Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі
Ж О С П А Р Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
Эффектілі оқыту стратегиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Тіл үйрену және әдістеме ғылымына экскурс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Ағылшын тілі және оны оқытудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі ... ... ... ... ... ... 15
1.4 Мультимедиа.инновациялық технологиялар . тілдерге оқытудың тиімді жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
1.5 Аудиокітаптар ағылшын тілін үйрену құралы ретінде ... ... ... ... ... ... .37
Көптілділікке оқытудың әдістемелік міндеттерін шешу жолдары ... ... ...40
2.1 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемелік принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.2 Ағылшын тілін оқытудың осы замандық әдістемесіне сипаттама ... 50
2.3 Ағылшын тілін оқытудағы әдістемелердің өмірдегі қолданысы ... ...54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
Қосымша (суреттер) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
Эффектілі оқыту стратегиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Тіл үйрену және әдістеме ғылымына экскурс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Ағылшын тілі және оны оқытудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі ... ... ... ... ... ... 15
1.4 Мультимедиа.инновациялық технологиялар . тілдерге оқытудың тиімді жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
1.5 Аудиокітаптар ағылшын тілін үйрену құралы ретінде ... ... ... ... ... ... .37
Көптілділікке оқытудың әдістемелік міндеттерін шешу жолдары ... ... ...40
2.1 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемелік принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.2 Ағылшын тілін оқытудың осы замандық әдістемесіне сипаттама ... 50
2.3 Ағылшын тілін оқытудағы әдістемелердің өмірдегі қолданысы ... ...54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
Қосымша (суреттер) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Кіріспе
Рухани интеграция дәуірлеген бүгінгі таңда ағылшын тілі - ғаламдық феноменге айналды. Мемлекетаралық байланыстарды нығайту елдердің экономикалық қарқынына ғана емес, ол руханиятқа, соның ішінде, тілге де тәуелді. Оқыту саласына түбегейлі өзгеріс жүріп жатқан, оқыту әдістері мен оның мазмұны қайта қарастырылып жатқан қазіргі таңда шетел тілдерін оқытудың тарихи тәсілдері мен оның негізгі тенденцияларын жетілдіру жүйесіне орала кету орынды.
Қазір шетел тілін оқыту методикасы ғылым болып қалыптасып келе жатқанына ешкім күмән келтіре қоймас. 1930 жылы Е. М. Рыт методикаға алғаш анықтама берген. Ол: «Шетел тілін оқыту методикасы салыстырмалы тіл білімінің тәжірибелік айқындауышы», - деп баға берген болатьн.
Қолданбалы тіл білімі секілді әдістемеге де түрлі көзқарастардың туындауы 1930 жылдардағы шетел тілін пән ретінде оқыту жүйесінің жеткілікті деңгейде анықталмауымен тікелей байланысты болатын. Сол кезеңдерде зерттеу әдістерінің жүйесі де әзірленбеген еді.
Әдістеменің ғылым ретінде сипат алуындағы алғашқы бағыттар Б.В.Беляевтің есімімен ұштасады. Ол әдістемені қолданбалы психология саласына теліді. Алайда, аудитория жұмысына сай іс әдістерін қолданудағы айырмашылықтар, материалдарды сараптау - методиканың басты мәселесі болған. Сондықтан әдістеменің бұл анықтамасы кең жайылған жоқ.
1930 жылдардың аяғы мен 1940 жылдардың басында педагогикалық ғылым ретіндегі методика анықтауыш бағыты ресімделді. Педагогика мен методика үйретуде бір ғана нысанға ие. Ол – оқыту процесстері, тәрбиелеу, оқытудың мақсат-міндеттері, сабақтың мазмұны. Мұның ішінде біртұтас болып қалған педагогикалық ғылым ретіндегі әдістемеге берілген анықтама. Методика - өз алдына ғылым. Оның зерттеу әдістері мен өзіне тән заңдылықтары бар. Оған берілген нақты анықтама мынадай: «Оқыту методикасы – оқыту жүйесін, тәсілдерін, заңдылықтарын, мақсаты мен мазмұнын зерттейтін, сондай-ақ шетел тілі материалы арқылы оқу-тәрбие үрдістерін үйрететін ғылым».
ХХ ғасырдың басында бір мәселе өткір тұрды. Ол - әдістеме мәселесі. Бұл - заңды құбылыс. Өйткені, Қазан төңкерісінен кейінгі «жаңа» мектептер жаңа әдістердің болуын тіледі. Сол кезеңдерде тікелей (натуралды) әдіс насихатталды. Ол тәсіл пәнді ағылшын сөздерімен байланыстыратын – тура принцип негізінде пайда болды. Бұл ағылшын тілін үйренудің еркін (ассоциативті) әдісі еді.
Батыста аралас әдістеме идеясы туындап жатқан шақта, неліктен мұнда тікелей әдіс насихатталды? Алдымен, патшаға бағынышты оқу орындарында жай жаттауға негізделген мәтіндік аударма мен грамматикалық аударма әдістері үстемдік етті. Осыған жататын тікелей әдіс барынша озық сипатта болды.
Екіншіден, сол уақыттағы тікелей әдіс қарым-қатынасқа тәлімдеуді көздеді.
Үшіншіден, І дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыста бастау алған өзге тәсілдерде қарастырылған ұсынымдармен біздің педагог-әдіскер ғалымдар таныс емес еді.
Бұдан бөлек, көптеген методистер мен мұғалімдер үшін тікелей әдіс жаңа, еліктіргіш болып саналды. Олар оның тиімділігіне шынайылықпен иланды.
Заман ағымына қарай тікелей әдіске енгізілген өзгерістер педагогикада туындаған прогрессивті идеялармен терең байланысты.
Көп ұзамай шетел тілдерін оқытудың салыстырмалы әдісі қалыптасты. Бұл әдіс бойынша шетел тілін үйрету ана тілімен салыстыру негізінде жүргізіледі. Осы тәсілдің негізін қалаған - педагог ғалым Л. В. Щербу.
Мұның ізін ала тікелей және салыстырмалы әдістерді қиыстыру арқылы аралас әдіс пайда болды.
Рухани интеграция дәуірлеген бүгінгі таңда ағылшын тілі - ғаламдық феноменге айналды. Мемлекетаралық байланыстарды нығайту елдердің экономикалық қарқынына ғана емес, ол руханиятқа, соның ішінде, тілге де тәуелді. Оқыту саласына түбегейлі өзгеріс жүріп жатқан, оқыту әдістері мен оның мазмұны қайта қарастырылып жатқан қазіргі таңда шетел тілдерін оқытудың тарихи тәсілдері мен оның негізгі тенденцияларын жетілдіру жүйесіне орала кету орынды.
Қазір шетел тілін оқыту методикасы ғылым болып қалыптасып келе жатқанына ешкім күмән келтіре қоймас. 1930 жылы Е. М. Рыт методикаға алғаш анықтама берген. Ол: «Шетел тілін оқыту методикасы салыстырмалы тіл білімінің тәжірибелік айқындауышы», - деп баға берген болатьн.
Қолданбалы тіл білімі секілді әдістемеге де түрлі көзқарастардың туындауы 1930 жылдардағы шетел тілін пән ретінде оқыту жүйесінің жеткілікті деңгейде анықталмауымен тікелей байланысты болатын. Сол кезеңдерде зерттеу әдістерінің жүйесі де әзірленбеген еді.
Әдістеменің ғылым ретінде сипат алуындағы алғашқы бағыттар Б.В.Беляевтің есімімен ұштасады. Ол әдістемені қолданбалы психология саласына теліді. Алайда, аудитория жұмысына сай іс әдістерін қолданудағы айырмашылықтар, материалдарды сараптау - методиканың басты мәселесі болған. Сондықтан әдістеменің бұл анықтамасы кең жайылған жоқ.
1930 жылдардың аяғы мен 1940 жылдардың басында педагогикалық ғылым ретіндегі методика анықтауыш бағыты ресімделді. Педагогика мен методика үйретуде бір ғана нысанға ие. Ол – оқыту процесстері, тәрбиелеу, оқытудың мақсат-міндеттері, сабақтың мазмұны. Мұның ішінде біртұтас болып қалған педагогикалық ғылым ретіндегі әдістемеге берілген анықтама. Методика - өз алдына ғылым. Оның зерттеу әдістері мен өзіне тән заңдылықтары бар. Оған берілген нақты анықтама мынадай: «Оқыту методикасы – оқыту жүйесін, тәсілдерін, заңдылықтарын, мақсаты мен мазмұнын зерттейтін, сондай-ақ шетел тілі материалы арқылы оқу-тәрбие үрдістерін үйрететін ғылым».
ХХ ғасырдың басында бір мәселе өткір тұрды. Ол - әдістеме мәселесі. Бұл - заңды құбылыс. Өйткені, Қазан төңкерісінен кейінгі «жаңа» мектептер жаңа әдістердің болуын тіледі. Сол кезеңдерде тікелей (натуралды) әдіс насихатталды. Ол тәсіл пәнді ағылшын сөздерімен байланыстыратын – тура принцип негізінде пайда болды. Бұл ағылшын тілін үйренудің еркін (ассоциативті) әдісі еді.
Батыста аралас әдістеме идеясы туындап жатқан шақта, неліктен мұнда тікелей әдіс насихатталды? Алдымен, патшаға бағынышты оқу орындарында жай жаттауға негізделген мәтіндік аударма мен грамматикалық аударма әдістері үстемдік етті. Осыған жататын тікелей әдіс барынша озық сипатта болды.
Екіншіден, сол уақыттағы тікелей әдіс қарым-қатынасқа тәлімдеуді көздеді.
Үшіншіден, І дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыста бастау алған өзге тәсілдерде қарастырылған ұсынымдармен біздің педагог-әдіскер ғалымдар таныс емес еді.
Бұдан бөлек, көптеген методистер мен мұғалімдер үшін тікелей әдіс жаңа, еліктіргіш болып саналды. Олар оның тиімділігіне шынайылықпен иланды.
Заман ағымына қарай тікелей әдіске енгізілген өзгерістер педагогикада туындаған прогрессивті идеялармен терең байланысты.
Көп ұзамай шетел тілдерін оқытудың салыстырмалы әдісі қалыптасты. Бұл әдіс бойынша шетел тілін үйрету ана тілімен салыстыру негізінде жүргізіледі. Осы тәсілдің негізін қалаған - педагог ғалым Л. В. Щербу.
Мұның ізін ала тікелей және салыстырмалы әдістерді қиыстыру арқылы аралас әдіс пайда болды.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1). И. П. Иванова «Теоретическая грамматика современного английского языка», Москва, 1988 г. стр. 232-337.
2). Л. С. Бархударов «Грамматика английского языка», Москва, 1986 г., стр. 310.
3). 1. Иманқұлова С. «Жаңаша оқыту әдістемесі», Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің хабаршысы, Филология сериясы, 97-98 беттер, №1, 2006 ж..
4). М. С. Сақтағанова, Н. Қ. Алиева, Н. Қ. Айтбаева «Ағылшын тілін оқытудың әдістері», Білім, 43-бет, №3, 2006 ж..
5). Г. Ботағарина, «Ағылшын тілін оқытудағы бүгінгі белес», Білім, 70-бет, №3, 2006 ж..
6). Г. Шамшырақова «Ағылшын тілін оқытудың құрылымы», 12-бет, Кәсіптік мектеп, №3, 2007 ж..
7). Гүлмира Жұмайқызы, «Ағылшын және қазақ тілдеріндегі салыстырмалы ерекшеліктер», Білімдегі жаңалықтар №3, 53-54 беттер, 2006 ж..
8). Ж. А. Жақыпов «Аударматануды аңдату», Астана, Аударма баспасы - 2004, 234-236 беттер.
9) М. Новщкан, Н. Д. Кучин «Практическая грамматика английского языка», Москва, Изд. «Высшая школа», 1978 г. стр. 350-358.
10). Қазақ грамматикасы, Алматы «Жазушы», 1990 ж. 681-717 беттер.
11). К. Н. Качалова, Е. Е. Израилевич «Практическая грамматика английского языка» Москва, «Лист Нью» 2003 г. стр. 444, 485.
12). Г. Рысбаева «Ағылшын және қазақ тіліндегі етістіктің етіс категориясы», Методика обучения иностранному языку, №2, 29 бет, 2006 ж..
13). Қ. Тубышева, «Модульдік оқыту технолгиясын ағылшын тілі сабақтарында қолдану», Оқыту-тәрбиелеу технологиясы, №4, 35-36 беттер, 2007 ж...
14). Е. Нұрланбекова «Шетел тілін оқытуда бейнефильмдерді қолдану», Шетел тілін оқыту методикасы, №2, 17 – 18 беттер, 2005 ж..
15). Abai «book of words», «Abai international club» Semey – 2005, p. 78-115.
16) Movie Talk. Английский, интерактивный видеокурс: для Windows и Macintosh / Euro Talk Interacnive.- М. 2004.- электрон. диск (CD-ROM).
17). Английский язык, кн. для чтения к учеб. для 4 кл. шк. с углубленным изучением англ. яз., лицеев и гимназий / сост.: И. Н. Верещагина, О. В. Афанасьева.- 2-е изд.- М.: Просвещение, 2004.- 75-80 cтр.
18). Винарева, Людмила Андрияновна, Янсон, Валентина Вадимовна. Английские идиомы-English idioms, Учеб. пособие.- М.: Славянский дом книги : ИП Логос : Айрис пресс, 2005.- 252 - 270 стр..
19). Вронская, И. «Английский язык в детском саду», Дошкольное воспитание.- 2006.- № 5. – 79 стр..
20). Колыхалова, Ольга Алексеевна, Махмурян, Каринэ Степановна. Учитесь говорить по-английски, фонетический практикум.- М.: ВЛАДОС, 2004.- 158 – 175 стр..
21). Методическая разработка по английскому языку для развития навыков чтения литературы по специальности, КазНУ им. аль-Фараби; сост. Н. Л. Ломаченко, А. Я. Толмачев, В. Х. Шуканова.- Алматы: Қазақ университеті, 2004.- 37 стр..
22). Петрова, Светлана Владимировна, Рудавин, Олег Николаевич. Английский язык,сборник тем.- 2005, 18 стр..
23). Полякова, Татьяна Юрьевна. Английский язык для диалога с компьютером.- Изд. 3-е, стереотип.- М.: Высш. шк., 2005.- 165 стр..
24) Эналеев, С. Триединство общей цели, Языковая политика, Казахстанская правда. - 2007.- 16 августа.- Стр. 6.
1). И. П. Иванова «Теоретическая грамматика современного английского языка», Москва, 1988 г. стр. 232-337.
2). Л. С. Бархударов «Грамматика английского языка», Москва, 1986 г., стр. 310.
3). 1. Иманқұлова С. «Жаңаша оқыту әдістемесі», Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің хабаршысы, Филология сериясы, 97-98 беттер, №1, 2006 ж..
4). М. С. Сақтағанова, Н. Қ. Алиева, Н. Қ. Айтбаева «Ағылшын тілін оқытудың әдістері», Білім, 43-бет, №3, 2006 ж..
5). Г. Ботағарина, «Ағылшын тілін оқытудағы бүгінгі белес», Білім, 70-бет, №3, 2006 ж..
6). Г. Шамшырақова «Ағылшын тілін оқытудың құрылымы», 12-бет, Кәсіптік мектеп, №3, 2007 ж..
7). Гүлмира Жұмайқызы, «Ағылшын және қазақ тілдеріндегі салыстырмалы ерекшеліктер», Білімдегі жаңалықтар №3, 53-54 беттер, 2006 ж..
8). Ж. А. Жақыпов «Аударматануды аңдату», Астана, Аударма баспасы - 2004, 234-236 беттер.
9) М. Новщкан, Н. Д. Кучин «Практическая грамматика английского языка», Москва, Изд. «Высшая школа», 1978 г. стр. 350-358.
10). Қазақ грамматикасы, Алматы «Жазушы», 1990 ж. 681-717 беттер.
11). К. Н. Качалова, Е. Е. Израилевич «Практическая грамматика английского языка» Москва, «Лист Нью» 2003 г. стр. 444, 485.
12). Г. Рысбаева «Ағылшын және қазақ тіліндегі етістіктің етіс категориясы», Методика обучения иностранному языку, №2, 29 бет, 2006 ж..
13). Қ. Тубышева, «Модульдік оқыту технолгиясын ағылшын тілі сабақтарында қолдану», Оқыту-тәрбиелеу технологиясы, №4, 35-36 беттер, 2007 ж...
14). Е. Нұрланбекова «Шетел тілін оқытуда бейнефильмдерді қолдану», Шетел тілін оқыту методикасы, №2, 17 – 18 беттер, 2005 ж..
15). Abai «book of words», «Abai international club» Semey – 2005, p. 78-115.
16) Movie Talk. Английский, интерактивный видеокурс: для Windows и Macintosh / Euro Talk Interacnive.- М. 2004.- электрон. диск (CD-ROM).
