Оралхан Бөкей повестеріндегі автор-кейіпкер мәселесі

Жоспар
Кіріспе

1 Оралханның қазақ әдебиетіне салып кеткен өзіндік дара жолы
2 Автор творчествасындағы негізгі бір күрделі желі

Өзіндік өрнегі бар, өзгеше жазу мәнері бар , есімі елге кеңінен танылған ерекше талант иесі - Оралхан Бөкей. Оралхан туралы біршама зерттеулерді саралай келсек , ондағы пікірлердің тоғысатын жері-Оралхан шығармаларында ешкімге ұқсамайтын өзінше сөз саптамасы , асқақ мінезі, алғыр зерде-зейіні бар екенін аңғарамыз. Оралхан шығармалары туралы өз зерттеуінде сыншы , жазушы Тұрлыбек Мәмесейітов:
“Оралханның ой-сезіммен қатар өрген шығармалары бірде тұңғиық ойға жетелесе , бірде асқақтыққа ,өршілдікке тартып толғау тыныстары кең үнді болып шығатын . Олардан бірде романтикалық құштарлықты , бірде публицистік от-жалынды , бірде реалистік өткірлікті , енді бірде сағыныш – мұңға бөлейтін лирикалық әуенді аңғарамыз , ”- дейді. Шындығында біз оның шығармаларынан өмірге деген шексіз құштарлықты , шыншылдық пен өткірлікті анық байқауымызға болады.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Оралхан Бөкей повестеріндегі автор-кейіпкер мәселесі

Өзіндік өрнегі бар, өзгеше жазу мәнері бар , есімі елге
кеңінен танылған ерекше талант иесі - Оралхан Бөкей. Оралхан туралы
біршама зерттеулерді саралай келсек , ондағы пікірлердің тоғысатын жері-
Оралхан шығармаларында ешкімге ұқсамайтын өзінше сөз саптамасы , асқақ
мінезі, алғыр зерде-зейіні бар екенін аңғарамыз. Оралхан шығармалары
туралы өз зерттеуінде сыншы , жазушы Тұрлыбек Мәмесейітов:

“Оралханның ой-сезіммен қатар өрген шығармалары бірде тұңғиық
ойға жетелесе , бірде асқақтыққа ,өршілдікке тартып толғау тыныстары
кең үнді болып шығатын . Олардан бірде романтикалық құштарлықты ,
бірде публицистік от-жалынды , бірде реалистік өткірлікті , енді
бірде сағыныш – мұңға бөлейтін лирикалық әуенді аңғарамыз , ”-
дейді. Шындығында біз оның шығармаларынан өмірге деген шексіз
құштарлықты , шыншылдық пен өткірлікті анық байқауымызға болады.

Оралханның қазақ әдебиетіне салып кеткен өзіндік дара
жолы бар. Ол өзі туып өскен туған жерін бар ынтасымен сүйе
білді және оны өзінің үлкенді– кішілі шығармаларына өзек ете білді
. Ол жазған шығармалардың көпшілігі өр Алтайдың баурайында өтеді ,
осы өңірдегі адамдардың тыныс-тіршілігінен хабар береді . Жалпы ,
Алтай өлкесі мен Оралхан шығармаларын бөліп-жарып қарауға
болмайды . Себебі, Алтай өлкесі арқылы Оралханды Оралхан
шығармалары арқылы Алтайды тани аламыз . Оралхан шығармаларының
өзіндік ерекшелігі бар. Солардың бірі - шығармаларындағы баяндау
тәсілдерінің алмасып қолданылуы . Оралханның кей шығармаларын оқып
отырған оқырман шығарманың автор атынан немесе кейіпкер атынан
баяндалып отырғандығын ажырата алмауы да мүмкін . Себебі , Оралхан
шығармаларында баяндау тәсілдері үнемі алмасып отырады . Мысалы:
“Сайтан көпір” повесі авторлық баяндаудан басталса , Аспан шалдың
монологына келген тұста бірінші жақтан баяндалатындығын
байқауымызға болады. “ Қар қызы” повесінде де бастарына қиыншылық
түсіп өмір мен өмір арпалысында жатқан үш жігіттің өткен
күндерін есіне алар тұсында шығарма бірінші жақтан баяндалады
да , содан соң қайтадан авторлық баяндауға ауысады. “Жетім
бота” повесінде де солай . Автор шығарманы негізгі кейіпкер
Тасжанды өзі таныстыру арқылы бастаса , орта тұста Тасжанның
өзін сөйлету арқылы шығарманың мазмұнын аша түседі . Осылайша,
шығармадағы баяндау тәсілдерінің жиі қайталанып отыруы автормен
кейіпкер арасында бөліп- жаруға келмейтін рухани үндестіктің бар
екендігін аңғартады.

