіл афро-еуразиялық даланы біріктірген ортақ мәдениет қалыптасуына
мүмкіндік туды. Бұл жағынан алғанда, ислам діні осы елдердегі мәдениеттерді
араластырып, қорытып жаңа үлгі шығаруға себепкер болды. Арабтар жаулап
алған көптеген елдерде (әсіресе, Иран, Үндістан, Египет, Сирия) бұрыңғы
эллинистік өркениеттің рухы жоғалмап еді.
Бұрыннан Орта Азиямен тығыз байланысты Қазақстан жеріне де ислам өз
әсерін тигізді. Еліміздегі көптеген түрік тайпалары-ның мемлекеттік
бірлестіктері ислам дінін бірден қабылдамаған. Қарахандар мелекетінде
мұсылман дінін алғашқы қабылдаған қаған Сатук, ал оныің баласы Мұса 955
жылы исламды Қарахан-дар мемлекетінің ресми діні деп жариялады. Х ғасырда
оғыздар мен қыпшақтардың да бірталай бөлігі мұсылмандыққа өтті. Жалпы
алғанда, исламды қабылдау Қазақстан жеріндегі тайпалардың сол кездегі озық
мәдениеттерге қосылуына мүмкіндік берді.
Осы кезден басталған мәдени өркендеуге мұсылманның рухани өміріндегі екі
бағыттың бір-бірімен тайталасы Қазақстан жерінде де өзінің терең әсерін
қалдырды. Бірінші бағыт – Платон, Аристотель сияқты грек философтарына
сүйенген Шығыс перипатетикасымен байланысты. Оның негізін салушы-
дуниежүзілік мәдениет пен білімнің Аристотельден кейінгі екін-ші ұстазы
Отырар қаласында тұған Әбунасыр Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Тархан ибн әл-
Фараби ат- Түркі. Әл-Фарабидің рухани мұрасы қазақстандық және басқа
ғалымдар тарапынан ойдағыдай зерттелген.
Ал әл-Фарабидіңөзі зерттеу жүргізбеген ғылым мен мәдениет саласы жоқ, Б.
Ғафуровтың есебі бойынша, ол 200-ден астам трактат жазған. Әл-Фараби өзінің
трактаттарын сол замандағы рухани-ғылыми құрал саналған араб тілінде
жазғанымен өз Ота-нының ғасырлар бойы қалыптасқан мәдениетінен әрқашан нәр
алып отырған. Әл-Фарабидің ұлылығы оның өз Отанының мәде-ни көңіл-қалпына
ирандық, үнділік және антикалық мәдениет-терді ұштастыра білуі.
Әл-Фарабидің мәдениет туралы пікірлері негізінен араб мәде-ниетінің мына
4 тармағына байланысты:
1. Хақиқат (бір Алланың ақиқаттығын дәлелдеу).
2. Шариғат (мұсылмандық тұрмыс-салт заңдары).
3. Тарихат (Аллаға қызмет еткен әулиелер өмірі).
4. Маарифат (білімділік, парасаттық идеялары).
Мың жылдық тарихы бар Иран өркениетін бұл елді жаулап алған арабтар, осы
мәдениеттегі өте терең парсылық әдебиетті меңгеру жолын әдеп деп түсінді.
Әдепке жататын шығармалар өзінің қарапайымдылығымен, түсініктілігімен, ой
ұшқырлығы-мен адамды жаулап алады. Әдепті адам ілімін әл-Фараби өзіне тән
гуманистік тұрғыдан қарастырады және осындай адамдағы бірінші қасиет деп
оның парасаттылығын көрсетеді. Онің шығармаларында кездесетін адамды
Хайуани ақли (ақылды жан) деп анықтау кейінгі еуропалық ағартушылықтағы
Homo sapiens-ке сабақтас. Ақылды жанмен қатар әл-Фараби еңбекте-рінде
адамды Хайуани мадани (мәдениті жан) деп анықтау-дың да терең сыры бар.
Осындай тұлғалық деңгейге, ең алдымен, ел басшысы көтері-луі керек. Ол
өзінің аңдағыш қасиеті арқасында дана, философ, кемеңгер, парасат иесі
болып шығады, ал оның қиялдау қабіле-тіне қасиет дарыған адам пайғамбар,
сәуегей және өмірдегі оқиғаларды түсінгіш, бігір болып көрінеді, - міне,
осының бәрі онің тәңірлікті танып білетін болмысының шарапаты. Мәде-ниетті
адамтәрбиелеу мәселелерін әл-Фараби өзінің Қайрымды қала тұрғындарының
көзқарастары туралы , Бақыт жолына сілтеу , Ақылдың мәні туралы,
Данышпандықтың інжу маржаны және т.б. трактаттарында жан-жақты талдаған .

Оның жиі қолданатын ұғымы – қала. Қаланы әл-Фараби жай ғана қоныс,
тұрғын жер деп түсінбей, оны адамдардың мәдени топтары, мемлекет
мағынасында қолданады. Бұрын айтып кеткеніміздей, тіліміздегі мәдениет
ұғымының арабшасы маданият , ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.