«Мамандыққа кіріспе» пәнінен дәрістер
1.лекция. Тақырыбы: «Мамандыққа кіріспе» пәніне кіріспе
Жоспары:
1. «Мамандыққа кіріспе» пәніне кіріспе.
2. Курстың пәні.
3. Мақсаты мен міндеттері.
4. Курстың мазмұны.
5. Басқа пәндермен өзара байланысы.
2.лекция. Тақырыбы: Білім беру институттарының даму тарихы.
Жоспары:
1. Педагогика тарихына қысқаша шолу
2. Жоғары оқу орындарының пайда болу мен дамуына қысқаша шолу
3. Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындары
3.лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарына сипаттама.
Жоспары:
1. Жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарының сипаттары.
2. Жоғары оқу орындарының құрылымы
4.лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарында оқу үдерісін жоспарлау құжаттары.
1. Мемлекеттік міндетті білім стандарты.
2. Оқу жоспары.
5.лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарында оқыту үдерісін ұйымдастыру жүйелері
Жоспары:
1. Оқыту үдерісін ұйымдастырудың модульді.рейтингілік жүйесі
2. Білім берудің қашықтықтан оқыту жүйесі
3. Кредиттік технология бойынша оқыту үдерісін ұйымдастыру
6.лекция. Тақырыбы: Мамандық бойынша бітірушілердің біліктілік сипаттамасы.
Жоспары:
1. Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби іс.әрекет саласы, нысандары.
2. Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби қызметінің пәні мен түрлері, функциясы.
3. Мамандықты бітірушілердің құзыреттілігіне қойылатын талаптар.
7.лекция. Тақырыбы: Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудағы талаптар
Жоспары:
1. Оқуға түсушілерге қойылатын жалпы талаптар
2. Бітіруші мамандардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
3. Бастауыш сынып мұғалімі мамандығы профессиограммасы
8.лекция. Тақырыбы: Білімдік . кәсіптік бағдарлама
Жоспары:
1. Әлеуметтік.гуманитарлық пәндер мазмұны.
2. Жаратылыстану.ғылыми пәндер мазмұны.
3. Жалпы кәсіптік және арнайы пәндер мазмұны.
9.лекция. Тақырыбы: Білімдік . кәсіптік бағдарламаны игеру.
Жоспары:
1. Білімділік негіздері
2. Білімдік . кәсіптік бағдарламаны жүзеге асыру талаптары мен шарттары, оларды дамыту жолдары.
3. Білімдік . кәсіптік бағдарламаны игеру мерзімі.
10.лекция. Тақырыбы: Студенттермен міндетті оқу жұмыстарының түрлері
Жоспары:
1. Лекциялар.
2. Семинарлар, практикалық сабақтар.
3. Лабораториялық.практикалық сабақтар.
4. Сынақтар, емтихандар.
11.лекция. Тақырыбы: Студенттердің өз бетінше орындайтын жұмыстары
Жоспары:
1. Студенттердің өзбетінше орындайтын жұмыстары
2. Курстық жұмыстар
3. Диплом жұмыстары
4. Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстары
12.лекция. Тақырыбы: Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау жүйесіндегі практикалардың рөлі
Жоспары:
1. Педагогикалық практиканың міндеттері
2. Педагогикалық практика мазмұнының ерекшеліктері
3. Педагогикалық практиканы ұйымдастыру ерекшеліктері
4. Педагогикалық практика үдерісінде оқушылармен жүргізілетін тәрбие жұмыстары
14.лекция. Тақырыбы: Бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін құраушылар.
Жоспары:
1. Біліктілік және дағды
2. Ұйымдастырушылық біліктілігі
3. Педагогикалық шеберлік мазмұны және олардың көріністері
15.лекция. Тақырыбы: Педагогикалық міндеттерді шешудегі мұғалімнің шығармашылығы.
Жоспары:
1. Педагогикалық тәжірибе және мұғалім шығармашылығы.
2. Педагогикалық міндеттерді шешудегі мұғалім шығармашығы
3. Шығармашылықты үйрену
Жоспары:
1. «Мамандыққа кіріспе» пәніне кіріспе.
2. Курстың пәні.
3. Мақсаты мен міндеттері.
4. Курстың мазмұны.
5. Басқа пәндермен өзара байланысы.
2.лекция. Тақырыбы: Білім беру институттарының даму тарихы.
Жоспары:
1. Педагогика тарихына қысқаша шолу
2. Жоғары оқу орындарының пайда болу мен дамуына қысқаша шолу
3. Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындары
3.лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарына сипаттама.
Жоспары:
1. Жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарының сипаттары.
2. Жоғары оқу орындарының құрылымы
4.лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарында оқу үдерісін жоспарлау құжаттары.
1. Мемлекеттік міндетті білім стандарты.
2. Оқу жоспары.
5.лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарында оқыту үдерісін ұйымдастыру жүйелері
Жоспары:
1. Оқыту үдерісін ұйымдастырудың модульді.рейтингілік жүйесі
2. Білім берудің қашықтықтан оқыту жүйесі
3. Кредиттік технология бойынша оқыту үдерісін ұйымдастыру
6.лекция. Тақырыбы: Мамандық бойынша бітірушілердің біліктілік сипаттамасы.
Жоспары:
1. Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби іс.әрекет саласы, нысандары.
2. Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби қызметінің пәні мен түрлері, функциясы.
3. Мамандықты бітірушілердің құзыреттілігіне қойылатын талаптар.
7.лекция. Тақырыбы: Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудағы талаптар
Жоспары:
1. Оқуға түсушілерге қойылатын жалпы талаптар
2. Бітіруші мамандардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
3. Бастауыш сынып мұғалімі мамандығы профессиограммасы
8.лекция. Тақырыбы: Білімдік . кәсіптік бағдарлама
Жоспары:
1. Әлеуметтік.гуманитарлық пәндер мазмұны.
2. Жаратылыстану.ғылыми пәндер мазмұны.
3. Жалпы кәсіптік және арнайы пәндер мазмұны.
9.лекция. Тақырыбы: Білімдік . кәсіптік бағдарламаны игеру.
Жоспары:
1. Білімділік негіздері
2. Білімдік . кәсіптік бағдарламаны жүзеге асыру талаптары мен шарттары, оларды дамыту жолдары.
3. Білімдік . кәсіптік бағдарламаны игеру мерзімі.
10.лекция. Тақырыбы: Студенттермен міндетті оқу жұмыстарының түрлері
Жоспары:
1. Лекциялар.
2. Семинарлар, практикалық сабақтар.
3. Лабораториялық.практикалық сабақтар.
4. Сынақтар, емтихандар.
11.лекция. Тақырыбы: Студенттердің өз бетінше орындайтын жұмыстары
Жоспары:
1. Студенттердің өзбетінше орындайтын жұмыстары
2. Курстық жұмыстар
3. Диплом жұмыстары
4. Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстары
12.лекция. Тақырыбы: Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау жүйесіндегі практикалардың рөлі
Жоспары:
1. Педагогикалық практиканың міндеттері
2. Педагогикалық практика мазмұнының ерекшеліктері
3. Педагогикалық практиканы ұйымдастыру ерекшеліктері
4. Педагогикалық практика үдерісінде оқушылармен жүргізілетін тәрбие жұмыстары
14.лекция. Тақырыбы: Бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін құраушылар.
Жоспары:
1. Біліктілік және дағды
2. Ұйымдастырушылық біліктілігі
3. Педагогикалық шеберлік мазмұны және олардың көріністері
15.лекция. Тақырыбы: Педагогикалық міндеттерді шешудегі мұғалімнің шығармашылығы.
Жоспары:
1. Педагогикалық тәжірибе және мұғалім шығармашылығы.
2. Педагогикалық міндеттерді шешудегі мұғалім шығармашығы
3. Шығармашылықты үйрену
Ұстаздық ету - уақыт ұту емес, өзгенің бақытын аялау, өзіңнің уақытыңды аямау. Бірақ бұған өкінбеу керек. Жер үстінде адам тәрбиелеуден асқан абыройлы іс, ардақты жұмыс жоқ.
Шөлдеген жанға бір жұтым су берген адам жұмаққа барады дейді. Ал, мұғалімнің жеткіншек ұрпаққа берген мол білімі, тәлім-тәрбиесі, үлкен жүрегі, мейірімі уыстап жұтқызған өмір шәрбеті, тіршілік зәмзәмі. Сол себепті де, ол туралы «Бұл адам – Мұғалім», «Ол – Ұстаз» - деп бекер айтпаса керек.
«Әр істің өз ұстасы болады, ал әр ұстаның өз ұстазы болады», - деген сөз Ұстаз деген даналық ұғымның мағынасының қаншалықты терең екенін, өз еңбегін алдымен шәкіртіне, ата-анаға, халыққа арнаған және оны қоғам болып мойындаған Адам өмірі білдіреді.
Бірінші курс студенттері, болашақ әріптестер! Сіздер осындай Ұлы тұлғаны сомдайтын дүкенге келдіңіздер, педагог-ұстаз, маман дайындайтын жоғары оқу орынын таңдадыңыздар. Ал педагог тек ұстаз, оқытушы немесе белгілі пән мұғалімі ғана емес, ол оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырушы, басшы, білім беру саласындағы мемлекеттік тұлға.
«Мамандыққа кіріспе» оқу пәні (құралы) – бірінші курстардың алғашқы кәсіби - педагогикалық пәні. Мұнда жоғары оқу орыны құрылымы оның ұйымдастырылуы, шығу тарихы, негізгі оқу-әдістемелік кешені компоненттері, студенттің оқу үдерісіндегі іс-әрекеттері, тыныс-тіршіліктері т.с.с. назарға алынады.
Жоғары оқу орындарында болашақ бастауын сынып мұғалімдерін даярлаудың өзіндің ерекшеліктері бар. Ол негізінен даярлау мазмұнмен, әлістерімен, ұйымдастыру формаларымен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ҚР Президентінің 2004 жылғы 11-қазандағы №1459 Жарлығымен бекітілген. Оның мазмұны төмендегідей мәселелерді қамтыған:
1. Бағдарламаның паспорты (бағдарламаның атауы, әзірлеу үшін негіз, әзірлеуші, мақсаты, міндеттері, қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру көздері, күтілетін нәтижелер, іске асыру мерзімдері).
2. Кіріспе.
3. Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау (Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; Жалпы орта білім беру; Бастауыш және орта кәсіптік білім беру; Жоғары білім беру; Жоғары оқу орнынан кейінгі білім; Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру; Білім беруді ақпараттандыру; Білім беру сапасын бағалау).
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері.
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі (Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; Орта білім беру; Техникалық және кәсіптік білім беру; Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру; Жоғары білім беру; Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру; Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру; Білім беруді ақпараттандыру; Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі).
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері.
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер және оның индикаторы (бірінші кезең (2005-2007); 2-кезең (2008-2010)).
Шөлдеген жанға бір жұтым су берген адам жұмаққа барады дейді. Ал, мұғалімнің жеткіншек ұрпаққа берген мол білімі, тәлім-тәрбиесі, үлкен жүрегі, мейірімі уыстап жұтқызған өмір шәрбеті, тіршілік зәмзәмі. Сол себепті де, ол туралы «Бұл адам – Мұғалім», «Ол – Ұстаз» - деп бекер айтпаса керек.
«Әр істің өз ұстасы болады, ал әр ұстаның өз ұстазы болады», - деген сөз Ұстаз деген даналық ұғымның мағынасының қаншалықты терең екенін, өз еңбегін алдымен шәкіртіне, ата-анаға, халыққа арнаған және оны қоғам болып мойындаған Адам өмірі білдіреді.
Бірінші курс студенттері, болашақ әріптестер! Сіздер осындай Ұлы тұлғаны сомдайтын дүкенге келдіңіздер, педагог-ұстаз, маман дайындайтын жоғары оқу орынын таңдадыңыздар. Ал педагог тек ұстаз, оқытушы немесе белгілі пән мұғалімі ғана емес, ол оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырушы, басшы, білім беру саласындағы мемлекеттік тұлға.
«Мамандыққа кіріспе» оқу пәні (құралы) – бірінші курстардың алғашқы кәсіби - педагогикалық пәні. Мұнда жоғары оқу орыны құрылымы оның ұйымдастырылуы, шығу тарихы, негізгі оқу-әдістемелік кешені компоненттері, студенттің оқу үдерісіндегі іс-әрекеттері, тыныс-тіршіліктері т.с.с. назарға алынады.
Жоғары оқу орындарында болашақ бастауын сынып мұғалімдерін даярлаудың өзіндің ерекшеліктері бар. Ол негізінен даярлау мазмұнмен, әлістерімен, ұйымдастыру формаларымен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ҚР Президентінің 2004 жылғы 11-қазандағы №1459 Жарлығымен бекітілген. Оның мазмұны төмендегідей мәселелерді қамтыған:
1. Бағдарламаның паспорты (бағдарламаның атауы, әзірлеу үшін негіз, әзірлеуші, мақсаты, міндеттері, қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру көздері, күтілетін нәтижелер, іске асыру мерзімдері).
2. Кіріспе.
3. Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау (Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; Жалпы орта білім беру; Бастауыш және орта кәсіптік білім беру; Жоғары білім беру; Жоғары оқу орнынан кейінгі білім; Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру; Білім беруді ақпараттандыру; Білім беру сапасын бағалау).
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері.
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі (Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; Орта білім беру; Техникалық және кәсіптік білім беру; Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру; Жоғары білім беру; Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру; Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру; Білім беруді ақпараттандыру; Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі).
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері.
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер және оның индикаторы (бірінші кезең (2005-2007); 2-кезең (2008-2010)).
1-лекция. Тақырыбы: Мамандыққа кіріспе пәніне кіріспе
Жоспары:
1. Мамандыққа кіріспе пәніне кіріспе.
2. Курстың пәні.
3. Мақсаты мен міндеттері.
4. Курстың мазмұны.
5. Басқа пәндермен өзара байланысы.
Лекция мақсаты: Курстың пәні, оның мақсаты мен міндеттерін, дайындық
жүйесіндегі пәннің алатын орынын студенттерге ұғындыру
Лекция мәтіні: Ұстаздық ету - уақыт ұту емес, өзгенің бақытын аялау,
өзіңнің уақытыңды аямау. Бірақ бұған өкінбеу керек. Жер үстінде адам
тәрбиелеуден асқан абыройлы іс, ардақты жұмыс жоқ.
Шөлдеген жанға бір жұтым су берген адам жұмаққа барады дейді. Ал,
мұғалімнің жеткіншек ұрпаққа берген мол білімі, тәлім-тәрбиесі, үлкен
жүрегі, мейірімі уыстап жұтқызған өмір шәрбеті, тіршілік зәмзәмі. Сол
себепті де, ол туралы Бұл адам – Мұғалім, Ол – Ұстаз - деп бекер
айтпаса керек.
Әр істің өз ұстасы болады, ал әр ұстаның өз ұстазы болады, - деген сөз
Ұстаз деген даналық ұғымның мағынасының қаншалықты терең екенін, өз еңбегін
алдымен шәкіртіне, ата-анаға, халыққа арнаған және оны қоғам болып
мойындаған Адам өмірі білдіреді.
Бірінші курс студенттері, болашақ әріптестер! Сіздер осындай Ұлы тұлғаны
сомдайтын дүкенге келдіңіздер, педагог-ұстаз, маман дайындайтын жоғары оқу
орынын таңдадыңыздар. Ал педагог тек ұстаз, оқытушы немесе белгілі пән
мұғалімі ғана емес, ол оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырушы, басшы, білім
беру саласындағы мемлекеттік тұлға.
