Е.Пугачев басқарған шаруалар соғысында қазақтардың қатысуы



1. Кіріспе бөлім
2. Е.Пугачев басқарған шаруалар соғысында қазақтардың қатысуы.
3. Қорытынды.
4. Қолданылған әдебиеттер.
18 ғасырдың 1-жартысында Ресей империясының Қазақстанда, әсіресе, Кіші жүзде отарлық саясаты үдей түсті. Осы тұста Орал мен Сібір бекіністерін салу, көшіп-қонудың дәстүрлі жүйесіне нұқсан келтірді. Ресей үкіметінің Жайық пен Еділаралығында, Ертістің арғы бетінде көшіп-қонуға тыйым салуы қазақ шаруашылығына кері әсер етті. Оған қоса Батыс Қазақстанда тұз иелігін жасап, оның өнімін Жайық казак-орыс әскеріне сатып алуға міндеттеуі – Кіші жүздің батыс аймағындағы малшылардың жағдайын ауырлатты. Ресей үкіметінің заңсыз әрекетіне наразылық білдірген қазақтардың шағымына ешкім құлақ аспады. Осындай жағдай қазақтардың 1773 – 75 жылы Е.И. Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуына себепші болды. Көтеріліс жайындағы хабар қазақ ауылына тез тарады. Нұралы хан хатшысын Пугачевке астыртын жөнелтті. Нұралы Пугачевпен байланыс жасай отырып, бір жағынан Орынбор губернаторына көтерілісшілер отрядының орналасқан жерін, бет алысын мәлімдеп, әрі Пугачевке қарсы әскери көмек те ұсынып, екі жақты саясат ұстанды. Қазақтарды көтеріліске қатыстыруға Пугачев үлкен мән бергенімен, Нұралыны түпкілікті өз жағына қарата алмады. Сондықтан ол қазақтарға тікелей тіл қатуға ұйғарды. Орынборды қоршап тұрған кезінде оның адамдары шақыру “қағаздарын” алып, Кіші жүздің ауылдарын аралап жар салды. Пугачев оларға жер-су сыйлап, дін бостандығын беруге уәде етіп, Екатерина ІІ-нің үкіметіне қарсы бірігіп күресуге шақырды. Орынбор әкімш-нің мәлімдеуі бойынша тама, табын, жағалбайлы руларының кейбір бөліктері бірінші күннен-ақ Пугачевке қосылып, орыс бекіністеріне шабуыл жасады. 1773 жылы 7 қазанда Орынборға жасалған шабуылға 2 мың қазақ қатысып, үкімет әскеріне көп зиян шектірген. Беріш пен шеркешруларының жасақтары Орал шебінің бекіністерінің гарнизондарына шабуыл жасаған. 1774 жылы қаңтарда А.Овчинников отрядының көтерілісшілері Гурьевті (қазіргі Атырау қаласы) алғаннан кейін, Кіші жүздің батыс жағының тұрғындарына шаруалар соғысының ықпалы күшейе түсті. Ресей әкімш. мен хандарға қарсы кейбір сұлтандар да көтерілісшілерге қосылды. Досалы сұлтан 200 адамдық қолмен баласы Сейдалыны Пугачевке аманатқа жіберді. Ол Орынбор түбіндегі соғысқа белсене қатысты. Сонымен қатар Орынбор қоршауына және Елек (Илецк) қорғанысына шабуыл жасауға Орта жүз қазақтары да араласты, Кіші жүз бен Орта жүз қазақтары Пугачев армиясына материалдық жағынан да жәрдем көрсетті. 1774 жылы 10 сәуірде Сакмара ауд-ндағы ұрыста Пугачевтің негізгі күші жеңіліс тапты. Көтерілісшілер армиясының қалған топтары таулы башқұрт жеріне ығысты. Олар Оңтүстік Оралға келісімен көтеріліске қайта қуат бітті. Көтеріліс орталығының Оңтүстік Оралға ығысуына байланысты қазақтардың Сібір қорғандарына шабуылы жиілей түсті. Пугачев Орта жүз қазақтарын өз жағына тартып, әскер әрі ат алу ниетімен оларға үндеу жазып, өкілдерін жіберді. 1774 жылы маусымның басында Сарыторғай маңында Орта жүз старшындары бас қосып, Пугачев үндеуіне келісетіндіктері туралы ұйғарымға келді. Сол жылы Кіші жүз қазақтары Жайық бекінісіне жиі-жиі шабуыл жасады. Жекелеген жасақтар Жаңаөзен уезі менЕділжағалауына дейін барды. Қазақтар Пугачев армиясының әскери қимылдарымен ұйымдасқан түрде байланыста болмағанымен, олардың шабуылы Ресей үкіметі әскерінің күшіне қарсы тұра білді. Бұл соғыс қазақ халқының өміріне айтарлықтай әсер етіп, Ресей үкіметінің болашақтағы отаршылдық саясатына қарсы күресіне негіз қалады.
1. «Қазақстан тарихы журналы» 1995 №5.
2. Рысбеков Т. «Өскен өлке тарихы».
3. Қазақ совет энциклопедиясы.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:   
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ – түрік университеті