17). Английский язык, кн. для чтения к учеб. для 4 кл. шк. с углубленным изучением англ. яз., лицеев и гимназий / сост.: И. Н. Верещагина, О. В. Афанасьева.- 2-е изд.- М.: Просвещение, 2004.- 75-80 cтр.
18). Винарева, Людмила Андрияновна, Янсон, Валентина Вадимовна. Английские идиомы-English idioms, Учеб. пособие.- М.: Славянский дом книги : ИП Логос : Айрис пресс, 2005.- 252 - 270 стр..
19). Вронская, И. «Английский язык в детском саду», Дошкольное воспитание.- 2006.- № 5. – 79 стр..
20). Колыхалова, Ольга Алексеевна, Махмурян, Каринэ Степановна. Учитесь говорить по-английски, фонетический практикум.- М.: ВЛАДОС, 2004.- 158 – 175 стр..
21). Методическая разработка по английскому языку для развития навыков чтения литературы по специальности, КазНУ им. аль-Фараби; сост. Н. Л. Ломаченко, А. Я. Толмачев, В. Х. Шуканова.- Алматы: Қазақ университеті, 2004.- 37 стр..
22). Петрова, Светлана Владимировна, Рудавин, Олег Николаевич. Английский язык,сборник тем.- 2005, 18 стр..
23). Полякова, Татьяна Юрьевна. Английский язык для диалога с компьютером.- Изд. 3-е, стереотип.- М.: Высш. шк., 2005.- 165 стр..
24) Эналеев, С. Триединство общей цели, Языковая политика, Казахстанская правда. - 2007.- 16 августа.- Стр. 6.
Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі
Ж о с п а р ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 2
Эффектілі оқыту
стратегиялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.1 Тіл үйрену және әдістеме ғылымына
экскурс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Ағылшын тілі және оны оқытудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық
әдістемесі ... ... ... ... ... ... 1 5
1.4 Мультимедиа-инновациялық технологиялар - тілдерге оқытудың тиімді
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...30
1.5 Аудиокітаптар ағылшын тілін үйрену құралы
ретінде ... ... ... ... ... ... .37
Көптілділікке оқытудың әдістемелік міндеттерін шешу жолдары ... ... ...40
2.1 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемелік
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.2 Ағылшын тілін оқытудың осы замандық әдістемесіне сипаттама ... 50
2.3 Ағылшын тілін оқытудағы әдістемелердің өмірдегі қолданысы ... ...54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Қосымша
(суреттер) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..64
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі
Кіріспе
Рухани интеграция дәуірлеген бүгінгі таңда ағылшын тілі - ғаламдық
феноменге айналды. Мемлекетаралық байланыстарды нығайту елдердің
экономикалық қарқынына ғана емес, ол руханиятқа, соның ішінде, тілге де
тәуелді. Оқыту саласына түбегейлі өзгеріс жүріп жатқан, оқыту әдістері мен
оның мазмұны қайта қарастырылып жатқан қазіргі таңда шетел тілдерін
оқытудың тарихи тәсілдері мен оның негізгі тенденцияларын жетілдіру
жүйесіне орала кету орынды.
Қазір шетел тілін оқыту методикасы ғылым болып қалыптасып келе жатқанына
ешкім күмән келтіре қоймас. 1930 жылы Е. М. Рыт методикаға алғаш анықтама
берген. Ол: Шетел тілін оқыту методикасы салыстырмалы тіл білімінің
тәжірибелік айқындауышы, - деп баға берген болатьн.
Қолданбалы тіл білімі секілді әдістемеге де түрлі көзқарастардың
туындауы 1930 жылдардағы шетел тілін пән ретінде оқыту жүйесінің жеткілікті
деңгейде анықталмауымен тікелей байланысты болатын. Сол кезеңдерде зерттеу
әдістерінің жүйесі де әзірленбеген еді.
Әдістеменің ғылым ретінде сипат алуындағы алғашқы бағыттар Б.В.Беляевтің
есімімен ұштасады. Ол әдістемені қолданбалы психология саласына теліді.
Алайда, аудитория жұмысына сай іс әдістерін қолданудағы айырмашылықтар,
материалдарды сараптау - методиканың басты мәселесі болған. Сондықтан
әдістеменің бұл анықтамасы кең жайылған жоқ.
1930 жылдардың аяғы мен 1940 жылдардың басында педагогикалық ғылым
ретіндегі методика анықтауыш бағыты ресімделді. Педагогика мен методика
үйретуде бір ғана нысанға ие. Ол – оқыту процесстері, тәрбиелеу, оқытудың
мақсат-міндеттері, сабақтың мазмұны. Мұның ішінде біртұтас болып қалған
педагогикалық ғылым ретіндегі әдістемеге берілген анықтама. Методика - өз
алдына ғылым. Оның зерттеу әдістері мен өзіне тән заңдылықтары бар. Оған
берілген нақты анықтама мынадай: Оқыту методикасы – оқыту жүйесін,
тәсілдерін, заңдылықтарын, мақсаты мен мазмұнын зерттейтін, сондай-ақ шетел
тілі материалы арқылы оқу-тәрбие үрдістерін үйрететін ғылым.
ХХ ғасырдың басында бір мәселе өткір тұрды. Ол - әдістеме мәселесі. Бұл
- заңды құбылыс. Өйткені, Қазан төңкерісінен кейінгі жаңа мектептер жаңа
әдістердің болуын тіледі. Сол кезеңдерде тікелей (натуралды) әдіс
насихатталды. Ол тәсіл пәнді ағылшын сөздерімен байланыстыратын – тура
принцип негізінде пайда болды. Бұл ағылшын тілін үйренудің еркін
(ассоциативті) әдісі еді.
Батыста аралас әдістеме идеясы туындап жатқан шақта, неліктен мұнда
тікелей әдіс насихатталды? Алдымен, патшаға бағынышты оқу орындарында жай
жаттауға негізделген мәтіндік аударма мен грамматикалық аударма әдістері
үстемдік етті. Осыған жататын тікелей әдіс барынша озық сипатта болды.
Екіншіден, сол уақыттағы тікелей әдіс қарым-қатынасқа тәлімдеуді
көздеді.
Үшіншіден, І дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыста бастау алған өзге
тәсілдерде қарастырылған ұсынымдармен біздің педагог-әдіскер ғалымдар таныс
емес еді.
Бұдан бөлек, көптеген методистер мен мұғалімдер үшін тікелей әдіс жаңа,
еліктіргіш болып саналды. Олар оның тиімділігіне шынайылықпен иланды.
Заман ағымына қарай тікелей әдіске енгізілген өзгерістер педагогикада
туындаған прогрессивті идеялармен терең байланысты.
Көп ұзамай шетел тілдерін оқытудың салыстырмалы әдісі қалыптасты. Бұл
әдіс бойынша шетел тілін үйрету ана тілімен салыстыру негізінде
жүргізіледі. Осы тәсілдің негізін қалаған - педагог ғалым Л. В. Щербу.
Мұның ізін ала тікелей және салыстырмалы әдістерді қиыстыру арқылы
аралас әдіс пайда болды.
Бара-бара шетел тілін оқытудың мақсаттары мен оны меңгертуге деген талап
өзгерді. Сөйтіп шетел тілін оқыту жүйесі күйзеліске ұшырады.
Дағдарыс жағдаяты әрдайым түбегейлі өзгерісті талап етеді. Осындай, озық
идеялардың жеткіліксіздігі жағдайында коммуникативті оқыту тәсілі
жетілдірілді. Дағдарыс нәтижесінде әдістемелік іздестіру жандандырылып,
шетел тілін оқытудың заманауи әдістемелік тұжырымдамасы дами түсті. Олар:
коммуникативті, интенсивті, іс-әрекеттік және басқалар.
Қазіргі таңда байланыс пен шығармашылық оқытуға негізделген
коммуникативті-бағдарлау әдістемесінің орны бөлек.
Шетел тілін оқыту әдістемесі әрдайым толықтырылуы, дамытылуы тиіс.
Эффектілі оқыту стратегиялары
1.1 Тіл үйрену және әдістеме ғылымына экскурс
Тіл – қоғамдық құбылыстың бір формасы. Тіл – ең алдымен қоғам
мүшелерінің өзара пікір алмасуына, қарым-қатынас жасауына қажетті құрал.
Осыған орай, ол негізінен өзінің коммуникативтік қызметін атқарады. Бірақ
тілдің қоғамдық қызметі тек мұнымен шектелмейді. Тіл - құрамдық жағынан
үнемі жаңарып, толысып отырады да халықпен, оның өмірімен бірге өзгеріске
ұшырайды.
Тіл қоғамдағы маңызды қатынас құралы болғандықтан, ол, ең алдымен,
ойлаумен және санамен қоғамдық өмірде нақтылы бір қызметтер
(коммуникативтік қызмет) атқару арқылы тиянақты мәнге ие болады. Сондықтан
тіл ойды жарыққа шығарып, қажеттілікке жұмсау арқылы оймен тікелей
байланысты. Сол арқылы тіл – обьективті шындық туралы адамның санасын
жүйеге келтіріп, ұйымдастырады. Осы тұрғыдан тіл табиғи шындықты үйренудің,
бейнелеудің және абстракт түрде ойлаудың негізгі тетігі болып табылады.
Ойды білудің ең кіші тілдік бірлігі - сөйлем, одан кішісі – сөз тіркестері,
одан кейінгі - сөз тиянақты ойды білдіре алмайды.
Тіл – қауымның әрбір мүшесіне тікелей байланысты обьективті құбылыс,
обьективті шындық. Әрбір қауым мүшесі оны қарым-қатынас жасау, бір-біріне
әсер ету құралы деп есептейді. Тіл - өмірдің сәулесі, қоғамдық
құбылыстардың айнасы сияқты. Қоғамда болып жатқан өзгеріс, жаңалықтардың
бәрі әуелі тілден орын тебеді де, содан соң халық мұрасына айналады. Тіл –
ұлт ерекшеліктерінің бірі, ұлт мәдениетінің бір формасы. Сондықтан онда
әрбір халықтың, ұлттың ұлттық сана-сезімінің, ойлау тәсілінің, мінез-
құлқының нысаналары сақталады. Тіл жүйелілікті сүйеді, жүйесіз тіл
болмайды. Сөйлеу тілі мен жазба тіл – жалпы тілдің өмір сүру формалары.
Сөйлеу тілі мен жазбаша тіл өте тығыз байланысты. Сөйлеу тілі адамның естуі
арқылы қабылдануына бағытталады. Сөйлеу тілі екі не бірнеше адам арасындағы
қарым-қатынасты қамтамасыз етеді. Ол сабақта монолог айту, диалог құру,
келіссөз жүргізу түрінде жүзеге асады. Жазбаша тілде басты орын алатын
сөздік диктант, мазмұндама, шығарма, шарт жасауда басты роль атқарады.
Сабақ – оқу әдісін ұйымдастырудың негізгі түрі. Қазіргі өмір талабы – оқу
және тәрбие процесін түбегейлі өзгерту. Еліміздің тарихында болып жатқан
әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру саласындағы жаңа бағыттар
ағылшын тілін оқытуды үнемі жетілдіруді, оқытудың ғылыми және әдістемелік
деңгейін көтеру міндеттерін жүзеге асыруды талап етуде. Осыған орай,
ағылшын тілін тілдің үш тұғырының бірі ретінде қызмет етуінің алғышарты –
оның қоғамдық өмірдің әр алуан саласында қолданылуы болып табылады. Жер
шарын мекендеген мыңдаған ұлттар мен ұлыстардың бір-бірін түсінуіне –
халықаралық сипат алған ағылшын тілінің ролі зор.
Ағылшын тiлi сабақтарының басты мақсаты - шәкiрттерге өз елiнде
басқа пәндерден, күнделiктi өзiн қоршаған ортада, қоғамнан алған бiлiм,
бiлiк дағдыларына қоса басқа елдердiң тыныс-тiршiлiгiнен хабардар болып,
мағлұматтар алып, жеке бас тәжірибесiн жетiлдiре түсуге көмектесу. Ағылшын
тiлiн үйрену арқылы оқушылар бiлiм дегейiн көтерiп, өз халқы мен басқа
халықтар арасындағы ұқсастықтар мен ерекшелiктердi ажыратуға дағдыланады.
Сөйтіп, өз пiкiрi қалыптасады, түрлi елдер мәдениетiн үйренедi. Ағылшын
тiлiн үйрену баланың өз бетiнше бiлiм алуына, интермәдениет коммуникациясын
бойына сiңiруіне септiгiн тигiзедi.
Осы шет тілдерін оқыту әдістемесінің зерттеулеріне сүйенсек, өткен
ғасырдың соңғы 30 жылында жеткен жетістіктері мынадай:
Шетел тілдерін оқу процесін сипаттайтын әдістемлік білімнің
категориялары анықталып, әдістемелік түсініктердің жүйелік құрылымы пайда
болды.
Даму заңдылықтары бұрынғыдай пәлсапаның жаңа зерттеулерімен,
лингвистикамен, психологиямен, психолингвистика және жалпы дидактикамен
байланысып жатқан шет тілін оқытудың теориялық және практикалық әдістемелер
негіздерін түзу жобасы ұсынылды.
Көптеген әдістемелік зерттеулердің арқасында оқу жүйесінде әр түрлі жас
ерекшеліктеріне қарай шет тілін үйренуде бір-бірімен тығыз байланысты
сөйлесім әрекеттерінің негізгі түрлерін: тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым
әрекеттерін сабақ барысында комплексті түрде пайдаланудың тиімді жолдары
анықталды.
Шет тілін оқуда үйренуші тіл және сол тіл елінің мәдениетін зерттеуде
айтулы нәтижелерге қол жеткізді. Дегенмен, тіл және мәдениет арасынағы
қарым-қатынас мәселесі шет тілін үйренудегі белгілі ережелер ретінде әлі
күнге дейін толыққанды ашылмай отыр.
Шет тілін үйрену процесінде коммуникативті бағыттағы негіз ұсынылды. Ол
дегеніміз - шет тілін үйренуші тұлғаның тілге деген құштарлығы, белсенділік
әрекеті, өз бетінше жұмыс істей алу еркі. Осы әрекеттердің барлығы
үйренушінің бойынан табылып жатса, онда ол шет тілін үйрену үрдісін
жеңілдетер еді.
Шет тілін оқыту процесінде аудио-видео және электронды техникалық
аппараттарды пайдаланудың тиімді жақтары көрсетілді.
Шет тілін оқытуда, оқытылып жатқан тілде сөйлеу проблемалары көтеріліп,
сабақ барысында сөйлеу ортасын туғызу арқылы коммукативтік жаттығулар
орындау, коммукативтік компетенцияларды дамыту енгізілді.
Шет тілін оқытуда білімді стандарттау, реттеу әдістемесі ғылымның
актуалды проблемасы ретінде қарастырылып, сараптау, яғни, тестілеу арқылы
шет тілін үйренушінің нәтижелері қадағаланып, олардың оқу сатылары
анықталып отыратын болды.
Шешімін тапқан осы проблемаларға тереңірек үңілсек, олар әлі де болса
зерттеулер мен толықтыруларды қажет ететіні байқалады.
1.2 Ағылшын тілі және оны оқытудың әдістері
Ағылшын тілі — Үнді-Еуропалық тілдер жанұясының батыс герман тобына
жататын тілі. Герман тобына ағылшын тілінен басқа неміс, норвег, швед,
нидерланд және өзге де тілдер жатады. Ағылшын тілі ежелгі тіл болып
есептеледі, ол қазіргі Ұлыбритания аумағын ежелден басып алған Англо-
Саксондардың тілі, бірақ жауланған келттердің тілдері әсерін тигізген.
Осыдан 300 жыл бұрын ағылшын тілінің жалғыз ғана нұсқасы болған еді. Ол
алғаш Британияда қалыптасты. Бұдан соң ағылшын тілі Америка, Австралия,
Жаңа Зеландия, Индия, Азия және Африка халықтарының ортақ тіліне айналды.
Бірақ, осы аталған елдерде ағылшын тілі әр түрлі деңгейде дамыды, жетілді,
толықты, байыды.
Ағылшын тілі - дүниежүзілік тіл немесе халықаралық тіл. Бірақ, алғаш рет
отарлауды бастаған голландықтар мен испандықтар. Ал, олардың тілі неге
әлемдік тілге айналмады? Өйткені голландықтар біздің тіл көркем, әуезді,
сендер грамматиканы білмейсіңдер, тілді бұзасыңдар, – деп отар елдерді өз
тілінде сөйлетпей қойған. Ағылшындар қалай сөйлесеңдер де өздерің
біліңдер, біз ақпаратты түсінсек болды, – деген. Ағылшын тілінің
грамматикасы екі септіктен тұрады. Сондықтан сөйлеуі - жеңілдеу, бірақ
жазылуы - күрделі.