Мамандыққа кіріспе оқу пәні (құралы) – бірінші курстардың алғашқы
кәсіби - педагогикалық пәні. Мұнда жоғары оқу орыны құрылымы оның
ұйымдастырылуы, шығу тарихы, негізгі оқу-әдістемелік кешені компоненттері,
студенттің оқу үдерісіндегі іс-әрекеттері, тыныс-тіршіліктері т.с.с.
назарға алынады.
Жоғары оқу орындарында болашақ бастауын сынып мұғалімдерін даярлаудың
өзіндің ерекшеліктері бар. Ол негізінен даярлау мазмұнмен, әлістерімен,
ұйымдастыру формаларымен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы ҚР Президентінің 2004 жылғы 11-қазандағы
№1459 Жарлығымен бекітілген. Оның мазмұны төмендегідей мәселелерді
қамтыған:
1. Бағдарламаның паспорты (бағдарламаның атауы, әзірлеу үшін негіз,
әзірлеуші, мақсаты, міндеттері, қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру
көздері, күтілетін нәтижелер, іске асыру мерзімдері).
2. Кіріспе.
3. Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау (Мектепке дейінгі тәрбие мен
оқыту; Жалпы орта білім беру; Бастауыш және орта кәсіптік білім беру;
Жоғары білім беру; Жоғары оқу орнынан кейінгі білім; Педагог кадрларды
даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру; Білім беруді
ақпараттандыру; Білім беру сапасын бағалау).
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері.
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі (Мектепке
дейінгі тәрбие мен оқыту; Орта білім беру; Техникалық және кәсіптік білім
беру; Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру; Жоғары білім беру; Жоғары
оқу орнынан кейінгі білім беру; Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау
және олардың біліктілігін арттыру; Білім беруді ақпараттандыру; Білім беру
сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі).
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері.
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер және оның индикаторы
(бірінші кезең (2005-2007); 2-кезең (2008-2010)).
ХХІ ғасырда білім мен ғылым саласында болып жатқан өзгерістер болашақ
мамандар даярлауда жоғары мектептің алдына жаңа міндеттер қойып отыр.
Осыған орай, болашақ маманның бүгінгі әлеуметтік білім беру кеңістігіне сай
білім алуы мен іскерлікті, жеке тұлғалық және кәсіби сапалық қасиеттерді
меңгеруі қоғамның негізгі талабы ретінде қарастырылуда. Ал, жоғары білімді
педагог маман ғана қоғам мен экономиканың, әлеуметтік және мәдени
өркендеуіне үлес қосатын ұрпақ тәрбиелей алады. Осы себепті, Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында:
Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру,
қарқыны ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді
дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономиканың
қажеттіліктерімен тығыз байланысы, білім беру және ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады - деп атап көрсетілген
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңы қоғамдық қатынастарды
реттеуді, сондай-ақ халыққа білім беру саласындағы мемлекеттің саясатты
анықтауды жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы азаматтарының білім
алуындағы конституциялық құқықтарды қамтамасыз етеді.
Білім туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319
Заңына сәйкес бекітілген (Егемен Қазақстан 2007 жылғы 15-тамыз № 254-256)
Ескерту. Заңның қолданысқа енгізілу тәртібін 68-баптан қарастырылған.
Осы Заң білім беру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, осы
саладағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін айқындайды және
Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасында
тұрақты тұратын шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың білім алуға
конституциялық құқығын қамтамасыз етуге бағытталады.
Мазмұны (12 тараудан, 68 баптан тұрады)
1-тарау. Жалпы ережелер (1-бап. Осы заңда пайдаланылатын негізгі
ұғымдар)
2-тарау. Білім беру жүйесін басқару
3-тарау. Білім беру жүйесі
4-тарау. Білім беру мазмұны
5-тарау. Білім беру қызметін ұйымдастыру
6-тарау. Білім беру қызметінің субъектілері
7-тарау. Педагог қызметкердің мәртебесі
8-тарау. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеу
9-тарау. Білім беру жүйесін қаржылық қамтамасыз ету
10-тарау. Білім беру саласындағы халықаралық қызмет
11-тарау. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасын
бұзғаны үшін жауаптылық
12-тарау. Қорытынды ережелер (68-бап. Осы заңның қолданысқа енгізілуі)
1. Осы Заң, 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 8-
баптың 2-тармағының екінші бөлігін, 52-баптың 6-тармағының екінші абзацын,
7-тармағы 1) тармақшасының екінші және бесінші абзацтарын, 8-тармағының 2),
3) тармақша-ларын және 53-баптың 3-тармағының 1), 3) тармақшаларын
қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн
өткеннен кейін қолданысқа енгізіледі.
2. Білім беру ұйымдарына осы Заң қолданысқа енгізілгенге дейін оқуға
түскен адамдар оқуға түскен кезде қолданыста болған білім беру
бағдарламалары бойынша оқуын бітіріп, оларға білім туралы белгіленген
үлгідегі құжат беріледі.
3. Білім туралы 1999 жылғы 7 маусымдағы Қазақстан Республикасы Заңының
(Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы 1999 ж., N 13, 429-құжат; N
23, 927-құжат; 2001 ж., N 13-14, 173-құжат; N 24, 338-құжат; 2004 ж., N 18,
111-құжат; N 23, 142-құжат; 2006 ж., N 1, 5-құжат; N 3, 22-құжат; N 12, 71-
құжат; N 15, 92-құжат; 2007 ж., N 2, 18-құжат; N 9, 67-құжат) күші жойылды
деп танылсын.
Қазақстан Республикасының Президенті деп көрсетілген.
Ұсынылып отырған Мамандыққа кіріспе пәнінің оқу-әдістемелік кешені
Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру академиясы, Қазақтың мемлекеттік
қыздар педагогикалық университеті және Абай атындағы Қазақ ұлттық
педагогикалық университеті әзірлеген 5В010200 - Бастауыш оқыту
педагогикасы мен әдістемесі мамандығының Мемлекеттік жалпыға міндетті
білім беру стандартына (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің 2008 жылдың 23-қаңтардағы №26 бұйрығымен бекітілген және
іске қосылған, ҚР МЖМБС 6.08.012-2009) сай түзілген.
Курстың негізгі мақсаты жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлау ерекшеліктері туралы жан-жақты түсінік беру.
Мамандыққа кіріспе курсы студенттерге ғылыми-теориялық негіздерін
айқындауға мүмкіндік беретін, төмендегі міндеттерді шешуді қарастырады:
- Қазақстан Республикасы Мемлекеттік білім беру жүйесінің 2005-2010ж.
даму бағдарламасының мәні мен маңызын;
- Қазақстан Республикасы Білім туралы заңының мәні мен әлеуметтік
мағынасын;
- бастауыш сынып мұғалімдері еңбегінің әлеуметтік құндылығын;
- бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың құрылымы мен мазмұнын;
- 5В010200 мамандығы студенттерінің негізгі оқу жұмыстарының (сабақтарының)
түрлерін;
- бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау жүйесіндегі педагогикалық практиканың
рөлін;
- студенттердің оқу еңбегінің мәдениетін және жұмыс қабілеттілігін;
- педагогтың кәсіби жеке тұлғалық сапасы мен оны жетілдірудің жолдарын;
- педагогикалық міндеттерді шешудегі мұғалімнің шығармашылығын;
- бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін құраушыларды.
Бұл курс типтік оқу жоспарындағы жалпы кәсіби және арнайы пәндер циклына
негізделеді.
5В010200 – Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының
мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіптік білім стандартына сәйкес
болашақ маман төмендегідей минимум білім, іскерлік пен дағдыны игеруі тиіс:
- нарықтық экономиканың даму жағдайында еңбек рыногының мамандарға
қоятын талабын;
- әлеуметтік-бағдарлық нарықтық экономиканың даму жағдайындағы бастауыш
сынып мұғалімдерінің сипаттамасын;
- кәсіби-педагогикалық дайындықтың мазмұнын және олардың даму жолдарын;
- ҚР мемлекеттік білім беру жүйесінің 2005-2010ж. даму бағдарламасының мәні
мен әлеуметтік құндылығын;
- оқыту-тәрбие іс-әрекетін ұйымдастыру жүйесін;
- нарықтық экономикалық жағдайда мұғалімнің кәсіптік деңгейін және
мұғалімнің әлеуметтік құндылығын;
- оқу орнының кәсіптік білім беру жүйесінде өз бетімен үздіксіз білім алуды
және өзін-өзі тәрбиелеу оқытушының қалыптасуындағы негізгі бағыттарын;
- қоғамның әлеуметтік-демократиялық дамуы жағдайындағы мұғалімнің тұлғасын.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін алғашқы педагогикалық мамандықпен
таныстыру және іскерліктермен қаруландыру болғандықтан, пән бойынша
теориялық мағлұматтар мен практикалық іс-әрекет негіздерін оқытатын
пәндермен оның ішінде: педагогиканың жалпы негіздері, тәрбие теориясы
пәндері бойынша алған білімдерге тіректенеді. Барлық педагогикалық және
психологиялық пәндермен өзара байланыста болады. Мәселен, педагогикалық
білімдерді түзетін пәндеп топтамасымен. Атап айтқанда, олар: жас ерекшелігі
педагогикасы, кәсіби педагогика (кәсіби салалық классификация бойынша),
көмекші педагогикалық пәндер, арнайы педагогика.
1. Жас ерекшеліктер классификациясы: мектепке дейінгі педагогика;
бастауыш мектеп педагогикасы; мектеп педагогикасы; орта арнаулы білім беру
педагогикасы; жоғары мектеп педагогикасы; үшінші жас шақ кезең
педагогикасы.
2. Кәсіби салалық классификациясы: өндірістік; әскери; инженерлік;
спорттық; мұражайлық; театрлық; музыкалық; еңбекпен түзеліс мекемелері
педагогикасы.
3. Көмекші педагогикалық пәндер: педагогика тарихы; этнопедагогика;
салыстырмалы педагогика; тәрбие философиясы; білімді әлеуметтендіру;
педагогикалық психология; әлеуметтік педагогика.
4. Арнайы педагогика: олигофренопедагогика; сурдопедагогика;
тифлопедагогика; логопедия.
Бақылау сұрақтары:
1. Мамандыққа кіріспе пәнінен оқыту қажет деп білесіз бе?
2. Оқу курстың пәнінің педагогика курсы пәнінен нендей айырмашылығы бар?
3. Пәнді оқытудың мақсаты мен міндеттерін түсінідіріңіз.
4. Курс мазмұныны қандай педагогикалық іс-әрекет аясын қамтиды?
5. Жекелеген басқа педагогикалық пәндермен өзара байланысын
түсіндіріңіздер.
Жоғары оқу орындарында оқу-тәрбие үдерістерін ұйымдастыру
2-лекция. Тақырыбы: Білім беру институттарының даму тарихы.
Жоспары:
1. Педагогика тарихына қысқаша шолу
2. Жоғары оқу орындарының пайда болу мен дамуына қысқаша шолу
3. Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындары
Лекция мақсаты: Оқу орындары мен педагогиканың, оның ішінде жоғары білім
беретін оқу орындарының пайда болу және даму тарихы жөніндегі қысқаша
мағлұматтарды студенттердің зерделеуін қамтамасыз ету.
Лекция мәтіні: Жоғары оқу орыны және оқу-тәрбие үдерісінің
ұйымдастырылуы.
Педагогика тарихына қысқаша шолу
Тәрбие адам қоғамында ғана болатын қоғамдық құбылыс, адамдардың саналы
әрекеті, алғашқы қоғамдағы еңбек пен материалдық өмір үдерісінде пайда
болды.
Еңбек үдерісінде, ересектермен күнделікті қарым-қатынас жасауда балалар
өмірге қажетті дағдылар мен еңбек әрекеттерін меңгерді, халықтың әдет-
ғұрпымен танысты. Алғашқы дәуірде балалар ортақ болды, өйткені жеке отбасы
болған жоқ.
Алғашқы қоғам тапсыз болды, сондықтан тәрбие де барлық адамдарға ортақ,
бірдей болды. Тәрбиені ең тәжірибелі адамдарға жүктеу, оның мазмұнының
өзгеріп, рулық қоғамда тәрбиенің қоғамдық еңбектің бір саласына айнала
бастағанын көрсетеді.
Алғашқы қоғам орнына құлдық қоғам пайда болды. Солтүстік Африкада
Египеттен бастап Оңтүстік Азияда Қытайға дейінгі ертедегі Шығыс жерінде
бірнеше құл иеленуші мемлекет пайда болды, ертедегі мәдениет дамыды,
алғашқы мемлекеттер құрылып, онда үстем таптың балалары тәрбиеленді.
Моральдық және саяси тәрбие беру мақсатымен ерлік және қажырлылық жөнінде
арнаулы әңгімелер жүргізілді.
Құл иеленушілердің 7 жасқа толған ер балалары мектепке оқуға алынды, қыз
балалар үйде тәрбиеленді. Африкада мектептерді жеке адамдар ашып, бұларды
оқытқаны үшін ақы алатын болды.
Ертедегі грек ғалымдары мен философтары – Платон және Аристотель
өздерінің еңбектерінде тәрбие мен оқыту туралы өте құнды пікірлер қалдырды.
Платон тәрбиені мемлекет тарапынан ұйымдастыру керек деп есептеді. Платон
мектепке дейінгі тәрбиенің қоғамдық болуын жақтады.
Ертедегі Грециядағы педагогиканың негізін салушы болып Сократ саналады.
Сократ өзінің оқушыларын диалог құрастыра білуге, логикалық тұрғыдан ойлай
білуге үйретті. Сократтың ең негізгі әдісі – оқытудың сұрақ- жауап жүйесі.
Сократтың оқушысы, философ Платон оқушыларға лекция оқи отырып, өзінің
жеке мектебін ашты. Бұл мектеп өз кезегінде платон академиясы деген атқа
ие болды. Академия сөзі мифтегі батыр Академаның құрметіне айтылған.
Платонның оқушысы, грек философы және ғалымы Аристотель өзінің лицей
(ликей) деп аталатын мектебін ашты. Ол философия, психология, физика,
биология, этика және педагогикадан трактаттар жазды. Оның негізгі әңгімесі
ең алдымен адамның жалпы мәдениеті туралы болды. Ол педагогикаға көптеген
өзгерістер, жаңалықтар енгізді. Атап айтқанда, жас ерекшелігіне қарай
жіктеу, тәрбиені мемлекеттің нығаюының негізгі құралы және мемлекеттің
түпкі мақсаты барлық адамдарға тәрбие беру және тәрбие беруді мемлекеттік
іс деп санады. Ол қоғамдық тәрбие мен отасындағы (семьядағы) тәрбиенің
өзара байланысты болуын жақтады.
Адамның туғаннан даму мүмкіндігі болады. Аристотель мынадай кезеңге
бөлді: 0-7; 7-14; 14-21. Ол тәрбиенің әр түрлі салаларының пайда болуын
жақтаған.
Ежелгі Рим педагогтарының ең көрнектісі Марк Квинтиллиан болды. Ол
Шешендікке тәрбиелеу туралы деген еңбектің авторы. Ол балалардың табиғи
нышандарын жоғары бағалады, тілін дамытуға ерекше мән берді.
Қайта өрлеу дәуірінде қала дамыды (XІX-XVІ ғасырларда) капиталисттік
өндіріс кәсібі дамыды, буржуазия табы пайда болды, дамыды.
XVІІ ҒАСЫР ПЕДАГОГИКАСЫ
XVІІ ғасырдың басында ерекше ғылым ретінде педагогика философиялық
ілімдер жүйесінен бөлініп шықты.
Ағылшын философы және жаратылыстанушы Ф.Бэкон 1623 жылы Ғылымның ұлғаюы
мен рөлі деген трактат жазды. Онда ол ғылымдарды шамалап жіктей отыра,
ғылымның жекеленген білімі ретінде педагогиканы атап өтті.