Факультеті_________________________ _____________________

Кафедрасы__________________________ ____________________

СӨЖ

Òàºûðûáû: ___________________________________ _______________

²àáûëäà¹àí: ___________________

Îðûíäà¹àí: ___________________

Тобы:_______________________

Түркістан - 2011 ж

Жоспар

Кіріспе бөлім
Е.Пугачев басқарған шаруалар соғысында қазақтардың қатысуы. 
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.

Кіріспе.

18 ғасырдың 1-жартысында Ресей империясының Қазақстанда, әсіресе, Кіші
жүзде отарлық саясаты үдей түсті. Осы тұста Орал мен Сібір бекіністерін
салу, көшіп-қонудың дәстүрлі жүйесіне нұқсан келтірді. Ресей үкіметінің
Жайық пен Еділаралығында, Ертістің арғы бетінде көшіп-қонуға тыйым салуы
қазақ шаруашылығына кері әсер етті. Оған қоса Батыс Қазақстанда тұз иелігін
жасап, оның өнімін Жайық казак-орыс әскеріне сатып алуға міндеттеуі – Кіші
жүздің батыс аймағындағы малшылардың жағдайын ауырлатты. Ресей үкіметінің
заңсыз әрекетіне наразылық білдірген қазақтардың шағымына ешкім құлақ
аспады. Осындай жағдай қазақтардың 1773 – 75 жылы Е.И. Пугачев бастаған
шаруалар соғысына қатысуына себепші болды. Көтеріліс жайындағы хабар қазақ
ауылына тез тарады. Нұралы хан хатшысын Пугачевке астыртын жөнелтті. Нұралы
Пугачевпен байланыс жасай отырып, бір жағынан Орынбор губернаторына
көтерілісшілер отрядының орналасқан жерін, бет алысын мәлімдеп, әрі
Пугачевке қарсы әскери көмек те ұсынып, екі жақты саясат ұстанды.
Қазақтарды көтеріліске қатыстыруға Пугачев үлкен мән бергенімен, Нұралыны
түпкілікті өз жағына қарата алмады. Сондықтан ол қазақтарға тікелей тіл
қатуға ұйғарды. Орынборды қоршап тұрған кезінде оның адамдары шақыру
“қағаздарын” алып, Кіші жүздің ауылдарын аралап жар салды. Пугачев оларға
жер-су сыйлап, дін бостандығын беруге уәде етіп, Екатерина ІІ-нің үкіметіне
қарсы бірігіп күресуге шақырды. Орынбор әкімш-нің мәлімдеуі бойынша тама,
табын, жағалбайлы руларының кейбір бөліктері бірінші күннен-ақ Пугачевке
қосылып, орыс бекіністеріне шабуыл жасады. 1773 жылы 7 қазанда Орынборға
жасалған шабуылға 2 мың қазақ қатысып, үкімет әскеріне көп зиян
шектірген. Беріш пен шеркешруларыны ң жасақтары Орал шебінің бекіністерінің
гарнизондарына шабуыл жасаған. 1774 жылы қаңтарда А.Овчинников отрядының
көтерілісшілері Гурьевті (қазіргі Атырау қаласы) алғаннан кейін, Кіші
жүздің батыс жағының тұрғындарына шаруалар соғысының ықпалы күшейе түсті.
Ресей әкімш. мен хандарға қарсы кейбір сұлтандар да көтерілісшілерге
қосылды. Досалы сұлтан 200 адамдық қолмен баласы Сейдалыны Пугачевке
аманатқа жіберді. Ол Орынбор түбіндегі соғысқа белсене қатысты. Сонымен
қатар Орынбор қоршауына және Елек (Илецк) қорғанысына шабуыл жасауға Орта
жүз қазақтары да араласты, Кіші жүз бен Орта жүз қазақтары Пугачев
армиясына материалдық жағынан да жәрдем көрсетті. 1774 жылы 10
сәуірде Сакмара ауд-ндағы ұрыста Пугачевтің негізгі күші жеңіліс тапты.
Көтерілісшілер армиясының қалған топтары таулы башқұрт жеріне ығысты. Олар
Оңтүстік Оралға келісімен көтеріліске қайта қуат бітті. Көтеріліс
орталығының Оңтүстік Оралға ығысуына байланысты қазақтардың
Сібір қорғандарына шабуылы жиілей түсті. Пугачев Орта жүз қазақтарын өз
жағына тартып, әскер әрі ат алу ниетімен оларға үндеу жазып, өкілдерін
жіберді. 1774 жылы маусымның басында Сарыторғай маңында Орта жүз
старшындары бас қосып, Пугачев үндеуіне келісетіндіктері туралы ұйғарымға
келді. Сол жылы Кіші жүз қазақтары Жайық бекінісіне жиі-жиі шабуыл жасады.
Жекелеген жасақтар Жаңаөзен уезі менЕділжағалауына дейін барды. Қазақтар
Пугачев армиясының әскери қимылдарымен ұйымдасқан түрде байланыста
болмағанымен, олардың шабуылы Ресей үкіметі әскерінің күшіне қарсы тұра
білді. Бұл соғыс қазақ халқының өміріне айтарлықтай әсер етіп, Ресей
үкіметінің болашақтағы отаршылдық саясатына қарсы күресіне негіз қалады. 

