Махамбетті жырлау – халықтың рухын жырлау



Заулауында киіктің
Кеңдігі бар даламның,-
деп толғаған ақын Ғ.Қайырбеков енді бір өлеңінде:
Бұл даланы ер Махамбет жырлаған,
Ақ нажағай ат үстінде тулаған,
- дейді(1).
Мәні терең осы өлең жолдарында Ғ.Қайырбеков қазақ даласының шексіз-шетсіз екенін тіліне тиек етіп, кеңдігін айтса, “Махамбет даласы” өлеңінде Махамбеттей рухы биік тұлғаны тудырған қазақ даласын жырға қосады. Өлең қазынасында ерекше орны, алмас жыры мен өткір семсері бар, бітімі бөлек “ақ нажағай” Махамбет тұлғасын жырға қосуы арқылы дала тақырыбын даралай көрсетеді.
Ғафу ақынның осы өлеңдерін оқи отырып, О.Сүлейменовтың небәрі 24 жолдық “Арғымақ” өлеңі есіңе еріксіз оралады.
Профессор М.Базарбаев айтқандай, шынында да қазақ ақындары үшін “бейнелеу құралдарының бар арсеналы – қазақтың кең даласы” (2;54) ұлттық тақырыптың сүбесі болып келген.
Ғафу өлеңінің өзекті арнасы – қазақтың дарқан даласын дүбірлете өткен Махамбеттің тағдыр тарихы. Елдің елдігін ойлаған ердің ерлігі, азаматтық ар мен опасыздық – ақын өзегін өртеп жыр боп құйылады. Ақындарына ерекше шабыт беретін қасиет те өмір жалынына шарпылған шын өмір мен шынайы сенім екені ақиқат.
“Дұшпанда кеткен сол көптің
Ежелден бергі кегі үшін”,
“Ереуіл атқа ер салып,
Егеулі найза қолға алып,
Еңку-еңку жер шалып”,
түз даланы жортқан Махамбетті жырлауда Ғафудың дауылпаз ақын жүрген даланы обьекті етіп алуының мәні ерекше. Өйткені, Дала - халықтың құтты ордасы, елінің атамекені. Халық үшін Дала - тіршіліктің тынысы, күрестің бел ортасы.
Бұл өлеңнің шығу тарихы туралы атыраулық жазушы Берік Қорқытов былайша ой өрбітеді:“Қонақтар Махамбет атасы жортқан даладан үлкен әсер алып келеді. Ғафу қаламын тағы қолға алды, ақын атасы туралы толғап келе жатқан сияқты. … Ғафуға сөз берілді. Ақын жол бойында туған “Махамбет даласында” деген өлеңін тебіреніп оқып берді”(3). Демек Махамбет жортқан несібелі байтақ дала Ғафу ақынның қиялына қанат бітіріп, көкірегінен жыр бұлағын тасқындатқан екен. Бұл – 1966-жылдың қыркүйегі болатын.
1.Қайырбеков Ғ. Жыр арқауы – Махамбет. Жыр жинағы. Алматы: Арыс, 2003. – 304 бет.
2.Базарбаев М. Өлең сөздің патшасы,сөз сарасы. Алматы:Жазушы, 1973. 256- бет.
3.Қорқытов Б. Ақын халық құшағында (Журналист жол дәптерінен)// “Коммунистік еңбек” газеті. 11.09.1966ж.
4. Елеукенов Ш.Замандас парасаты. Алматы: Жазушы, 1977.
5. Қабдолов З. Көзқарас. Алматы: Рауан,1996., 200 б.
6.Егеубай А. Махамбет мұрасы және әдебиет тарихының мәселелері// Қазақ әдебиеті, 06.06. 2003.
7.Ақсұңқарұлы С. Анти-поэзия// Қазақ әдебиеті. 27.12.2002.
8.Егеубаев А. Сыр мен сымбат. Алматы: Жазушы, 1981.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:   
Махамбетті жырлау – халықтың рухын жырлау
А.Тәжіғалиева
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ.

Заулауында киіктің
Кеңдігі бар даламның,-
деп толғаған ақын Ғ.Қайырбеков енді бір өлеңінде:
Бұл даланы ер Махамбет жырлаған,
Ақ нажағай ат үстінде тулаған,
- дейді(1).
Мәні терең осы өлең жолдарында Ғ.Қайырбеков қазақ даласының шексіз-
шетсіз екенін тіліне тиек етіп, кеңдігін айтса, “Махамбет даласы” өлеңінде
Махамбеттей рухы биік тұлғаны тудырған қазақ даласын жырға қосады. Өлең
қазынасында ерекше орны, алмас жыры мен өткір семсері бар, бітімі бөлек “ақ
нажағай” Махамбет тұлғасын жырға қосуы арқылы дала тақырыбын даралай
көрсетеді.
Ғафу ақынның осы өлеңдерін оқи отырып, О.Сүлейменовтың небәрі 24
жолдық “Арғымақ” өлеңі есіңе еріксіз оралады.
Профессор М.Базарбаев айтқандай, шынында да қазақ ақындары үшін
“бейнелеу құралдарының бар арсеналы – қазақтың кең даласы” (2;54) ұлттық
тақырыптың сүбесі болып келген.
Ғафу өлеңінің өзекті арнасы – қазақтың дарқан даласын
дүбірлете өткен Махамбеттің тағдыр тарихы. Елдің елдігін ойлаған
ердің ерлігі, азаматтық ар мен опасыздық – ақын өзегін өртеп жыр боп
құйылады. Ақындарына ерекше шабыт беретін қасиет те өмір жалынына шарпылған
шын өмір мен шынайы сенім екені ақиқат.
“Дұшпанда кеткен сол көптің
Ежелден бергі кегі үшін”,
“Ереуіл атқа ер салып,
Егеулі найза қолға алып,
Еңку-еңку жер шалып”,
түз даланы жортқан Махамбетті жырлауда Ғафудың дауылпаз ақын жүрген даланы
обьекті етіп алуының мәні ерекше. Өйткені, Дала - халықтың құтты ордасы,
елінің атамекені. Халық үшін Дала - тіршіліктің тынысы, күрестің бел
ортасы.
Бұл өлеңнің шығу тарихы туралы атыраулық жазушы Берік Қорқытов
былайша ой өрбітеді:“Қонақтар Махамбет атасы жортқан даладан үлкен әсер
алып келеді. Ғафу қаламын тағы қолға алды, ақын атасы туралы толғап келе
жатқан сияқты. ... Ғафуға сөз берілді. Ақын жол бойында туған “Махамбет
даласында” деген өлеңін тебіреніп оқып берді”(3). Демек Махамбет жортқан
несібелі байтақ дала Ғафу ақынның қиялына қанат бітіріп, көкірегінен жыр
бұлағын тасқындатқан екен. Бұл – 1966-жылдың қыркүйегі болатын.
Ғ.Қайырбековтің ақындығы, ой-ізденісі хақында әдебиет сыншысы Ш.
Елеукеновтың: ”Жеке адамның рухани дүниесі жайындағы лирикалық шағын да
мөлдір өлеңдерден бастап, өмірдің ерен биік құбылыстарының парасат-парқын
пайымдай, жинақтап айтуға дейінгі екі ара – оның ақындық өресін
анықтайды,(4;176)-деп жоғары бағалағанындай, қазақ халқы үшін, дала ,жер
мәселелері қашанда көкейкестілігін жоймайтындығы да ақын шығармашылығынан
тыс қалмаған. Өйткені “ Ердің сойы Махамбет сынды тұлғалардың сөзі де жан
дүние тебіренісі де ел,жер тағдырымен тамыры тұтас,қан соғысы бір”
(А.Егеубай) екенін Ғафу ақын жақсы ұғынды. Сосында, өзінің “ Махамбет
даласы”өлеңін:
Бұл даланы ер Махамбет жырлаған
Ақ нажағай ат үстінде тулаған,
-деп өзі ат басын тіреп, аяқ басып тұрған киелі жер – Махамбеттің “Еділ
үшін егескен, Тептер үшін тебіскен, Жайық үшін жандасқан, Қиғаш үшін
қырылған,” даласы осы екенін аңғартудан бастайды.
Асылы, қазақ поэзиясында ұлттық тарихтан сыр шертіп,, ұлттық мінезді
беруде және тарихи тұлғаны сомдауда дала тақырыбын қозғаудың мән - маңызы
зор. Осы орайда академик З.Қабдолов: “Алыс ғасырлар түкпірінде мұнартқан
арғы тауарихқа қарасақ, сонау Асан Қайғы мен Қазтуған, Доспамбет пен
Махамбет жырға қосқан жері бұл!” (5),–десе, ғалым, сыншы А.Егеубай:” Жер!
Жер тағдыры,Ел тағдыры туралы әдебиет. Жер! Жер! Жер! Оған сол Байтоқтан
да, сол Жанұзақтан да, Доспамбет, Махамбеттен де, әрісі Асан қайғы
тағдырынан да мысалды келтіре беру қиынға түспейді. Сол тұстағы қазақ
әдебиетінің ұлылығы да қуаттылығы да төл тақырыбын ашық жырлағаны, өз
ауруын ашық айтқаны. Жер! Ел! Бұған әдеби шығармалар да, енді-енді қолға
тие бастаған құжатты деректер де толық куә(6),-деп пайымдайды.
Міне, Махамбеттің ақындық құдіреті де осы туған жерінің туын көтеріп,
жері мен малының талауға салынуына көнбеуінде. Сондықтан да батыр ақынның
ел қорыған, жер қорыған өлеңдері барша қазақ жүрегіне ыстық.
Ақын Ғ.Қайырбеков “Махамбет даласы” өлеңінде:
Сол даланың көзі болған шырақты
Жаны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақ поэзиясындағы батыр ақын бейнесі
Махамбет Өтемісұлы – бостандық жыршысы
Шәңгерей Сейіткерейұлының өмірімен шығармашылығының қалыптасу жолы
Тәуелсіздік дәуіріндегі қазақ поэзиясындағы отаншылдық рухтың жырлануы
Қазақ хандығы дәуіріндегі жыраулар шығармашылығындағы тарихи мәселелер
АҚЫНДАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ШЕШЕНДІК ОРАЛЫМДАР
Сүйінбай Аранұлы
Зар заман поэзиясы ақындарының шығармашылық мұрасын қазіргі кезеңде зерттелуі
ЗАР ЗАМАН ӨКІЛДЕРІНІҢ АЗАТТЫҚТЫ ЖЫРЛАУЫ
Орта мектепте Фариза Оңғарсынова лирикасын оқыту
Пәндер