Өлім жазасының проблемалары (қолдау және қарсы)

Жоспар
Кіріспе

1 Өлім жазасының проблемалары (қолдау және қарсы)
2 Өмірлік бас бостандығынан айырылу Өлім жазасының альтернативі (баламасы) ретінде

Өлім жазасын сақтап қалу немесе алып тастау жөніндегі пікір–талас ХVIII ғасырдың өзінде-ақ басталған. Бұл тақырыпқа жүздеген авторлар қарсы көз қарастарын білдіріп, өз пікірлерін айтқан. Өлім жазасын тез жоюды жақтаушылардың негізгі дәлелдерінің бірі, бұл жазаны ескертудің мәні жоқ.
Өлім жазасын алып тастауды дәлелдері көрсеткендей, біреулері қылмысты арам ниетпен күтпеген жағдайда өзіне қандай қауіп төнетіндігін, нәтижесінде әшкере болатындығын ойлап үлгермей жатып –ақ жасаса, басқалары есітерінен айрылғанаша ішіп, мас күйінде өз іс-әрекеттеріне жауап бере алмайтын жағдайда қаншама әшкере болатындығын және өзін қандай жаза күтіп тұрғандығын сезбей жасайды. Үшінші біреулері өзінің ептілігіне, тапқырлығына сеніп, жазаланбаймын деп ойласа, төртінші біреулері құқық тәртібі мекемелерінің өз ісіне салғытр қарайтындығына сенеді.
Атап көрсеткендей жағдайлар, шын мәнінде, жоғары жаза бермеуге ықпал етіп, іс жүзіне асыру пікіріменкелісуге негіз болады. Бірақ, бұл тек өлім жазасына жатама?
Өйткені, жазаның басқа түрлеріне мұның ықпал ететіндігін әдебиеттерде басқа ешкім пікір айтпаған. Мысалы, айып салу, бас бостандығынан айыру, түзету жұмыстары. Төменгі дәрежедегі жалпы ескерту туралы тезис жазаның басқа түріне алмастырылуына ықпал ететіндігін айтады, соның бірі-өлім жазасы. Осы немесе басқа да жазаның алдын ала әсер етуі тек қана өзге жазалармен салыстыру арқылы анықталады.
Бұл үшін осындай ықпал етуін айқындайтын факторды белгілеу қажет.
Субъективті сипаттағы факторға қарасақ осы немесе өзге де адамның жетілген жетілмегенін, әсерленгіштігі мен ерік-жігерін байқаймыз. Әлеуметтік- адамгершілік жағынан өзіне қарамай салғырттанып кеткен, өзін-өзі тексеріп, бақылай білмейтін адамға жаза қауіпін сезіндіру мүмкін емес. Мұндай адамдарды қылмыс жасаудан тек қатаң жаза қауіпі ғана тоқтата алады.
Тәжірибе көрсеткендей, жанжалдасқан жағдайда адам өлтіретіндер дәл осындай адамдар. Сондықтан бұларға қатысты жаза туралы айтар болсақ, ол – ең қатаң жаза - өлім жазасы. Жазаның тағы да бірнеше түрін көрсетуге болады.
Егер қылмыскер, жазасының ашылмайтындығына сенсе, ол жазадан қорықпайды, соның ішінде, өлім жазасынан. Өлім жазасының алынып тасталуына байланысты онда енді үміт емес, заңға негізделген сенім пайда болады. Сонымен қатар, қылмыскер құқық тәртібі органдарының жұмысына салғырт қарайтындығынан үміттенеді.
Адам өлімінен гөрі полициялар болмайтын майда ұрлықтын бетін ашуда белсенділік танытады. Онан әрі, қылмыс зардабының бетін ашудың маңызы зор: егер қылмыстың ауырлығы шағын немесе орташа болса, полицияға барлық уақытта хабарлай бермейді, ал адам өлімі туралы жиі мәлімдейді, әсіресе, бірнеше адамның өлімі туралы.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Өлім жазасының проблемалары (қолдау және қарсы)

Өлім жазасын сақтап қалу немесе алып тастау жөніндегі пікір–талас ХVIII
ғасырдың өзінде-ақ басталған. Бұл тақырыпқа жүздеген авторлар қарсы көз
қарастарын білдіріп, өз пікірлерін айтқан. Өлім жазасын тез жоюды
жақтаушылардың негізгі дәлелдерінің бірі, бұл жазаны ескертудің мәні жоқ.