Осы кезеңдерде чехтың атақты көрнекті педагогы Ян Амос Коменский өзінің
Ұлы дидактика деген еңбегін жазды.
Ол балаларды адамгершілікке тәрбиелеуге аса көңіл бөле отырып, Ана
мектебі деген кітабында отбасы тәрбиесі жайлы өз көзқарасын білдіреді.
Чехтың атақты педагогы, гуманист - ойшылы, философы осы күнге дейін
өзінің өзектілігі мен маңыздылығын жоймаған педагогикалық жүйенің негізін
қалады. Оның Ұлы дидактика еңбегі Коменскийдің педагогикалық жүйесін
толық және дәлелді түрде баяндаған шығарма болды. Ол өмірге пайдалы, іске
қажетті білімдерді оқытуды талап етті, сондықтан: мектептің мақсаты –
ақылды адамды тәрбиелеу, бұл мақсатқа жетудің бірден бір жолы – жас
жеткіншектерге тәрбие және білім беру – деп, көрсетті.
Оның ойынша адам тек тәрбие арқылы ғана адам болады.
Сонымен бірге ол өзінің Ұлы дидактикасында төрт дидактикалық
сұрақтарға жауап берді:
1. Қалай жақсы оқып, тәуір оқуға болады.
2. Оқыту мен оқудың жеңілдігі.
3. Оқыту мен оқудың негізділігі.
4. Тез оқытудың ережесі мен тәсілдері.
Мұнымен қоса оқыту ісіне қойылатын басты-басты дидактикалық талаптарды
атап көрсетті:
1. Оқытуға қолайлы уақытты таңдау;
2. Оқушыларды сабақ оқытуға ынталандыру;
3. Материалды біртіндеп күрделендіру;
4. Анық пайда келтіретін нәрсені ғана оқыту;
5. Саналы түрде меңгеретін нәрседен басқаны жаттатпау;
6. Бала табиғатын ескеріп отыру;
7. Материалды меңгерту үшін мүмкіндігінше, сыртқы сезімдерді де
қатыстырып отыру.
Коменский Ұлы дидактикасында жаңа дидактикалық принциптерді анықтады.
Олар оқудың көрнекілігі, саналы оқу, оқудың жүйелі болуы, сатылы оқу,
оқудың оқушы шамасына сай болуы, оқудың негізді болуы.
Дидактиканың жүйелі және бірізділік принципіне байланысты Коменский
оқытудың “жақыннан алысқа”, “белгіліден белгісізге”, “нақтылыдан
абстрактылыға”, “жеңілден ауырға” қарай көшіп отыратын негізгі ережесін
құрды.
Коменский батыл түрде педагогикаға жаңа бағыт, жаңа жол сала білді,
сондықтан да ол “тәрбиенің Галилейі” деген әділ атаққа ие болды.
XVІІІ ғасырдағы Ресейдегі мектеп пен педагогика
XVІІІ ғасырда Ресей экономикалық дамуда елеулі табыстарға ие болды,
өнеркәсіп, әсіресе, металлургия өндірісі дамыды.
Мектептің және педагогиканың дамуында ағарту ісі жөніндегі реформалардың
мәні өте зор болды. Ескі славян алфавитінің орнына жеңілдетілген
баспасөздің, ғылыми әдебиеттің пайда болуы, басқа тілден ғылыми еңбектердің
аударылуы, ғылымдар Академиясының құрылуы.
Ресей мәдениетінің дамуында алғашқы діни емес мектептердің ашылуының
мәні өте зор болды. Алғашқы жаңа типті оқу орны 1701 жылы І Петр Москвада
ашқан математика және навигация ғылымдарының мектебі болды. Бұл Европадағы
өмірге қажетті білім беретін алғашқы реалдық училище еді.
Осы ғасырдың бас кезінде жалпы дәрежелі білім беретін мемлекеттік
мектептер ашу ісі қолға алынды. 1718 жылы 42 есеп мектептері ашылды. Бұл
мектептерде оқу-жазуға үйретумен қатар, арифметика оқытылды, алгебра,
геометриядан алғашқы мәліметтер берілді.
Орыс грамматикасының жасалуы және Ресейде әдеби тілдің қалыптасуы
Ломоносовтың есімімен тікелей байланысты. Физикадан орыс тілінде алғаш
лекция оқығанда, өзінің ғылыми еңбектерін орыс тіліндежазған алғашқы
академик Ломоносов болды. 1758 жылдан бастап университет пен гимназияға
басшылық етті. Ол гимназияның оқу жоспарын жасады, университеттің оқу
тәртібін, оқыту принциптерін бекітті.
XІХ ғасырдың бірінші жартысындағы педагогика
XІX ғасырдың бірінші жартысында Россияның ішкі өмірінде капитализмнің
дамуына байланысты крепостнойлық құрылыстың іру үдерісі күшейе берді. Соның
нәтижесінде таптық қайшылықтар шиеленісті. Шаруалар қозғалысы өріс алды,
дворян революционерлері – декабристер, онан кейін интеллигенция бас
көтерді.
1802 жылы Халық ағарту министрлігі құрылды. Бұл министрлік ғылым,
әдебиет, баспасөз, ағарту және тәрбие ісін басқарды.
1803 жылы Халық ағарту министрлігі Халық ағарту ісінің бастапқы
ережелерін жариялады.
Жоғары оқу орындары - халық шаруашылығын, ғылым мен мәдениеттің түрлі
салалары үшін жоғары білімді мамандар, ғылыми және педагогтік мамандар
даярлау ісін жетілдіруге бағытталған ғылыми жұмыстар жүргізетін, жоғары
және арнаулы орта білім беретін мектеп оқытушыларын даярлайтын, өндірістен
қол үзбей еңбек ететін мамандардың білім деңгейін жетілдіретін оқу орыны.
Жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісінің құрылымы және ұйымдастырылу
формалары - мақсаттық бағыттағы құрылған оқытушы мен студенттер арасындағы
қарым-қатынасқа негізделген білім беру мен тәрбие үдерісі.
Жоғары оқу орындарында оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру.
Жоғары білім беру мектебі, дүниежүзілік білім беру тәрбие жүйесі
ретінде, көптеген ғасырлық тарихи даму жолын басып өтті.
Дүниежүзінде жоғары оқу орнының құрылу тарихы мен дамуы жөнінде
төмендегідей деректерді мысалыға келтіруге болады.
Алғашқы жоғары оқу орыны Ежелгі Грецияда құрылған. Біздің дәуірімізге
дейінгі ІV ғасырда Платон Афинге жақын жерде, Академге арналған,
философиялық, кейін келе Академия деген атқа ие болған мектеп ашты.
Академия бірнеше мыңдаған жылдар бойында өмір сүрді және 529 жылы жабылды.
Аристотель Афинадағы Аиоллона Ликейский храмында басқа оқу орынын - Ликей
ашты. Ликейде негізінен философияны, физиканы, математиканы және табиғат
жөніндегі басқа да ғылымдар оқытылды. Оны қазіргі лицейдің шыққан тегі
деуге болады.
Эллин дәуірінде (308-246 б.ғ.д.) Птоломей Мусеум (латынша Museum-
Музаларға арналған орын) құрды. Лекциялық сабақ формасында онда ғылым
негіздеріне - математика, астрономия, жаратылыстану, медицина және тарих
оқытылды.
Онда, Мусеумда Архимед, Евклид, Эратосфендер дәріс берді. Мусеум кітап
қорын және басқа да мәдени құндылықтарды сақтауда маңызы зор болды. Қазіргі
күнгі мұражайлар сол Мусеумнің тарихи жалғасы десек болады. Жоғары оқу
орындарының басқаша нұсқасы ежелгі Грекияда философиялық мектеп пен
Эфебийлер (әскери-спорттық бағыттағы оқу-тәрбие орыны) болды.
425 жылы Константинопольде жоғары мектеп-Аудиториум (латынша audіre -
тыңдау) ашылды. Ислам өмірінде Бағдатта (850 жылы) Даналық үйлерінің пайда
болуы білім берудегі айтарлық оқиға болды.
Даналық үйлерінде ірі ғалымдар мен олардың шәкірттері бас қосатын болды.
Олар пікір талас, әдеби шығармаларды оқу және талдау, философиялық және
ғылыми шығармалар мен трактаттар, қол жазбалар дайындады, сонымен бірге
лекция оқыды. ХІ-ХІІІ ғасырларда Бағдатта жаңа оқу орындары медресе пайда
болды. Медресе ислам дүниесіне барынша таратылды, Ең әйгілісі - Бағдатта
1067 жылы ашылған Низамейн Медресесі. Мұнда діни де, ағартушылық та білім
берілді. Шығыстағы университет типіндегі мектептердің пайда болуы (лекция
залдарымен, бай кітапханаларымен, ғылыми мектебімен, басқару жүйесімен)
ортағасырлық Еуропа университеттерінің дамуына негізін болды, Ислам
дүниесінде білім беру жүйесі, әсіресе, арабтардың Европадағы білім беру
үдерісінің дамуына маңызды әсері болды.
Европада XІ ғасырдың соңы, XІІ ғасырдың басында бірқатар кафедралық және
монастырлық мектептер ірі оқу орындарына айналады, одан әрі университеттер
деген атқа ие болады. Мысалы, Құдай сөзі Сорбонни мектептерінің медициналық
және заң мектептерімен бірігуі негізінде Париж университеті (1200ж.) пайда
болды. Нақ осылай жүйеде Неапольде (1224ж.), Оксфордта (1206ж.), Кембриджде
(1231ж,), Лиссабонда (1290ж.) университеттер құрылды. Европада
университеттер жүйесі қарқынды дами бастады. Мысалы, XІІІ ғасырда 19
университет болса, XІV ғасырда олардың саны 44-ке жетті.
Алғашқы университеттер мәдениеттің, ғылымның және білім берудің
қалыптасуына игі әсер еткен ойшылдардың Ф.Бэкон, Я.Тус, А.Данте, Дж.Уинкли,
Н.Коперник есімдерімен тығыз байланысты.
Алғашқы университеттер көшпелі, жылжымалы, ұлттық және демократиялық
сипат алды. Соғыс немесе эпидемия жағдайында университеттің басқа қалаға,
тіпті басқа елге көшірілуіне мүмкіндік берілді. Ал халықаралық студенттер
мен оқытушылар ұлттық жерлестіктерге (ұлт, әріптестер) біріктірілді.
Мысалы, Париж университетінде 4-ке жуық жерлестік: француздар,
пикардиялықтар, ағылшындар және германиялықтар болса, ал Болон
университетінде 17 жерлестік.
XІІІ ғасырдың екінші жартысында университеттерде факультеттер мен
колледждер пайда болды. Факультеттер алғашында - бакалавр (3-7 жыл
профессор жетекшілігінде табысты оқығандар), кейін магистр, доктор немесе
миценат ғылыми дәрежесін беретін болды. Жерлестіктер университет тағдырын
бірлесе отырып, оның басшысы, ректорды тағайындап отырды. Ректор міндеті
бір жылға жүктелді. Құзырлы түрде университет белгілі факультеттер мен
жерлестіктер билігінде болды. Десек те, мұндай жағдай XV ғ. соңында
өзгеріске ұшырап, факультеттер мен жерлестіктер өз ықпалын жоя бастады.
Билік үкімет ықпалына берілді.
Ең алғашқы университеттер бар болғаны бірнеше факультеттерді құрады.
Олардың мамандануы ұдайы жетілдіріліп отырды.
Университеттер идеясы оның атынан Unіversіtas латын тілінен аударғанда
жиынтық - белгілі болып тұр.
Университеттердің пайда болу кезеңінде-ақ жиынтыққа әр түрлі мағына
беріле бастады. Бірінші кезекте ұйымдастырушылық бағытына қарай бағаланды,
шын мәнінде олар бірнеше жоғары оқу орындарының бірігуінен келіп шыққан
болатын. Ертеде университет (Alma Mater) ғылыми білім, білім беру көзі
болды. Оның негізгі мақсаты, бар білімді, рухани және мәдени құндылықтарды,
адами іс-әрекеттердің жоғары үлгілерін уағыздау тарату ғана емес, сонымен
қатар, мәдениетті қайта жаңғырту мақсатында қоғамды дамыту болды, Осының
нәтижесінде шын мәнінде университеттерде өмірді, дүниені, космосты, адамды
ұғыну перспективасының көкжиегі кеңи түсті.
Университет тыңдаушыларына қоғамның жоғарғы санатына енетін ғалымдар,
мемлекет және қоғам кайраткерлері әмбебап білім беруге ұмтылды. Сонымен
қатар, жиынтық мағынасына университеттік білім беруді ұйымдастыру
принциптеріде енді. Бірінші кезекте, бұл принцип үздіксіз ғылыми
шығармашалықты қамтамасыз ету: танымдық үдерістердің, ғылыми негіздері мен
әдістерімен, студенттерді қаруландырып зерттеу жұмыстарына араластыру еді.
Мұндағы басты принцип: университет беретін ғылыми білім толықтығын;
оқытушылық және оқыту үдерісінде шығармашылық еркіндігі, университет
оқушылар мен ғалымдарды өздері дайындай отырып толықтыру еді. Аталған
принциптер барлық университетте орын алады. Университеттің өзін-өзі
басқаруы мен еркіндігі ғылымдағы жетістіктері тарихи өзгерістерге ұшырады
деуге болады.
Университет беретін білімнің жетістігін қалай түсінуге болады? Ғылымның
өркендеуі бүкіл дүние жүзіндегі ғылыми саланың өзара тығыз байланысы
ынтымақтастығының нәтижесі деп түсінген жөн. Университеттегі ғылымның
толыққандылығы, бір жағынан, болашақ маманның көзқарасын қалыптастырып,
екіншіден, жеке білім салаларын дамытуға негіз жасау. Ғылымның өркендеуі
университет курстарының мазмұндарының кеңеюімен, теориялық дамудағы
ғылымның қолданбалы және тәжірибелік бағыттарының оқу пәндерінің ғылыми
негізі болуында.
Университет жағдайында ғылымның толықтылығы гуманитарлық және
жаратылыстану ғылымдарының: табиғат, адам және қоғам жөніндегі білімдер мен
жалпы білім және арнайы мамандық шеңберінде терең теориялық білімдер арқылы
сипатталады.
Университетте зерттеу және дәріс беру бірлігі шеңберінде оқытушылардың
еркіндігі қалай жүзеге асады? Университеттік курс, оқу немесе ғылыми курс
бола ала ма? – деген сұрақтарға жеке университет тәжірибесі жауап береді.
Кейбір университеттерде профессор пән бойынша Дәріс емес ашық түрде
өзінің ғьлыми көзқарастары жайлы баяндайды. Осыған орай, студент тек оқып
қана, қоймай, ғылыми іс-әрекеттермен де шұғылданады, айналысады.
Нәтижесінде ғылыми-оқу курстары саны ғылыми бағыттарға тікелей байланысты
жасалынады. Сонымен қатар, әрбір профессор өзінің таңдаған стилді және
дәріс беру әдісі оның шығармашылығы сипатында орын алады. Десекте, ғылыми
іс-әрекет әр кезде түрлі теориялық және ғылыми дамудағы ойлардың бағыты
бойынша жүйелі білімді керек ететіндіктен, қазіргі заманғы университеттерде
оқыту еркіндігімен, әртүрлі ғылыми бағдарламаларды пәндік және мамандыққа
байланысты дәрістерді оқыту қолға алынған. Университеттегі дәріс берудің
еркіндігі жөнінде дүние жүзі ғалымдары арасында, әр түрлі пікірлер орын
алып келеді. Дүние жүзіндегі университеттердің басты идеясы қоғамды
дамытуға бағытталған университетте ғылыми және интеллектуалдық орталыққа
айналуы тиіс деп біледі.