Ұлттық география қоғамының деректері бойынша әлем халықтарының 70
проценті бар болғаны қырық тілде ғана сөйлейді екен. Әлемдегі ең көп
тараған әрі қытай тілінен кейінгі халық саны бойынша ең көп пайдаланатын
тіл - ағылшын. Ағылшын тілі Ұлыбритания, Америка Құрама Штаттары, Жаңа
Зеландия, Аустралия және басқа елдерде ана тілі болып есептеледі. Одан
басқа көптеген мемлекеттердің ресми тілі болып саналады. Қазіргі қоғамда
ең сәнді болып келетін ағылшын тілінің Америкалық ағылшын, Канадалық
ағылшын, Австралиялық ағылшын, Жаңа Зеландиялық ағылшын секілді түрлерінен
басқа отыздан астам диалектілік түрлері бар. Бірақ олар бір-біріне
ұқсамайды.
Жуықта елімізде Мемлекет Басшысының жетекшілігімен тілдердің үш
тұғырлығы тұжырымдамасы әзірленді. Өз мемлекетінің тілін білу - әрбір
азаматтың борышы. Орыс тілін білу де қосымша дәлелдеуді қажет етпейді, ол
Біріккен Ұлттар Ұйымында жұмыс тілі бола отырып, ұлтаралық қатынас құралы
ретінде маңызды рөл атқарады. Әлемде 250 миллионға жуық адам орыс тілінде
сөйлейді. Бүгінгі күні ағылшын тілін оқып-үйрену аса маңызды қажеттілік
болып табылады. Өйткені ол, шын мәнінде, әлемдік тілге айналып кетті.
Ағылшын тілін меңгермей, жаһандық бәсекеге қабілеттілік туралы айту мүмкін
емес. Сондықтан қазір қытайлықтардың өзі де ағылшын тілін бар ынтасымен
оқып-үйренуде.
Ағылшын тілі — БҰҰ-ның негізгі алты тілінің бірі болып саналады.
Ағылшын тiлi пәнi мектепте бiлiм, тәрбие берумен қатар жасөспiрiмдердiң
жеке бас қасиеттерiн тұлға ретiнде жетiлдiруге, қоғамдағы өз орнын табуға
ерекше ықпал етедi.
Ағылшын тiлi пәнiнiң басты мiндетi - шәкiрттердiң тiлдiк қарым-қатынас
жасай алу бiлiктiлiгiн жетiлдiру.
Ағылшын тілін оқыту барысында белгілі бір әдістемені қолдану әр түрлі
шарттарға байланысты. Ол шарттардың ең бастысы ағылшын тілін оқытудың
алдына қойылатын мақсат. Сонымен қатар ағылшын тілін оқып-үйренуге бөлінген
уақыт, сағат саны да белгілі бір әдістемені қолдануға ықпал етеді. Шет ел
тілін оқып-үйретуде шәкірттердің жас ерекшелігі де әдістеме таңдауда
ескерілуге тиіс.
Оқыту шарттарының ішінде оқыту мақсаты аса маңызды рөль атқарады.
Қоғамның дамуы, оның басқа елдермен саяси, шаруашылық және өзге де
байланыстары шетел тілін оқытудың мақсаттарын анықтауға тікелей әсер етеді.
Осы замандық ағылшын тілін оқыту әдістерін салыстыра сипаттау өте
маңызды. Өйткені, пайда болған әрбір жаңа әдістің артықшылығы мен кемшілігі
болуы заңды.
Сондай-ақ салыстыра сипаттау оқытушының таңдауы үшін де маңызды.
Әдістердің түрі - сан алуан. Бұл тәсілдердің өзгешеліктерін білмей отырып,
оны таңдау қиынға соғады. Сондықтан да ағылшын тілін оқыту әдістемесіне
сипаттама беру - тым өзекті.
Аталмыш зерттеудің міндеттері бүгінгі ағылшын тілін оқыту әдістерінің
негізін салған басты принциптерінен дараланып шыққан. Оқыту әдістері:
Логикалық ойлау; Сатылау; Рольдік ойындар; Тізбектеу әдісі; Мәдени қарым-
қатынас; Проблемалық оқыту; Медиация; Проекттілік (жобалау) әдісі; Миға
шабуыл; Анализдеу; Пікір таластыру; Шығармашылық қалыптасу әдісі; Болжау;
Интерактивті әдістер; Көру, есту кинестетикалық; Коммуникативтік, Тандем,
Витагендік әдіс, Іс-әрекеттік және аралықтан (қашықтан) оқыту әдісі.
Адамзат тарихында білім берудің әр алуан әдіс-тәсілдері әзірленген.
Шетел тілін оқытудың жолдары алдымен оқу мен аудармаға лайықталған білім
беру процесі аясындағы латын және грек тәрізді өлі тілдерді оқыту үшін
әзірленген бағдарламалардан алынды.
Мұндай әдістің негізі XVIII ғасырдың аяғында қаланып, XX ғасырдың бел
ортасында Grammar-translational method (грамматикалық-аударма әдісі)
атауымен ресімделді.
Жоғарыдағы әдіске сай, тілді меңгеру үшін грамматика мен сөздікті
меңгеру қажет болды. Ал мұны жетілдіру процесстері бір грамматикалық
құрылымнан келесіге қарай бағытталған қимыл деп пайымдалды. Сөйтіп, осы
тәсілмен оқытуды жоспарлаған оқытушы, алдымен қандай грамматикалық
құрылымды баяндауды ойластырады. Одан соң сол тақырыптарға орай жеке сөйлем
мәтіндері жинақталады. Бұдан соң олардың аудармасы қамтылады, алдымен – шет
тілінен ана тіліне, кейін – керісінше.
Қолданысқа ертеден кіргеніне қарамастан, бұл әдістің өзіне тән
артықшылықтары бар. Біріншіден, ол грамматиканы жетік меңгеруге жол береді.
Екіншіден, бұл тәсіл - тілді грамматикалық формулалардың қосындысы іспетті
қабылдайтындарға, логикалық ойлау деңгейі тым жоғары жетілген азаматтарға
әбден ыңғайлы. Шетел тілін үйретудің осы тәсілі 50 жылдардың аяғына дейін
үстемдік етіп келді. Айта кететініміз, барлық данышпандар мен феноменальді
білікті аудармашылар қазіргі кезеңге дейін осы әдіспен оқып үйренді.
50 жылдардың орта тұсында бұл тәсіл лингвистердің заман ағымына қарай
қалыптастырған талабына толық жауап бере алмады. Соның нәтижесінде сан
алуан әдіс-тәсілдер дүниеге келтірілді. Солардың бірқатарын сипаттап
көрелік:
60 жылдары пайда болған Silent way (үнсіздік әдісі) атауына лайық, бұл
әдістің ағылшын тілін игертудегі принципі - тіл үйренушіге кедергі
келтірмеу әрі оған оқытушының көзқарасын араластырмау. Осы әдістеме бойынша
оқытушы бастапқыда еш нәрсе айтпайды. Сөздің айтылуының кіші деңгейін оқыту
барысында ол күрделі түрлі түсті таблицаларды қолданады. Кестедегі белгілер
мен түстер белгілі бір дыбысты таңбалайды. Сөйтіп жаңа сөздер
таныстырылады. Мәселен, table сөзін айту үшін алдымен т, одан кейін
эй дыбысының белгісі саналатын квадрат көрсетіледі. Осылайша, квадраттар
мен түрлі таяқшалар арқылы жасалған сабақтағы манипулиямен оқыту ісі өз
мақсатына сай ілгерілей береді.
Аталған әдістің артықшылықтары неде? Оқытушының тілді білу деңгейі
оқушының тіл білу деңгейіне ықпал етпей, сөйте келе тілді оқушының
оқытушыдан артық меңгеріп кететін кездері болады. Бұдан бөлек, оқу
процесінде оқушы еркін сөйлеп үйренуге мәжбүр болады. Осы тәсіл жоғары
технологияға құмар жандарға тым қолайлы.
Келесі тағы бір қызықты әдіс Total-physical response (физикалық сезіну
әдісі) деп аталады. Бұл әдістің негізгі ережесінде айтылғандар: Өзіңіздің
белгілі бір себептермен өткізіп алған нәрселеріңізді түсінудің қажеті жоқ.
Осы теорияға сай оқушы алғашқы сатысында ештеңе айтпайды. Алдымен, ол
жеткілікті деңгейде білім алуы керек. Алғашқы жиырма сабақта оқушы үнемі
ағылшын сөздерін тыңдайды. Ол не оқыса да, оқығаны жөнінде тіс жармайды.
Содан соңғы оқу процесі - оқығанын не тыңдағанын қимылмен сезінетін кез.
Физикалық қимылдарды білдіретін сөздер арқылы барлық сөздерді меңгеруге
мүмкіндік туады. Мәселен, тұр деген сөзді түсініп, барлығы орындарынан
тұрады, отыр дегенде олар отырады. Оқушы біраз мәлімет жиғанда барып
(алдымен тыңдады, сосын қозғалыста болды), ол сөйлеуге дайын бола бастайды.
Бұл әдістің басымдығы, оқушы үйрену процесінде өзін өте жайлы сезінеді.
Керекті эффект адамның алуға тиісті ақпаратын жіберіп алу есебінен
жетіледі. Тағы бір айтарлығы, тілді үйрену үрдісінде келтірілген тәсіл
бойынша оқушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасай алады.
Ойға шому (Sugesto pedia) деп аталатын әдіске де көңіл бөлген орынды.
Бұл тәсіл 70 жылдары қолданысқа енді. Бұл әдіске сай, ағылшын тілін мүлдем
басқа адам бола отырып (әсіресе, үйрену кезеңінде) ұғынасың. Осындай жолмен
тіл үйрену барысында топтағы барлық оқушылар өздеріне жаңа есім таңдап,
жаңа өмірбаян ойлап табады. Осының нәтижесінде олар өздерін мүлдем басқа
әлемде – зердеге тоқыған ағылшын әлемінде отырғандай күй кешеді, қызықты
қиялға беріледі. Мұның бәрі оқып-үйрену процесіндегі кез келген адамның
кеңінен көсіле сөйлеуіне әрі оның сөзі тұпнұсқаға барынша ұқсас болуына
ұйғарылып жасалған.
Ағылшын тілін үйренудің келесісі - аудиолингвистикалық әдіс (Audio-
lingual method). Ол 70 жылдардың аяғына қарай келіп қосылды. Оның жай-
жапсары келесідей: бірінші кезеңде оқушы фонограммадан немесе оқытушының
түсіндірмесінен тыңдағанын бірнеше рет қайталайды. Одан соң, оған бір-екі
фразаны (тіркесті) айтуға рұқсат етіледі, ал қалғандары да осы тәріздес
қайталаулардан тұрады.
70 жылдары пайда болған тәсілдің бірі – коммуникативтік әдіс. Оның басты
мақсаты – әңгімелесушілердің сөздері түсінікті болуы үшін адам баласын бір-
бірімен қарым-қатынас жасауға үйрету. Коммункативтік әдіс қазіргі таңда да
жұмыс барысында жиі қолданыс тапқан. Осы замандық коммункативтік әдіс -
білім берудің әр алуан әдістемесінің даму жолынан өткен, ағылшын тілін
үйретудегі бірқатар үлгілі тәсілдердің үйлесімді көрінісі.
Әдіссіз оқыту процесі жүзеге асу мүмкін емес. Осы оқыту әдісі дегеніміз
не? Оқыту әдісі – дидактиканың ең басты құрамды бөлігінің бірі. Оқыту
әдістері білім берудің мазмұны сияқты, оқытудың жалпы мақсаттарымен және
міндеттерімен анықталады. Оқыту процесінің нәтижелі және сапалы болуы оқыту
әдістемесінің тиімді шығармашылықпен жүзеге асырылуына байланысты. Ол -
мұғалім мен оқушының бірігіп жұмыс атқаруы. Оның арқасында білім, іскерлік,
дағдының қалыптасып, оқушының дүниетанымдылығы мен қабілеттілігінің артуы.
Тілді меңгеруде сөздік қордың бай болуы да манызды мәселе.
Ағылшын тілі сабағындағы сөздік қорды дамыту жұмыстары мынадай әдіс-
тәсілдер арқылы жүзеге асады. Ол – сұрақ-жауап, сөйлесу, әңгімелесу,
әңгіме, түсінігін айтқызу, көрнекілік, аударма, кітаппен жұмыс, мәтінмен
жұмыс әдістері. Әр сабақ сайын тақырыпқа сай көрнекі құралдар, түрлі
суреттер, кестелер, видео кассеталар, тақырыптар бойынша электронды
оқулықтар мен сабақты көркемдеп отырса, оқушылардың сөздік қоры біршама
толығады. Заман өзгерген сайын әдіс-тәсілдер көбейіп, жаңарып, толығып
жатыр. Әр түрлі жаңа технологиялар тәжірибеде қолданылуда. Жаңа
технологияны, әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану білім сапасын көтереді. Тіл
үйретудегі ең басты міндет – оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіру. Олардың
сөздік қорын дамытуға бағытталған әдістердің жалпы міндеті - сөздің
мағынасын дұрыс түсініп, оны өз сөзінде дұрыс қолдану.
Түсіндіру әдісі - жаңа сөз, сөз тіркесі, сөйлемдерді түсіндіруде
қолданылады. Сабақ сайын үйретілетін жаңа сөздер бойынша, яғни сөздік
жұмысында іске асады. Сондай-ақ ағылшын тілі грамматикасының кейбір
ерекшеліктері түсіндіріледі.
Көрнекілік әдісі – сабақ сайын жүргізілетін әдіс. Басқа тілді
үйретуде ең нәтижелі әрі жиі қолданылады. Көрнекілік тақырыпқа сай, көзге
тартымды яғни эстетикалық талаптарға сай әрі екі немесе үш түстен болуы
керек. Бұл әдістің сөздік қорды дамытуда орны бөлек.
Келесі әдіс – сұрақ-жауап әдісі. Бұл - балалардың тілін дамыту үшін
манызды әдістің бірі. Қай сынып болсын, сабақтың қай кезеніңде болсын
қолдануға қолайлы. Өте белгілі де тиімді әдіс.
Практикалык әдіске ойын элементтері бойынша тіл үйрену кіреді.
Дидактикалық ойындар оқушылардың білімін бекітіп, сөздік қорын молайтады.
Оқытушы ойынның тәртібін білмейтін балаға үйретеді, түсіндіреді.
Оқушылармен түрлі әдеби-музыкалық ойындар өткізу – олардың сөйлеу машығын
қалыптастыру үшін қажет. Оқушылар сөйлемді оқығанда сөйлеу дикциясын дұрыс
келтіріп үйренеді. Рөлге бөліп ойнайтын ойын баланың ойын өз бетінше
тұжырымдап айтуына көмектеседі.
Интерактивтік әдіс. Интерактивтік деген сөз энциклопедияда
көрсетілгендей, интеракция деген ұғымнан келіп шығады. Ал интеракция жеке
индивидтердің, топтың, жұптың өзара біріккен әрекетке бір-біріне кезегімен
әсер етуі. Бұл әдіс, әсіресе, сұхбат құруда оқушылардың белсенділігін
арттырады. Бірігіп жұмыс істеуге үйретеді. Олардың ізденуін,
шығармашылықпен әрекет етуін қамтамасыз етеді. Интеракция кезінде
оқушылардың істі ұйымдастыра білу қабілеттері де көрінеді. Интерактивті
әдіспен сабақ өткізу кезінде оқытушы кеңесші, серіктес рөлін атқарады. Ал
топ белсенді түрде әрекет ете отырып, бірін-бірі қолдау, толықтыру арқылы
сұхбат құруға үйренеді. Екі оқушының сұхбатына үшіншісі де араласуына
болады. Ол қарсы топтың оқушысы болуы да мүмкін.
Бұл әдістің негізгі мақсаты – оқу процесінің барлық сатысында біріккен
әрекетке жағдай жасау. Әр оқушы жеке тапсырмамен жұмыс істей отырып, топ
мүддесін ойлауға үйренеді. Әрқайсысы өз міндетіне жауапкершілікпен қарай
отырып, ортақ нәтижеге қол жеткізуге ұмтылады.
1.3 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі
Оқыту процесі, әсіресе, тіл үйрету өте күрделі де қиын жұмыс. Ол
ақпараттарды жүйелеу мен қабылдаудан, таным мен түсініктен, бақылау мен
анықтаудан, өңдеу мен салыстырудан, есте сақтау мен ізденуден тағы
басқалардан тұрады.
Оқыту процесі жыл сайын толығып, жаңарып отыратындықтан, қазіргі тіл
үйренушіге қойылатын талап та, жауапкершілік те арта түседі. Соңғы кездері
оқушылардың мүмкіндіктерін ашып, белсенділігін арттырып, қызығушылығын
оятуға арналған жаңа әдіс-тәсілдер қалыптаса бастады. Ол тәсілдер тіл
үйренушінің дербес танымдық белсенділігін арттыратын жаңаша оқыту
әдістемесі.