Өлім жазасын алып тастауды дәлелдері көрсеткендей, біреулері қылмысты арам
ниетпен күтпеген жағдайда өзіне қандай қауіп төнетіндігін, нәтижесінде
әшкере болатындығын ойлап үлгермей жатып –ақ жасаса, басқалары есітерінен
айрылғанаша ішіп, мас күйінде өз іс-әрекеттеріне жауап бере алмайтын
жағдайда қаншама әшкере болатындығын және өзін қандай жаза күтіп
тұрғандығын сезбей жасайды. Үшінші біреулері өзінің ептілігіне,
тапқырлығына сеніп, жазаланбаймын деп ойласа, төртінші біреулері құқық
тәртібі мекемелерінің өз ісіне салғытр қарайтындығына сенеді.
Атап көрсеткендей жағдайлар, шын мәнінде, жоғары жаза бермеуге ықпал етіп,
іс жүзіне асыру пікіріменкелісуге негіз болады. Бірақ, бұл тек өлім
жазасына жатама?
Өйткені, жазаның басқа түрлеріне мұның ықпал ететіндігін әдебиеттерде басқа
ешкім пікір айтпаған. Мысалы, айып салу, бас бостандығынан айыру, түзету
жұмыстары. Төменгі дәрежедегі жалпы ескерту туралы тезис жазаның басқа
түріне алмастырылуына ықпал ететіндігін айтады, соның бірі-өлім жазасы. Осы
немесе басқа да жазаның алдын ала әсер етуі тек қана өзге жазалармен
салыстыру арқылы анықталады.
Бұл үшін осындай ықпал етуін айқындайтын факторды белгілеу қажет.
Субъективті сипаттағы факторға қарасақ осы немесе өзге де адамның жетілген
жетілмегенін, әсерленгіштігі мен ерік-жігерін байқаймыз. Әлеуметтік-
адамгершілік жағынан өзіне қарамай салғырттанып кеткен, өзін-өзі тексеріп,
бақылай білмейтін адамға жаза қауіпін сезіндіру мүмкін емес. Мұндай
адамдарды қылмыс жасаудан тек қатаң жаза қауіпі ғана тоқтата алады.
Тәжірибе көрсеткендей, жанжалдасқан жағдайда адам өлтіретіндер дәл осындай
адамдар. Сондықтан бұларға қатысты жаза туралы айтар болсақ, ол – ең қатаң
жаза - өлім жазасы. Жазаның тағы да бірнеше түрін көрсетуге болады.
Егер қылмыскер, жазасының ашылмайтындығына сенсе, ол жазадан қорықпайды,
соның ішінде, өлім жазасынан. Өлім жазасының алынып тасталуына байланысты
онда енді үміт емес, заңға негізделген сенім пайда болады. Сонымен қатар,
қылмыскер құқық тәртібі органдарының жұмысына салғырт қарайтындығынан
үміттенеді.
Адам өлімінен гөрі полициялар болмайтын майда ұрлықтын бетін ашуда
белсенділік танытады. Онан әрі, қылмыс зардабының бетін ашудың маңызы зор:
егер қылмыстың ауырлығы шағын немесе орташа болса, полицияға барлық уақытта
хабарлай бермейді, ал адам өлімі туралы жиі мәлімдейді, әсіресе, бірнеше
адамның өлімі туралы.
Адам өлтіру жазасы бойынша әшкереленетін қылмыс қылмыстық басқа түрлерінен
әлдеқайда көп деп айтуға болады (мұны әр қылмыскер түсінеді). Ал, өлім
жазаы тек қана адам өлтіргені үшін тағайындалуы мүмкін.