Қазақ шаруаларының феодализмге және отаршылдыққа қарсы күресі. .

Сырым Датұлы бастаған көтеріліс Қазақстанның Россия құрамында
дамуының екі бағыты болды. Бірі — Россияның озық экономикасы мен
мәдениетініц ықпалымен қазақ кауымы шаруашылығының, мөдениетінің
прогрессивтік бағытта өсуі, екіншісі — қазақ қауымының феодалдық тобына
арқа сүйеп, патшалық отаршылдық қанауының күшейе түсуі, 18 ғасырда
Қазақстанда феодалдық қатынас одан әрі дамыды, соған байланысты таптық,
қайшылықтар да шиеленісе түсті. Феодалдық және отаршылдық қанаудың бір түрі
малшы шаруалардың көші-қоныс жерлерін тарылту болып табылады.

Е. Пугачев бастаған шаруалар соғысы жылдарында қазақтар 1756 және
1771 жылғы жарлыққа мойын ұсынбай, Еділ мен Жайық аралығындағы жайылымдық
жерлерді пайдалана берді. Бірақ шаруалар соғысын басқаннан кейін бұл
жерлерге мал жаю мүмкін болмай қалды. Орал бойындағы шекара линиясы қалпына
келтіріліп, қамал гарнизондары күшейтілді. Патша үкіметі сұлтандарды өз
жағына тартып, солар арқылы қазақ еңбекшілерінің дүмпуін болдырмауға әрекет
жасады. Өз тарапынан Нұралы хан және сұлтандар патшаға шын берілгендігін
дәлелдеуге тырысып бақты.

1782 жылғы жарлық бойынша хан шекаралық басшылардан рұқсат алғаннан
кейін ғана ауылдар Жайықтан өтіп, көшіп-қонатын болды. Нұралы меноның жақын
тумалары Оралдың казак әскерлерінің старшындарымөн сөз байласа отырып,
көштің қоныс тәртібіне қол сұғып, ауылдарды бірігіп тонап отырды.
Малшыларды ашықтан-ашық тонау, заманнан қалыптасқан көш жолдарын,
қоныстарды өзгертуі ецбекші халықтың шаруашылығын күйзелтті.

Кіші жүз қазақтары көтерілісінің негізгі себебі — жер мәселесінің
шиеленісуінен, патша үкіметінің қазақтарға ішкі жаққа (Жайық _пеп Еділ
аралығына) өтуте тыйым салуы, феодалдық және отаршылдық қанаудың күшеюі,
хан мен сұлтандардың, Орал казак әскерінің, патша әкімшілігінің тарапынан
ашықтан-ашық тонау, зорлық-зомбылық көрсетумен болды.

Шаруалар мен феодалдардың арасындағы қарама-қайшылықтар шиеленісумен
қатар, феодалдық таптың өз ішінде де бплік үшін тартыс жүріп жатты. Дала
ақсүйектері (сұлтандар) патриархалдық феодалдық билеушілердің (би, старшын,
батырлар) 

Ықпалының күшеюімен келіскілері келмеді .