Жаңаша оқыту әдістемесі дегеніміз – тілді жаңа озық технологиялармен
оқыту деген сөз. Ал бұл озық технология бұрыннан келе жатқан әдістерді
өңдеу, жөндеу, талдау арқылы жетілдіру, жаңа жолдарды іздестіру, сол
бағытпен жұмыс істеу дегенді білдіреді. Жаңаша оқытудың көздейтін мақсаты –
оқыту процесін үйрету емес, тіл үйренушіге ерік беру, таңдау жасату, оған
бағыт-бағдар беру, бақылау арқылы оның қабілеті мен мүмкіндігін ашу. Сондай
әдістеменің бірі - белсенділікті арттырып оқыту. Бұл әдістемеге рольдік
ойындар, өрнектеу (моделирование), диаграмма арқылы тіл үйрету, іскерлік
ойындар т.б. жатады. Бұл әдістемені пайдалану кезінде жаңа техника
құралдары: аудио-бейне құралдар, әр түрлі көрнекі құралдар, компьютер,
лайдпро, кодоскоптар қолданылып, үйренушінің тіл үйренуге қызығушылығын
арттырады. Ақпараттар жиынтығын жақсы қабылдайды, белсенділігі жоғарылайды,
өз бетінше естігенін, көргенін, байқағанын, бойға сіңіргенін ойда қорытады.
Рольдік ойындарды ойнаған кезде үйренушінің барлық қабілеті оның іс-
әрекеті негізінде беріледі. Оның ойлауы мен іс-әрекеті қатар жүреді. Тіл
үйренуші өткен материалдарды қайталау арқылы лексикалық та, грамматикалық
та дағды қалыптастырады.
Жаңаша оқыту әдістемелерін оқытушы өз мүмкіндігінше бұрыннан бар дағды,
әдістерді басшылыққа ала отырып, оны түрлендіріп, жандандырып тәжірибеде
қолданады. Бұдан ұтатынымыз – тіл үйренушінің танымдық қабілетін дамытуға,
әрбір тілдік материалға, қиындықтарға даяр болу мен оны жеңе білу, қарым-
қатынас жасай білуіне ықпал етеміз.
Компьютерлік технология – оқытудың арнайы жиынтығы мен әдістемесін,
әдісін және тәрбие құралдарын анықтайтын технологиялық-педагогикалық
процессті ұйымдастырудың ең тиімді жолы.
Соңғы жылдары ағылшын тілін оқыту мен білім беруді компьютерлендіруде
ақпараттық технологияларды пайдалануға баса назар аударылуда. Қазіргі
ақпараттық құралдар – бұл тек спутниктік және кабельдік телевидение, бейне
және дыбыстық жүйелер, электронды ойындар емес, сонымен бірге тілді
оқытудың жаңа жүйесі, ерекшелігі және тәсілін атқаратын негізгі бағыт болып
табылады. Ал қызығушылық дегеніміз – тіл үйренушінің шығармашылық және
ойлау қабілетін арттыруға септігін тигізетін ынталылық.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланатын әдістер мен Интернет
секілді қазіргі тәсілдер – жеке бағдарламалық бағытта көмегін тигізеді,
оқушының қабілетіне қарай оқытудың дифференциациясын қаматамасыз етеді.
Бүгінгі таңда адамзат өмірінде компьютердің қолданылмаған жері жоқ. Әр
салада компьютерлік технология белсенді қолданылуда, ал интерактивті
бағытта оқытушы мен оқушыға көмекші құрал.
Психологиялық тұрғысынан қарағанда компьютермен оқытудың тиімділігі мол.
Оқу-әдістемелік жұмысының тиімділігін, практикалық сабақтың қызығушылығын
қамтиды. Егер компьютерлік бағдарлама сауатты құрылса, онда ол оқытушыға
уақыт үнемдеуге және үйретудің кейбір тиімді сәттеріне назар аудартуға
көмегін тигізеді. Сондай-ақ нұсқаушы – компьютердің арқасында оқушы бойында
түйсіну пайда болады. Компьютерлік технологияның тиімділігін арттыру үшін
бағдарламада әр түрлі жаттығуларды, ойын элементтерін және ән-музыканы
қолдануға болады.
Аталмыш технология – практикалық сабақты жүйелі ұйымдастыруда маңызды.
Компьютерлік технологияларға әр түрлі ғылым мен практикадағы арнайы
ақпараттық әдістер, тақырып бойынша лексика-грамматикалық жаттығулар
жатады.
Соның ішінде, үйрету технологиясында қарастырылған үйрену мен дағдылану
әрекеттерінің қалыптасуы әр сабақта қолданылады:
Ойлау қызметін жинақтап қорыту;
Практикалық іс-әрекет пен ойлаудың жылдамдығы;
Ойлау мен еңбектің икемділігі және дербестігі.
Лексикалық және грамматикалық материалдарды сұрыптау ұстанымдары
анықталып, оны компьютерлік технология бойынша практикалық сабақта тиімді
түрде беру жолдары белгіленеді әрі бақылау жұмыстарын жүргізуге болады.
Мысалы:
а) сөздің жеңіл-қиындығы мәнін ескеру;
ә) сөздің тіркесу қабілеті;
б) сөздің синонимдік қасиеті;
в) сөз мағынасын түсіндіру және оны сөйлемде дұрыс қолдану,
г) сөздің мағынасын дұрыс аудару.
Компьютерлік технология арқылы сөздерді таңдау, іріктеу мәселесімен
айналысуға болады. Оқушы түсінігін кеңейтіп, сөздерді дұрыс қолдануға
дағыдаланады және тақырып бойынша ойларын жеткізуде осындай компьютерлік
технология пайдалы.
Бұл технологияның ерекшелігі – сөздерді есте сақтап, тез меңгеруге
және байланысты лексика-грамматикалық материалды арнайы компьютерде
дайындау қажет.
Компьютермен жұмыс істеу өте қызықты. Үлгерімі нашар оқушының да
компьютермен жұмыс істеуге ынтасы зор болуы ғажап емес. Өйткені, кейбір
жағдайда компьютер оның білмегенін көрсетіп, көмекке келеді. Ол оқушының
білім сапасын жоғарылатуға, жекелей ерекшеліктерін ескертуге ықпал етеді.
Жаттығу жұмыстарын орындау барысында оның жауаптарына машина тура және
үздіксіз серпілісті қамтамасыз етеді. Оқушы жұмыс қарқынын өзі ажырата
білсе, компьютер оқытудың даралығын жақсартады. Оқушы қанша қате жіберсе
де, қатені талдау мен түзетуге уақыты иол болады.
Ең алдымен, компьютер оқытушыға оқушының өз бетінше жұмысын
ұйымдастыруға жәрдем береді. Ол үшін мынадай жаттығулар мен әдістемелік
тәсілдерді қолдану дұрыс.
Сұрақ-жауап диалогы.
Оқушы сұраққа құрылған лексика-грамматикалық материалдар негізінде
сұрақтарға жауап беруі керек.
Таңдамалы жауаптармен жүргізілетін тапсырма. Компьютерге жауап беру үшін
оқушы ұсынылатын нұсқалардың бірін таңдауы қажет.
Еркін құрылған сөйлемдерді стильдік түзету.
Толықтыруды керек ететін жаттығулар.
Компьютер толықтыруды керек ететін сөйлем жиынтықтары мен мәтіндерді
ұсынады. Сөздерді аудару үшін көмекші құрал ретінде беріледі немесе
компьютер ұсынған жауаптардың нұсқалары ішінен қажетті сөздер мен сөз
тіркестерін толықтырады.
Сөздікті меңгерудегі өзін-өзі бағалауға арналған жаттығулар.
Асықпай компьютермен еркін жұмыс істей отырып, оқушының өз бетімен
ойлануға дағдалануы, оқу қабілеті артып, білім нәтижесіне көз жеткізеді.
Тілді меңгеруге деген ынтасы мен белсенділігі күшейе түседі. Демек, бұл
бастаманың біраз ізденістерді қажет ететіні сөзсіз.
Ал тіл үйретудегі басты мақсат – тіл үйренушінің коммуникативтік
компетенциясын функциональдық негізде қалыптастыру. Сабақтың құрылымындағы
жүйелілік, когнитивті компоненттерімен қоса коммуникативтік-әрекеттік
әдістеме басым болса, тіл үйренуші екінші тілді нәтижелі меңгереді. Ана
тілін қандай мақсатқа, қандай тәсіл арқылы пайдаланса, ағылшын тілін де
солай қолдана алады.
Компьютерлік бағдарламалар күн сайын жетілдіріліп, қарқынды даму
үстінде. Компьютер кеңселік құжаттарды әзірлеу үшін ғана емес, сонымен
қатар бірнеше күрделі әрекеттерді орындайтын тиімді құрал болып саналады.
Компьютердің адам өміріне енуіне байланысты жаңа мәдениет қалыптасуда.
Бүгінде әлемдік Интернет жүйесі арқылы ақпарат алып қана қоймай, білім
алудың жаңа түрі аралықтан оқыту әдісі пайда болды. Бұл бір қарағанда білім
алушы үшін тиімді. Білім алушының өзі тұратын жерден ешқайда шықпай-ақ өз
үйінде отырып, дәріс алуға мүмкіндігі бар. Сондай-ақ өзіне ыңғайлы уақытта
өз бетінше оқуына болады. Аралықтан (қашықтықтан) оқытуға арналған
жобалардың көпшілігінде білім берудің қалыптасқан түрі, мысалы, өз бетінше
орындауға арналған дәрістік және оқу материалдары, оларды меңгеруге
бағытталған тексеруші жаттығулар мен бақылау түрлері берілген. Дәрістер
оқушыға компакт-дискілерге, мультимедиалық материалдарға және
аудиовизуальдық құралдардағы семинарларда беріледі. Бейне дәрістер мен
семинарлар күндізгі оқу түріндегі атмосфераны қамтамасыз етіп қана қоймай,
оқушының тақырыпқа бірнеше рет қайтып оралуына мүмкіндік береді. Ол дұрыс
түсінбеген тақырыбын өзіне ыңғайлы уақытта игеруіне болады. Оқу үрдісін
басқару, ағымдық материалдар бойынша ақпарат алмасу және бақылау
жұмыстарының орындалуын тексеру электронды пошта арқылы жүзеге асырылады.
Электронды пошта арқылы әр оқушы жеке немесе бүкіл топ болып оқытушымен
ақпарат алмаса алады.
Оқу материалы ретінде оқушыға дәстүрлі оқулықтар мен оқу құралдары және
интерактивті қасиеті шектеулі бейне және мультимедиалық материалдар
ұсынылады. Басқаша айтқанда, мультимедия технологиясының көмегімен бейне,
мәтін және графика арқылы оқу курсының материалдары жасалады. Аталған
бағыттың жаңадан пайда болуына қарамастан аралықтан оқытудың жақсы дамып
келе жатқаны байқалады.
Аралықтан оқыту екінші жағынан алғанда тілдік пән үшін тиімсіз. Мұнда
жазба тілді меңгеруге арналған бағдарламалар бар. Осыған дейін тілді
сырттай оқып үйренуге болатындығы жайында әдіскер ғалымдар арасында
пікірталас туған емес. Себебі – тілді үйренуші оны қарым-қатынас құралы
ретінде үйренгісі келетіндігінде. Тілді коммуникативті тұрғыда қолдану
мақсаты мен талабы адамдардың сөйлеу әрекетімен белгіленеді. Сондықтан
білім алудың осы саласы оқу үрдісінде оқытушының үнемі болуын қажет етеді.
Кейбір дәстүрлі, әдістемелік жағынан жетілдірілген телекурс,
видеофильмдер өз бетінше тіл үйренушіге аралықтан оқуда қосымша материал
ретінде ұсынылады. Өз бетінше тіл үйренуші үшін бұл тиімсіз және тәжірибе
көрсеткендей оң нәтиже бермеді. Өйткені тілді ойдағыдай меңгеру үшін
интерактивті орта, қарым-қатынастық механизм керек.
Тілді сырттай оқу бөлімінде үйрену тиімді нәтиже бермейді. Тіл
үйренудегі коммуникативтік әдіс басым тұрған бүгінгі әдістеме ілімі
қатысымдық бағыт ұстанған әдістеме оқулықтарды дүниеге әкелді. Ол
оқулықтардың мақсаты - тіл үйренушінің тілді қарым-қатынас құралы ретінде
пайдалануға үйрету болғандықтан, ол оқытушының қатысынсыз жүзеге
асырылмайды әрі тілдік материалдарды толық қамти алмайды. Оның үстіне тіл
үйренуші бастауыш топта оқитын болса, мәселе күрделеніп кетеді.
Алайда, аралықтан оқытудың тілдік пәндер үшін болашағы жоқ деп айтуға
болмайды. Тіл үйренгісі келетіндер баршылық. Ол әр түрлі жастағы адамдар
мен мамандық иелері. Сонымен қатар түрлі мақсат көздеушілердің тіл үйренуді
қалауына қарай жүзеге асады.
Бүгінде шетелдік ғалымдар тіл білімінің фонетика саласы бойынша
мультимедиалық оқулықтарды сараптай келе, арнайы жасалған компьютерлік
бағдарламалар арқылы оқушыға тек тілді үйретіп, оқытып қана қоймай, сонымен
қатар дыбыстар мен сөздерді дұрыс айтуға жаттықтыратын электронды оқулықтар
жасауға мүмкіндік барлығын айтады.
Қазіргі ақпараттық технология мен телекоммуникациялардың қарқынды дамуы
болашақта компьютер мен модемді көпшіліктің пайдалануына болатындығын
көрсетеді. Сонықтан ағылшын тілін аралықтан оқытудың жүйелілік
бағдарламасын дайындау қажеттігі айқындалады.
Мультимедия технологиясының көмегі арқылы тек өз бетінше тіл үйренумен
қатар, аралық оқытуды ұйымдастыруда мынадай қажеттіліктер туындайды:
Кез келген оқушының компьютерді пайдалануға мүмкіндігі болуы;
Электронды оқулық тестік жүйемен және тренажермен тілдік деңгейді
меңгеруге байланысты құрылуы;
Электронды оқулықтар оқушыны қызықтыратын тілдік материалды меңгеруге
негізделген видеосабақтар мен қысқа метражды көркемфильмдер, кесте,
сызбалардан тұруы. Яғни, анимациялық, мультимедиалық элементтері бар
виртуальді оқулық болуы керек;
Оқушылардың тілдік материалды тексеруге негізделген сөйлеу әрекетінің
барлық түрін қамтыған жаттығулардың өз бетінше және жеке үйренуіне болатын
режімде, пайдаланушының талабын қанағаттандыратын болуы тиіс;
Тілдік бірліктердің қолданылуын жаттап алуға мүмкіндік беретін,
грамматикалық материалдардың бірнеше лексикалық материалмен қолданылуына
жаттықтыратын қосымша оқу құралдарымен (кітап, радио, кино, видео)
қамтамасыз етілуі;
Тіл үйрену үрдісінің бастапқы кезеңінен бастап шығармашылық, қарым-
қатынастық, проблемалық мақсаттарды қойып, онда көрнекі құралдардың
(графика, анимация, видео, т.б.) пайдаланылуын қамтамасыз етілуі керек.
Аралықтан оқыту жүйесінде оқытушымен үнемі байланыста бола отырып,
мультимедиалық оқулықты жетілдіруге болады. Мысалы, гипероқулыққа
айналдыруға мүмкіндік туады. Өйткені, онда тілдік әрекеттердің шығармашылық
түрі жазу мен сөйлеуді бақылауға мүмкіндік туады.
Бүгінде авторлық мультимедиалық оқулық жасауға арналған компьютерлік
бағдарламалар бар. Онда кез келген оқытушы өзінің қалауынша, мемлекеттік
стандарт пен типтік бағдарламаға сәйкес мультимедиалық оқулық дайындай
алады. Ол үшін тіл үйренудегі компьютердің әдістемелік қызметін айқындайық:
Көмекші қызметі;
Қатысымдық – чат арқылы тілдесуге болады.
Ұйымдастырушылық-қызықтырушылық – қазіргі уақытта компьютер адамдарды
қатты қызытырады, осының өзі жағымды фактор болып саналады.
Негізгі қызметі;
Ақпарат берушілік – компьютердің ең тиімді жағы ақпарттты сақтауға және
оны өңдеуге мүмкіндік беруі. Сондықтан компьютер тіл үйренуде ақпараттық
жүйе ретінде пайдаланылады.
Жаттықтырушы – компьютер арқылы тіл үйренуде оқушының тілдік материалды
жаттап алуы үшін бірнеше рет қайталауына мүмкіндік болады.
Бақылаушылық-түзету – ағымдық және қорытынды бақылау жұмыстарын
тексеруге, тексерудің обьективті, яғни шынайы болуына, оқытушының бақылау
жұмысын тексеруге уақытын бөлмеуге, бақылау жұмысының қорытындысын жасауға
тиімді.
Өзге тілді компьютерлік технология арқылы оқытуды енгізу – тіл
үйренушінің тілді меңгеруін белгілі бір дәрежеге көтереді деген пікірде
сарапшылар. Компьютерлік технология арқылы оқытылған тілдік материалдар көп
уақытқа дейін адамның жадында сақталады. Дәстүрлі оқу-әдістемелік
әдебиеттерге қарағанда (оқулықтар, аудио, видео, плакат, таблица,
кестелерге) компьютерлік оқулықтардың жүйелілігі мен бірнеше оқыту
түрлерінің тоғысуына байланысты, яғни, оқытудың интерактивті түрінің
қолданылуына орай тіл үйренушінің компьютер мүмкіндіктерін кеңінен
пайдалануына жол ашық.