ХХІ - ХХ ғасырларда жоғары білімге талдау жасау өзекті мәселелерінің
бірі болып табылады. Жоғары білім беру орта ғасырда кеңінен құлаш жайды.
1530 жылы құрылған жоғары оқу орнының 62-сі әлі күнге дейін жұмыс істеп
келеді. Олардың қатарында Европадағы базалық оқу орны болып табылатын Париж
университеті (ХІІ ғасыр) және қазіргі кездегі Сорбонна университеті.
Университеттердің жұмыс мазмұнына қарай әртүрлі моделдері болды, бірінде
студенттер басқарса, екінші бірінде оқытушылар басқарып, автономиялық
қағидалар ұсынылды.
Орта ғасырда Германияда құрылған университеттің маңызы зор болды. Онда
алғаш рет оның құрылымдық бөлігі ретінде аспирантура мен докторантура
алынды, яғни ең алғаш рет оқыту мен білім берудің бөлігі ретінде
аспирантура мен докторантура алынды, яғни ең алғаш рет оқыту мен ғылыми
жұмыс біріктіріліп, негізгі, маңызды функциясына айналды.
АҚШ-та жоғары білім беру қарқынды дамыды, себебі оған Конгресстің
тікелей көмегі мен ықпалы болды (жер бөлу, әлеуметтік және қаржы мәселелері
т.б.).
ІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Европа елдері мен АҚШ-та жоғары
білім беру жүйесінің даму деңгейлері әртүрлі болды.
Ұлыбританияда ХІХ ғасырдың аяғында 23 млн. Адамға 4 университеттен
болса, 3 млн. адамы бар Огайо штатында 37 жоғары білім беру мекемелері
болды.
1910 жылы АҚШ-та 1000 университет пен колледж болды, онда 300 000
студент білім алды.
1900 жылдары аналитиктердің, яғни сарапшылардың таңдауы бойынша, АҚШ
орта білім алғандардың барлығына жоғары білім беруге дайын болған.
1980 жылдардың басында Батыс Европа мен АҚШ-та жалпы жоғары білім беру
құрылымына жүргізілген реформалар аяқталып, жаңа реформалар толқыны
басталды. Дж.Буш өзінің жаңа концепциясын: Америка - 2000: білім берудің
стратегиясы - деп атады.
Жоғары мектеп реформасының нәтижесінде 1960-1970 жылдары өзара тәжірибе
алмасу, жоғары білім беруді жетілдіру арқылы әлемдік сапалық стандарттарға
қол жеткізді.
Қазақстан, Ресей және т.б. ТМД елдері мен орталық, Шығыс Европа
елдеріндегі жоғары білім беру жүйесінде реформа 1980 жылдардың аяғында жаңа
экономикалық-әлеуметтік, қаржылық күйзеліс пен саяси тұрақсыздық жағдайына
тура келді.
Бүкіл әлем бойынша АҚШ студенттері саны жағынан бірінші орында, атап
айтқанда 14 млн., оның ішінде 1,7 млн. магистр, философия докторы, мұнда әр
жылы 350 мың магистр, 40 мың философия докторын дайындаған.
ФРГ-де 243 жоғары мектеп, онда 1,5 млн. Студент білім алады. Сонымен
бірге 121 академиялық оқу орындары, яғни университеттер, технологиялық және
педагогикалық институттар мен академиялық емес, яғни жоғары кәсіптік
мектептерде 306 мың студент білім алуда.
Францияда 300 жоғары мектеп, оның ішінде 70 университет, 169 инженерлік
мектеп, 77 коммерциялық және басқару мектептері, 5 католиктік университет,
жалпы студенттердің саны 1 млн. Білім беру үшін циклда жүреді:
І жалпы ғылыми даярлық – 2 жыл.
ІІ тереңдетілген жалпы ғылыми және техникалық даярлық.
ІІІ мэтриз дипломы беріледі, яғни жоғары мамандандырылған кәсіби
даярлық. Толық мемлекеттік қаржыландыру негізінде мектеп және жоғары мектеп
оқытушыларын даярлау мерзімі – 4-5 жыл.
Жапон елінде ХVІІІ-ХІХ ғасырларда оқыту, білім беру ісіне баса назар
аударылды. Ерлердің тең жартысы, ал әйелдердің 15%-і білім алды. 1872 жылы
конфуцийлік принцип негізінде жасалған алғашқы білім туралы заң қабылданды.
Бастауыш мектептерде мораль оқыту ең бірінші орында тұрды.
ХХ ғ. 50-60-жылдары 25-34 жас аралығында білім алушыларының деңгейі
жағынан Жапония Европаның дамыған елдерін басып озды, тек АҚШ-тан қалып
қойды.
Қазіргі кезде 12 жылдық білм, оның ішінде міндетті түрде 9 жылдық,
кейінгі үш жыл орта мектептің екінші баспалдағы болып саналатын білім
жүйесі жұмыс жасауда.
Жоғары оқу орындарында Қоршаған орта және Адам, Өркениет пен Адам,
Табиғатты жан-жақты танып білу сияқты қосымша пәндер оқытылды.
Ресейде жоғары мектеп, жоғары білім беру ХІХ ғасырдың ІІ жартысында
қалыптасты.
1917 жылы 12 университет болды, онда 33,6 мың студент оқыды (Москва,
Киев, Петербург университеттері).
Кеңестер одағында жоғары мектеп педагогикасының мәселелеріне назар
аудару ХХғ. 20-жылдары жалпы мектеп құрылымына өзгерістер енгізумен бірге
басталды.
Жоғары мектептің ғылыми-теориялық негіздерін қалауға көрнекті кеңес
ғалымдары, жоғары мектепте ұстаздық еткен Д.И.Менделеев, К.А.Тимирязев,
Н.Е.Зелинский, С.А.Жуковский және т.б. белсенділікпен атсалысты.
Жоғары мектептің әдістемелік-ұйымдастыру мәселелерімен 1934 жылдары
И.Г.Автухов, И.Т.Огородников және И.А.Хайттар шұғылдана отырып, Жоғары
мектеп пен орта мектептегі жұмысты ұйымдастыру мен әдістері атты еңбек
жазды.
Кейінгі жылдардағы көптеген жұмыстар жоғары мектепте лекция оқудың
әдістемесіне, одан әрі жоғары мектеп дидактикасына арналды. Солардың бірі
1959 жылы С.И.Зиновевтің Советтік жоғары мектептегі лекция мен 1968 жылы
жазған Советтік жоғары мектептегі оқу үдерісі деген кітаптары болды.
Жоғарғы мектеп педагогикасы мәселесімен 1960 жылы Ресейдің ғалымдары
Архангельский С.И., Зиновьев С.И., Талызина Н.Ф., Бабанский Ю.К.,
Петровский А.В. және т.б. шұғылдана бастады.
ХХғ. 70-жылдары педагогика ғылымының жаңа саласы – жоғары мектеп
педагогикасының мәселелеріне ерекше көңіл бөліне бастады. Осы мәселелер
төңірегінде көптеген мақалалар жарық көрді. Солардың қатарына
С.И.Архангельскийдің 1974 жылы Мәскеуден шыққан Жоғары мектепте оқытудың
теориясынан лекциялар, 1980 жылы жазған Жоғары мектептегі оқу үдерісі,
оның негізгі заңдылықтары мен әдістері және т.б. осы жоғары мектепт
проблемаларына еңбектер жарық көрді.
Жоғары мектеп педагогикасы - жалпы педагогика ғылымының жастарға тәрбие,
білім берудің заңдылықтарын зерттеумен айналысатын бөлім.
Негізгі зерттелетін мәселесі төрт бағыттан тұрады.
Жоғары Мектеп Педагогикасының теориялық негіздері.
Жоғары Мектеп Педагогикасының теориялық негіздерін қалыптастыру.
Жоғары мектепте оқыту мәселелері.
Ғылыми зерттеу жұмыстары.
Бақылау сұрақтары:
1. XVІІ ғасыр педагогикасының мазмұндық сипаты.
2. XVІІІ ғасырдағы Ресейдегі мектеп пен педагогикасының мазмұндық
сипаттамасы.
3. Жоғары оқу орындары алғашқы кезде қандай едерде пайда болды? Олардың
сипатты ерекшеліктері неде?
4. Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарын ашу қалай
жүзеге асырылуы тиіс?
3-лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарына сипаттама.
Жоспары:
1. Жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарының сипаттары.
2. Жоғары оқу орындарының құрылымы
Лекция мақсаты: Жоғары оқу орындарының түрлері мен олардағы мазмұндық
ерекшеліктер және олардың құрылымы жөніндегі мағлұматтар беру
Лекция мәтіні: Қазақстан Республикасында жоғары білім берудің жолы мына
бағытта жүзеге асырылады: институт, унверситет, академия,
Институт - латын тілінен аударғанда орнату, белгілеу, құру, түзу деген
мағыналарды береді. Сондықтан да, институттың басты бағыты, экономикалық,
саяси, құқықтық, рухани, коғамдық өмірді сипаттайтын әлеуметтік және
қоғамдық карым-қатынастар мен адамдардың мінез-құлық, әлеуметтік өмір сүру
ережелері болып табылады.
Университет – ғылым негіздерін құрайтын пәндердің жиынтығы көрініс
табатын, құрамында бірнеше факультеттері бар оқу-ғылыми жоғары оқу орыны.
Академия - ғылыми, оқу және көркем өнер сипатындағы ғылыми мекеме.
ҚР Білім туралы заңында төмендегідей анықтамалар берілген:
1) адъюнктура - әскери оқу орындарында жоғары білікті ғылыми-педагогтік
кадрлар даярлау нысаны;
2) академия - мамандықтардың бір-екі топтары бойынша жоғары және жоғары
оқу орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске
асыратын, ғылыми-зерттеу қызметін және педагогтік қызметті, кадрлардың
біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды жүзеге асыратын оқу орны;
25) институт - мамандықтардың бір-екі топтары бойынша жоғары білім
берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын, ғылыми және педагогтік
қызметті, кадрлардың біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды жүзеге
асыратын оқу орны;
34) клиникалық база - жоғары оқу орнының немесе денсаулық сақтау
ұйымының жергілікті денсаулық сақтау ұйымдарының базасында жұмыс істейтін,
материалдық-техникалық базасының жоғары деңгейі болатын, ұйымдық-
әдістемелік, оқу, емдеу-диагностикалық және ғылыми-зерттеу жұмысының
қазіргі заманғы әдістері негізінде дәрігерлерді, ғылыми кадрларды даярлауды
және қайта даярлауды жүзеге асыратын және медициналық көмектің барлық
түрлерін көрсететін клиникасы;
54) университет - мамандықтың үш және одан да асатын тобы бойынша
(медициналық университет - екі және одан да көп) жоғары және жоғары оқу
орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын,
ғылыми және педагогтік қызметті, кадрлардың біліктілігін арттыруды және
қайта даярлауды жүзеге асыратын және өз қызметі саласында жетекші ғылыми
және әдістемелік орталық болып табылатын оқу орны;
Жоғары білім беру жүйесінде университет, ірі ғылыми-оқу орталығы ретінде
республикамызда - барлық жоғары білім беру салаларына ықпал етуші ғылыми
және мәдени маңызы бар жетекші ролге ие. Университет - көп факультетті жүйе
болып табылатын жоғары оқу орыны. Сол себепті, онда гуманитарлық,
жаратылыстану ғылыми, физика-математикалық, инженерлік-техникалық және
ауылшаруашылық мамандықтары біріктіріледі.
Ғылымдағы және практикадағы алдыңғы қатарлы ғылыми жетістіктер, қандай
да формада болсын тез арада университеттің оқу үдерісінде орын табады.
Университет құрамына факультеттер, кафедралар және проблемалық
зертханалар, салалар бойынша ғылыми-зерттеу институттары енеді.
Факультет - белгілі бір жүйелі мамандықтар бойынша, ғылыми пәндер
шеңберін оқытатын жоғары оқу орнының бөлігі.
Кафедра - өзара тығыз байланысты ғылыми пәндер негізінде оқытушы-
профессорлар және ғылыми қызметкерлер бірлестігі.
Университеттің жалпы басшылығын ректор (президент) жүргізеді.
Ректор (президент) - университет және бірнеше басқа да оқу мекемелерінің
жетекшісі.
Проректор (вице-президент) - ректордың орынбасары (оқу-істері жөніндегі,
тәрбие жұмыстары бойынша, ғылыми істер жөніндегі, әлеуметтік-экономикалық
мәселелер бойынша және шаруашылық-әкімшілік жұмыстары бойынша).
Декан - латынша басқарушы - жоғары оқу орындарындағы факультеттің
жетекшісі. Декан университет оқу-істері жөніндегі және тәрбие істері
жөніндегі проректорларының (вице-президенттердің) ұсынысымен, ректор
бұйрығымен бекітіледі. Декан жоғары оқу орынының (факультет) Кеңесінде
профессорлармен, тәжірибесі мол доценттерден жабық дауыспен 3-5 жылға
сайланады.
Декан-факультет Кеңесінің төрағасы, ол факультеттегі оқу-тәрбие және
ғылыми жұмыстардың мазмұны мен сапасы үшін жауапты.
1-сурет Жоғары оқу құрылымы
2-сурет Оқу үдерісін басқару құрылымы
Педагогикалық жоғары оқу орындары жұмыстарының құрылымы мен мазмұны
Институттарды басқару 1961 жылғы наурыздың 25-інде КСРО Министрлер
Кеңесі бекіткен КСРО Жоғары оқу орындары туралы ережеге сәйкес жүзеге
асырылады.
Педагогикалық жоғары оқу орындарының басшысы ректор, оны htХалыққа білім
беру министрлігі тағайындайды немесе институттың Ғылыми кеңесінің жалпы
жиналысында жасырын дауыспен сайланады. Ол институттағы бүкіл жолға қоюға
тікелей жауап береді. Жоғары оқу орнының оқу-әдістеме, ғылыми-зерттеу және
әкімшілік-шаруашылық қызметтеріне проректорлар басшылық етеді.
Институттың негізгі құрылымдық бөлімшесі кафедра. Оның меңгерушісін -
профессордан немесе доценттен институт кеңесінде жабық дауыспен бес жылға
сайлайды. Кафедра бір немесе бірнеше шектес ғылыми пәндерден ғылыми-
әдістемелік және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүзеге асырады.
Мамандық профилі бойынша ұқсас кафедралар (жалпы институттық
кафедралардан басқасы) факультетке бірігіп, оны декан басқарады. Деканды
жетекші пәннің мамандарынан жабық дауыспен сайлайды. Ол факультеттегі оқу,
тәрбие және ғылыми жұмыстарға жалпы басшылық етеді. Деканның студенттерді
курстан курсқа көшіруге, мемелекеттік емтихан тапсыруға жіберуге, қоғамдық
комиссияның ұсынысы бойынша стипендия тағайындауға правосы бар.
Жоғары оқу орнындағы партия ұйымына осындағы әкімшілік қызметті баұылау
правосы берілген. Студент жастардың авангарды — комсомол ұйымы. Ол —
студенттерді мамандыққа даярлауда және коммунистік тәрбие беруде партия
ұйымының тірегі және сенімді көмекшісі. Комсомолецтер біздің қоғамымыздың
жаңарту үдерісіне және демократиялануына белсенді және саналы түрде қатысу
үшін социализмнің саяси мәдениетін іс жүзінде меңгеруі тиіс. Комсомол —
азаматтық ерлік пен саяси кемелділік мектебі, адамды социалистік принциптер
негізінде қалыптастыру мектебі. Ал оның мақсаты біздің мұраттарымызға адал
жеке адам тәрбиелеу. Бүгін таңда комсомол қайта кұрудың гвардиясы болуға
тиіс .