Екінші фактор жетістік үшін жасалған қылмыста ашу маңыздылығымен
анықталады.
Адам өлтірудің өте көп себептерін атауға болады: бұл – пайдакүнемдік,
қанағатсыздық, қарақшылық шабуыл жасағанда өмірінен айырылу, мұрагерлік
мақсатта адам өлтіру, кәсіпкеліктегі бәсекелесінен құтылу т.б. осындай
себептермен жеке тұлғаларға қарсы басқа да қылмыстар жасалуы мүмкін. Одан
әрі әшкерелеу жағдайына байланыста тағайындалған жаза туралы айтуға болады.
Өлім жазасы – мелінше қатаң жазалау қуаты. Өмір – адамның ең құнды байлығы.
Өлім алдындағы қорқыныш – қылмыскер үшін ең маңызды бөгет. Оның үстіне,
жойылған өмірдің орны толмайды.
Төртінші фактор қарастырылған барлық факторлардың ара қатынасы болып
табылады.
Көп жағдайда қылмыскер жан-жақты ойластырылып жасалған ауыр қылмысының
бетін толық ашпайды. Егер қылмыскердің қандай да бір өте маңызды мүддесі
болса, ол өзінің өмірін қиып жіберуге барады. Егер қылмыскер жасаған жазам
әшкереленбейді деп ойласа, оның үстіне, бір нәрсеге мүдделі болса, ең қатаң
жазалайтын жазаны жасауға барады. Егер ашылу мүмкіншілігі зор болса, онда
ол айрықша ауыр қылмыс дасауға барады, егер тек қана қылмыс шешіміне өте
құштар болса, егер олай болмаса, салыстырғанда тіпті жеңіл жаза беретін
тәуекелді іске бармайды.
(Қысқа мерзімге бас бостандығынан айыру). Бірақ ешкім бас бостандығынан
айыруды алып тастауды ұсынбайды. өлім жазасын алып тастауды жақтаушылар
өлім жазасын қолданбайтын елдерде қылмыс көрсеткіші оны қолдайтын елдерге
қарағанда төмен екенін айтады. Бұл елдер өлім жазасын текке алып тастамаған
болар. Оларда өлім жазасын сақтап қалған елдерге қарағанда қылмыстық жағдай
қиын болар. Өлім жазаы проблемаларын зерттеу жұмыстарының бірінде өлім
жазасы діни ағымдарға байланыты қатерлі үрей сезімі мен құқықты тәртіпті
сыйлауға мәжбүрлейді. Бұл жайында В. А. Жуковский нақтырақ айтқан: Өлім –
қатаң шындықтың өкілі ретінде Алланың әмірімен белгіленген жаза. Өлім
жазасы - өзінің қанжарымен немезидке үрей тудырушы сияқты, опат болу үрейі
сияқты, қылмыскердің ізіне түске елес сияқты, өзінің көзге көрібей
қатысатындығы қорқынышты, ол туралы ойлау көп жауыздық істерден сақтайды.
Депутат В. Киселваның көзқарасынан цитат келтірсек: Қанша айтсақ та, өлім
жазасы қылмыстың жай-күйіне әсер етпейді, мұның мұндай емес екеніне
көздеріңізді жеткізгім келеді. Бұл күшті тыйым салатын фактор, ал өмірлік
бас бостандығынан айырумен сіз көп қорқыта алмайсыз .
Н. Безбородова ( Халық өкіметі тобы ): Қашып құтылмас шындық бар.
Бүгінгі күні қоғамдық сананың деңгейі – елдің әлеуметтік – экономикалық
дамуы – қылмыс деңгейі өсуі апаттық жағдайға алып баратынын ескерсек,
көптеген сайлаушылардын тілектерін ескерсек, мұндай заң жобасына (моратори)
бүгінгі күні ертерек (асығыстық болады) .