Оралхан шығармаларының тағы бір қыры бар . Ол
кейіпкерлерінің арманшыл , қиялшыл болуымен қатар ойшыл , мұңшыл ,
жан - дүниелерінде сағынышқа толы аңсау, ынтығу , күрсініс пен
өкініш , шексіз ынтызарлық , жұмбақты сыр жатады . Қар қызы
кім , ол өмірде бар ма, әлде жоқ па , бар болса ол кім ?...
Аспан шалдың аяқтарының Аманды сайтан көпірден аман- есен
өтуіне рухани күш беруі , бота жетектеген жетім қыздың теңіз
үстімен әке- шешесін іздеуге мәңгілік сапарға жаяу аттанып
бара жатуы... Осының барлығында да жұмбақты сыр бар.

Оралхан Бөкей кейіпкерлерінің іс - әрекетінен гөрі
олардың жан-дүниесіне көбірек көңіл бөледі . Ол жасаған
кейіпкерлерге тән ортақ қасиет - олардың өмірге деген шексіз
құштарлығы , сезімталдығы жақсылыққа жаны құштар екендігі болып
табылады. Себебі , автор кейіпкерлерінің характері, ой толғаныстары
көбіне табиғат суреттерімен астарласып, астасып жатады. Табиғаттың
төл перзенті адам сол табиғат иесін сезініп түйсінген кезде оның
арманшыл, қиялшыл болмауы мүмкін емес қой. Кейіпкер болмысын табиғатпен
байланыстыра суреттеу Оралхан Бөкей шығармашылығының тағы бір қыры
десек те болады. Мәселен: Қар қызы повесіндегі Нұржан, Бақытжан,
Аманжандардың Алтай өңірі перзенттері екендігі, Сайтан көпірдегі
Аспан шалдың тау ұлы , Жетім бота повесіндегі бота жетелеген қыздың көк
теңіздің қызы екендігі айтқан сөзіміздің дәлелі десек те болады.

Автор творчествасындағы негізгі бір күрделі желіні айрықша атап
айтуымыз керек.Ол осынау өмірдегі бірімен бірі өлердей өш Жақсылық пен
Жамандық.Жазушы әр шығармасында осы екі дүниенің арасындағы бітіспес
күресті әр қырынан алып аша түсуге ұмтылған.Айталық,Мұзтауповесіндег і
жаны таза,жүрегі адал Ақтан мен алаяқ,зұлым Қанның қақтығысынан да адалдық
пен арамдықтың,жақсылық пен жамандықтың айқасына куә боламыз.Бірақ бір
түптің түбінде Ақтанның жеңетініне сенесіз.Өйткені оның ісі адал, ақ-
әділ.Бұл орайда Мен кейіпкердің тым-тым майдалығына,не ол емес, не
бұл емес-жағымды,жағымсыз болып бөлінбейтін дүбәралығына қарсымын.Қарсы
болатын себебім,монданақтай жер бетінде ақ пен қара, жаман мен жақсы,
махаббат пен зұлымдық,мансап пен атақ,аштық пен тоқтық,күн мен түн, тіпті
екі система,екі қоғам өмір сүріп тұрғанда,әдебиетте ондай көз қарасы мен
психологиясы,мінезі мен әрекеті кереғар екі кейіпкер жасамаймыз деу
диалектикаға қайшыдеген автор сөзі,тіпті оның бүкіл творчестволық бетін
айқын танытса керек.

