Терминдер қазіргі кезеңдегі діндегі эволюция

1.Анимизм- ( лат. рух, жан) табиғаттағы барлық заттың жаны бар деп санайтын сенім.
2.Магия-(сиқыр) Жаратылыстан тыс күштердің жәрдемімен белгілі бір мақсатқа жету немесе бір нәрсені жүзеге асыру үшін істелінетінәрекет. Магия белгілі бір тәсіл, белгілі бір қағидаларды қажет ететін және сиқыршылар іске асыратын тәжірибелік өнер. Магия табиғатан тыс күштерді бір нәрсеге мәжбүрлей алады және оларды кез-келген мақсаттарына пайдаланады. Магияның артынан ілескен өзіндік жамағаты жоқ. Кейбір тұстарында болмаса, жалпы, дінге қарсы. Дін мен магия екеуі екі бөлек дүние. Адам баласы дінде Құдайға құлшылық етеді, ал магияда табиғаттан тыс жатқан күштерді өз мақсатына пайдалануға тырысады. Діннің негізі – кішіпейілділік, қауіпсіздік. Ал магияның мақсаты өз дәрежесін өсіруге талпынады. Дінде өзіне тән жамағаттары бар. Ал магияда уақытша пайдаланушылар бар, мақсаттарына жетісімен магияны пайдаланушылар тарап кетеді.Соған қарамастан, дін мен магия алғашқы қауым адамдары арасында қатар өмір сүріп келеді. Бұған керісінше мәдниетті қоғамдарда сиқыр білімге айналған, алхимия, химия, астрология, астрономия болған.
3.Шаман-Бұл сөздің шығу тегі жайында әр түрлі көзқарастар бар. Бір зерттеушілер бұл сөз тунгусша «шаман» сөзінен шыққан деп айтса, келесі бір зерттеуші ғалымдар мұның «рухтар қолдаған адам» мағынасына келетін санскритшедегі «срамана»-сөзінен немесе «есі ауысқан адам» деген ұғымды білдіретін Орал-Алтай тіл тобына жататын сөзден шыққанын алға тартады.
Алғашқы қауым тайпаларында діни рәсім-жоралғылармен айналысатын пірәдарлар мен сиқыршы емшілерден басқа, ұзақ уақыт өзін есінен тандыруға қабілетті адамдарды «шаман» деп атаған.
4.Ұлы Тәңірі- Барлық алғашқы қауымдық тайпаларда жаратушы бір тәңір, яғни ұлы болмыс сенімі бар. Алайда түсініктері әр қилы. Бұл Ұлы Тәңірі өз үкімін жүргізіп отырады немесе өзінен төменгі дәрежедегі рухтар мен тәңірлерді басқарады. Ол табиғат күштерін бағындырады, ең жоғарыда тұрады, тілмен суреттеп, түсіндіру мүмкін емес. Адамдарды және барлық нәрсені жаратады. Ұлы тәңірі немесе Жоғарғы Рух – көк аспанның ең биік нүктесінен мына әлемге үкімін жүргізіп отыратын ұлы болмыс. Төменгі дәрежелі рухтар мен тәңірлерді олар аса жақын тұтты, шынайы берілді. Ұлы тәңірге тек үлкен апаттарға ұрынған кезде дұға жасап жалбарынады.
5.Теософия - Құдай даналығы ретінде, Құдай туралы жоғарғы ілім есебінде және Құдайдың істеген әрекеттерінің жасырын мағынасының барлығын, оны тек сезім, сергектену арқылы ғана білуге болатындығы туралы түсінген болатын ілім дейді. «Теософиялык қоғамның» негізін салушы Е.П.Блаватскаяның есімімен байланысты. Е.П.Блаватская еңбектерінде шығыс діндерінің «қүпия даналығын» ашьп, оны адамзатқа үсынды. «Күнәсі ашылған Изада» кітабында Е.П.Блаватская «нағыз теософия» бүл философиялык және діни жүйелердің ішкі кұпиясының мәні деген түйін жасады. Келесі бір кұпия ілімдерге жататындар.