Өлім жазасын алып тастауды жақтаушылардың келесі дәлелі сот қателігінің
нәтижесіне байланысты үкім шығарылған адамның мүмкіндігі. Шынында да,
мұндай қателік жіберілсе, өлімге үкім шығарылып орындалғаннан кейін, оны
түзетуге болмайды.
Бұл дәлелдеме көңіліме қонғандықтан, мынаны аьап өткім келеді, әдебиеттерде
сот екі жағдайда қате жіберетіндігін мәлімдейді, біріншісі жазықсыз адамның
атылғандығы (Михасевич), екіншісі белгіліЧикатило ісіне қатысты. Олар
жасаған қылмыстың (өлім) бірі басқа адамға жүктелген, ол өлім жазасына
кесіліп, атылған. Бұл эпизод олардың жетінші рет жасаған қылмыстық ісі
екенін ескереген жөн. Қосымша тексеруден кейін қалған алты өлтіру ісінің
солардың қолымен жасалған анықталды.
Сот жіберген қателігінен қашып құтыла алмайтын жағдайда және шығарылған
үкім орындалғанда өмірге өмірге қарсы айрықша ауыр қылмыс жасаған
жазаланбаған адаммен салыстырғанда кегі аз болып табылады.
Әрине, мемлекет өзіне байланысты барлық жағдайды жасап, ендігі жолы мұндай
қылмыты тіпті болдырмауға күш салады.
Депутат Ю.Рысбеков (Ресей Демократиялық сайлауы): ... өлім жазасына кесу
бекерлік, себебі қылмыскерді өлтіргенмен құрбан болған адамды қайтарып ала
алмайсың, құрбан болған адамдардың шеккен азабын алып тастай алмайсың.
Өлім жазасын алып тастауды жақтаушылардың дәлелдеріне қарсы мынаны атап
көрсетуге болады: барлық ортада адамдар қызметінде қате жіберіледі, бірақ
бұл одан бас тартудың негізі болмайды. Мысалы, науқастың өліміне себепші
болатын дәрігерлік қателіктер, сондай-ақ үйлер қирап, қирандылардың астында
қалып ондлаған адамның өліп кетуіне себепші болатын құрылысшылар мен
сәулетшілердің қателіктері. Мұндай істердің қатарын жалғастырып айта беруге
болады, бірақ мұнан осы секілді қызметтерден бас тартсын деген
қорытындышықпайды.
Сондай-ақ, сот қателіктерді жазаның басқа түрлерін тағайындағанда да
жіберіліп жатады. Мұндай қателіктерді түзету мүмкіндіктері де шектеулі.
Кешірім берген күнде де негізсіз бостандығынан негізсіз 5 немесе 10 жыл
айырылып, жазын өтегендер, тіпті материалдық тәркілеуге байланысты
адамдардың бүлінген өмірлерін түзете алмайсың.
От жіберген қателіктер проблемасы өлім жазасын алып тасау қажет деген
шешімге келмеуі керек, есесіне істі мұқият тексеріп және істің жай-күйін
қайта тексеру қажет, әсіресе, өлім жазасына үкім шығаратын кезде.
Өлім жазасынсақтап қалуды жақтаушылар қоғам үшін өлім жазасына
кесілгендердің қауіпті екенін түсінеді. Оны қауіптен сақтау үшін өлім
жазасыменқатар өмірлік ба бостандығынан айыруды қолданады. Сондай-ақ,
олардың аластатылып, қылмыс жасауына жол бермейді. Бірақ, егер сот
қателігін болжаса, мұндай айыпталушының тұтқыннан қашуы мүмкін (сондай-ақ
жақында осы секілді оқиға болды. Мысалы. Бутырск түрмелерінен өмірлік бас
бостандығынан айырылған қамаудағы үш қылмыскер қашқан) немесе психикасы
ауытқыған болып сылтауратып, сонан соң психиатрлық диспансерге ауыстырылуға
жол табады, ал ол жерден қашып кету өте қолайлы т.б.
Өлім жазасын алып татауды жақтаушылардың келеі дәлелі- жазаның бұл түрі тым
қате жаза деп түсінеді. Бұл жазаны тек Алла ғана алып тастай алады. Бір
адамның келесі бір адамды өмірінен айыруға құқығы жоқ. Адам өмірінің
құндылығы туралы тезике талас тудыруға болмайды. Жәбірленушінің де өмірі
өзіне құнды, бірақ бұл кісі өлтірушіні қысылдырмайды.
Б.Н. Чичерин ХХ ғасырдың басында-ақ былай деп жазған: Адамның өмірі
қаншалықты құнды болса, оны жойғаны үшін берілертін жаза да жоғары болуы
керек . Сондай-ақ, М.Н.Гернет былай деп жазады: жәбірленушіні өлтіру
қорқынышынан өлім жазасы алдындағы қорқыныш әлдеқайда асып түседі. Өлім
жазасы жағдайындағы физикалық азап шегумен өлімді күту алдындағы психикалық
азапты салыстыруға келмейді (бауырлары, жақын туыстарынан айырылу) . Бұл
дәлел кісі өлтірушінің бойнда жанашырлық сезімін тудыруы екіталай, өйткекні
азап шегуге өзін мәжбүрлеген өзі өлтірілген адам мен өлтіруші кісінің
шеккен азабын саралай отырып, біз оларды біреуінің жазықсыз құрбан жан
екенін, ал екіншісінің қылмыкер екенін ұмытпауымыз керек. Құрбан болған жан
мен қылмыскердің шеккен азабын бір таразыға қойып өлшеу екіталай. Әрине, өз
тағдырының шешімін ұзақ күту қосымша азап шегуіне мәжбүрлейді.
Өлім жазасын қолдануға қарсылардың тағы бір дәлелі- адам өмірінің
құндылықтарына тиісті нұсқаулар беру. Соның ішінде ең арам ниетті қылмыскер
де адамдық тұлға деп табылады. Өлім жазасы оның адамдық өмірін
құнсыздандырады және адамдық абыройы мен беделін түсіреді. Өлім ждазасын
сақтауды жақтаушылардың көзқарасын өлім жазасын алып тастауды
жақтаушылармен қарсы қойып көрсек, соңғысы: қылмыскерлер осыншама
жексұрын да пасық қылмыс жасап, адамдар арасында өмір сүру құқығынан
айырылады. Өлім жазасы- бұл әлеуметтік құбыжықты жою -деп айтады. Ішкі
Істер Басқармасының бөлім бастығының орынбасары Сергей Владимирович Назаров
өз сұхбатында: Адам өлтірген кісі- қауіпті. Өлтіру- бұл адам өмірінің
шегі. Егер адам осы шектен басып өтсе, онда оның миында бір нәрсенің
бүлінгені. Ол оданада әрі адам өлтіруін жалғастыра береді. Әрине, бір рет
қылмыс жасаумен шектелетіндер де болады. Бірақ, бұл сирек кездеседі.
Чикатило тарихын ұмытпадыңыздар ма ?. Егер бірінші ұсталғанында түрмеге
жабылғанда, құрбан болған жандардың жартысы дерлік тірі қалған
болар еді. Былай айтқанда- 54 өлік
Чикатило тәрізді қылмыскерлер қоғамнан оқшауланса да адамдарды көрмейді де,
олардың өмір сүруге құқылы екенін мойндамайды да. Әрине, мұндай құбыжық
бірең-сараң ғана кездеседі, бірақ олар біздің қоғамымызда бар, өлім жазасы
соларға лайық жалғыз-ақ жаза. Егер бұл жазаны алып тастаса, мұндай
құбыжықтардың қатары көбеймей ма?
Өлім жазасын алып тастауды жақтаушылар өлім жазасы маңызы бойынша жаза
шарасы болып табылмайды, оны қолдану жазалаудың кей мақсаттарына
жеткізбейді. РФ 43- бабының 2- бөліміне сәйкес жазалау мақсатының бірі-
қылмыскерді түзету. Өлім жазасын орындауға үкім шығарумен бұл мақсатқа жете
алмайды. Мақсатқа жетудің басқа жолы әлеуметтік әділеттілікті қалпына
келтіру- мемлекет тарапынан қылмыскердің кегін алмастыру.