Оралхан Бөкей жақсылық пен жамандықты, еңбексүйгіштік пен
жалқаулықты, төзімділік пен сабырсыздықты яғни кереғар екі түрлі мінез бен
екі түрлі көзқарасты өз кейіпкерлерінің бойында кездестіре отырып оларды
тынымсыз күрестіреді. Соңында жамандықты жақсылыққа жеңдіреді бұл
айтқандарымызға бірден- бір дәлел бола алатын шығармалар Сайтан көпір
мен Қар қызы повесі. Сайтан көпір де жақсылық Аспан шал бейнесі
арқылы берілсе, жамандық көрінісі ЖАҢҒЫРЫҚ , АЙҒАЙ, АНАУ осы үшеуі арқылы
бейнеленеді. Жақсылықтың қашанда беті ашық тіпті жүзі жарқын, еңсесі биік,
оны ешкімде ешнәрседе жеңе алмайды. Ал жамандық болса қылмысты көбіне айла
тәсілмен жасырын түрде жасайды. Тіпті кейде оның нақты кім екендігін
тани да алмайды . Сайтан көпірдегі жамандық бейнесінің- ЖАҢҒЫРЫҚ ,
АЙҒАЙ, АНАУ болып көрінуі де сондықтан. Бұл жерде ол үшеуі кім, нақты
адам бейнесі қайда деп тәптіштеп жатудың қажеті жоқ .Ал, осы Жақсылық пен
Жамандықтың мәңгілік күресінде Жақсылық Жамандықты қаншама қара түнектің
ішінде болса да әшкерелеп келеді. Жамандықтың жақсылықтан өлердей қорқатыны
да, өш болатыны да сондықтан..Жаратылысынан адал еңбек иесі Аспан өмірінде
ешкімге жамандық істеп ешкімнің ала жібін аттап көрмеген.Ежелден діні берік
әділдіктен айнымай ,турашыл болып өскен Аспан,кейбіреулердің буынсыз жерге
пышақ ұрар азғырындысына көнбеді.Қара қылды қақ жарар әділдігінен талай
талай таяқ жесе де,алған бетінен қайтпаған.Азды көпті ғұмырында тымағын
алшысынан киіп,шаттықтың шанасына шалқайып мініп,тұнығын шайқамай,желдей
есіп,желе жортып көрген жоқ.Азабы мол еңбегінің жемісін теріп,қызығына
масаймаса да,әйтеуір,бір айналып соқпай қоймайтын бақытты күннен күдерін
үзген емес ау.Оның есінен әкесінің:“Жорғалаған қара тышқанға қастандық
жасама,бәрі бір айналып өзіңді табады.Бұл дүниеде қаншалық жақсылық жасасаң-
о дүниелік болған соң,жер бетіне соншалықты береке болып,қайтадан өніп
шығады.Ал зұлымдық та солай,балам”деген сөздері өмірі шыққан емес. Өмірлік
ұлы шайқаста Аспан жеңіліс тапқан жоқ. Жамандық (ЖАҢҒЫРЫҚ, АЙҚАЙ,
АНАУ) қанша қыр соңынан түскенімен Жақсылықты құрта алмады.Аспан рухы асқақ
күйінде қалды.

Бір жылы жайлауда Аспан еліктің қозы қасын ұстап алып,қолға
үйретіп баққан.Бірде жылқышыларды аралап,ауыл бастығы Анау келдіитін
ерітіп.Қолға үйренген қозықаны сол Анаудың иті талап өлтіреді.Соған өзін
кінәлі санап,бейкүнә жануардың обалына қалғанына өкініп;Жақсылық жасаған
түрім осы ма ?...Әттең Алтайдағы елік жабылып келіп сүзіп,тепкілеп
өлтірседе обал жоқ маған,обал жоқ.Бүкіл әлемдегі жан-жануар
жабылып,адамзатқа шабуыл жасаса ғой ... Мен сонда сол аң құсқа
қосылып,қарсы аттанар едім,Ең әуелі кімдердің жағасына жармасар едім
сонда ... АНАУЛАРДЫҢ деп зығырданы қайнаған.

Аспанның ендігі бір есінен кетпейтін соғыста жүргенде болған
еді.Рас,Аспан сүттен ақ,судан таза емес,бұлт басқан жауын-шашынды күндері
болды.Әсіресе ғарасат майданын ашып,Отан қорғау жолында талайлардың
қанына ортақ болды.Ел атып жатқан жаққа бұл да атты.Оғының тигені
де бар, тимегені де бар,оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.