Білім беру үрдісіне жаңа технологияның енуі көптеген педагогикалық
мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Ол дидактикалық және психологиялық
ұстанымдарды жүзеге асыруға да жағдай жасайды.
Тілді оқытуда, үйретуде лексикалық бірліктерді түгел меңгерту мүмкін
емес екені белгілі. Көптеген оқу құралдары мен оқулықтарда тілдік
материалдар әр алуан жүйемен беріледі. Негізінен, тілдік материалдар тіл
үйренушінің мақсатына қарай, оқу уақытына қарай таңдалуы тиіс. Ең алдымен,
тілдік материалдарды сұрыптауда олардың кім үшін, не мақсатқа арналғанын
анықтап алу дұрыс. Оқыту кезеңі де тілдік материалды меңгеруге әсер ететіні
белгілі. Оқыту кезеңінің ұзақтығы таңдалатын бірліктердің саны мен сапасын
айқындайды. Айлап оқығандар мен жылдап оқығандарды салыстыруға да келмейді.
Әлемде белгілі бір тілді өзге тіл ретінде 9 және 5 өлшемді деңгейлік
оқыту жүйесі қалыптасқан. Ол 0-дік деңгей яғни бастауыш деңгей сөйлеу
дағдысының тұтастай меңгерілмеуі және 5-ші ең жоғары дәрежеде тілді
меңгерген деңгейлер. Осы ретте ғалымдар тілді меңгертуде үш деңгейлік
әдістеме тиімді деп санайды. Олар бастапқы, негізгі (базалық) және жоғары
(жалғастырушы) деңгей.
Кейінгі әдістемелік зерттеулер тілді қатысым құралы ретінде меңгертудің
негізін қалады. Тілді қатысымдық тұрғыдан оқытуда басты көңіл бөлетін нәрсе
– тілдік тұлғалардың жеке қолданылуы емес, олардың бір-бірімен өзара
байланысқа түсуі арқылы ойды жеткізуге себепші болатын заңдылықтары.
Қатысымдық мақсат – адамның бір-бірімен тілдік қарым-қатынасын қамтамасыз
етіп, олардың арасындағы тілдік қатынастың нәтижесін жүзеге асыруды қажет
етеді. Тіл – қатысым мақсатына қол жеткізу үшін қолданылады және адамның
әлем туралы білімі мен ұғым-түсініктерінің жиынтығын көрсете алады. Тіл
шындық өмірге сөйлеу жағдайына құрылуы керек. Тілді үйренудегі басты мақсат
– үйренуші өз ойын еркін айта білуі.
Тілді үйрету барысында ескеретін жайттар:
Ағылшын тілін оқытуды жүйелі түрде жүргізу;
Үйрету күнделікті өмірде жиі қолданылатын контекстерден басталуы;
Тапсырманы оқушының қабілетіне қарай беру;
Оқу материалдарын шындыққа сай етіп алу;
Үйрену – қарапайымнан күрделіге дейін ұстанымы арқылы жүзеге асады.
Ағылшын тілінің базалық деңгейін білу үшін 3000 сөз қажет делінеді. Осы
3000 сөздің 500-і етістік, 500-і сын есім, 1500-і зат есім, қалған сөз табы
500 бірлікті құрайды екен.
Күнделікті қарым-қатынас жасау үшін алдымен сөздер, сөз тіркестері
қажет. Сол сөздердің ішіндегі дұрыс таңдалған 400 сөз арқылы қалған 90
пайыз сөздің орны толтырылып тұрады. Егер кітап оқу қажет болса, оқушының
сөздік қоры мол болуға тиіс. Бірақ оның көп бөлігі пассив сөздер болып
келеді. Сондықтан 1500 жуық сөз білетін оқушы мәтіннің мазмұнын жеткілікті
деңгейде талқылай алады.
Ең жақсысы, үнемі жаңа сөз оқуды бастап және оны тастап жүргеннен, аса
маңызды да қажетті сөздерді меңгерген ұтымды.
Ауызекі сөйлеудегі сөздік қор
Шамамен, дұрыс таңдалған 40 доминант сөз кез келген тілдің күнделікті
сөз қолданысындағы 50 пайыздай сөздің орнына жүреді;
200 сөз шамамен 80 %;
300 сөз 85 %;
400 сөз 90 %;
Ал 800-1000 сөз 95 % сөздің орнын толтыра алады.
Осылайша, дұрыс таңдалған сөздік қордың арқасында халықтар бір-бірін
түсінісіп жатады.
Мәселен; күнделікті әңгіме барысында бір күнде 1000 сөз
айтылса, соның 500-і, яғни, 50 % ең жиі қолданыстағы 40 сөздің жоғын
білдірмейді.
Оқу кезіндегі сөздік қор
Оқу кезіндегі дұрыс таңдалған әрі есте сақталған 80 аса сөз арқылы жеңіл-
желпі мәтіннің 50 % жуығын түсінуге болады;
- 200 сөз 60%;
- 300 сөз 65%;
- 400 сөз - 70%;
- 800 сөз - шамамен 80%;
- 1500 - 2000 сөз - 90% жуық;
- 3000 - 4000 - 95%;
- ал 8000 сөз жазбаша мәтіндегі 99 пайыз сөздің орнына жүре алады.
Мәселен, алдымызда 10 мың сөзден тұратын мәтін жатыр, оның ең қажетті
деген 400 сөзін алдын ала жаттау арқылы біз мәтінде кездесетін тағы да 7000
жақын сөздің ұғымын білетін боламыз.
Сөздік қор: 400-ден 100 000 сөзге дейін
1. 400-500 сөз – тілді базалық деңгейде меңгеру үшін актив сөздік қор
болып саналады.
2. 800-1000 сөз - бұл бір нәрсені түсіндіруші үшін автив сөздік қор
немесе базалық деңгейдегі оқуға арналған пассив сөздік қор.
3. 1500 – 2000 сөз – бір күн бойы қарым-қатынас жасау үшін толығымен
жететін актив сөздік қор.
4. 3000 – 4000 сөз – белгілі бір мамандық бойынша әдебиетті не газетті
еркін оқу үшін жеткілікті сөздік қор.
5. 8000 сөз – ауызша, жазбаша еркін қарым-қатынас жасауға жететін қор.
6. 10 000 – 20 000 сөз – білікті еуропалық үшін актив сөздік қор (ана
тіліндегі).
Бір ескеретініміз, сөз қоры еркін қарым-қатынас жасауды толық
қамти алмайды. Бұл ретте, жиі қолданысқа түсетін доминант сөздердің орны
бөлек.
Негізгі сөздік қор
Педагогикалық әдебиеттерде негізгі сөздік қор дейтін терминологиялық
тіркес жиі кездеседі. Кейбір ғалымдардың көзқарасына сүйенсек, максимальді
сөздік қор 8 000 сөзді құрайды екен. Осы сегіз мыңдай сөз кез келген
жағдайдағы қарым-қатынас үшін жеткілікті.
Тілдің бастапқы үйренушілері үшін төмендегі үш деңгей аса маңызды:
- А деңгейі (базалық сөздік қор): 400 - 500 сөз. Бұл күнделікті
байланыс кезіндегі 90 %-дай, ал жазбаша мәтіннің 70 % жуық сөзін
жоқтатпайды.
- Б деңгейі (минимальді сөздік қор, мини-деңгей): 800 - 1000 сөз. Бұл
шамамен 95 %-дай ауызша, 80-85 %-дай жазбаша мәтіндегі сөздің орнына
жүреді.
- В деңгейі (орташа сөздік қор, меди-деңгей): 1500 – 2000 сөз.
Бұл 95 – 100 %-дай ауызша, 90 %-дай жазбаша мәтіндегі сөздің орнын
жабуға жететін көрсетікш.
Ағылшын тілін оқыту сатылары
- Мини-деңгей (оқуға бастау деңгейі): 800-1000 сөз. Сөздіктің
көмегімен кәдімгі мәтінді оңай өзгертуге болады.
- Меди-деңгей (оқудың негізгі деңгейі): 1500-2000 сөз. Оқуды бастаймыз,
сөйтіп басылым бетінде жарияланған мәтіннің басым бөлігін түсінуге
талпынамыз.
- Салалық әдебиет оқу деңгейі: 3000-4000 сөз. Бұл деңгейге қарай
әдебиеттер оқу, оны ұғу қиынға түспейді.
- Көркем әдебиеттер оқу деңгейі: 8000 сөз. Осы сөздер арқылы ағылшын
тіліндегі көркем әдебиеттерді оқуға болады.
Әрдайым, әр кезде оқу керек. Бірде бір ағылшын сөзі оқушы үшін таныс емес
болып қалмау керек. Егер таныс емес сөздер кездессе, оның мағынасын жылдам
білуге ұмтылу керек.
Осыдан 200 жыл бұрын француз тілі, 300 жыл бұрын латын тілі, 1000 жыл
бұрын араб тілі жер жаһанды билесе, қазіргі кезде ағылшын тілі дүниежүзілік
маңызы бар тілге айналып отыр. Неліктен? Өйткені, біріншіден, ғылымның
дамуына байланысты. Қазіргі ағылшын тілді елдердің экономикасының дүние
жүзіне ықпалы артуда. Екіншіден, ағылшын тілі – өнердің, әдебиет пен
саясаттың, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ж о с п а р ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 2
Эффектілі оқыту
стратегиялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.1 Тіл үйрену және әдістеме ғылымына
экскурс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Ағылшын тілі және оны оқытудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық
әдістемесі ... ... ... ... ... ... 1 5
1.4 Мультимедиа-инновациялық технологиялар - тілдерге оқытудың тиімді
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...30
1.5 Аудиокітаптар ағылшын тілін үйрену құралы
ретінде ... ... ... ... ... ... .37
Көптілділікке оқытудың әдістемелік міндеттерін шешу жолдары ... ... ...40
2.1 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемелік
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.2 Ағылшын тілін оқытудың осы замандық әдістемесіне сипаттама ... 50
2.3 Ағылшын тілін оқытудағы әдістемелердің өмірдегі қолданысы ... ...54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Қосымша
(суреттер) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..64
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі
Кіріспе
Рухани интеграция дәуірлеген бүгінгі таңда ағылшын тілі - ғаламдық
феноменге айналды. Мемлекетаралық байланыстарды нығайту елдердің
экономикалық қарқынына ғана емес, ол руханиятқа, соның ішінде, тілге де
тәуелді. Оқыту саласына түбегейлі өзгеріс жүріп жатқан, оқыту әдістері мен
оның мазмұны қайта қарастырылып жатқан қазіргі таңда шетел тілдерін
оқытудың тарихи тәсілдері мен оның негізгі тенденцияларын жетілдіру
жүйесіне орала кету орынды.
Қазір шетел тілін оқыту методикасы ғылым болып қалыптасып келе жатқанына
ешкім күмән келтіре қоймас. 1930 жылы Е. М. Рыт методикаға алғаш анықтама
берген. Ол: Шетел тілін оқыту методикасы салыстырмалы тіл білімінің
тәжірибелік айқындауышы, - деп баға берген болатьн.
Қолданбалы тіл білімі секілді әдістемеге де түрлі көзқарастардың
туындауы 1930 жылдардағы шетел тілін пән ретінде оқыту жүйесінің жеткілікті
деңгейде анықталмауымен тікелей байланысты болатын. Сол кезеңдерде зерттеу
әдістерінің жүйесі де әзірленбеген еді.
Әдістеменің ғылым ретінде сипат алуындағы алғашқы бағыттар Б.В.Беляевтің
есімімен ұштасады. Ол әдістемені қолданбалы психология саласына теліді.
Алайда, аудитория жұмысына сай іс әдістерін қолданудағы айырмашылықтар,
материалдарды сараптау - методиканың басты мәселесі болған. Сондықтан
әдістеменің бұл анықтамасы кең жайылған жоқ.
1930 жылдардың аяғы мен 1940 жылдардың басында педагогикалық ғылым
ретіндегі методика анықтауыш бағыты ресімделді. Педагогика мен методика
үйретуде бір ғана нысанға ие. Ол – оқыту процесстері, тәрбиелеу, оқытудың
мақсат-міндеттері, сабақтың мазмұны. Мұның ішінде біртұтас болып қалған
педагогикалық ғылым ретіндегі әдістемеге берілген анықтама. Методика - өз
алдына ғылым. Оның зерттеу әдістері мен өзіне тән заңдылықтары бар. Оған
берілген нақты анықтама мынадай: Оқыту методикасы – оқыту жүйесін,
тәсілдерін, заңдылықтарын, мақсаты мен мазмұнын зерттейтін, сондай-ақ шетел
тілі материалы арқылы оқу-тәрбие үрдістерін үйрететін ғылым.
ХХ ғасырдың басында бір мәселе өткір тұрды. Ол - әдістеме мәселесі. Бұл
- заңды құбылыс. Өйткені, Қазан төңкерісінен кейінгі жаңа мектептер жаңа
әдістердің болуын тіледі. Сол кезеңдерде тікелей (натуралды) әдіс
насихатталды. Ол тәсіл пәнді ағылшын сөздерімен байланыстыратын – тура
принцип негізінде пайда болды. Бұл ағылшын тілін үйренудің еркін
(ассоциативті) әдісі еді.
Батыста аралас әдістеме идеясы туындап жатқан шақта, неліктен мұнда
тікелей әдіс насихатталды? Алдымен, патшаға бағынышты оқу орындарында жай
жаттауға негізделген мәтіндік аударма мен грамматикалық аударма әдістері
үстемдік етті. Осыған жататын тікелей әдіс барынша озық сипатта болды.
Екіншіден, сол уақыттағы тікелей әдіс қарым-қатынасқа тәлімдеуді
көздеді.
Үшіншіден, І дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыста бастау алған өзге
тәсілдерде қарастырылған ұсынымдармен біздің педагог-әдіскер ғалымдар таныс
емес еді.
Бұдан бөлек, көптеген методистер мен мұғалімдер үшін тікелей әдіс жаңа,
еліктіргіш болып саналды. Олар оның тиімділігіне шынайылықпен иланды.
Заман ағымына қарай тікелей әдіске енгізілген өзгерістер педагогикада
туындаған прогрессивті идеялармен терең байланысты.
Көп ұзамай шетел тілдерін оқытудың салыстырмалы әдісі қалыптасты. Бұл
әдіс бойынша шетел тілін үйрету ана тілімен салыстыру негізінде
жүргізіледі. Осы тәсілдің негізін қалаған - педагог ғалым Л. В. Щербу.
Мұның ізін ала тікелей және салыстырмалы әдістерді қиыстыру арқылы
аралас әдіс пайда болды.
Бара-бара шетел тілін оқытудың мақсаттары мен оны меңгертуге деген талап
өзгерді. Сөйтіп шетел тілін оқыту жүйесі күйзеліске ұшырады.
Дағдарыс жағдаяты әрдайым түбегейлі өзгерісті талап етеді. Осындай, озық
идеялардың жеткіліксіздігі жағдайында коммуникативті оқыту тәсілі
жетілдірілді. Дағдарыс нәтижесінде әдістемелік іздестіру жандандырылып,
шетел тілін оқытудың заманауи әдістемелік тұжырымдамасы дами түсті. Олар:
коммуникативті, интенсивті, іс-әрекеттік және басқалар.
Қазіргі таңда байланыс пен шығармашылық оқытуға негізделген
коммуникативті-бағдарлау әдістемесінің орны бөлек.
Шетел тілін оқыту әдістемесі әрдайым толықтырылуы, дамытылуы тиіс.
Эффектілі оқыту стратегиялары
1.1 Тіл үйрену және әдістеме ғылымына экскурс
Тіл – қоғамдық құбылыстың бір формасы. Тіл – ең алдымен қоғам
мүшелерінің өзара пікір алмасуына, қарым-қатынас жасауына қажетті құрал.
Осыған орай, ол негізінен өзінің коммуникативтік қызметін атқарады. Бірақ
тілдің қоғамдық қызметі тек мұнымен шектелмейді. Тіл - құрамдық жағынан
үнемі жаңарып, толысып отырады да халықпен, оның өмірімен бірге өзгеріске
ұшырайды.
Тіл қоғамдағы маңызды қатынас құралы болғандықтан, ол, ең алдымен,
ойлаумен және санамен қоғамдық өмірде нақтылы бір қызметтер
(коммуникативтік қызмет) атқару арқылы тиянақты мәнге ие болады. Сондықтан
тіл ойды жарыққа шығарып, қажеттілікке жұмсау арқылы оймен тікелей
байланысты. Сол арқылы тіл – обьективті шындық туралы адамның санасын
жүйеге келтіріп, ұйымдастырады. Осы тұрғыдан тіл табиғи шындықты үйренудің,
бейнелеудің және абстракт түрде ойлаудың негізгі тетігі болып табылады.
Ойды білудің ең кіші тілдік бірлігі - сөйлем, одан кішісі – сөз тіркестері,
одан кейінгі - сөз тиянақты ойды білдіре алмайды.
Тіл – қауымның әрбір мүшесіне тікелей байланысты обьективті құбылыс,
обьективті шындық. Әрбір қауым мүшесі оны қарым-қатынас жасау, бір-біріне
әсер ету құралы деп есептейді. Тіл - өмірдің сәулесі, қоғамдық
құбылыстардың айнасы сияқты. Қоғамда болып жатқан өзгеріс, жаңалықтардың
бәрі әуелі тілден орын тебеді де, содан соң халық мұрасына айналады. Тіл –
ұлт ерекшеліктерінің бірі, ұлт мәдениетінің бір формасы. Сондықтан онда
әрбір халықтың, ұлттың ұлттық сана-сезімінің, ойлау тәсілінің, мінез-
құлқының нысаналары сақталады. Тіл жүйелілікті сүйеді, жүйесіз тіл
болмайды. Сөйлеу тілі мен жазба тіл – жалпы тілдің өмір сүру формалары.
Сөйлеу тілі мен жазбаша тіл өте тығыз байланысты. Сөйлеу тілі адамның естуі
арқылы қабылдануына бағытталады. Сөйлеу тілі екі не бірнеше адам арасындағы
қарым-қатынасты қамтамасыз етеді. Ол сабақта монолог айту, диалог құру,
келіссөз жүргізу түрінде жүзеге асады. Жазбаша тілде басты орын алатын
сөздік диктант, мазмұндама, шығарма, шарт жасауда басты роль атқарады.
Сабақ – оқу әдісін ұйымдастырудың негізгі түрі. Қазіргі өмір талабы – оқу
және тәрбие процесін түбегейлі өзгерту. Еліміздің тарихында болып жатқан
әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру саласындағы жаңа бағыттар
ағылшын тілін оқытуды үнемі жетілдіруді, оқытудың ғылыми және әдістемелік
деңгейін көтеру міндеттерін жүзеге асыруды талап етуде. Осыған орай,
ағылшын тілін тілдің үш тұғырының бірі ретінде қызмет етуінің алғышарты –
оның қоғамдық өмірдің әр алуан саласында қолданылуы болып табылады. Жер
шарын мекендеген мыңдаған ұлттар мен ұлыстардың бір-бірін түсінуіне –
халықаралық сипат алған ағылшын тілінің ролі зор.
Ағылшын тiлi сабақтарының басты мақсаты - шәкiрттерге өз елiнде
басқа пәндерден, күнделiктi өзiн қоршаған ортада, қоғамнан алған бiлiм,
бiлiк дағдыларына қоса басқа елдердiң тыныс-тiршiлiгiнен хабардар болып,
мағлұматтар алып, жеке бас тәжірибесiн жетiлдiре түсуге көмектесу. Ағылшын
тiлiн үйрену арқылы оқушылар бiлiм дегейiн көтерiп, өз халқы мен басқа
халықтар арасындағы ұқсастықтар мен ерекшелiктердi ажыратуға дағдыланады.
Сөйтіп, өз пiкiрi қалыптасады, түрлi елдер мәдениетiн үйренедi. Ағылшын
тiлiн үйрену баланың өз бетiнше бiлiм алуына, интермәдениет коммуникациясын
бойына сiңiруіне септiгiн тигiзедi.
Осы шет тілдерін оқыту әдістемесінің зерттеулеріне сүйенсек, өткен
ғасырдың соңғы 30 жылында жеткен жетістіктері мынадай:
Шетел тілдерін оқу процесін сипаттайтын әдістемлік білімнің
категориялары анықталып, әдістемелік түсініктердің жүйелік құрылымы пайда
болды.
Даму заңдылықтары бұрынғыдай пәлсапаның жаңа зерттеулерімен,
лингвистикамен, психологиямен, психолингвистика және жалпы дидактикамен
байланысып жатқан шет тілін оқытудың теориялық және практикалық әдістемелер
негіздерін түзу жобасы ұсынылды.
Көптеген әдістемелік зерттеулердің арқасында оқу жүйесінде әр түрлі жас
ерекшеліктеріне қарай шет тілін үйренуде бір-бірімен тығыз байланысты
сөйлесім әрекеттерінің негізгі түрлерін: тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым
әрекеттерін сабақ барысында комплексті түрде пайдаланудың тиімді жолдары
анықталды.
Шет тілін оқуда үйренуші тіл және сол тіл елінің мәдениетін зерттеуде
айтулы нәтижелерге қол жеткізді. Дегенмен, тіл және мәдениет арасынағы
қарым-қатынас мәселесі шет тілін үйренудегі белгілі ережелер ретінде әлі
күнге дейін толыққанды ашылмай отыр.
Шет тілін үйрену процесінде коммуникативті бағыттағы негіз ұсынылды. Ол
дегеніміз - шет тілін үйренуші тұлғаның тілге деген құштарлығы, белсенділік
әрекеті, өз бетінше жұмыс істей алу еркі. Осы әрекеттердің барлығы
үйренушінің бойынан табылып жатса, онда ол шет тілін үйрену үрдісін
жеңілдетер еді.
Шет тілін оқыту процесінде аудио-видео және электронды техникалық
аппараттарды пайдаланудың тиімді жақтары көрсетілді.
Шет тілін оқытуда, оқытылып жатқан тілде сөйлеу проблемалары көтеріліп,
сабақ барысында сөйлеу ортасын туғызу арқылы коммукативтік жаттығулар
орындау, коммукативтік компетенцияларды дамыту енгізілді.
Шет тілін оқытуда білімді стандарттау, реттеу әдістемесі ғылымның
актуалды проблемасы ретінде қарастырылып, сараптау, яғни, тестілеу арқылы
шет тілін үйренушінің нәтижелері қадағаланып, олардың оқу сатылары
анықталып отыратын болды.
Шешімін тапқан осы проблемаларға тереңірек үңілсек, олар әлі де болса
зерттеулер мен толықтыруларды қажет ететіні байқалады.
1.2 Ағылшын тілі және оны оқытудың әдістері
Ағылшын тілі — Үнді-Еуропалық тілдер жанұясының батыс герман тобына
жататын тілі. Герман тобына ағылшын тілінен басқа неміс, норвег, швед,
нидерланд және өзге де тілдер жатады. Ағылшын тілі ежелгі тіл болып
есептеледі, ол қазіргі Ұлыбритания аумағын ежелден басып алған Англо-
Саксондардың тілі, бірақ жауланған келттердің тілдері әсерін тигізген.
Осыдан 300 жыл бұрын ағылшын тілінің жалғыз ғана нұсқасы болған еді. Ол
алғаш Британияда қалыптасты. Бұдан соң ағылшын тілі Америка, Австралия,
Жаңа Зеландия, Индия, Азия және Африка халықтарының ортақ тіліне айналды.
Бірақ, осы аталған елдерде ағылшын тілі әр түрлі деңгейде дамыды, жетілді,
толықты, байыды.
Ағылшын тілі - дүниежүзілік тіл немесе халықаралық тіл. Бірақ, алғаш рет
отарлауды бастаған голландықтар мен испандықтар. Ал, олардың тілі неге
әлемдік тілге айналмады? Өйткені голландықтар біздің тіл көркем, әуезді,
сендер грамматиканы білмейсіңдер, тілді бұзасыңдар, – деп отар елдерді өз
тілінде сөйлетпей қойған. Ағылшындар қалай сөйлесеңдер де өздерің
біліңдер, біз ақпаратты түсінсек болды, – деген. Ағылшын тілінің
грамматикасы екі септіктен тұрады. Сондықтан сөйлеуі - жеңілдеу, бірақ
жазылуы - күрделі.
Ұлттық география қоғамының деректері бойынша әлем халықтарының 70
проценті бар болғаны қырық тілде ғана сөйлейді екен. Әлемдегі ең көп
тараған әрі қытай тілінен кейінгі халық саны бойынша ең көп пайдаланатын
тіл - ағылшын. Ағылшын тілі Ұлыбритания, Америка Құрама Штаттары, Жаңа
Зеландия, Аустралия және басқа елдерде ана тілі болып есептеледі. Одан
басқа көптеген мемлекеттердің ресми тілі болып саналады. Қазіргі қоғамда
ең сәнді болып келетін ағылшын тілінің Америкалық ағылшын, Канадалық
ағылшын, Австралиялық ағылшын, Жаңа Зеландиялық ағылшын секілді түрлерінен
басқа отыздан астам диалектілік түрлері бар. Бірақ олар бір-біріне
ұқсамайды.
Жуықта елімізде Мемлекет Басшысының жетекшілігімен тілдердің үш
тұғырлығы тұжырымдамасы әзірленді. Өз мемлекетінің тілін білу - әрбір
азаматтың борышы. Орыс тілін білу де қосымша дәлелдеуді қажет етпейді, ол
Біріккен Ұлттар Ұйымында жұмыс тілі бола отырып, ұлтаралық қатынас құралы
ретінде маңызды рөл атқарады. Әлемде 250 миллионға жуық адам орыс тілінде
сөйлейді. Бүгінгі күні ағылшын тілін оқып-үйрену аса маңызды қажеттілік
болып табылады. Өйткені ол, шын мәнінде, әлемдік тілге айналып кетті.
Ағылшын тілін меңгермей, жаһандық бәсекеге қабілеттілік туралы айту мүмкін
емес. Сондықтан қазір қытайлықтардың өзі де ағылшын тілін бар ынтасымен
оқып-үйренуде.
Ағылшын тілі — БҰҰ-ның негізгі алты тілінің бірі болып саналады.
Ағылшын тiлi пәнi мектепте бiлiм, тәрбие берумен қатар жасөспiрiмдердiң
жеке бас қасиеттерiн тұлға ретiнде жетiлдiруге, қоғамдағы өз орнын табуға
ерекше ықпал етедi.
Ағылшын тiлi пәнiнiң басты мiндетi - шәкiрттердiң тiлдiк қарым-қатынас
жасай алу бiлiктiлiгiн жетiлдiру.
Ағылшын тілін оқыту барысында белгілі бір әдістемені қолдану әр түрлі
шарттарға байланысты. Ол шарттардың ең бастысы ағылшын тілін оқытудың
алдына қойылатын мақсат. Сонымен қатар ағылшын тілін оқып-үйренуге бөлінген
уақыт, сағат саны да белгілі бір әдістемені қолдануға ықпал етеді. Шет ел
тілін оқып-үйретуде шәкірттердің жас ерекшелігі де әдістеме таңдауда
ескерілуге тиіс.
Оқыту шарттарының ішінде оқыту мақсаты аса маңызды рөль атқарады.
Қоғамның дамуы, оның басқа елдермен саяси, шаруашылық және өзге де
байланыстары шетел тілін оқытудың мақсаттарын анықтауға тікелей әсер етеді.
Осы замандық ағылшын тілін оқыту әдістерін салыстыра сипаттау өте
маңызды. Өйткені, пайда болған әрбір жаңа әдістің артықшылығы мен кемшілігі
болуы заңды.
Сондай-ақ салыстыра сипаттау оқытушының таңдауы үшін де маңызды.
Әдістердің түрі - сан алуан. Бұл тәсілдердің өзгешеліктерін білмей отырып,
оны таңдау қиынға соғады. Сондықтан да ағылшын тілін оқыту әдістемесіне
сипаттама беру - тым өзекті.
Аталмыш зерттеудің міндеттері бүгінгі ағылшын тілін оқыту әдістерінің
негізін салған басты принциптерінен дараланып шыққан. Оқыту әдістері:
Логикалық ойлау; Сатылау; Рольдік ойындар; Тізбектеу әдісі; Мәдени қарым-
қатынас; Проблемалық оқыту; Медиация; Проекттілік (жобалау) әдісі; Миға
шабуыл; Анализдеу; Пікір таластыру; Шығармашылық қалыптасу әдісі; Болжау;
Интерактивті әдістер; Көру, есту кинестетикалық; Коммуникативтік, Тандем,
Витагендік әдіс, Іс-әрекеттік және аралықтан (қашықтан) оқыту әдісі.
Адамзат тарихында білім берудің әр алуан әдіс-тәсілдері әзірленген.
Шетел тілін оқытудың жолдары алдымен оқу мен аудармаға лайықталған білім
беру процесі аясындағы латын және грек тәрізді өлі тілдерді оқыту үшін
әзірленген бағдарламалардан алынды.
Мұндай әдістің негізі XVIII ғасырдың аяғында қаланып, XX ғасырдың бел
ортасында Grammar-translational method (грамматикалық-аударма әдісі)
атауымен ресімделді.
Жоғарыдағы әдіске сай, тілді меңгеру үшін грамматика мен сөздікті
меңгеру қажет болды. Ал мұны жетілдіру процесстері бір грамматикалық
құрылымнан келесіге қарай бағытталған қимыл деп пайымдалды. Сөйтіп, осы
тәсілмен оқытуды жоспарлаған оқытушы, алдымен қандай грамматикалық
құрылымды баяндауды ойластырады. Одан соң сол тақырыптарға орай жеке сөйлем
мәтіндері жинақталады. Бұдан соң олардың аудармасы қамтылады, алдымен – шет
тілінен ана тіліне, кейін – керісінше.
Қолданысқа ертеден кіргеніне қарамастан, бұл әдістің өзіне тән
артықшылықтары бар. Біріншіден, ол грамматиканы жетік меңгеруге жол береді.
Екіншіден, бұл тәсіл - тілді грамматикалық формулалардың қосындысы іспетті
қабылдайтындарға, логикалық ойлау деңгейі тым жоғары жетілген азаматтарға
әбден ыңғайлы. Шетел тілін үйретудің осы тәсілі 50 жылдардың аяғына дейін
үстемдік етіп келді. Айта кететініміз, барлық данышпандар мен феноменальді
білікті аудармашылар қазіргі кезеңге дейін осы әдіспен оқып үйренді.
50 жылдардың орта тұсында бұл тәсіл лингвистердің заман ағымына қарай
қалыптастырған талабына толық жауап бере алмады. Соның нәтижесінде сан
алуан әдіс-тәсілдер дүниеге келтірілді. Солардың бірқатарын сипаттап
көрелік:
60 жылдары пайда болған Silent way (үнсіздік әдісі) атауына лайық, бұл
әдістің ағылшын тілін игертудегі принципі - тіл үйренушіге кедергі
келтірмеу әрі оған оқытушының көзқарасын араластырмау. Осы әдістеме бойынша
оқытушы бастапқыда еш нәрсе айтпайды. Сөздің айтылуының кіші деңгейін оқыту
барысында ол күрделі түрлі түсті таблицаларды қолданады. Кестедегі белгілер
мен түстер белгілі бір дыбысты таңбалайды. Сөйтіп жаңа сөздер
таныстырылады. Мәселен, table сөзін айту үшін алдымен т, одан кейін
эй дыбысының белгісі саналатын квадрат көрсетіледі. Осылайша, квадраттар
мен түрлі таяқшалар арқылы жасалған сабақтағы манипулиямен оқыту ісі өз
мақсатына сай ілгерілей береді.
Аталған әдістің артықшылықтары неде? Оқытушының тілді білу деңгейі
оқушының тіл білу деңгейіне ықпал етпей, сөйте келе тілді оқушының
оқытушыдан артық меңгеріп кететін кездері болады. Бұдан бөлек, оқу
процесінде оқушы еркін сөйлеп үйренуге мәжбүр болады. Осы тәсіл жоғары
технологияға құмар жандарға тым қолайлы.
Келесі тағы бір қызықты әдіс Total-physical response (физикалық сезіну
әдісі) деп аталады. Бұл әдістің негізгі ережесінде айтылғандар: Өзіңіздің
белгілі бір себептермен өткізіп алған нәрселеріңізді түсінудің қажеті жоқ.
Осы теорияға сай оқушы алғашқы сатысында ештеңе айтпайды. Алдымен, ол
жеткілікті деңгейде білім алуы керек. Алғашқы жиырма сабақта оқушы үнемі
ағылшын сөздерін тыңдайды. Ол не оқыса да, оқығаны жөнінде тіс жармайды.
Содан соңғы оқу процесі - оқығанын не тыңдағанын қимылмен сезінетін кез.
Физикалық қимылдарды білдіретін сөздер арқылы барлық сөздерді меңгеруге
мүмкіндік туады. Мәселен, тұр деген сөзді түсініп, барлығы орындарынан
тұрады, отыр дегенде олар отырады. Оқушы біраз мәлімет жиғанда барып
(алдымен тыңдады, сосын қозғалыста болды), ол сөйлеуге дайын бола бастайды.
Бұл әдістің басымдығы, оқушы үйрену процесінде өзін өте жайлы сезінеді.
Керекті эффект адамның алуға тиісті ақпаратын жіберіп алу есебінен
жетіледі. Тағы бір айтарлығы, тілді үйрену үрдісінде келтірілген тәсіл
бойынша оқушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасай алады.
Ойға шому (Sugesto pedia) деп аталатын әдіске де көңіл бөлген орынды.