Әртүрлі феодалдық топтардың арасындағы күрес-тартыс таптық күштердің
белгілі дәрежедегі ықпалына және көтерілістің барысына әсерін тигізді. Оның
негізгі күші шаруалар еді. Көтеріліске билер мен старшындар, батырлар да
қатысты. Олар қаналушы халықтың дүмпуін, наразылығын өз мақсаттарына
жұмсамақ болды. Қарапайым  шаруа старшындар мен батырлар қауымның
мүддесін ойлайды, сонымен қатар, олар хан мен сұлтандардың тепкісінен
халықты азат етпек деген жалған ойда болды. Сондай-ақ, бұлардың бастауымен
Орал казак әскерлерінің шабуылынан да құтыламыз деп ойлады. Патриархалдық
феодалды бай-манаптардың көздеген мақсаты шаруалардың мақсатымен
 ұштаспайтын еді, олардың арасында қарама-қайшылық болды. Көтеріліске
шыққан шаруалар феодалды және отаршылдық қанаудан құтылмақ ойда еді. Олар
хан мен сұлтандардың тарапынан зорлық көріп, алым-салықтар төлеп тақыр
кедейге айналғанды. Шаруалар феодалды құрылысты жою туралы міндетті
қойған да жок, және қоймақ та емес еді. Көтерілісті бастаған үстем таптың
өкілдері хан мен сұлтандардың хұқтарына ғана шек қойып, жүздегі өзінің
беделі мен үстемдігін нығайтуды көздеді. 1782—83 жылдардың қысында Ішкі
жаққа өткен Кіші жүз малшыларының 4 мыңнан астам жылқысын Орал казак
әскерлерініц старшындары айдап әкетгі. Осыдан кейін іле-шала Орал әскерлері
таяу жатқан ауылдарға шабуыл жасайды екен деген қауесет тарады. Сонымен
Кіші жүздің батыс аймағында дүмпу пайда болды. Бұл қауесет басқа жерлерге
де жайылды. Көтерілісшілер топтары ұйымдасып, әдеттегідей оларды ру
старшындары басқарды. Солардың ішінде ерекше көзге түскені Сырым батыр еді.
Ол ірі феодал, Байбақты руының старшыны болатын.

 Сырымның ауылы Ембі мен Жайықтың арасын жайлайтын. 1785 жылдың
басында Сырым Датовтың отрядында 2700 адам болды. Бұл кезде
көтерілісшілердің жалпы саны 6 мыңнан астам еді. Олардыц негізгі ұйытқысы
Сағыз өзенінің бойына топтасқан. Бұлардың саны барған сайын арта түсті.

Көтерілістің етек алуынан сескенген Нұралы хан мен Айшуақ сұлтан
Орынбордағы  патша  әкімшілігінен көтерілісті басу үшін әскер жіберуді
өтінді. Шекарадағы патша әкімшілігі бұл жағдайды Петербургке мәлімдеп,
қазақ даласында көтерілістің етек алуы ханға ғана емес, патшаға да қатер
туғызатынын білдірді. Орынбордағы көтерілісті басу үшіп генерал Смирновтың
отряды құрылды. Бұл отряд 1785 жылы ақпанның орта шенінде Елек бағытына
қарай қозғалды. Сол кезде Жайықтан Ембі бағытына Колпаков жәнө
Паномаревтардың зеңбірекпен қаруланған отряды да шыққан еді. Бірақ бұл
кезде көтеріліске араласқан ауылдар Ембіден әрі көшіп кеткен-ді. Қазақ
отрядтары көтерілісшілердің топтасқан жеріне іздеу салып жүргенде Сырым
батыр 500 жігітпен олардың ту сыртынан аттанып, Антоновск бекінісіне шабуыл
жасады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақтардың Е. И. Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуы (1773 - 1775 жж)
Қазақтардың Е.И.Пугачев басқарған шаруалар соғысына қатысуы
Қазақтардың е.пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуы
Қазақтардың Орынборды қоршауға қатысуы
Көтерілістің 1774 жылы қазақ жүздерінде дамуын теориялық зерделеу
Сырым Датұлының өмірі
Пушкин. Жәңгір хан және...Махамбет
Пушкин әлемі
ХҮІІІ – ХІХ ғасырлардағы ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҰЛТ-АЗАТТЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАРЫ
Қазақ халқының патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы азаттық күресі
Пәндер