Жоғары оқу орындары жүйесінде өзін-өзі басқаруда кәсіподақ ұйымы маңызды
орын алады. Оның қызметі студенттерге көмектесуге, олардың оқуын, еңбегін,
тұрмысы мен демалысын жақсартуға арналған.
1937 жылдан бастап жоғары оқу орындарында мына
дай лауазымдар белгіленген: профессор (әдетте, ғылым докторы), доцент
(әдетте, ғылым кандидаты), аға оқытушы, ассистент, кабинет меңгерушісі, аға
лаборант, оқу мастері, лаборант.
Институтта совет болады, оның құрамына ректор, проректорлар, декандар,
жетекші профессорлар мен доценттер, қоғамдық ұйым өкілдері мен студенттер,
сондай-ақ халық шаруашылығы мен мәдениеттің тиісті салалары енеді.
Оқу жоспарының негізінде программа жасалып, онда оқу пәндерінің мазмұны
мен оқыту логикасы айқындалады. Оку жоспары — бұл мемлекеттік документ,
онда оқу пәндерінің құрамы, бірізділігі және оларды оқу жылына қарай оқыту
тәртібі белгіленеді.
Педагогика институттары программалық материалдарды оқыту тәртібін
өзгертуге, оқу жылы бойынша ыңғайлап ауыстыруға, оқу сабағының әр түрлі
формасына қарай сағат саны мен арасалмағын өзгертуге, арнайы және
психологиялық-педагогикалық пәндерден қосымша информация беру үшін арнайы
курстарды, арнайы семинарларды және факультативтерді пайдалануға, бір
немесе екі мемлекеттік емтиханды дипломдық жұмыспен өзгертуге правосы бар.
Педагогикалық институттың оқу жоспарының құрылымында үш негізгі цикл
болады:
1. Қоғамдық ғылымдар: КПСС тарихы, маркстік-лениндік философия,
саяси экономия, ғылыми коммунизм.Сонымен қоса, оқу жоспарына ғылыми атеизм,
этика және эстетика енгізіледі. Оқу пәнінің бұл циклі совет мұғалімінің
кәсіптік мамандығының, мінез-құлқының жәнеқызметінің идеялық және
дүниетануын қалыптастырады.
2. Психологиялық-педагогикалық ғылымдар: мамандыққа кіріспе,
педагогика, тәрбие жұмысының методикасы, педагогика тарихы, жалпы
психология, жас ерекшелік және педагогикалық психология, мамандық түрі
бойынша пәнді оқыту методикасы. Психологиялық-педагогикалық пәндер
мұғалімнің педагогикалық қызметінің және кәсіптік шеберлігінің ғылыми
негіздерін айқындайды.
3. Арнайы ғылымдар — мамандық түрін айқындайды,— ол болашақта
ғылыми жоғары деңгейде оқытудың негізі.
Бақылау сұрақтары:
1. Жоғары оқу орындарына: институт, университет, академия ұғымдарына
түсінік беріңіз. Ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.
2. ЖОО ең жоғарғы органын атаңыз және түсінік беріңіз.
3. Кафедра дегенді қалай түсінесіз.
4. Факультет дегенді қалай ұғасыз.
5. Проректорлардың (вице-президенттердің) атқаратын қызметі неден
тұрады?
Жоғары оқу орындарында оқыту үдерісін ұйымдастыру жүйелері
4-лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарында оқу үдерісін жоспарлау
құжаттары.
1. Мемлекеттік міндетті білім стандарты.
2. Оқу жоспары.
Лекция мақсаты: Курстың пәні, оның мақсаты мен міндеттерін, дайындық
жүйесіндегі пәннің алатын орынын студенттерге ұғындыру
Лекция мәтіні:
Білім беру стандарты дегеніміз – білім алу құқын жүзеге асыру үшін аса
мәнді жағдай жасайтын және өзінің мазмұны жөнінен баланың да, білім
берушінің де құқына сай келетін құжат болып табылады.
ҚР “Білім беру” туралы Заңында (1992 ж. 18-қаңтар): “Білім беру – бұл
қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары
деңгейін және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру
мен оқытудың үздіксіз процесі”, - деп жазылған.
Жоғары оқу орындарындағы оқу-жоспарлау құжаттары
Университетте оқыту үдерісі - тек оқу сабақтары ғана емес, ол өзара
байланысқан аудиториялық сабақтар; студенттердің өзбетінше жұмыстары және
олардың қоғамдық еңбек іс-әрекеттері бөліктерін құрайды.
Оқу жылы Жоғары оқу орындарында (ЖОО) мектептердегі сияқты тоқсандарға
емес, жарты жылдық оқу семестрлеріне бөлінеді. Сонымен қатар, студенттердің
өз таңдаулары мен арнайы пәндер бойынша сабақтары да ұйымдастырылады.
Аудиториялық сабақтар құрамында, мектептерде көп қолданыла бермейтін,
лекция оқылады. Өзбетінше орындалатын жұмыстар мектеп оқушыларының үй
тапсырмаларының жаңа формалары ретінде-курстық жұмыс және жобалар, онан әрі
емтихан және дипломдық жұмыстарға жалғасады. Мұның бәрі студенттердің
шығармашылық қабілеттерін шыңдау бағытында жүргізілетін іс-шаралар болып
табылады. Сондықтанда ЖОО оқу үдерісі - оқытушылар мен студенттердің
шығармашылық қарым-қатынасы болып табылады.
Оқу үдерісі қатаң жоспарлау негізінде ұйымдастырылады. Жоспарлау бірнеше
деңгейде жүзеге асырылады. Мемлекеттік деңгейде жалпы міндетті білім беру
стандарттары арқылы жүзеге асырылады. Оларда мамандық біліктілігінің
сипаттамасына байланысты меңгеруге қажетті білім, біліктілік және дағдылар
назарға алынады.
Мысалы: 5В010200 шифрлы; Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2008 жылғы
23 қантарындағы №26 бұйрығымен бекітілген.
Аталған мамандық бойынша кәсіби білім беру бағдарламасының негізгі
мақсаты – бастауыш сынып педагогтарының мамандықтың маңызы мен ерекшелігін
жете түсінген, табиғи танымдық деңгейі ғылыми жүйеде негізделіп
қалыптасқан, мәдениеті жоғары, бастауышта оқу бойынша мамандықты жетік
игерген жеке тұлғаны даярлап шығару.
1. Стандарттың міндеті:
Бұл құжат Қазақстан Республикасы жоғары білім жөніндегі мемлекеттік
стандартының бір бөлігі болып табылады. Ол Бастауыш оқыту педагогикасы мен
әдістемесі мамандығы бойынша негізгі жоғары білімнің мемлекеттік
компонентік, түлектердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары:
1. Мамандыққа кіріспе пәніне кіріспе.
2. Курстың пәні.
3. Мақсаты мен міндеттері.
4. Курстың мазмұны.
5. Басқа пәндермен өзара байланысы.
Лекция мақсаты: Курстың пәні, оның мақсаты мен міндеттерін, дайындық
жүйесіндегі пәннің алатын орынын студенттерге ұғындыру
Лекция мәтіні: Ұстаздық ету - уақыт ұту емес, өзгенің бақытын аялау,
өзіңнің уақытыңды аямау. Бірақ бұған өкінбеу керек. Жер үстінде адам
тәрбиелеуден асқан абыройлы іс, ардақты жұмыс жоқ.
Шөлдеген жанға бір жұтым су берген адам жұмаққа барады дейді. Ал,
мұғалімнің жеткіншек ұрпаққа берген мол білімі, тәлім-тәрбиесі, үлкен
жүрегі, мейірімі уыстап жұтқызған өмір шәрбеті, тіршілік зәмзәмі. Сол
себепті де, ол туралы Бұл адам – Мұғалім, Ол – Ұстаз - деп бекер
айтпаса керек.
Әр істің өз ұстасы болады, ал әр ұстаның өз ұстазы болады, - деген сөз
Ұстаз деген даналық ұғымның мағынасының қаншалықты терең екенін, өз еңбегін
алдымен шәкіртіне, ата-анаға, халыққа арнаған және оны қоғам болып
мойындаған Адам өмірі білдіреді.
Бірінші курс студенттері, болашақ әріптестер! Сіздер осындай Ұлы тұлғаны
сомдайтын дүкенге келдіңіздер, педагог-ұстаз, маман дайындайтын жоғары оқу
орынын таңдадыңыздар. Ал педагог тек ұстаз, оқытушы немесе белгілі пән
мұғалімі ғана емес, ол оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырушы, басшы, білім
беру саласындағы мемлекеттік тұлға.
Мамандыққа кіріспе оқу пәні (құралы) – бірінші курстардың алғашқы
кәсіби - педагогикалық пәні. Мұнда жоғары оқу орыны құрылымы оның
ұйымдастырылуы, шығу тарихы, негізгі оқу-әдістемелік кешені компоненттері,
студенттің оқу үдерісіндегі іс-әрекеттері, тыныс-тіршіліктері т.с.с.
назарға алынады.
Жоғары оқу орындарында болашақ бастауын сынып мұғалімдерін даярлаудың
өзіндің ерекшеліктері бар. Ол негізінен даярлау мазмұнмен, әлістерімен,
ұйымдастыру формаларымен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы ҚР Президентінің 2004 жылғы 11-қазандағы
№1459 Жарлығымен бекітілген. Оның мазмұны төмендегідей мәселелерді
қамтыған:
1. Бағдарламаның паспорты (бағдарламаның атауы, әзірлеу үшін негіз,
әзірлеуші, мақсаты, міндеттері, қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру
көздері, күтілетін нәтижелер, іске асыру мерзімдері).
2. Кіріспе.
3. Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау (Мектепке дейінгі тәрбие мен
оқыту; Жалпы орта білім беру; Бастауыш және орта кәсіптік білім беру;
Жоғары білім беру; Жоғары оқу орнынан кейінгі білім; Педагог кадрларды
даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру; Білім беруді
ақпараттандыру; Білім беру сапасын бағалау).
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері.
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі (Мектепке
дейінгі тәрбие мен оқыту; Орта білім беру; Техникалық және кәсіптік білім
беру; Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру; Жоғары білім беру; Жоғары
оқу орнынан кейінгі білім беру; Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау
және олардың біліктілігін арттыру; Білім беруді ақпараттандыру; Білім беру
сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі).
6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері.
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер және оның индикаторы
(бірінші кезең (2005-2007); 2-кезең (2008-2010)).
ХХІ ғасырда білім мен ғылым саласында болып жатқан өзгерістер болашақ
мамандар даярлауда жоғары мектептің алдына жаңа міндеттер қойып отыр.
Осыған орай, болашақ маманның бүгінгі әлеуметтік білім беру кеңістігіне сай
білім алуы мен іскерлікті, жеке тұлғалық және кәсіби сапалық қасиеттерді
меңгеруі қоғамның негізгі талабы ретінде қарастырылуда. Ал, жоғары білімді
педагог маман ғана қоғам мен экономиканың, әлеуметтік және мәдени
өркендеуіне үлес қосатын ұрпақ тәрбиелей алады. Осы себепті, Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында:
Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру,
қарқыны ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді
дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономиканың
қажеттіліктерімен тығыз байланысы, білім беру және ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады - деп атап көрсетілген
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңы қоғамдық қатынастарды
реттеуді, сондай-ақ халыққа білім беру саласындағы мемлекеттің саясатты
анықтауды жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы азаматтарының білім
алуындағы конституциялық құқықтарды қамтамасыз етеді.
Білім туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319
Заңына сәйкес бекітілген (Егемен Қазақстан 2007 жылғы 15-тамыз № 254-256)
Ескерту. Заңның қолданысқа енгізілу тәртібін 68-баптан қарастырылған.
Осы Заң білім беру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, осы
саладағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін айқындайды және
Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасында
тұрақты тұратын шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың білім алуға
конституциялық құқығын қамтамасыз етуге бағытталады.
Мазмұны (12 тараудан, 68 баптан тұрады)
1-тарау. Жалпы ережелер (1-бап. Осы заңда пайдаланылатын негізгі
ұғымдар)
2-тарау. Білім беру жүйесін басқару
3-тарау. Білім беру жүйесі
4-тарау. Білім беру мазмұны
5-тарау. Білім беру қызметін ұйымдастыру
6-тарау. Білім беру қызметінің субъектілері
7-тарау. Педагог қызметкердің мәртебесі
8-тарау. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеу
9-тарау. Білім беру жүйесін қаржылық қамтамасыз ету
10-тарау. Білім беру саласындағы халықаралық қызмет
11-тарау. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасын
бұзғаны үшін жауаптылық
12-тарау. Қорытынды ережелер (68-бап. Осы заңның қолданысқа енгізілуі)
1. Осы Заң, 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 8-
баптың 2-тармағының екінші бөлігін, 52-баптың 6-тармағының екінші абзацын,
7-тармағы 1) тармақшасының екінші және бесінші абзацтарын, 8-тармағының 2),
3) тармақша-ларын және 53-баптың 3-тармағының 1), 3) тармақшаларын
қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн
өткеннен кейін қолданысқа енгізіледі.
2. Білім беру ұйымдарына осы Заң қолданысқа енгізілгенге дейін оқуға
түскен адамдар оқуға түскен кезде қолданыста болған білім беру
бағдарламалары бойынша оқуын бітіріп, оларға білім туралы белгіленген
үлгідегі құжат беріледі.
3. Білім туралы 1999 жылғы 7 маусымдағы Қазақстан Республикасы Заңының
(Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы 1999 ж., N 13, 429-құжат; N
23, 927-құжат; 2001 ж., N 13-14, 173-құжат; N 24, 338-құжат; 2004 ж., N 18,
111-құжат; N 23, 142-құжат; 2006 ж., N 1, 5-құжат; N 3, 22-құжат; N 12, 71-
құжат; N 15, 92-құжат; 2007 ж., N 2, 18-құжат; N 9, 67-құжат) күші жойылды
деп танылсын.
Қазақстан Республикасының Президенті деп көрсетілген.
Ұсынылып отырған Мамандыққа кіріспе пәнінің оқу-әдістемелік кешені
Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру академиясы, Қазақтың мемлекеттік
қыздар педагогикалық университеті және Абай атындағы Қазақ ұлттық
педагогикалық университеті әзірлеген 5В010200 - Бастауыш оқыту
педагогикасы мен әдістемесі мамандығының Мемлекеттік жалпыға міндетті
білім беру стандартына (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің 2008 жылдың 23-қаңтардағы №26 бұйрығымен бекітілген және
іске қосылған, ҚР МЖМБС 6.08.012-2009) сай түзілген.
Курстың негізгі мақсаты жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлау ерекшеліктері туралы жан-жақты түсінік беру.
Мамандыққа кіріспе курсы студенттерге ғылыми-теориялық негіздерін
айқындауға мүмкіндік беретін, төмендегі міндеттерді шешуді қарастырады:
- Қазақстан Республикасы Мемлекеттік білім беру жүйесінің 2005-2010ж.
даму бағдарламасының мәні мен маңызын;
- Қазақстан Республикасы Білім туралы заңының мәні мен әлеуметтік
мағынасын;
- бастауыш сынып мұғалімдері еңбегінің әлеуметтік құндылығын;
- бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың құрылымы мен мазмұнын;
- 5В010200 мамандығы студенттерінің негізгі оқу жұмыстарының (сабақтарының)
түрлерін;
- бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау жүйесіндегі педагогикалық практиканың
рөлін;
- студенттердің оқу еңбегінің мәдениетін және жұмыс қабілеттілігін;
- педагогтың кәсіби жеке тұлғалық сапасы мен оны жетілдірудің жолдарын;
- педагогикалық міндеттерді шешудегі мұғалімнің шығармашылығын;
- бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін құраушыларды.
Бұл курс типтік оқу жоспарындағы жалпы кәсіби және арнайы пәндер циклына
негізделеді.
5В010200 – Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының
мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіптік білім стандартына сәйкес
болашақ маман төмендегідей минимум білім, іскерлік пен дағдыны игеруі тиіс:
- нарықтық экономиканың даму жағдайында еңбек рыногының мамандарға
қоятын талабын;
- әлеуметтік-бағдарлық нарықтық экономиканың даму жағдайындағы бастауыш
сынып мұғалімдерінің сипаттамасын;
- кәсіби-педагогикалық дайындықтың мазмұнын және олардың даму жолдарын;
- ҚР мемлекеттік білім беру жүйесінің 2005-2010ж. даму бағдарламасының мәні
мен әлеуметтік құндылығын;
- оқыту-тәрбие іс-әрекетін ұйымдастыру жүйесін;
- нарықтық экономикалық жағдайда мұғалімнің кәсіптік деңгейін және
мұғалімнің әлеуметтік құндылығын;
- оқу орнының кәсіптік білім беру жүйесінде өз бетімен үздіксіз білім алуды
және өзін-өзі тәрбиелеу оқытушының қалыптасуындағы негізгі бағыттарын;
- қоғамның әлеуметтік-демократиялық дамуы жағдайындағы мұғалімнің тұлғасын.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін алғашқы педагогикалық мамандықпен
таныстыру және іскерліктермен қаруландыру болғандықтан, пән бойынша
теориялық мағлұматтар мен практикалық іс-әрекет негіздерін оқытатын
пәндермен оның ішінде: педагогиканың жалпы негіздері, тәрбие теориясы
пәндері бойынша алған білімдерге тіректенеді. Барлық педагогикалық және
психологиялық пәндермен өзара байланыста болады. Мәселен, педагогикалық
білімдерді түзетін пәндеп топтамасымен. Атап айтқанда, олар: жас ерекшелігі
педагогикасы, кәсіби педагогика (кәсіби салалық классификация бойынша),
көмекші педагогикалық пәндер, арнайы педагогика.
1. Жас ерекшеліктер классификациясы: мектепке дейінгі педагогика;
бастауыш мектеп педагогикасы; мектеп педагогикасы; орта арнаулы білім беру
педагогикасы; жоғары мектеп педагогикасы; үшінші жас шақ кезең
педагогикасы.
2. Кәсіби салалық классификациясы: өндірістік; әскери; инженерлік;
спорттық; мұражайлық; театрлық; музыкалық; еңбекпен түзеліс мекемелері
педагогикасы.
3. Көмекші педагогикалық пәндер: педагогика тарихы; этнопедагогика;
салыстырмалы педагогика; тәрбие философиясы; білімді әлеуметтендіру;
педагогикалық психология; әлеуметтік педагогика.
4. Арнайы педагогика: олигофренопедагогика; сурдопедагогика;
тифлопедагогика; логопедия.
Бақылау сұрақтары:
1. Мамандыққа кіріспе пәнінен оқыту қажет деп білесіз бе?
2. Оқу курстың пәнінің педагогика курсы пәнінен нендей айырмашылығы бар?
3. Пәнді оқытудың мақсаты мен міндеттерін түсінідіріңіз.
4. Курс мазмұныны қандай педагогикалық іс-әрекет аясын қамтиды?
5. Жекелеген басқа педагогикалық пәндермен өзара байланысын
түсіндіріңіздер.
Жоғары оқу орындарында оқу-тәрбие үдерістерін ұйымдастыру
2-лекция. Тақырыбы: Білім беру институттарының даму тарихы.
Жоспары:
1. Педагогика тарихына қысқаша шолу
2. Жоғары оқу орындарының пайда болу мен дамуына қысқаша шолу
3. Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындары
Лекция мақсаты: Оқу орындары мен педагогиканың, оның ішінде жоғары білім
беретін оқу орындарының пайда болу және даму тарихы жөніндегі қысқаша
мағлұматтарды студенттердің зерделеуін қамтамасыз ету.
Лекция мәтіні: Жоғары оқу орыны және оқу-тәрбие үдерісінің
ұйымдастырылуы.
Педагогика тарихына қысқаша шолу
Тәрбие адам қоғамында ғана болатын қоғамдық құбылыс, адамдардың саналы
әрекеті, алғашқы қоғамдағы еңбек пен материалдық өмір үдерісінде пайда
болды.
Еңбек үдерісінде, ересектермен күнделікті қарым-қатынас жасауда балалар
өмірге қажетті дағдылар мен еңбек әрекеттерін меңгерді, халықтың әдет-
ғұрпымен танысты. Алғашқы дәуірде балалар ортақ болды, өйткені жеке отбасы
болған жоқ.
Алғашқы қоғам тапсыз болды, сондықтан тәрбие де барлық адамдарға ортақ,
бірдей болды. Тәрбиені ең тәжірибелі адамдарға жүктеу, оның мазмұнының
өзгеріп, рулық қоғамда тәрбиенің қоғамдық еңбектің бір саласына айнала
бастағанын көрсетеді.
Алғашқы қоғам орнына құлдық қоғам пайда болды. Солтүстік Африкада
Египеттен бастап Оңтүстік Азияда Қытайға дейінгі ертедегі Шығыс жерінде
бірнеше құл иеленуші мемлекет пайда болды, ертедегі мәдениет дамыды,
алғашқы мемлекеттер құрылып, онда үстем таптың балалары тәрбиеленді.
Моральдық және саяси тәрбие беру мақсатымен ерлік және қажырлылық жөнінде
арнаулы әңгімелер жүргізілді.
Құл иеленушілердің 7 жасқа толған ер балалары мектепке оқуға алынды, қыз
балалар үйде тәрбиеленді. Африкада мектептерді жеке адамдар ашып, бұларды
оқытқаны үшін ақы алатын болды.
Ертедегі грек ғалымдары мен философтары – Платон және Аристотель
өздерінің еңбектерінде тәрбие мен оқыту туралы өте құнды пікірлер қалдырды.
Платон тәрбиені мемлекет тарапынан ұйымдастыру керек деп есептеді. Платон
мектепке дейінгі тәрбиенің қоғамдық болуын жақтады.
Ертедегі Грециядағы педагогиканың негізін салушы болып Сократ саналады.
Сократ өзінің оқушыларын диалог құрастыра білуге, логикалық тұрғыдан ойлай
білуге үйретті. Сократтың ең негізгі әдісі – оқытудың сұрақ- жауап жүйесі.
Сократтың оқушысы, философ Платон оқушыларға лекция оқи отырып, өзінің
жеке мектебін ашты. Бұл мектеп өз кезегінде платон академиясы деген атқа
ие болды. Академия сөзі мифтегі батыр Академаның құрметіне айтылған.
Платонның оқушысы, грек философы және ғалымы Аристотель өзінің лицей
(ликей) деп аталатын мектебін ашты. Ол философия, психология, физика,
биология, этика және педагогикадан трактаттар жазды. Оның негізгі әңгімесі
ең алдымен адамның жалпы мәдениеті туралы болды. Ол педагогикаға көптеген
өзгерістер, жаңалықтар енгізді. Атап айтқанда, жас ерекшелігіне қарай
жіктеу, тәрбиені мемлекеттің нығаюының негізгі құралы және мемлекеттің
түпкі мақсаты барлық адамдарға тәрбие беру және тәрбие беруді мемлекеттік
іс деп санады. Ол қоғамдық тәрбие мен отасындағы (семьядағы) тәрбиенің
өзара байланысты болуын жақтады.
Адамның туғаннан даму мүмкіндігі болады. Аристотель мынадай кезеңге
бөлді: 0-7; 7-14; 14-21. Ол тәрбиенің әр түрлі салаларының пайда болуын
жақтаған.
Ежелгі Рим педагогтарының ең көрнектісі Марк Квинтиллиан болды. Ол
Шешендікке тәрбиелеу туралы деген еңбектің авторы. Ол балалардың табиғи
нышандарын жоғары бағалады, тілін дамытуға ерекше мән берді.
Қайта өрлеу дәуірінде қала дамыды (XІX-XVІ ғасырларда) капиталисттік
өндіріс кәсібі дамыды, буржуазия табы пайда болды, дамыды.
XVІІ ҒАСЫР ПЕДАГОГИКАСЫ
XVІІ ғасырдың басында ерекше ғылым ретінде педагогика философиялық
ілімдер жүйесінен бөлініп шықты.
Ағылшын философы және жаратылыстанушы Ф.Бэкон 1623 жылы Ғылымның ұлғаюы
мен рөлі деген трактат жазды. Онда ол ғылымдарды шамалап жіктей отыра,
ғылымның жекеленген білімі ретінде педагогиканы атап өтті.
Осы кезеңдерде чехтың атақты көрнекті педагогы Ян Амос Коменский өзінің
Ұлы дидактика деген еңбегін жазды.
Ол балаларды адамгершілікке тәрбиелеуге аса көңіл бөле отырып, Ана
мектебі деген кітабында отбасы тәрбиесі жайлы өз көзқарасын білдіреді.
Чехтың атақты педагогы, гуманист - ойшылы, философы осы күнге дейін
өзінің өзектілігі мен маңыздылығын жоймаған педагогикалық жүйенің негізін
қалады. Оның Ұлы дидактика еңбегі Коменскийдің педагогикалық жүйесін
толық және дәлелді түрде баяндаған шығарма болды. Ол өмірге пайдалы, іске
қажетті білімдерді оқытуды талап етті, сондықтан: мектептің мақсаты –
ақылды адамды тәрбиелеу, бұл мақсатқа жетудің бірден бір жолы – жас
жеткіншектерге тәрбие және білім беру – деп, көрсетті.
Оның ойынша адам тек тәрбие арқылы ғана адам болады.
Сонымен бірге ол өзінің Ұлы дидактикасында төрт дидактикалық
сұрақтарға жауап берді:
1. Қалай жақсы оқып, тәуір оқуға болады.
2. Оқыту мен оқудың жеңілдігі.
3. Оқыту мен оқудың негізділігі.
4. Тез оқытудың ережесі мен тәсілдері.
Мұнымен қоса оқыту ісіне қойылатын басты-басты дидактикалық талаптарды
атап көрсетті:
1. Оқытуға қолайлы уақытты таңдау;
2. Оқушыларды сабақ оқытуға ынталандыру;
3. Материалды біртіндеп күрделендіру;
4. Анық пайда келтіретін нәрсені ғана оқыту;
5. Саналы түрде меңгеретін нәрседен басқаны жаттатпау;
6. Бала табиғатын ескеріп отыру;
7. Материалды меңгерту үшін мүмкіндігінше, сыртқы сезімдерді де
қатыстырып отыру.
Коменский Ұлы дидактикасында жаңа дидактикалық принциптерді анықтады.
Олар оқудың көрнекілігі, саналы оқу, оқудың жүйелі болуы, сатылы оқу,
оқудың оқушы шамасына сай болуы, оқудың негізді болуы.
Дидактиканың жүйелі және бірізділік принципіне байланысты Коменский
оқытудың “жақыннан алысқа”, “белгіліден белгісізге”, “нақтылыдан
абстрактылыға”, “жеңілден ауырға” қарай көшіп отыратын негізгі ережесін
құрды.
Коменский батыл түрде педагогикаға жаңа бағыт, жаңа жол сала білді,
сондықтан да ол “тәрбиенің Галилейі” деген әділ атаққа ие болды.
XVІІІ ғасырдағы Ресейдегі мектеп пен педагогика
XVІІІ ғасырда Ресей экономикалық дамуда елеулі табыстарға ие болды,
өнеркәсіп, әсіресе, металлургия өндірісі дамыды.
Мектептің және педагогиканың дамуында ағарту ісі жөніндегі реформалардың
мәні өте зор болды. Ескі славян алфавитінің орнына жеңілдетілген
баспасөздің, ғылыми әдебиеттің пайда болуы, басқа тілден ғылыми еңбектердің
аударылуы, ғылымдар Академиясының құрылуы.
Ресей мәдениетінің дамуында алғашқы діни емес мектептердің ашылуының
мәні өте зор болды. Алғашқы жаңа типті оқу орны 1701 жылы І Петр Москвада
ашқан математика және навигация ғылымдарының мектебі болды. Бұл Европадағы
өмірге қажетті білім беретін алғашқы реалдық училище еді.
Осы ғасырдың бас кезінде жалпы дәрежелі білім беретін мемлекеттік
мектептер ашу ісі қолға алынды. 1718 жылы 42 есеп мектептері ашылды. Бұл
мектептерде оқу-жазуға үйретумен қатар, арифметика оқытылды, алгебра,
геометриядан алғашқы мәліметтер берілді.
Орыс грамматикасының жасалуы және Ресейде әдеби тілдің қалыптасуы
Ломоносовтың есімімен тікелей байланысты. Физикадан орыс тілінде алғаш
лекция оқығанда, өзінің ғылыми еңбектерін орыс тіліндежазған алғашқы
академик Ломоносов болды. 1758 жылдан бастап университет пен гимназияға
басшылық етті. Ол гимназияның оқу жоспарын жасады, университеттің оқу
тәртібін, оқыту принциптерін бекітті.
XІХ ғасырдың бірінші жартысындағы педагогика
XІX ғасырдың бірінші жартысында Россияның ішкі өмірінде капитализмнің
дамуына байланысты крепостнойлық құрылыстың іру үдерісі күшейе берді. Соның
нәтижесінде таптық қайшылықтар шиеленісті. Шаруалар қозғалысы өріс алды,
дворян революционерлері – декабристер, онан кейін интеллигенция бас
көтерді.
1802 жылы Халық ағарту министрлігі құрылды. Бұл министрлік ғылым,
әдебиет, баспасөз, ағарту және тәрбие ісін басқарды.
1803 жылы Халық ағарту министрлігі Халық ағарту ісінің бастапқы
ережелерін жариялады.
Жоғары оқу орындары - халық шаруашылығын, ғылым мен мәдениеттің түрлі
салалары үшін жоғары білімді мамандар, ғылыми және педагогтік мамандар
даярлау ісін жетілдіруге бағытталған ғылыми жұмыстар жүргізетін, жоғары
және арнаулы орта білім беретін мектеп оқытушыларын даярлайтын, өндірістен
қол үзбей еңбек ететін мамандардың білім деңгейін жетілдіретін оқу орыны.
Жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісінің құрылымы және ұйымдастырылу
формалары - мақсаттық бағыттағы құрылған оқытушы мен студенттер арасындағы
қарым-қатынасқа негізделген білім беру мен тәрбие үдерісі.
Жоғары оқу орындарында оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру.
Жоғары білім беру мектебі, дүниежүзілік білім беру тәрбие жүйесі
ретінде, көптеген ғасырлық тарихи даму жолын басып өтті.
Дүниежүзінде жоғары оқу орнының құрылу тарихы мен дамуы жөнінде
төмендегідей деректерді мысалыға келтіруге болады.
Алғашқы жоғары оқу орыны Ежелгі Грецияда құрылған. Біздің дәуірімізге
дейінгі ІV ғасырда Платон Афинге жақын жерде, Академге арналған,
философиялық, кейін келе Академия деген атқа ие болған мектеп ашты.
Академия бірнеше мыңдаған жылдар бойында өмір сүрді және 529 жылы жабылды.