Бұл тәсіл 70 жылдары қолданысқа енді. Бұл әдіске сай, ағылшын тілін мүлдем
басқа адам бола отырып (әсіресе, үйрену кезеңінде) ұғынасың. Осындай жолмен
тіл үйрену барысында топтағы барлық оқушылар өздеріне жаңа есім таңдап,
жаңа өмірбаян ойлап табады. Осының нәтижесінде олар өздерін мүлдем басқа
әлемде – зердеге тоқыған ағылшын әлемінде отырғандай күй кешеді, қызықты
қиялға беріледі. Мұның бәрі оқып-үйрену процесіндегі кез келген адамның
кеңінен көсіле сөйлеуіне әрі оның сөзі тұпнұсқаға барынша ұқсас болуына
ұйғарылып жасалған.
Ағылшын тілін үйренудің келесісі - аудиолингвистикалық әдіс (Audio-
lingual method). Ол 70 жылдардың аяғына қарай келіп қосылды. Оның жай-
жапсары келесідей: бірінші кезеңде оқушы фонограммадан немесе оқытушының
түсіндірмесінен тыңдағанын бірнеше рет қайталайды. Одан соң, оған бір-екі
фразаны (тіркесті) айтуға рұқсат етіледі, ал қалғандары да осы тәріздес
қайталаулардан тұрады.
70 жылдары пайда болған тәсілдің бірі – коммуникативтік әдіс. Оның басты
мақсаты – әңгімелесушілердің сөздері түсінікті болуы үшін адам баласын бір-
бірімен қарым-қатынас жасауға үйрету. Коммункативтік әдіс қазіргі таңда да
жұмыс барысында жиі қолданыс тапқан. Осы замандық коммункативтік әдіс -
білім берудің әр алуан әдістемесінің даму жолынан өткен, ағылшын тілін
үйретудегі бірқатар үлгілі тәсілдердің үйлесімді көрінісі.
Әдіссіз оқыту процесі жүзеге асу мүмкін емес. Осы оқыту әдісі дегеніміз
не? Оқыту әдісі – дидактиканың ең басты құрамды бөлігінің бірі. Оқыту
әдістері білім берудің мазмұны сияқты, оқытудың жалпы мақсаттарымен және
міндеттерімен анықталады. Оқыту процесінің нәтижелі және сапалы болуы оқыту
әдістемесінің тиімді шығармашылықпен жүзеге асырылуына байланысты. Ол -
мұғалім мен оқушының бірігіп жұмыс атқаруы. Оның арқасында білім, іскерлік,
дағдының қалыптасып, оқушының дүниетанымдылығы мен қабілеттілігінің артуы.
Тілді меңгеруде сөздік қордың бай болуы да манызды мәселе.
Ағылшын тілі сабағындағы сөздік қорды дамыту жұмыстары мынадай әдіс-
тәсілдер арқылы жүзеге асады. Ол – сұрақ-жауап, сөйлесу, әңгімелесу,
әңгіме, түсінігін айтқызу, көрнекілік, аударма, кітаппен жұмыс, мәтінмен
жұмыс әдістері. Әр сабақ сайын тақырыпқа сай көрнекі құралдар, түрлі
суреттер, кестелер, видео кассеталар, тақырыптар бойынша электронды
оқулықтар мен сабақты көркемдеп отырса, оқушылардың сөздік қоры біршама
толығады. Заман өзгерген сайын әдіс-тәсілдер көбейіп, жаңарып, толығып
жатыр. Әр түрлі жаңа технологиялар тәжірибеде қолданылуда. Жаңа
технологияны, әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану білім сапасын көтереді. Тіл
үйретудегі ең басты міндет – оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіру. Олардың
сөздік қорын дамытуға бағытталған әдістердің жалпы міндеті - сөздің
мағынасын дұрыс түсініп, оны өз сөзінде дұрыс қолдану.
Түсіндіру әдісі - жаңа сөз, сөз тіркесі, сөйлемдерді түсіндіруде
қолданылады. Сабақ сайын үйретілетін жаңа сөздер бойынша, яғни сөздік
жұмысында іске асады. Сондай-ақ ағылшын тілі грамматикасының кейбір
ерекшеліктері түсіндіріледі.
Көрнекілік әдісі – сабақ сайын жүргізілетін әдіс. Басқа тілді
үйретуде ең нәтижелі әрі жиі қолданылады. Көрнекілік тақырыпқа сай, көзге
тартымды яғни эстетикалық талаптарға сай әрі екі немесе үш түстен болуы
керек. Бұл әдістің сөздік қорды дамытуда орны бөлек.
Келесі әдіс – сұрақ-жауап әдісі. Бұл - балалардың тілін дамыту үшін
манызды әдістің бірі. Қай сынып болсын, сабақтың қай кезеніңде болсын
қолдануға қолайлы. Өте белгілі де тиімді әдіс.
Практикалык әдіске ойын элементтері бойынша тіл үйрену кіреді.
Дидактикалық ойындар оқушылардың білімін бекітіп, сөздік қорын молайтады.
Оқытушы ойынның тәртібін білмейтін балаға үйретеді, түсіндіреді.
Оқушылармен түрлі әдеби-музыкалық ойындар өткізу – олардың сөйлеу машығын
қалыптастыру үшін қажет. Оқушылар сөйлемді оқығанда сөйлеу дикциясын дұрыс
келтіріп үйренеді. Рөлге бөліп ойнайтын ойын баланың ойын өз бетінше
тұжырымдап айтуына көмектеседі.
Интерактивтік әдіс. Интерактивтік деген сөз энциклопедияда
көрсетілгендей, интеракция деген ұғымнан келіп шығады. Ал интеракция жеке
индивидтердің, топтың, жұптың өзара біріккен әрекетке бір-біріне кезегімен
әсер етуі. Бұл әдіс, әсіресе, сұхбат құруда оқушылардың белсенділігін
арттырады. Бірігіп жұмыс істеуге үйретеді. Олардың ізденуін,
шығармашылықпен әрекет етуін қамтамасыз етеді. Интеракция кезінде
оқушылардың істі ұйымдастыра білу қабілеттері де көрінеді. Интерактивті
әдіспен сабақ өткізу кезінде оқытушы кеңесші, серіктес рөлін атқарады. Ал
топ белсенді түрде әрекет ете отырып, бірін-бірі қолдау, толықтыру арқылы
сұхбат құруға үйренеді. Екі оқушының сұхбатына үшіншісі де араласуына
болады. Ол қарсы топтың оқушысы болуы да мүмкін.
Бұл әдістің негізгі мақсаты – оқу процесінің барлық сатысында біріккен
әрекетке жағдай жасау. Әр оқушы жеке тапсырмамен жұмыс істей отырып, топ
мүддесін ойлауға үйренеді. Әрқайсысы өз міндетіне жауапкершілікпен қарай
отырып, ортақ нәтижеге қол жеткізуге ұмтылады.
1.3 Ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесі
Оқыту процесі, әсіресе, тіл үйрету өте күрделі де қиын жұмыс. Ол
ақпараттарды жүйелеу мен қабылдаудан, таным мен түсініктен, бақылау мен
анықтаудан, өңдеу мен салыстырудан, есте сақтау мен ізденуден тағы
басқалардан тұрады.
Оқыту процесі жыл сайын толығып, жаңарып отыратындықтан, қазіргі тіл
үйренушіге қойылатын талап та, жауапкершілік те арта түседі. Соңғы кездері
оқушылардың мүмкіндіктерін ашып, белсенділігін арттырып, қызығушылығын
оятуға арналған жаңа әдіс-тәсілдер қалыптаса бастады. Ол тәсілдер тіл
үйренушінің дербес танымдық белсенділігін арттыратын жаңаша оқыту
әдістемесі.
Жаңаша оқыту әдістемесі дегеніміз – тілді жаңа озық технологиялармен
оқыту деген сөз. Ал бұл озық технология бұрыннан келе жатқан әдістерді
өңдеу, жөндеу, талдау арқылы жетілдіру, жаңа жолдарды іздестіру, сол
бағытпен жұмыс істеу дегенді білдіреді. Жаңаша оқытудың көздейтін мақсаты –
оқыту процесін үйрету емес, тіл үйренушіге ерік беру, таңдау жасату, оған
бағыт-бағдар беру, бақылау арқылы оның қабілеті мен мүмкіндігін ашу. Сондай
әдістеменің бірі - белсенділікті арттырып оқыту. Бұл әдістемеге рольдік
ойындар, өрнектеу (моделирование), диаграмма арқылы тіл үйрету, іскерлік
ойындар т.б. жатады. Бұл әдістемені пайдалану кезінде жаңа техника
құралдары: аудио-бейне құралдар, әр түрлі көрнекі құралдар, компьютер,
лайдпро, кодоскоптар қолданылып, үйренушінің тіл үйренуге қызығушылығын
арттырады. Ақпараттар жиынтығын жақсы қабылдайды, белсенділігі жоғарылайды,
өз бетінше естігенін, көргенін, байқағанын, бойға сіңіргенін ойда қорытады.
Рольдік ойындарды ойнаған кезде үйренушінің барлық қабілеті оның іс-
әрекеті негізінде беріледі. Оның ойлауы мен іс-әрекеті қатар жүреді. Тіл
үйренуші өткен материалдарды қайталау арқылы лексикалық та, грамматикалық
та дағды қалыптастырады.
Жаңаша оқыту әдістемелерін оқытушы өз мүмкіндігінше бұрыннан бар дағды,
әдістерді басшылыққа ала отырып, оны түрлендіріп, жандандырып тәжірибеде
қолданады. Бұдан ұтатынымыз – тіл үйренушінің танымдық қабілетін дамытуға,
әрбір тілдік материалға, қиындықтарға даяр болу мен оны жеңе білу, қарым-
қатынас жасай білуіне ықпал етеміз.
Компьютерлік технология – оқытудың арнайы жиынтығы мен әдістемесін,
әдісін және тәрбие құралдарын анықтайтын технологиялық-педагогикалық
процессті ұйымдастырудың ең тиімді жолы.
Соңғы жылдары ағылшын тілін оқыту мен білім беруді компьютерлендіруде
ақпараттық технологияларды пайдалануға баса назар аударылуда. Қазіргі
ақпараттық құралдар – бұл тек спутниктік және кабельдік телевидение, бейне
және дыбыстық жүйелер, электронды ойындар емес, сонымен бірге тілді
оқытудың жаңа жүйесі, ерекшелігі және тәсілін атқаратын негізгі бағыт болып
табылады. Ал қызығушылық дегеніміз – тіл үйренушінің шығармашылық және
ойлау қабілетін арттыруға септігін тигізетін ынталылық.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланатын әдістер мен Интернет
секілді қазіргі тәсілдер – жеке бағдарламалық бағытта көмегін тигізеді,
оқушының қабілетіне қарай оқытудың дифференциациясын қаматамасыз етеді.
Бүгінгі таңда адамзат өмірінде компьютердің қолданылмаған жері жоқ. Әр
салада компьютерлік технология белсенді қолданылуда, ал интерактивті
бағытта оқытушы мен оқушыға көмекші құрал.
Психологиялық тұрғысынан қарағанда компьютермен оқытудың тиімділігі мол.
Оқу-әдістемелік жұмысының тиімділігін, практикалық сабақтың қызығушылығын
қамтиды. Егер компьютерлік бағдарлама сауатты құрылса, онда ол оқытушыға
уақыт үнемдеуге және үйретудің кейбір тиімді сәттеріне назар аудартуға
көмегін тигізеді. Сондай-ақ нұсқаушы – компьютердің арқасында оқушы бойында
түйсіну пайда болады. Компьютерлік технологияның тиімділігін арттыру үшін
бағдарламада әр түрлі жаттығуларды, ойын элементтерін және ән-музыканы
қолдануға болады.
Аталмыш технология – практикалық сабақты жүйелі ұйымдастыруда маңызды.
Компьютерлік технологияларға әр түрлі ғылым мен практикадағы арнайы
ақпараттық әдістер, тақырып бойынша лексика-грамматикалық жаттығулар
жатады.
Соның ішінде, үйрету технологиясында қарастырылған үйрену мен дағдылану
әрекеттерінің қалыптасуы әр сабақта қолданылады:
Ойлау қызметін жинақтап қорыту;
Практикалық іс-әрекет пен ойлаудың жылдамдығы;
Ойлау мен еңбектің икемділігі және дербестігі.
Лексикалық және грамматикалық материалдарды сұрыптау ұстанымдары
анықталып, оны компьютерлік технология бойынша практикалық сабақта тиімді
түрде беру жолдары белгіленеді әрі бақылау жұмыстарын жүргізуге болады.
Мысалы:
а) сөздің жеңіл-қиындығы мәнін ескеру;
ә) сөздің тіркесу қабілеті;
б) сөздің синонимдік қасиеті;
в) сөз мағынасын түсіндіру және оны сөйлемде дұрыс қолдану,
г) сөздің мағынасын дұрыс аудару.
Компьютерлік технология арқылы сөздерді таңдау, іріктеу мәселесімен
айналысуға болады. Оқушы түсінігін кеңейтіп, сөздерді дұрыс қолдануға
дағыдаланады және тақырып бойынша ойларын жеткізуде осындай компьютерлік
технология пайдалы.
Бұл технологияның ерекшелігі – сөздерді есте сақтап, тез меңгеруге
және байланысты лексика-грамматикалық материалды арнайы компьютерде
дайындау қажет.
Компьютермен жұмыс істеу өте қызықты. Үлгерімі нашар оқушының да
компьютермен жұмыс істеуге ынтасы зор болуы ғажап емес. Өйткені, кейбір
жағдайда компьютер оның білмегенін көрсетіп, көмекке келеді. Ол оқушының
білім сапасын жоғарылатуға, жекелей ерекшеліктерін ескертуге ықпал етеді.
Жаттығу жұмыстарын орындау барысында оның жауаптарына машина тура және
үздіксіз серпілісті қамтамасыз етеді. Оқушы жұмыс қарқынын өзі ажырата
білсе, компьютер оқытудың даралығын жақсартады. Оқушы қанша қате жіберсе
де, қатені талдау мен түзетуге уақыты иол болады.
Ең алдымен, компьютер оқытушыға оқушының өз бетінше жұмысын
ұйымдастыруға жәрдем береді. Ол үшін мынадай жаттығулар мен әдістемелік
тәсілдерді қолдану дұрыс.
Сұрақ-жауап диалогы.
Оқушы сұраққа құрылған лексика-грамматикалық материалдар негізінде
сұрақтарға жауап беруі керек.
Таңдамалы жауаптармен жүргізілетін тапсырма. Компьютерге жауап беру үшін
оқушы ұсынылатын нұсқалардың бірін таңдауы қажет.
Еркін құрылған сөйлемдерді стильдік түзету.
Толықтыруды керек ететін жаттығулар.
Компьютер толықтыруды керек ететін сөйлем жиынтықтары мен мәтіндерді
ұсынады. Сөздерді аудару үшін көмекші құрал ретінде беріледі немесе
компьютер ұсынған жауаптардың нұсқалары ішінен қажетті сөздер мен сөз
тіркестерін толықтырады.
Сөздікті меңгерудегі өзін-өзі бағалауға арналған жаттығулар.
Асықпай компьютермен еркін жұмыс істей отырып, оқушының өз бетімен
ойлануға дағдалануы, оқу қабілеті артып, білім нәтижесіне көз жеткізеді.
Тілді меңгеруге деген ынтасы мен белсенділігі күшейе түседі. Демек, бұл
бастаманың біраз ізденістерді қажет ететіні сөзсіз.
Ал тіл үйретудегі басты мақсат – тіл үйренушінің коммуникативтік
компетенциясын функциональдық негізде қалыптастыру. Сабақтың құрылымындағы
жүйелілік, когнитивті компоненттерімен қоса коммуникативтік-әрекеттік
әдістеме басым болса, тіл үйренуші екінші тілді нәтижелі меңгереді. Ана
тілін қандай мақсатқа, қандай тәсіл арқылы пайдаланса, ағылшын тілін де
солай қолдана алады.
Компьютерлік бағдарламалар күн сайын жетілдіріліп, қарқынды даму
үстінде. Компьютер кеңселік құжаттарды әзірлеу үшін ғана емес, сонымен
қатар бірнеше күрделі әрекеттерді орындайтын тиімді құрал болып саналады.
Компьютердің адам өміріне енуіне байланысты жаңа мәдениет қалыптасуда.
Бүгінде әлемдік Интернет жүйесі арқылы ақпарат алып қана қоймай, білім
алудың жаңа түрі аралықтан оқыту әдісі пайда болды. Бұл бір қарағанда білім
алушы үшін тиімді. Білім алушының өзі тұратын жерден ешқайда шықпай-ақ өз
үйінде отырып, дәріс алуға мүмкіндігі бар. Сондай-ақ өзіне ыңғайлы уақытта
өз бетінше оқуына болады. Аралықтан (қашықтықтан) оқытуға арналған
жобалардың көпшілігінде білім берудің қалыптасқан түрі, мысалы, өз бетінше
орындауға арналған дәрістік және оқу материалдары, оларды меңгеруге
бағытталған тексеруші жаттығулар мен бақылау түрлері берілген. Дәрістер
оқушыға компакт-дискілерге, мультимедиалық материалдарға және
аудиовизуальдық құралдардағы семинарларда беріледі. Бейне дәрістер мен
семинарлар күндізгі оқу түріндегі атмосфераны қамтамасыз етіп қана қоймай,
оқушының тақырыпқа бірнеше рет қайтып оралуына мүмкіндік береді. Ол дұрыс
түсінбеген тақырыбын өзіне ыңғайлы уақытта игеруіне болады. Оқу үрдісін
басқару, ағымдық материалдар бойынша ақпарат алмасу және бақылау
жұмыстарының орындалуын тексеру электронды пошта арқылы жүзеге асырылады.
