Махамбетті жырлау – халықтың рухын жырлау

Заулауында киіктің
Кеңдігі бар даламның,-
деп толғаған ақын Ғ.Қайырбеков енді бір өлеңінде:
Бұл даланы ер Махамбет жырлаған,
Ақ нажағай ат үстінде тулаған,
- дейді(1).
Мәні терең осы өлең жолдарында Ғ.Қайырбеков қазақ даласының шексіз-шетсіз екенін тіліне тиек етіп, кеңдігін айтса, “Махамбет даласы” өлеңінде Махамбеттей рухы биік тұлғаны тудырған қазақ даласын жырға қосады. Өлең қазынасында ерекше орны, алмас жыры мен өткір семсері бар, бітімі бөлек “ақ нажағай” Махамбет тұлғасын жырға қосуы арқылы дала тақырыбын даралай көрсетеді.
Ғафу ақынның осы өлеңдерін оқи отырып, О.Сүлейменовтың небәрі 24 жолдық “Арғымақ” өлеңі есіңе еріксіз оралады.
Профессор М.Базарбаев айтқандай, шынында да қазақ ақындары үшін “бейнелеу құралдарының бар арсеналы – қазақтың кең даласы” (2;54) ұлттық тақырыптың сүбесі болып келген.
Ғафу өлеңінің өзекті арнасы – қазақтың дарқан даласын дүбірлете өткен Махамбеттің тағдыр тарихы. Елдің елдігін ойлаған ердің ерлігі, азаматтық ар мен опасыздық – ақын өзегін өртеп жыр боп құйылады. Ақындарына ерекше шабыт беретін қасиет те өмір жалынына шарпылған шын өмір мен шынайы сенім екені ақиқат.
“Дұшпанда кеткен сол көптің
Ежелден бергі кегі үшін”,
“Ереуіл атқа ер салып,
Егеулі найза қолға алып,
Еңку-еңку жер шалып”,
түз даланы жортқан Махамбетті жырлауда Ғафудың дауылпаз ақын жүрген даланы обьекті етіп алуының мәні ерекше. Өйткені, Дала - халықтың құтты ордасы, елінің атамекені. Халық үшін Дала - тіршіліктің тынысы, күрестің бел ортасы.
Бұл өлеңнің шығу тарихы туралы атыраулық жазушы Берік Қорқытов былайша ой өрбітеді:“Қонақтар Махамбет атасы жортқан даладан үлкен әсер алып келеді. Ғафу қаламын тағы қолға алды, ақын атасы туралы толғап келе жатқан сияқты. … Ғафуға сөз берілді. Ақын жол бойында туған “Махамбет даласында” деген өлеңін тебіреніп оқып берді”(3). Демек Махамбет жортқан несібелі байтақ дала Ғафу ақынның қиялына қанат бітіріп, көкірегінен жыр бұлағын тасқындатқан екен. Бұл – 1966-жылдың қыркүйегі болатын.

1.Қайырбеков Ғ. Жыр арқауы – Махамбет. Жыр жинағы. Алматы: Арыс, 2003. – 304 бет.
2.Базарбаев М. Өлең сөздің патшасы,сөз сарасы. Алматы:Жазушы, 1973. 256- бет.
3.Қорқытов Б. Ақын халық құшағында (Журналист жол дәптерінен)// “Коммунистік еңбек” газеті. 11.09.1966ж.
4. Елеукенов Ш.Замандас парасаты. Алматы: Жазушы, 1977.
5. Қабдолов З. Көзқарас. Алматы: Рауан,1996., 200 б.
6.Егеубай А. Махамбет мұрасы және әдебиет тарихының мәселелері// Қазақ әдебиеті, 06.06. 2003.
7.Ақсұңқарұлы С. Анти-поэзия// Қазақ әдебиеті. 27.12.2002.
8.Егеубаев А. Сыр мен сымбат. Алматы: Жазушы, 1981.