Аристотель Афинадағы Аиоллона Ликейский храмында басқа оқу орынын - Ликей
ашты. Ликейде негізінен философияны, физиканы, математиканы және табиғат
жөніндегі басқа да ғылымдар оқытылды. Оны қазіргі лицейдің шыққан тегі
деуге болады.
Эллин дәуірінде (308-246 б.ғ.д.) Птоломей Мусеум (латынша Museum-
Музаларға арналған орын) құрды. Лекциялық сабақ формасында онда ғылым
негіздеріне - математика, астрономия, жаратылыстану, медицина және тарих
оқытылды.
Онда, Мусеумда Архимед, Евклид, Эратосфендер дәріс берді. Мусеум кітап
қорын және басқа да мәдени құндылықтарды сақтауда маңызы зор болды. Қазіргі
күнгі мұражайлар сол Мусеумнің тарихи жалғасы десек болады. Жоғары оқу
орындарының басқаша нұсқасы ежелгі Грекияда философиялық мектеп пен
Эфебийлер (әскери-спорттық бағыттағы оқу-тәрбие орыны) болды.
425 жылы Константинопольде жоғары мектеп-Аудиториум (латынша audіre -
тыңдау) ашылды. Ислам өмірінде Бағдатта (850 жылы) Даналық үйлерінің пайда
болуы білім берудегі айтарлық оқиға болды.
Даналық үйлерінде ірі ғалымдар мен олардың шәкірттері бас қосатын болды.
Олар пікір талас, әдеби шығармаларды оқу және талдау, философиялық және
ғылыми шығармалар мен трактаттар, қол жазбалар дайындады, сонымен бірге
лекция оқыды. ХІ-ХІІІ ғасырларда Бағдатта жаңа оқу орындары медресе пайда
болды. Медресе ислам дүниесіне барынша таратылды, Ең әйгілісі - Бағдатта
1067 жылы ашылған Низамейн Медресесі. Мұнда діни де, ағартушылық та білім
берілді. Шығыстағы университет типіндегі мектептердің пайда болуы (лекция
залдарымен, бай кітапханаларымен, ғылыми мектебімен, басқару жүйесімен)
ортағасырлық Еуропа университеттерінің дамуына негізін болды, Ислам
дүниесінде білім беру жүйесі, әсіресе, арабтардың Европадағы білім беру
үдерісінің дамуына маңызды әсері болды.
Европада XІ ғасырдың соңы, XІІ ғасырдың басында бірқатар кафедралық және
монастырлық мектептер ірі оқу орындарына айналады, одан әрі университеттер
деген атқа ие болады. Мысалы, Құдай сөзі Сорбонни мектептерінің медициналық
және заң мектептерімен бірігуі негізінде Париж университеті (1200ж.) пайда
болды. Нақ осылай жүйеде Неапольде (1224ж.), Оксфордта (1206ж.), Кембриджде
(1231ж,), Лиссабонда (1290ж.) университеттер құрылды. Европада
университеттер жүйесі қарқынды дами бастады. Мысалы, XІІІ ғасырда 19
университет болса, XІV ғасырда олардың саны 44-ке жетті.
Алғашқы университеттер мәдениеттің, ғылымның және білім берудің
қалыптасуына игі әсер еткен ойшылдардың Ф.Бэкон, Я.Тус, А.Данте, Дж.Уинкли,
Н.Коперник есімдерімен тығыз байланысты.
Алғашқы университеттер көшпелі, жылжымалы, ұлттық және демократиялық
сипат алды. Соғыс немесе эпидемия жағдайында университеттің басқа қалаға,
тіпті басқа елге көшірілуіне мүмкіндік берілді. Ал халықаралық студенттер
мен оқытушылар ұлттық жерлестіктерге (ұлт, әріптестер) біріктірілді.
Мысалы, Париж университетінде 4-ке жуық жерлестік: француздар,
пикардиялықтар, ағылшындар және германиялықтар болса, ал Болон
университетінде 17 жерлестік.
XІІІ ғасырдың екінші жартысында университеттерде факультеттер мен
колледждер пайда болды. Факультеттер алғашында - бакалавр (3-7 жыл
профессор жетекшілігінде табысты оқығандар), кейін магистр, доктор немесе
миценат ғылыми дәрежесін беретін болды. Жерлестіктер университет тағдырын
бірлесе отырып, оның басшысы, ректорды тағайындап отырды. Ректор міндеті
бір жылға жүктелді. Құзырлы түрде университет белгілі факультеттер мен
жерлестіктер билігінде болды. Десек те, мұндай жағдай XV ғ. соңында
өзгеріске ұшырап, факультеттер мен жерлестіктер өз ықпалын жоя бастады.
Билік үкімет ықпалына берілді.
Ең алғашқы университеттер бар болғаны бірнеше факультеттерді құрады.
Олардың мамандануы ұдайы жетілдіріліп отырды.
Университеттер идеясы оның атынан Unіversіtas латын тілінен аударғанда
жиынтық - белгілі болып тұр.
Университеттердің пайда болу кезеңінде-ақ жиынтыққа әр түрлі мағына
беріле бастады. Бірінші кезекте ұйымдастырушылық бағытына қарай бағаланды,
шын мәнінде олар бірнеше жоғары оқу орындарының бірігуінен келіп шыққан
болатын. Ертеде университет (Alma Mater) ғылыми білім, білім беру көзі
болды. Оның негізгі мақсаты, бар білімді, рухани және мәдени құндылықтарды,
адами іс-әрекеттердің жоғары үлгілерін уағыздау тарату ғана емес, сонымен
қатар, мәдениетті қайта жаңғырту мақсатында қоғамды дамыту болды, Осының
нәтижесінде шын мәнінде университеттерде өмірді, дүниені, космосты, адамды
ұғыну перспективасының көкжиегі кеңи түсті.
Университет тыңдаушыларына қоғамның жоғарғы санатына енетін ғалымдар,
мемлекет және қоғам кайраткерлері әмбебап білім беруге ұмтылды. Сонымен
қатар, жиынтық мағынасына университеттік білім беруді ұйымдастыру
принциптеріде енді. Бірінші кезекте, бұл принцип үздіксіз ғылыми
шығармашалықты қамтамасыз ету: танымдық үдерістердің, ғылыми негіздері мен
әдістерімен, студенттерді қаруландырып зерттеу жұмыстарына араластыру еді.
Мұндағы басты принцип: университет беретін ғылыми білім толықтығын;
оқытушылық және оқыту үдерісінде шығармашылық еркіндігі, университет
оқушылар мен ғалымдарды өздері дайындай отырып толықтыру еді. Аталған
принциптер барлық университетте орын алады. Университеттің өзін-өзі
басқаруы мен еркіндігі ғылымдағы жетістіктері тарихи өзгерістерге ұшырады
деуге болады.
Университет беретін білімнің жетістігін қалай түсінуге болады? Ғылымның
өркендеуі бүкіл дүние жүзіндегі ғылыми саланың өзара тығыз байланысы
ынтымақтастығының нәтижесі деп түсінген жөн. Университеттегі ғылымның
толыққандылығы, бір жағынан, болашақ маманның көзқарасын қалыптастырып,
екіншіден, жеке білім салаларын дамытуға негіз жасау. Ғылымның өркендеуі
университет курстарының мазмұндарының кеңеюімен, теориялық дамудағы
ғылымның қолданбалы және тәжірибелік бағыттарының оқу пәндерінің ғылыми
негізі болуында.
Университет жағдайында ғылымның толықтылығы гуманитарлық және
жаратылыстану ғылымдарының: табиғат, адам және қоғам жөніндегі білімдер мен
жалпы білім және арнайы мамандық шеңберінде терең теориялық білімдер арқылы
сипатталады.
Университетте зерттеу және дәріс беру бірлігі шеңберінде оқытушылардың
еркіндігі қалай жүзеге асады? Университеттік курс, оқу немесе ғылыми курс
бола ала ма? – деген сұрақтарға жеке университет тәжірибесі жауап береді.
Кейбір университеттерде профессор пән бойынша Дәріс емес ашық түрде
өзінің ғьлыми көзқарастары жайлы баяндайды. Осыған орай, студент тек оқып
қана, қоймай, ғылыми іс-әрекеттермен де шұғылданады, айналысады.
Нәтижесінде ғылыми-оқу курстары саны ғылыми бағыттарға тікелей байланысты
жасалынады. Сонымен қатар, әрбір профессор өзінің таңдаған стилді және
дәріс беру әдісі оның шығармашылығы сипатында орын алады. Десекте, ғылыми
іс-әрекет әр кезде түрлі теориялық және ғылыми дамудағы ойлардың бағыты
бойынша жүйелі білімді керек ететіндіктен, қазіргі заманғы университеттерде
оқыту еркіндігімен, әртүрлі ғылыми бағдарламаларды пәндік және мамандыққа
байланысты дәрістерді оқыту қолға алынған. Университеттегі дәріс берудің
еркіндігі жөнінде дүние жүзі ғалымдары арасында, әр түрлі пікірлер орын
алып келеді. Дүние жүзіндегі университеттердің басты идеясы қоғамды
дамытуға бағытталған университетте ғылыми және интеллектуалдық орталыққа
айналуы тиіс деп біледі.
ХХІ - ХХ ғасырларда жоғары білімге талдау жасау өзекті мәселелерінің
бірі болып табылады. Жоғары білім беру орта ғасырда кеңінен құлаш жайды.
1530 жылы құрылған жоғары оқу орнының 62-сі әлі күнге дейін жұмыс істеп
келеді. Олардың қатарында Европадағы базалық оқу орны болып табылатын Париж
университеті (ХІІ ғасыр) және қазіргі кездегі Сорбонна университеті.
Университеттердің жұмыс мазмұнына қарай әртүрлі моделдері болды, бірінде
студенттер басқарса, екінші бірінде оқытушылар басқарып, автономиялық
қағидалар ұсынылды.
Орта ғасырда Германияда құрылған университеттің маңызы зор болды. Онда
алғаш рет оның құрылымдық бөлігі ретінде аспирантура мен докторантура
алынды, яғни ең алғаш рет оқыту мен білім берудің бөлігі ретінде
аспирантура мен докторантура алынды, яғни ең алғаш рет оқыту мен ғылыми
жұмыс біріктіріліп, негізгі, маңызды функциясына айналды.
АҚШ-та жоғары білім беру қарқынды дамыды, себебі оған Конгресстің
тікелей көмегі мен ықпалы болды (жер бөлу, әлеуметтік және қаржы мәселелері
т.б.).
ІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Европа елдері мен АҚШ-та жоғары
білім беру жүйесінің даму деңгейлері әртүрлі болды.
Ұлыбританияда ХІХ ғасырдың аяғында 23 млн. Адамға 4 университеттен
болса, 3 млн. адамы бар Огайо штатында 37 жоғары білім беру мекемелері
болды.
1910 жылы АҚШ-та 1000 университет пен колледж болды, онда 300 000
студент білім алды.
1900 жылдары аналитиктердің, яғни сарапшылардың таңдауы бойынша, АҚШ
орта білім алғандардың барлығына жоғары білім беруге дайын болған.
1980 жылдардың басында Батыс Европа мен АҚШ-та жалпы жоғары білім беру
құрылымына жүргізілген реформалар аяқталып, жаңа реформалар толқыны
басталды. Дж.Буш өзінің жаңа концепциясын: Америка - 2000: білім берудің
стратегиясы - деп атады.
Жоғары мектеп реформасының нәтижесінде 1960-1970 жылдары өзара тәжірибе
алмасу, жоғары білім беруді жетілдіру арқылы әлемдік сапалық стандарттарға
қол жеткізді.
Қазақстан, Ресей және т.б. ТМД елдері мен орталық, Шығыс Европа
елдеріндегі жоғары білім беру жүйесінде реформа 1980 жылдардың аяғында жаңа
экономикалық-әлеуметтік, қаржылық күйзеліс пен саяси тұрақсыздық жағдайына
тура келді.
Бүкіл әлем бойынша АҚШ студенттері саны жағынан бірінші орында, атап
айтқанда 14 млн., оның ішінде 1,7 млн. магистр, философия докторы, мұнда әр
жылы 350 мың магистр, 40 мың философия докторын дайындаған.
ФРГ-де 243 жоғары мектеп, онда 1,5 млн. Студент білім алады. Сонымен
бірге 121 академиялық оқу орындары, яғни университеттер, технологиялық және
педагогикалық институттар мен академиялық емес, яғни жоғары кәсіптік
мектептерде 306 мың студент білім алуда.
Францияда 300 жоғары мектеп, оның ішінде 70 университет, 169 инженерлік
мектеп, 77 коммерциялық және басқару мектептері, 5 католиктік университет,
жалпы студенттердің саны 1 млн. Білім беру үшін циклда жүреді:
І жалпы ғылыми даярлық – 2 жыл.
ІІ тереңдетілген жалпы ғылыми және техникалық даярлық.
ІІІ мэтриз дипломы беріледі, яғни жоғары мамандандырылған кәсіби
даярлық. Толық мемлекеттік қаржыландыру негізінде мектеп және жоғары мектеп
оқытушыларын даярлау мерзімі – 4-5 жыл.
Жапон елінде ХVІІІ-ХІХ ғасырларда оқыту, білім беру ісіне баса назар
аударылды. Ерлердің тең жартысы, ал әйелдердің 15%-і білім алды. 1872 жылы
конфуцийлік принцип негізінде жасалған алғашқы білім туралы заң қабылданды.
Бастауыш мектептерде мораль оқыту ең бірінші орында тұрды.
ХХ ғ. 50-60-жылдары 25-34 жас аралығында білім алушыларының деңгейі
жағынан Жапония Европаның дамыған елдерін басып озды, тек АҚШ-тан қалып
қойды.
Қазіргі кезде 12 жылдық білм, оның ішінде міндетті түрде 9 жылдық,
кейінгі үш жыл орта мектептің екінші баспалдағы болып саналатын білім
жүйесі жұмыс жасауда.
Жоғары оқу орындарында Қоршаған орта және Адам, Өркениет пен Адам,
Табиғатты жан-жақты танып білу сияқты қосымша пәндер оқытылды.
Ресейде жоғары мектеп, жоғары білім беру ХІХ ғасырдың ІІ жартысында
қалыптасты.
1917 жылы 12 университет болды, онда 33,6 мың студент оқыды (Москва,
Киев, Петербург университеттері).
Кеңестер одағында жоғары мектеп педагогикасының мәселелеріне назар
аудару ХХғ. 20-жылдары жалпы мектеп құрылымына өзгерістер енгізумен бірге
басталды.
Жоғары мектептің ғылыми-теориялық негіздерін қалауға көрнекті кеңес
ғалымдары, жоғары мектепте ұстаздық еткен Д.И.Менделеев, К.А.Тимирязев,
Н.Е.Зелинский, С.А.Жуковский және т.б. белсенділікпен атсалысты.
Жоғары мектептің әдістемелік-ұйымдастыру мәселелерімен 1934 жылдары
И.Г.Автухов, И.Т.Огородников және И.А.Хайттар шұғылдана отырып, Жоғары
мектеп пен орта мектептегі жұмысты ұйымдастыру мен әдістері атты еңбек
жазды.
Кейінгі жылдардағы көптеген жұмыстар жоғары мектепте лекция оқудың
әдістемесіне, одан әрі жоғары мектеп дидактикасына арналды. Солардың бірі
1959 жылы С.И.Зиновевтің Советтік жоғары мектептегі лекция мен 1968 жылы
жазған Советтік жоғары мектептегі оқу үдерісі деген кітаптары болды.
Жоғарғы мектеп педагогикасы мәселесімен 1960 жылы Ресейдің ғалымдары
Архангельский С.И., Зиновьев С.И., Талызина Н.Ф., Бабанский Ю.К.,
Петровский А.В. және т.б. шұғылдана бастады.
ХХғ. 70-жылдары педагогика ғылымының жаңа саласы – жоғары мектеп
педагогикасының мәселелеріне ерекше көңіл бөліне бастады. Осы мәселелер
төңірегінде көптеген мақалалар жарық көрді. Солардың қатарына
С.И.Архангельскийдің 1974 жылы Мәскеуден шыққан Жоғары мектепте оқытудың
теориясынан лекциялар, 1980 жылы жазған Жоғары мектептегі оқу үдерісі,
оның негізгі заңдылықтары мен әдістері және т.б. осы жоғары мектепт
проблемаларына еңбектер жарық көрді.
Жоғары мектеп педагогикасы - жалпы педагогика ғылымының жастарға тәрбие,
білім берудің заңдылықтарын зерттеумен айналысатын бөлім.
Негізгі зерттелетін мәселесі төрт бағыттан тұрады.
Жоғары Мектеп Педагогикасының теориялық негіздері.
Жоғары Мектеп Педагогикасының теориялық негіздерін қалыптастыру.
Жоғары мектепте оқыту мәселелері.
Ғылыми зерттеу жұмыстары.
Бақылау сұрақтары:
1. XVІІ ғасыр педагогикасының мазмұндық сипаты.
2. XVІІІ ғасырдағы Ресейдегі мектеп пен педагогикасының мазмұндық
сипаттамасы.
3. Жоғары оқу орындары алғашқы кезде қандай едерде пайда болды? Олардың
сипатты ерекшеліктері неде?
4. Қазіргі таңдағы жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарын ашу қалай
жүзеге асырылуы тиіс?
3-лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарына сипаттама.
Жоспары:
1. Жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарының сипаттары.
2. Жоғары оқу орындарының құрылымы
Лекция мақсаты: Жоғары оқу орындарының түрлері мен олардағы мазмұндық
ерекшеліктер және олардың құрылымы жөніндегі мағлұматтар беру
Лекция мәтіні: Қазақстан Республикасында жоғары білім берудің жолы мына
бағытта жүзеге асырылады: институт, унверситет, академия,
Институт - латын тілінен аударғанда орнату, белгілеу, құру, түзу деген
мағыналарды береді. Сондықтан да, институттың басты бағыты, экономикалық,
саяси, құқықтық, рухани, коғамдық өмірді сипаттайтын әлеуметтік және
қоғамдық карым-қатынастар мен адамдардың мінез-құлық, әлеуметтік өмір сүру
ережелері болып табылады.
Университет – ғылым негіздерін құрайтын пәндердің жиынтығы көрініс
табатын, құрамында бірнеше факультеттері бар оқу-ғылыми жоғары оқу орыны.
Академия - ғылыми, оқу және көркем өнер сипатындағы ғылыми мекеме.
ҚР Білім туралы заңында төмендегідей анықтамалар берілген:
1) адъюнктура - әскери оқу орындарында жоғары білікті ғылыми-педагогтік
кадрлар даярлау нысаны;
2) академия - мамандықтардың бір-екі топтары бойынша жоғары және жоғары
оқу орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске
асыратын, ғылыми-зерттеу қызметін және педагогтік қызметті, кадрлардың
біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды жүзеге асыратын оқу орны;
25) институт - мамандықтардың бір-екі топтары бойынша жоғары білім
берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын, ғылыми және педагогтік
қызметті, кадрлардың біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды жүзеге
асыратын оқу орны;
34) клиникалық база - жоғары оқу орнының немесе денсаулық сақтау
ұйымының жергілікті денсаулық сақтау ұйымдарының базасында жұмыс істейтін,
материалдық-техникалық базасының жоғары деңгейі болатын, ұйымдық-
әдістемелік, оқу, емдеу-диагностикалық және ғылыми-зерттеу жұмысының
қазіргі заманғы әдістері негізінде дәрігерлерді, ғылыми кадрларды даярлауды
және қайта даярлауды жүзеге асыратын және медициналық көмектің барлық
түрлерін көрсететін клиникасы;
54) университет - мамандықтың үш және одан да асатын тобы бойынша
(медициналық университет - екі және одан да көп) жоғары және жоғары оқу
орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын,
ғылыми және педагогтік қызметті, кадрлардың біліктілігін арттыруды және
қайта даярлауды жүзеге асыратын және өз қызметі саласында жетекші ғылыми
және әдістемелік орталық болып табылатын оқу орны;
Жоғары білім беру жүйесінде университет, ірі ғылыми-оқу орталығы ретінде
республикамызда - барлық жоғары білім беру салаларына ықпал етуші ғылыми
және мәдени маңызы бар жетекші ролге ие. Университет - көп факультетті жүйе
болып табылатын жоғары оқу орыны. Сол себепті, онда гуманитарлық,
жаратылыстану ғылыми, физика-математикалық, инженерлік-техникалық және
ауылшаруашылық мамандықтары біріктіріледі.
Ғылымдағы және практикадағы алдыңғы қатарлы ғылыми жетістіктер, қандай
да формада болсын тез арада университеттің оқу үдерісінде орын табады.
Университет құрамына факультеттер, кафедралар және проблемалық
зертханалар, салалар бойынша ғылыми-зерттеу институттары енеді.
Факультет - белгілі бір жүйелі мамандықтар бойынша, ғылыми пәндер
шеңберін оқытатын жоғары оқу орнының бөлігі.
Кафедра - өзара тығыз байланысты ғылыми пәндер негізінде оқытушы-
профессорлар және ғылыми қызметкерлер бірлестігі.
Университеттің жалпы басшылығын ректор (президент) жүргізеді.
Ректор (президент) - университет және бірнеше басқа да оқу мекемелерінің
жетекшісі.
Проректор (вице-президент) - ректордың орынбасары (оқу-істері жөніндегі,
тәрбие жұмыстары бойынша, ғылыми істер жөніндегі, әлеуметтік-экономикалық
мәселелер бойынша және шаруашылық-әкімшілік жұмыстары бойынша).
Декан - латынша басқарушы - жоғары оқу орындарындағы факультеттің
жетекшісі. Декан университет оқу-істері жөніндегі және тәрбие істері
жөніндегі проректорларының (вице-президенттердің) ұсынысымен, ректор
бұйрығымен бекітіледі. Декан жоғары оқу орынының (факультет) Кеңесінде
профессорлармен, тәжірибесі мол доценттерден жабық дауыспен 3-5 жылға
сайланады.
Декан-факультет Кеңесінің төрағасы, ол факультеттегі оқу-тәрбие және
ғылыми жұмыстардың мазмұны мен сапасы үшін жауапты.
1-сурет Жоғары оқу құрылымы
2-сурет Оқу үдерісін басқару құрылымы
Педагогикалық жоғары оқу орындары жұмыстарының құрылымы мен мазмұны
Институттарды басқару 1961 жылғы наурыздың 25-інде КСРО Министрлер
Кеңесі бекіткен КСРО Жоғары оқу орындары туралы ережеге сәйкес жүзеге
асырылады.
Педагогикалық жоғары оқу орындарының басшысы ректор, оны htХалыққа білім
беру министрлігі тағайындайды немесе институттың Ғылыми кеңесінің жалпы
жиналысында жасырын дауыспен сайланады. Ол институттағы бүкіл жолға қоюға
тікелей жауап береді. Жоғары оқу орнының оқу-әдістеме, ғылыми-зерттеу және
әкімшілік-шаруашылық қызметтеріне проректорлар басшылық етеді.
Институттың негізгі құрылымдық бөлімшесі кафедра. Оның меңгерушісін -
профессордан немесе доценттен институт кеңесінде жабық дауыспен бес жылға
сайлайды. Кафедра бір немесе бірнеше шектес ғылыми пәндерден ғылыми-
әдістемелік және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүзеге асырады.
Мамандық профилі бойынша ұқсас кафедралар (жалпы институттық
кафедралардан басқасы) факультетке бірігіп, оны декан басқарады. Деканды
жетекші пәннің мамандарынан жабық дауыспен сайлайды. Ол факультеттегі оқу,
тәрбие және ғылыми жұмыстарға жалпы басшылық етеді. Деканның студенттерді
курстан курсқа көшіруге, мемелекеттік емтихан тапсыруға жіберуге, қоғамдық
комиссияның ұсынысы бойынша стипендия тағайындауға правосы бар.
Жоғары оқу орнындағы партия ұйымына осындағы әкімшілік қызметті баұылау
правосы берілген. Студент жастардың авангарды — комсомол ұйымы. Ол —
студенттерді мамандыққа даярлауда және коммунистік тәрбие беруде партия
ұйымының тірегі және сенімді көмекшісі. Комсомолецтер біздің қоғамымыздың
жаңарту үдерісіне және демократиялануына белсенді және саналы түрде қатысу
үшін социализмнің саяси мәдениетін іс жүзінде меңгеруі тиіс. Комсомол —
азаматтық ерлік пен саяси кемелділік мектебі, адамды социалистік принциптер
негізінде қалыптастыру мектебі. Ал оның мақсаты біздің мұраттарымызға адал
жеке адам тәрбиелеу. Бүгін таңда комсомол қайта кұрудың гвардиясы болуға
тиіс .
Жоғары оқу орындары жүйесінде өзін-өзі басқаруда кәсіподақ ұйымы маңызды
орын алады. Оның қызметі студенттерге көмектесуге, олардың оқуын, еңбегін,
тұрмысы мен демалысын жақсартуға арналған.
1937 жылдан бастап жоғары оқу орындарында мына
дай лауазымдар белгіленген: профессор (әдетте, ғылым докторы), доцент
(әдетте, ғылым кандидаты), аға оқытушы, ассистент, кабинет меңгерушісі, аға
лаборант, оқу мастері, лаборант.
Институтта совет болады, оның құрамына ректор, проректорлар, декандар,
жетекші профессорлар мен доценттер, қоғамдық ұйым өкілдері мен студенттер,
сондай-ақ халық шаруашылығы мен мәдениеттің тиісті салалары енеді.
Оқу жоспарының негізінде программа жасалып, онда оқу пәндерінің мазмұны
мен оқыту логикасы айқындалады. Оку жоспары — бұл мемлекеттік документ,
онда оқу пәндерінің құрамы, бірізділігі және оларды оқу жылына қарай оқыту
тәртібі белгіленеді.
Педагогика институттары программалық материалдарды оқыту тәртібін
өзгертуге, оқу жылы бойынша ыңғайлап ауыстыруға, оқу сабағының әр түрлі
формасына қарай сағат саны мен арасалмағын өзгертуге, арнайы және
психологиялық-педагогикалық пәндерден қосымша информация беру үшін арнайы
курстарды, арнайы семинарларды және факультативтерді пайдалануға, бір
немесе екі мемлекеттік емтиханды дипломдық жұмыспен өзгертуге правосы бар.
Педагогикалық институттың оқу жоспарының құрылымында үш негізгі цикл
болады:
1. Қоғамдық ғылымдар: КПСС тарихы, маркстік-лениндік философия,
саяси экономия, ғылыми коммунизм.Сонымен қоса, оқу жоспарына ғылыми атеизм,
этика және эстетика енгізіледі. Оқу пәнінің бұл циклі совет мұғалімінің
кәсіптік мамандығының, мінез-құлқының жәнеқызметінің идеялық және
дүниетануын қалыптастырады.
2. Психологиялық-педагогикалық ғылымдар: мамандыққа кіріспе,
педагогика, тәрбие жұмысының методикасы, педагогика тарихы, жалпы
психология, жас ерекшелік және педагогикалық психология, мамандық түрі
бойынша пәнді оқыту методикасы. Психологиялық-педагогикалық пәндер
мұғалімнің педагогикалық қызметінің және кәсіптік шеберлігінің ғылыми
негіздерін айқындайды.
3. Арнайы ғылымдар — мамандық түрін айқындайды,— ол болашақта
ғылыми жоғары деңгейде оқытудың негізі.
Бақылау сұрақтары:
1. Жоғары оқу орындарына: институт, университет, академия ұғымдарына
түсінік беріңіз. Ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.
2. ЖОО ең жоғарғы органын атаңыз және түсінік беріңіз.
3. Кафедра дегенді қалай түсінесіз.
4. Факультет дегенді қалай ұғасыз.
5. Проректорлардың (вице-президенттердің) атқаратын қызметі неден
тұрады?
Жоғары оқу орындарында оқыту үдерісін ұйымдастыру жүйелері
4-лекция. Тақырыбы: Жоғары оқу орындарында оқу үдерісін жоспарлау
құжаттары.
1. Мемлекеттік міндетті білім стандарты.
2. Оқу жоспары.
Лекция мақсаты: Курстың пәні, оның мақсаты мен міндеттерін, дайындық
жүйесіндегі пәннің алатын орынын студенттерге ұғындыру
Лекция мәтіні:
Білім беру стандарты дегеніміз – білім алу құқын жүзеге асыру үшін аса
мәнді жағдай жасайтын және өзінің мазмұны жөнінен баланың да, білім
берушінің де құқына сай келетін құжат болып табылады.
ҚР “Білім беру” туралы Заңында (1992 ж. 18-қаңтар): “Білім беру – бұл
қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары
деңгейін және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру
мен оқытудың үздіксіз процесі”, - деп жазылған.
Жоғары оқу орындарындағы оқу-жоспарлау құжаттары
Университетте оқыту үдерісі - тек оқу сабақтары ғана емес, ол өзара
байланысқан аудиториялық сабақтар; студенттердің өзбетінше жұмыстары және
олардың қоғамдық еңбек іс-әрекеттері бөліктерін құрайды.
Оқу жылы Жоғары оқу орындарында (ЖОО) мектептердегі сияқты тоқсандарға
емес, жарты жылдық оқу семестрлеріне бөлінеді. Сонымен қатар, студенттердің
өз таңдаулары мен арнайы пәндер бойынша сабақтары да ұйымдастырылады.
Аудиториялық сабақтар құрамында, мектептерде көп қолданыла бермейтін,
лекция оқылады. Өзбетінше орындалатын жұмыстар мектеп оқушыларының үй
тапсырмаларының жаңа формалары ретінде-курстық жұмыс және жобалар, онан әрі
емтихан және дипломдық жұмыстарға жалғасады. Мұның бәрі студенттердің
шығармашылық қабілеттерін шыңдау бағытында жүргізілетін іс-шаралар болып
табылады. Сондықтанда ЖОО оқу үдерісі - оқытушылар мен студенттердің
шығармашылық қарым-қатынасы болып табылады.
Оқу үдерісі қатаң жоспарлау негізінде ұйымдастырылады. Жоспарлау бірнеше
деңгейде жүзеге асырылады. Мемлекеттік деңгейде жалпы міндетті білім беру
стандарттары арқылы жүзеге асырылады. Оларда мамандық біліктілігінің
сипаттамасына байланысты меңгеруге қажетті білім, біліктілік және дағдылар
назарға алынады.
Мысалы: 5В010200 шифрлы; Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2008 жылғы
23 қантарындағы №26 бұйрығымен бекітілген.
Аталған мамандық бойынша кәсіби білім беру бағдарламасының негізгі
мақсаты – бастауыш сынып педагогтарының мамандықтың маңызы мен ерекшелігін
жете түсінген, табиғи танымдық деңгейі ғылыми жүйеде негізделіп
қалыптасқан, мәдениеті жоғары, бастауышта оқу бойынша мамандықты жетік
игерген жеке тұлғаны даярлап шығару.
1. Стандарттың міндеті:
Бұл құжат Қазақстан Республикасы жоғары білім жөніндегі мемлекеттік
стандартының бір бөлігі болып табылады. Ол Бастауыш оқыту педагогикасы мен
әдістемесі мамандығы бойынша негізгі жоғары білімнің мемлекеттік
компонентік, түлектердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz