Сақтандыру нарығы өзін-өзі ұйымдастыру

Марк Твеннен бақытсыздықты болжайтын балгерлерден қорқасыз ба деп сұрағанда, жазушы «өзіне сенімді екенін, өзінің өмірі сақтандырылғанын, әрі сақтандыру компаниялары маған ... өлуге жол бермейді» деп жауап береді.
Бұл — әрине, ұлы адамның әзілі. Бірақ та шындығында, қаржы нарығында заңды және жеке тулғалардың мүліктік мүдделерін қорғау бойынша азаматтық-құқықтық қатынастар жұйесіне, олардың өмірі мен денсаулығына, ақша қорланымдарына жәй ғана емес, аса стратегиялық рөл беріледі. Берілген проблемаға бір қалыпсыз тәсілмен келу келесі аксиоманы қалыптастырады: дарынды, денсаулығы мықты, әрі қорғалған адамсыз тұрақты және дамушы экономика кұрылмайды, күшті экономикасыз егеменді мемлекет болмайды. Қазақстан дербестік алғаннан кейін бұл маңызды сегментті ақша-қаржы кеңістігіңде реформалауы табиғи нәрсе.
Ұлттық сақтаңдыру жұйесінің қалыптасуы мен дамуын талдау арқылы, оның негізгі кезеңдерін анықтау керек. Нарық жағдайында қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына тәуекелдіктердің сан алуаңдығы және көптігі тән. Және де мүмкін болатын ысырап ықтималдығы артады, бірінші кезекте, жағымсыздықтарды ұлттық экономиканың түрлі сатылы деңгейлеріңде, тәуекелдіктерді реттей отырып басқару арқылы, мейлінше азайту қажеттілігі туады. Алайда, мемлекеттік сақтандыру әлеуметтік, қоғамдық тәуекелдіктерді реттей отырып басқарумен, сақтандыру қатынастарының тәртібін, түрлерін және шарттары заңдық негіз арқылы реттеумен шектеледі. Сондықтан тәуекелдікгерді басқару проблемасы - шаруашылық жүргізетін субъекгілердің бірінші кезектегі міндеттері. Мұндай жағдайда кәсіпқой сақтандырушылар арқылы сақтандырудың мәні арта түседі. Нарықтық реформалардың бастапқы кезеңдеріңде сақтаңдыру үдерісін анықтайтын ережелер болмады, бұл сақтандыру қызметіңде тәжірибесі жоқ көптеген компаниялардың пайда болуына әкелді. Көптеген компаниялар сақгандыру қызметтің көп түрінің бірі ғана деп есептеді. 1994 жылдан 1998 ж. дейін олардың саны 22-ден 71-ге дейін өсті. Одан кейін бес жыл ішінде құлдырау жүрді. 2004 жыддың басында барлығы 34 компания жұмыс істеді. Сөйтіп, әлеуетті сақтаңдырушылар тараптарынан мүдделілік танытқан кезде сақгандыру қызметтерінің нарығы Қазакстанда өзін-өзі реттеді. Әлі де ол әрі республикалық, әрі аймақтық деңгейлерде ұйымдастырудың осы заманғы түрлерін, аймақтық деңгейлерін іздестіруде. Бұл — қоғамдық бірлестіктер, әлеуметтік-қаржы топтары, аймақтық одақтар т.б. болуы мүмкін.
Ұлттық нарықтағы құрылымдық-атқарымдық сақтандыру қызметтері әлеуметтік-экономикалық қатынастардың даму деңгейіне және нарықтағы өзара қатынасушыларға бейімделген заңдық сақтандыру негізінің жағдайына тікелей байланысты. Сақтандыру нарығының ауқымдарына байланысты, оны қосалқы жүйе мен сегмештерге бөлуде қатысушылар қызметін ретгеуде түрлі тәсілдер қолданылады. Нарықта сақтаңдыру қызметтері дамыған елдерде, әдеттегідей, әрбір қатысушының әрекетіне айқын анықтама беріледі. Сактандыру жүйесі азырақ дамыған мемлекеттердің заңдарында сақтаңдыру қызметтері нарығын құру және негізгі қатысушылар әрекеті туралы түсіндірілулер беріледі. Бұл Қазақстанға да қатысты: «Сақтандыру қызметі туралы» заңда сақтандыру нарығы құрылымдық-атқарымдық өзара байланыстары айқын көрсетіліп толық анықтамасы келтірілмейді. Тек қана сақтандыру кызметіне катысты занды және жеке тұлғалардың құрылымдалмаған тізімі ұсынылады. 2003 жылғы 10-шілдедегі «Сактандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасы заңының 10-бабына сәйкес сақтаңдыру нарығына қатынасушыларға мыналар жатады:
• сақтандыру (қайта сақтандырушы) ұйымдары;
• сактандыру қоры;
• сақтандыру агенті;
• сақтанушы, сақтандырудан пайда алушы; актуарий (сақтандыру жарнасын есептеуші маман);
• уәкілетті аудиторлық ұйым (уәкілетті аудитор);
• өзара сақтандыру қоғамы;
• сақтандыруға байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы өзге жеке және заңды тұлғалар.