Депутат В.Борщев (Алма фракциясы): Өлім жазасы- жаза болып саналмайды.
Бұл кек бір сәттік құн. Өмір бойы түрмеге жабу- бұл нағыз жаза. Өлім
жазасын алып тастау қылмыстық жағдайды өзгертпейді.
Өлім жазасында жазаның кей мақсаттарына жетпейтіні ақиқат, оны жазаның бір
түрі деп қарастыруға кедергі келтірмейді. 1996 жылы ҚРҚК-де өлім жазасы
біреудің өміріне қастық жасайтын ауыр қылмыс жазалау шарасына енгізілген.
Егер өлім жазасы мемлекет тарапынан кек алу деп айтсақ, өлім жазасын жүзеге
асыруда ізгілік әдістерін қолданады, қылмыскер өлімнің құрбаны болған
жанның және оның туыстарының шеккен азабын басынан өткізбейді. Біз өлім
жазасын – кек алу емес, әділ жаза деп ойлаймыз. Егер жазаның бұл түріне
түзету енгізетін болса, өмірлік бас бостандығынан айру бұл мақсатқа жеткізе
ме?
20, 25, 30 жылға бас бостандығынан немесе өмір бойы бас бостандығынан
айыруды айтып жатқа нкезде түзету мақсаты туралы сөз етудің орны да жоқ.
Депутат Н.Харитонов (Аграрлық депутаттық топ) былай дейді: Егер біз
мораторий үшін дауыс берсек, жұртты тергеушіні, қорғаушыны, прокурорды
күтпей – ақ тергеусіз, сотсыз үкім шығаруға итермелейміз .
Әркімнің көзқарасы әр түрлі, бірақ өлім жазасын алып тастауға қарсылардың
саны көбірек. Ресей Федерациясы өлім жазасын алып тастауға дайын емес,
тіпті бұл проблеманың экономикалық құбылысын алғанда байқауға болады. Өлім
жазасын тағайындауға немесе алып тастауға мораторий жариялауы өмірлік бас
бостандығынан айыруды тағайындау өмірге қарсы жасалған ауыр қылмыс ретінде
негізгі жазаның бір түрі болып жаза тағайындалады.
Сонымен қатар, қосымша қаржыландыруды талап етеді. Соңында қосымша қаражат
ауыртпалығы салық төлеушілерге жүктеледі. Заңды заң деп танитын азамат
қылмысерге өмір төлеуіне келісер ме екен ?
Осылай, тағы бір проблема туралы әңгіме қозғасақ болады: өмірлі бас
бостандығынан айырылған айыпталушыларға психологиялық ықпал жасау. Оларда
маған бәрін істеуге болады деген сезім пайда болмай ма екен? Ең қатаң жаза
шарасы оларға қолданылып қойған, оған ықпал ететін тергеусіз, сотсыз билік
шығару құралы ендігі жерде жоқ. Егер қылмыскер түрме камерасында бірге
отырған адамды өлтірсе, сот өмірлік бас бостандығынан айырылған қылмыскерге
қандай жаза тағайндауы мүмкін? Біз екінші рет өмірлік бас бостандығынан
айыру жазасын қайта беру мәнсіз деп ойлаймын. Бұл – түрмеден шартты түрде
тезірек шығуға болмайтын жалғыз жол. Сондай-ақ 25 жылдан жазасын өтеп
болған соң, олшартты ерте шығуды қаламаса, онда заңмен реттелген
жазаланбаған мүмкіндігі туады. Мұндай жағдайда алдын ала жаңа қылмыс
жасау мақсатына жетпейді.
Жалпы, өлім жазасын алып тастау қажет пе?

Өмірлік бас бостандығынан айырылу Өлім жазасының альтернативі
(баламасы) ретінде

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.