Электронды пошта арқылы әр оқушы жеке немесе бүкіл топ болып оқытушымен
ақпарат алмаса алады.
Оқу материалы ретінде оқушыға дәстүрлі оқулықтар мен оқу құралдары және
интерактивті қасиеті шектеулі бейне және мультимедиалық материалдар
ұсынылады. Басқаша айтқанда, мультимедия технологиясының көмегімен бейне,
мәтін және графика арқылы оқу курсының материалдары жасалады. Аталған
бағыттың жаңадан пайда болуына қарамастан аралықтан оқытудың жақсы дамып
келе жатқаны байқалады.
Аралықтан оқыту екінші жағынан алғанда тілдік пән үшін тиімсіз. Мұнда
жазба тілді меңгеруге арналған бағдарламалар бар. Осыған дейін тілді
сырттай оқып үйренуге болатындығы жайында әдіскер ғалымдар арасында
пікірталас туған емес. Себебі – тілді үйренуші оны қарым-қатынас құралы
ретінде үйренгісі келетіндігінде. Тілді коммуникативті тұрғыда қолдану
мақсаты мен талабы адамдардың сөйлеу әрекетімен белгіленеді. Сондықтан
білім алудың осы саласы оқу үрдісінде оқытушының үнемі болуын қажет етеді.
Кейбір дәстүрлі, әдістемелік жағынан жетілдірілген телекурс,
видеофильмдер өз бетінше тіл үйренушіге аралықтан оқуда қосымша материал
ретінде ұсынылады. Өз бетінше тіл үйренуші үшін бұл тиімсіз және тәжірибе
көрсеткендей оң нәтиже бермеді. Өйткені тілді ойдағыдай меңгеру үшін
интерактивті орта, қарым-қатынастық механизм керек.
Тілді сырттай оқу бөлімінде үйрену тиімді нәтиже бермейді. Тіл
үйренудегі коммуникативтік әдіс басым тұрған бүгінгі әдістеме ілімі
қатысымдық бағыт ұстанған әдістеме оқулықтарды дүниеге әкелді. Ол
оқулықтардың мақсаты - тіл үйренушінің тілді қарым-қатынас құралы ретінде
пайдалануға үйрету болғандықтан, ол оқытушының қатысынсыз жүзеге
асырылмайды әрі тілдік материалдарды толық қамти алмайды. Оның үстіне тіл
үйренуші бастауыш топта оқитын болса, мәселе күрделеніп кетеді.
Алайда, аралықтан оқытудың тілдік пәндер үшін болашағы жоқ деп айтуға
болмайды. Тіл үйренгісі келетіндер баршылық. Ол әр түрлі жастағы адамдар
мен мамандық иелері. Сонымен қатар түрлі мақсат көздеушілердің тіл үйренуді
қалауына қарай жүзеге асады.
Бүгінде шетелдік ғалымдар тіл білімінің фонетика саласы бойынша
мультимедиалық оқулықтарды сараптай келе, арнайы жасалған компьютерлік
бағдарламалар арқылы оқушыға тек тілді үйретіп, оқытып қана қоймай, сонымен
қатар дыбыстар мен сөздерді дұрыс айтуға жаттықтыратын электронды оқулықтар
жасауға мүмкіндік барлығын айтады.
Қазіргі ақпараттық технология мен телекоммуникациялардың қарқынды дамуы
болашақта компьютер мен модемді көпшіліктің пайдалануына болатындығын
көрсетеді. Сонықтан ағылшын тілін аралықтан оқытудың жүйелілік
бағдарламасын дайындау қажеттігі айқындалады.
Мультимедия технологиясының көмегі арқылы тек өз бетінше тіл үйренумен
қатар, аралық оқытуды ұйымдастыруда мынадай қажеттіліктер туындайды:
Кез келген оқушының компьютерді пайдалануға мүмкіндігі болуы;
Электронды оқулық тестік жүйемен және тренажермен тілдік деңгейді
меңгеруге байланысты құрылуы;
Электронды оқулықтар оқушыны қызықтыратын тілдік материалды меңгеруге
негізделген видеосабақтар мен қысқа метражды көркемфильмдер, кесте,
сызбалардан тұруы. Яғни, анимациялық, мультимедиалық элементтері бар
виртуальді оқулық болуы керек;
Оқушылардың тілдік материалды тексеруге негізделген сөйлеу әрекетінің
барлық түрін қамтыған жаттығулардың өз бетінше және жеке үйренуіне болатын
режімде, пайдаланушының талабын қанағаттандыратын болуы тиіс;
Тілдік бірліктердің қолданылуын жаттап алуға мүмкіндік беретін,
грамматикалық материалдардың бірнеше лексикалық материалмен қолданылуына
жаттықтыратын қосымша оқу құралдарымен (кітап, радио, кино, видео)
қамтамасыз етілуі;
Тіл үйрену үрдісінің бастапқы кезеңінен бастап шығармашылық, қарым-
қатынастық, проблемалық мақсаттарды қойып, онда көрнекі құралдардың
(графика, анимация, видео, т.б.) пайдаланылуын қамтамасыз етілуі керек.
Аралықтан оқыту жүйесінде оқытушымен үнемі байланыста бола отырып,
мультимедиалық оқулықты жетілдіруге болады. Мысалы, гипероқулыққа
айналдыруға мүмкіндік туады. Өйткені, онда тілдік әрекеттердің шығармашылық
түрі жазу мен сөйлеуді бақылауға мүмкіндік туады.
Бүгінде авторлық мультимедиалық оқулық жасауға арналған компьютерлік
бағдарламалар бар. Онда кез келген оқытушы өзінің қалауынша, мемлекеттік
стандарт пен типтік бағдарламаға сәйкес мультимедиалық оқулық дайындай
алады. Ол үшін тіл үйренудегі компьютердің әдістемелік қызметін айқындайық:
Көмекші қызметі;
Қатысымдық – чат арқылы тілдесуге болады.
Ұйымдастырушылық-қызықтырушылық – қазіргі уақытта компьютер адамдарды
қатты қызытырады, осының өзі жағымды фактор болып саналады.
Негізгі қызметі;
Ақпарат берушілік – компьютердің ең тиімді жағы ақпарттты сақтауға және
оны өңдеуге мүмкіндік беруі. Сондықтан компьютер тіл үйренуде ақпараттық
жүйе ретінде пайдаланылады.
Жаттықтырушы – компьютер арқылы тіл үйренуде оқушының тілдік материалды
жаттап алуы үшін бірнеше рет қайталауына мүмкіндік болады.
Бақылаушылық-түзету – ағымдық және қорытынды бақылау жұмыстарын
тексеруге, тексерудің обьективті, яғни шынайы болуына, оқытушының бақылау
жұмысын тексеруге уақытын бөлмеуге, бақылау жұмысының қорытындысын жасауға
тиімді.
Өзге тілді компьютерлік технология арқылы оқытуды енгізу – тіл
үйренушінің тілді меңгеруін белгілі бір дәрежеге көтереді деген пікірде
сарапшылар. Компьютерлік технология арқылы оқытылған тілдік материалдар көп
уақытқа дейін адамның жадында сақталады. Дәстүрлі оқу-әдістемелік
әдебиеттерге қарағанда (оқулықтар, аудио, видео, плакат, таблица,
кестелерге) компьютерлік оқулықтардың жүйелілігі мен бірнеше оқыту
түрлерінің тоғысуына байланысты, яғни, оқытудың интерактивті түрінің
қолданылуына орай тіл үйренушінің компьютер мүмкіндіктерін кеңінен
пайдалануына жол ашық.
Білім беру үрдісіне жаңа технологияның енуі көптеген педагогикалық
мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Ол дидактикалық және психологиялық
ұстанымдарды жүзеге асыруға да жағдай жасайды.
Тілді оқытуда, үйретуде лексикалық бірліктерді түгел меңгерту мүмкін
емес екені белгілі. Көптеген оқу құралдары мен оқулықтарда тілдік
материалдар әр алуан жүйемен беріледі. Негізінен, тілдік материалдар тіл
үйренушінің мақсатына қарай, оқу уақытына қарай таңдалуы тиіс. Ең алдымен,
тілдік материалдарды сұрыптауда олардың кім үшін, не мақсатқа арналғанын
анықтап алу дұрыс. Оқыту кезеңі де тілдік материалды меңгеруге әсер ететіні
белгілі. Оқыту кезеңінің ұзақтығы таңдалатын бірліктердің саны мен сапасын
айқындайды. Айлап оқығандар мен жылдап оқығандарды салыстыруға да келмейді.
Әлемде белгілі бір тілді өзге тіл ретінде 9 және 5 өлшемді деңгейлік
оқыту жүйесі қалыптасқан. Ол 0-дік деңгей яғни бастауыш деңгей сөйлеу
дағдысының тұтастай меңгерілмеуі және 5-ші ең жоғары дәрежеде тілді
меңгерген деңгейлер. Осы ретте ғалымдар тілді меңгертуде үш деңгейлік
әдістеме тиімді деп санайды. Олар бастапқы, негізгі (базалық) және жоғары
(жалғастырушы) деңгей.
Кейінгі әдістемелік зерттеулер тілді қатысым құралы ретінде меңгертудің
негізін қалады. Тілді қатысымдық тұрғыдан оқытуда басты көңіл бөлетін нәрсе
– тілдік тұлғалардың жеке қолданылуы емес, олардың бір-бірімен өзара
байланысқа түсуі арқылы ойды жеткізуге себепші болатын заңдылықтары.
Қатысымдық мақсат – адамның бір-бірімен тілдік қарым-қатынасын қамтамасыз
етіп, олардың арасындағы тілдік қатынастың нәтижесін жүзеге асыруды қажет
етеді. Тіл – қатысым мақсатына қол жеткізу үшін қолданылады және адамның
әлем туралы білімі мен ұғым-түсініктерінің жиынтығын көрсете алады. Тіл
шындық өмірге сөйлеу жағдайына құрылуы керек. Тілді үйренудегі басты мақсат
– үйренуші өз ойын еркін айта білуі.
Тілді үйрету барысында ескеретін жайттар:
Ағылшын тілін оқытуды жүйелі түрде жүргізу;
Үйрету күнделікті өмірде жиі қолданылатын контекстерден басталуы;
Тапсырманы оқушының қабілетіне қарай беру;
Оқу материалдарын шындыққа сай етіп алу;
Үйрену – қарапайымнан күрделіге дейін ұстанымы арқылы жүзеге асады.
Ағылшын тілінің базалық деңгейін білу үшін 3000 сөз қажет делінеді. Осы
3000 сөздің 500-і етістік, 500-і сын есім, 1500-і зат есім, қалған сөз табы
500 бірлікті құрайды екен.
Күнделікті қарым-қатынас жасау үшін алдымен сөздер, сөз тіркестері
қажет. Сол сөздердің ішіндегі дұрыс таңдалған 400 сөз арқылы қалған 90
пайыз сөздің орны толтырылып тұрады. Егер кітап оқу қажет болса, оқушының
сөздік қоры мол болуға тиіс. Бірақ оның көп бөлігі пассив сөздер болып
келеді. Сондықтан 1500 жуық сөз білетін оқушы мәтіннің мазмұнын жеткілікті
деңгейде талқылай алады.
Ең жақсысы, үнемі жаңа сөз оқуды бастап және оны тастап жүргеннен, аса
маңызды да қажетті сөздерді меңгерген ұтымды.
Ауызекі сөйлеудегі сөздік қор
Шамамен, дұрыс таңдалған 40 доминант сөз кез келген тілдің күнделікті
сөз қолданысындағы 50 пайыздай сөздің орнына жүреді;
200 сөз шамамен 80 %;
300 сөз 85 %;
400 сөз 90 %;
Ал 800-1000 сөз 95 % сөздің орнын толтыра алады.
Осылайша, дұрыс таңдалған сөздік қордың арқасында халықтар бір-бірін
түсінісіп жатады.
Мәселен; күнделікті әңгіме барысында бір күнде 1000 сөз
айтылса, соның 500-і, яғни, 50 % ең жиі қолданыстағы 40 сөздің жоғын
білдірмейді.
Оқу кезіндегі сөздік қор
Оқу кезіндегі дұрыс таңдалған әрі есте сақталған 80 аса сөз арқылы жеңіл-
желпі мәтіннің 50 % жуығын түсінуге болады;
- 200 сөз 60%;
- 300 сөз 65%;
- 400 сөз - 70%;
- 800 сөз - шамамен 80%;
- 1500 - 2000 сөз - 90% жуық;
- 3000 - 4000 - 95%;
- ал 8000 сөз жазбаша мәтіндегі 99 пайыз сөздің орнына жүре алады.
Мәселен, алдымызда 10 мың сөзден тұратын мәтін жатыр, оның ең қажетті
деген 400 сөзін алдын ала жаттау арқылы біз мәтінде кездесетін тағы да 7000
жақын сөздің ұғымын білетін боламыз.
Сөздік қор: 400-ден 100 000 сөзге дейін
1. 400-500 сөз – тілді базалық деңгейде меңгеру үшін актив сөздік қор
болып саналады.
2. 800-1000 сөз - бұл бір нәрсені түсіндіруші үшін автив сөздік қор
немесе базалық деңгейдегі оқуға арналған пассив сөздік қор.
3. 1500 – 2000 сөз – бір күн бойы қарым-қатынас жасау үшін толығымен
жететін актив сөздік қор.
4. 3000 – 4000 сөз – белгілі бір мамандық бойынша әдебиетті не газетті
еркін оқу үшін жеткілікті сөздік қор.
5. 8000 сөз – ауызша, жазбаша еркін қарым-қатынас жасауға жететін қор.
6. 10 000 – 20 000 сөз – білікті еуропалық үшін актив сөздік қор (ана
тіліндегі).
Бір ескеретініміз, сөз қоры еркін қарым-қатынас жасауды толық
қамти алмайды. Бұл ретте, жиі қолданысқа түсетін доминант сөздердің орны
бөлек.
Негізгі сөздік қор
Педагогикалық әдебиеттерде негізгі сөздік қор дейтін терминологиялық
тіркес жиі кездеседі. Кейбір ғалымдардың көзқарасына сүйенсек, максимальді
сөздік қор 8 000 сөзді құрайды екен. Осы сегіз мыңдай сөз кез келген
жағдайдағы қарым-қатынас үшін жеткілікті.
Тілдің бастапқы үйренушілері үшін төмендегі үш деңгей аса маңызды:
- А деңгейі (базалық сөздік қор): 400 - 500 сөз. Бұл күнделікті
байланыс кезіндегі 90 %-дай, ал жазбаша мәтіннің 70 % жуық сөзін
жоқтатпайды.
- Б деңгейі (минимальді сөздік қор, мини-деңгей): 800 - 1000 сөз. Бұл
шамамен 95 %-дай ауызша, 80-85 %-дай жазбаша мәтіндегі сөздің орнына
жүреді.
- В деңгейі (орташа сөздік қор, меди-деңгей): 1500 – 2000 сөз.
Бұл 95 – 100 %-дай ауызша, 90 %-дай жазбаша мәтіндегі сөздің орнын
жабуға жететін көрсетікш.
Ағылшын тілін оқыту сатылары
- Мини-деңгей (оқуға бастау деңгейі): 800-1000 сөз. Сөздіктің
көмегімен кәдімгі мәтінді оңай өзгертуге болады.
- Меди-деңгей (оқудың негізгі деңгейі): 1500-2000 сөз. Оқуды бастаймыз,
сөйтіп басылым бетінде жарияланған мәтіннің басым бөлігін түсінуге
талпынамыз.
- Салалық әдебиет оқу деңгейі: 3000-4000 сөз. Бұл деңгейге қарай
әдебиеттер оқу, оны ұғу қиынға түспейді.
- Көркем әдебиеттер оқу деңгейі: 8000 сөз. Осы сөздер арқылы ағылшын
тіліндегі көркем әдебиеттерді оқуға болады.
Әрдайым, әр кезде оқу керек. Бірде бір ағылшын сөзі оқушы үшін таныс емес
болып қалмау керек. Егер таныс емес сөздер кездессе, оның мағынасын жылдам
білуге ұмтылу керек.
Осыдан 200 жыл бұрын француз тілі, 300 жыл бұрын латын тілі, 1000 жыл
бұрын араб тілі жер жаһанды билесе, қазіргі кезде ағылшын тілі дүниежүзілік
маңызы бар тілге айналып отыр. Неліктен? Өйткені, біріншіден, ғылымның
дамуына байланысты. Қазіргі ағылшын тілді елдердің экономикасының дүние
жүзіне ықпалы артуда. Екіншіден, ағылшын тілі – өнердің, әдебиет пен
саясаттың, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz