Программалау тілдері туралы ұғым

I. Кіріспе. Программалау тілдері туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

II. Негізгі бөлім Бағдарлама жайлы мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

2.1 Графикалық режим TURBO PASCAL . дің графиктік
Режимге өтуі. Түстер мен операторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.2 Масштабты график сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
Көрсеткіштер. Динамикалық облыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
Жазба. Байланысты тізімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
Жиын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
Мәліметтерді экранға шығару операторы ... ... ... ... ... ... ... ... .17
3.7 Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
IV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Мектеп курсында сіз программалау тілінің бірі-Бейсикті оқып үйрендіңіз. Алайда қазір ондай тілдер өте көп,олар ондап саналады.Алдымен тілдердің жіктелуі жайлы бірер сөз.Компьютер алгаритмді орындаушы ретінде барынша қарапайым бұйрықтар тіліне (оны әдетте машиналық тіл деп атайды).Біршама күрделі алгаритм жүздеген,мыңдаған және он мыңдаған машиналық тілдегі бұйрықтардан тұруы мүмкін.Сондықтанда компьютерлік тілді төмен деңгейлі программалау тілі деп санайды.Төмен деңгейлі тілдерде программалау ауыр жұмыс,ол оны құрастырушыдан жоғары кәсіби білікті талап етеді. Міне соданда программалаушы еңбегінің жұмыс өнімділігі төмен.Осы қиындықтарды жеңу маұсатында жоғары деңгейлі программалау тілдері ойлап табылған.Жоғары деейлі прграммалау тілдері көрнекілігі мен жинақылығы жағынан математика тілі сияқты.оны жай адам тілі мен машиналық тілдің арасындағы қандайда бір аралық тіл деуге болады.Бұл адамның копьютермен қатынас жеңілдетеді,алайда программалау тілі арнайы үйренуді қажет етеді.Осы тілдердің бұйрықтары операторлар деп аталады.Жлғары деңгейлі программалау тілінің күрделі операторларын компьютер тікелей орындай алмайтын анық.Сол себептен де осындай операторларды машиналық бұйрық тіліне аудармашы қажет.Жоғары деңгейлі тілде жазылған программаны орвндаудың екі түрлі тәсілі бар.Бірінші тәсіл бойынша компилятор деп аталатын арнайы қызметтік программа берілген программаның барлық операторларын машиналық тілге аударады да.Сонан соң осы алыған машиналық программа компьютерде орындалады.
Екінші тәсіл бойынша интерпретатор деп аталатын арнайы қызметтік программа қолданады.Интерпретатор тиісті прорамманың операторларын біртіндеп (бірінен соң бірін) машина тіліне аударылады,ал компьютер оны бірден орындайды.Компилятор да,интерпретатордың өзі де машиналық тілдегі программа болып табылады.Олардың арқайсысын қолданудың өзінше артықшылығы мен кемістіктері де бар.Компилятор программаны машиналық тіге тұтас түрге оның жекелеген операторларының дұрыстығын ғана емес,олардың өзара үйлесімдегінде тексере отырып аударады.Бұл уақытты біршама көп алады,бірақ программадағы қателерді комиляциялау кезінің өзінде-ақ анықтауға мүмкіндік береді.Интерпретатормен жұмыс әлдеқайда жеңілдеу.Ол аяқталып бітпеген программаның да орындалуына мүмкіндік жасайды,ал оның алгаритмді құрастыру мен жөндеу кезінде падасы көп.Алайда интерпретатор прорамманың барлық бөлігінің өзара үйлесінің тексере алмайды.Оған қоса программаның интерпретация режиміндегі жұмысы алдын ала компиляциялан ған программадан бірнеше есе баяу жүреді.Бейсик тіліндегі программалар интерпретация режимінде оындалатын болса,ал мысалы,Паскаль үшін программаны компиляциялау қолданылады. Сонымен,есіңізде болсын:Бейсик интерпретатор,ал Паскаль компилятор болып табылады. Паскальдің екінші ерекшілігі оның құрылымдық
программалау ұстанымын есепке алып құрастырылуы.

1. Попов В.Б. Turbo Pascal: для школьников. -М.: Финансы и статистика, 1999. - 528б.

2. Абрамов С.А., Зима Е.В. Начала программирования на языке Паскаль.- М.: Наука, 1987. – 112б.

3. Перминов О.Н. Язык программирования Паскаль. –М.: Радио и связь, 1994.-336б.

4. Вирт Н. Алгоритмы + структуры данных = программы: Пер. С англ.- М.: Мир, 1985. – 406б.

5. Грогоно П. Программирование на языке Паскаль: Пер. с англ.- М.: Мир, 1982.- 382б.

6. Информатика(Базовый курс) С. В. Симонович, СПб: Питер, 2001г.
Основы языка Turbo Pascal(учебный курс), П. И. Рудаков, М. А.
Федотов, Москва: Радио и Связь, 2000г.

7. Основы программирования в задачах и примерах, А. В. Милов, Харьков:
ФОЛИО, 2002г.

8. Программирование. С. Симонович, Г. Евсеев, Москва: АСТ – ПРЕСС книга 2000г.
9. Практика программирования, Ю. Кетков, А. Кетков, СПб: БХБ/ Петербург, 2002г.

10.Turbo Pascal. С. А. Немнюгин.- СПб: Издательство «Питер», 2001.-496 с.:ил.

11.Turbo Pascal: учитесь программировать, О. А. Меженный, Москва:
изд. дом «Вильямс», 2001г.

12. Р. М. Кроновер, Фракталы и хаос в динамических системах, “Постмаркет”, М. 2000

13. Пайтген Х.-О. Рихтер Н.Х. Красота фракталов. М. 1993. с. 176. (94-8/639).

14. Федер Е. М. Фракталы. Мир. 1991 260 с. (91-5/3219).

15. Камардинов О. «Паскаль тілінде программалау». Алматы.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

I. Кіріспе. Программалау тілдері туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

II. Негізгі бөлім Бағдарлама жайлы
мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

2.1 Графикалық режим TURBO PASCAL – дің графиктік
Режимге өтуі. Түстер мен
операторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2.2 Масштабты график
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3. Көрсеткіштер. Динамикалық
облыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 13
4. Жазба. Байланысты
тізімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..15
5.
Жиын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
6. Мәліметтерді экранға шығару
операторы ... ... ... ... ... ... .. ... ...17
3.7
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .18

III. Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..

IV. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .

Кіріспе

Мектеп курсында сіз программалау тілінің бірі-Бейсикті оқып
үйрендіңіз. Алайда қазір ондай тілдер өте көп,олар ондап саналады.Алдымен
тілдердің жіктелуі жайлы бірер сөз.Компьютер алгаритмді орындаушы ретінде
барынша қарапайым бұйрықтар тіліне (оны әдетте машиналық тіл деп
атайды).Біршама күрделі алгаритм жүздеген,мыңдаған және он мыңдаған
машиналық тілдегі бұйрықтардан тұруы мүмкін.Сондықтанда компьютерлік тілді
төмен деңгейлі программалау тілі деп санайды.Төмен деңгейлі тілдерде
программалау ауыр жұмыс,ол оны құрастырушыдан жоғары кәсіби білікті талап
етеді. Міне соданда программалаушы еңбегінің жұмыс өнімділігі төмен.Осы
қиындықтарды жеңу маұсатында жоғары деңгейлі программалау тілдері ойлап
табылған.Жоғары деейлі прграммалау тілдері көрнекілігі мен жинақылығы
жағынан математика тілі сияқты.оны жай адам тілі мен машиналық тілдің
арасындағы қандайда бір аралық тіл деуге болады.Бұл адамның копьютермен
қатынас жеңілдетеді,алайда программалау тілі арнайы үйренуді қажет
етеді.Осы тілдердің бұйрықтары операторлар деп аталады.Жлғары деңгейлі
программалау тілінің күрделі операторларын компьютер тікелей орындай
алмайтын анық.Сол себептен де осындай операторларды машиналық бұйрық
тіліне аудармашы қажет.Жоғары деңгейлі тілде жазылған программаны
орвндаудың екі түрлі тәсілі бар.Бірінші тәсіл бойынша компилятор деп
аталатын арнайы қызметтік программа берілген программаның барлық
операторларын машиналық тілге аударады да.Сонан соң осы алыған машиналық
программа компьютерде орындалады.
Екінші тәсіл бойынша интерпретатор деп аталатын арнайы қызметтік
программа қолданады.Интерпретатор тиісті прорамманың операторларын
біртіндеп (бірінен соң бірін) машина тіліне аударылады,ал компьютер оны
бірден орындайды.Компилятор да,интерпретатордың өзі де машиналық тілдегі
программа болып табылады.Олардың арқайсысын қолданудың өзінше артықшылығы
мен кемістіктері де бар.Компилятор программаны машиналық тіге тұтас түрге
оның жекелеген операторларының дұрыстығын ғана емес,олардың өзара
үйлесімдегінде тексере отырып аударады.Бұл уақытты біршама көп алады,бірақ
программадағы қателерді комиляциялау кезінің өзінде-ақ анықтауға мүмкіндік
береді.Интерпретатормен жұмыс әлдеқайда жеңілдеу.Ол аяқталып бітпеген
программаның да орындалуына мүмкіндік жасайды,ал оның алгаритмді құрастыру
мен жөндеу кезінде падасы көп.Алайда интерпретатор прорамманың барлық
бөлігінің өзара үйлесінің тексере алмайды.Оған қоса программаның
интерпретация режиміндегі жұмысы алдын ала компиляциялан ған программадан
бірнеше есе баяу жүреді.Бейсик тіліндегі программалар интерпретация
режимінде оындалатын болса,ал мысалы,Паскаль үшін программаны компиляциялау
қолданылады. Сонымен,есіңізде болсын:Бейсик интерпретатор,ал Паскаль
компилятор болып табылады. Паскальдің екінші ерекшілігі оның құрылымдық
программалау ұстанымын есепке алып құрастырылуы. Құрылымдық программаларға
оларды өңдеу мен түзетудің жеңілдігі,қателердің аз жіберілуі тән. Паскальда
құрылымдық берілгендер типінің жай
айнымалылар,жиында,файлдар,жазбалар ,сілтімелі айнымалылар сияқты толық
тізбесі бар.Паскаль программаның кейде барынша толық жазылуы
есебінің,мыс,айнымалылар мен олардың типтерін сиппатаудың міндеттілігі
арқасында оның сенімділігін ерекше атау керек.Паскальдің тағы бір
ерекшілігі,оның модульдық программалау екендігі.Ол алдын ала қосалқы
процедуралардың тұтас кітапханасын жасап алып,оларды қажетті программаға
модуль ретінде жалғауды белсенді түрде қолдана алатындығы.Борланд фирмасы
жасаған(5.5 версиясынан бастап ) Турбо Паскальдың соңғы ерекшелігі,оның
обьектілі бағдарлы программалау (ОБП) деп аталатын мүмкіндігінің
барлығы.Мұнда берілгендерді оларды өңдеуші процедуралармен біртұтас обьект
ретінде байланыстырып қарастырады.Соның нәтижесінде берілгендер
де,процедуралар да жеке мәнін жоғалтады.Шынында ОБП-ны берілгендер мен
процедураларің кездесоқ бірігуінің орнына оларды мазмұндық жағынан
байланыстырушы жаңа деңгейлі модульдік программалау деп қарастыруға
бодлады.ОБП-ның артықшылығы тек күрделі программаларды, программалаудың
біртұтас кітапханасын құрастыру кезінде көрінетіндігін атап өту
керек.Күрделі емес алгаритмдерлі құрастыруда Паскальдің кәдімгі
тәсілдерімен жұмыс істеу әлдеқайда жеңіл және тиімді. Паскаль тілін 1970
жылы Швейцариялық ғалым Н.Вирт ойлап тауып,оны атақты математик,физик
және философ Блез Паскальдың (1623-1662) құрметіне соның атымен
атады.Б.Паскаль тарихта алғашқы механикалық есептеу машинасын
(1642ж)жасаумен де белгілі.
Паскаль мен Бейсик программалау тілдерінің бір-бірінен айырмашылығы,
Паскаль-транслятор (ал Бейсик интерпретатор),яғни Паскальда программа толық
талданады және ол компьютерде өңдеудің үш кезеңінен
өтеді:трансляцияланады(программа машина тіліне аударылады),
компоновкаланады(алынған программаға стандартты функциялар мен процедуралар
жалғанады) және программа тікелей орындалады.Біз қарастырып отырған Турбо
Паскальда жұмыста қолайлы болуы ескеріліп, осы үш кезең жұмысы
программалаушыдан жасырылған.
Turbo Pascal программалау тілінде символдық режимнен басқа графиктік
режиде де жұмыс істеуге болады. Онда әр түрлі графиктік кескіндерді
құрастыру мүмкіндігі бар.Мысалы, сіз өзіңіз қалаған графиктік фигураларды,
диаграммаларды және анимациялық бейнелер программасын құрып, оның
нәтижесімен рахаттануыңызға болады. Turbo Pascal мүмкіндіктерін пайдалану
үшін арнайы “GRAPH” кітапханасы іске қосылады. GRAPH модулінің графиктік
процедуралармен функцияларын қолданып графиктік кескіндерді құрастыруға
болады. GRAPH модулінде орналасқан процедуралар мен функцияларды қолдану
үшін программаның сипаттау бөлімінде көрсетіледі: Электронды есептеуіш
машиналар (ЭЕМ), немесе көбіне аталып жүрген аты – компьютер – адамзаттың
ұлы жетістіктерінің бірі болып табылады.ЭЕМ – есептеуді жеңілдетуші және
есептеудің әр түрін жүргізуші құрал. Сондықтан болар, кез-келген басқа да
құрал-сайман сияқты оның ’’тілін’’ білу қажет. Соңғы кездері
компьютерлердің небір түрлерінің шығуымен қатар көптеген бағдарламалау
тілдері пайда болды. Олар: Фортран, Бейсик, Паскаль, Си, Ассемблер, Алгол
және т.б.
Паскальда бағдарлама жазу өте оңай. Бағдарламалаудан хабары жоқ адам
аз уақыттан кейін қарапайым Бағдарламалар жаза алады. Паскаль Бейсик
тілінен күрделіреу, ал Си немесе Си++ тілінен әлдеқайда жеңіл.
Паскаль тілінің негізінде жоғарғы дәрежелі Delphi тілі жасалған. Бұл
тілді оқу әрбір болашақ программисттің міндеті болып табылады.
Берілген есепті шығару барысында бізге көптеген айнымалылар енгізу
керек болады. Олардың ішінде файлдық айнымалылар, жолдық айнымалылар және
т.с.с. қолданады. Есептің жауабын файлға жазу керек болған соң, ол жерде
файлмен жұмыс жасайтын процедурлар мен функцияларды пайдалану керек болады.
Біздің бағдарламамыз өте ауқымды болуы да мүмкін.
Сондықтан да біз осы жерде өзіміз жасаған модульдерді пайдаланғанымыз жөн
деп ойлаймын. Бұған қоса Бағдарламаның сыртқы келбетін сүйкімді қылу үшін
стандартты модульдерді пайдаланған жөн деп ойлаймын.
Мәліметтер қорымен жұмыс болған соң, Бағдарламада жазбалар мен
файлдар қолданылуы қажет. Себебі, жазбаларсыз және файлдарсыз біз өзімізге
керек мәліметтер қорымен жұмыс жасай алмаймыз.Паскаль барынша мәдени тілге
жатады:мұнда программада пайдаланылатын айнымалылар алдынала сатталады.

Бағдарлама жайлы мәлімет

Менің курстық жұмысымның негізгі тақырыбы Turbo Pascal да сурет салу
және оның функциясы мен процедуралары бұл құрастырылған бағдарламада
графикалармен жұмыс істеуден тұрады. Менің құрастырған бағдарламамда
графикалық фигураны қозғалысқа келтіру, яғни нәтижеге екі графикалық фигура
шығады, оның өзі қозғалыста болады.Паскаль қазіргі кезде ең белгілі
тілдердің бірі болып табылады.
Бұл тілді көбінесе, Бағдарламалауды үйрену үшін қолданады.
Паскаль тілінде қарапайымдылық пен жоғарғы дәрежелі өнімділік
ұштастырылған.
Бұл тілді 60-ыншы жылдары Цюрих университетінің профессоры Никлаус Вирт
жасаған еді. Жылдар өте келе Паскаль кең тараған тілдердің біріне айналды.
Паскаль тілінің негізінде жоғарғы дәрежелі Delphi тілі жасалған. Бұл
тілді оқу әрбір болашақ программисттің міндеті болып табылады.
Берілген есепті шығару барысында бізге көптеген айнымалылар енгізу керек
болады. Олардың ішінде файлдық айнымалылар, жолдық айнымалылар және т.с.с.
қолданады. Есептің жауабын файлға жазу керек болған соң, ол жерде файлмен
жұмыс жасайтын процедурлар мен функцияларды пайдалану керек болады. Біздің
бағдарламамыз өте ауқымды болуы да мүмкін. Сондықтан да біз осы жерде
өзіміз жасаған модульдерді пайдаланғанымыз жөн деп ойлаймын. Бұған қоса
Бағдарламаның сыртқы келбетін сүйкімді қылу үшін стандартты модульдерді
пайдаланған жөн деп ойлаймын.

TURBO PASCAL – дің графиктік режимі

Turbo Pascal программалау тілінде символдық режимнен басқа графиктік
режиде де жұмыс істеуге болады. Онда әр түрлі графиктік кескіндерді
құрастыру мүмкіндігі бар. Мысалы, сіз өзіңіз қалаған графиктік фигураларды,
диаграммаларды және анимациялық бейнелер программасын құрып, оның
нәтижесімен рахаттануыңызға болады. Turbo Pascal мүмкіндіктерін пайдалану
үшін арнайы “GRAPH” кітапханасы іске қосылады. GRAPH модулінің графиктік
процедуралармен функцияларын қолданып графиктік кескіндерді құрастыруға
болады. GRAPH модулінде орналасқан процедуралар мен функцияларды қолдану
үшін программаның сипаттау бөлімінде көрсетіледі.
Қазіргі кезде Турбо паскальдің 6,7 версияларындағы графикалық режимде жұмыс
істеу өте ұқыптылықты, еңбекті талап етеді.Себебі өмірдің талабына
сай,тілдің графикалық мүмкіндіктері тез дамып компьютерлік графика деген
өз алдына үлкен сала пайда болды.
Компьютерлік графика-кез-келген материялдық обьектінің бір өлшемді
түрінен көп өлшемді түріне өзгерте алатын мүмкіндіктерін айтады.Бұл
тақырыпта графикалық мүмкіндіктерімен алғашқы таныстыру
қарастырылады.Графикалық режимдегі координаталар системасы текстік
режимдегі ситемамен сәйкес келеді. Текстік режимде экранға 80 бағанан, 25
қатар(80x25)шығады.Графикалық режим нүктелерді әр түрлі мүмкіндіктерімен
(320x200),(640,480) т.б.шығарады. Түсті монитордың мәтіндік режимінде әр
символдың түсің не экранды 16 түрлі түстің берілуі арқылы CRT модулінде
жазылуы төмендегі операторлар бойынша бояп көрсетуге болады:
TextBackGround(түс)-экран кеңістігін бояу;
TextColor(түс)-символдарды бояу;
(Мұндағытүсорнына түс атауы не оның коды еңгізіледі.)
Мысалы, TextBackGround(red)-символдың айналасындағы экран кеңестігін
қызыл түске бояу.
TextColor(14)-символдарды сары түспен көрсету.
TextBackGround операторында алғашқы жеті түстің бірі пайдалануы
мүмкін.Экраның кез-келген (х,y) айқындамалық нүктесінен
(позициясынан)бастап мәтінді экранға шығаруға болады.Нүктеге курсорды
орналастыру операторы: GO TO (x,y),мысалы:
GOTOxy(15,20);write (“Біз студентеміз”)
Операторлардың орындалуы алдында курсор 15-баған мен 20-жолдың қиылсуы
нүктесіне орналасады.
Турбо Паскальдың графикалық режимінде пайдаланылатын 80-ге жуық
процедуралар мен функциялар бар.Олар жүйелік программалардың GRAPH
модульінде жазылып қойылған.Модульді ашу нұсқауы-USES GRAPH, оны CRT
модулін ашу нұсқауымен бірге программаның басына енгізіп қойса болғаны,
Мысалы: GRAPH,USES CRT;GRAPH модулінің операторларына енгізілетін сандар
Integer типі болуы тиіс.

Графикалық режимге өту.

Turbo Pascal аймағында графикалық бейнелер жарықтандырғыш нүкте-
пиксельдермен қалыптасады.Кез-келген пиксель координатпен қатылады.

Координаттың басы-(0,0) нүктесі экранның сол жақ бұрышы.Кез-келген
әртүрлі графикалық режим жұмысы үшін координатты торлар әртүрлі болады.
Графикалық режимде экранды басқару құралы Graph модулінде табылады.
Графикалық режимде жұмыс тиянақты болу үшін,оны тексеріп тұру
қажет,яғни “graph” сол каталогте файл бар ма,әлде Turbo Pascal аймағының
басты мәзірі Unit DirectoriesOptions көрсетіледі.
TP-да видеотерминалын қайта жүктегеннен кейін ол мәтіндік
режимде болады.
Графикалық режимге өту үшін,графикалық драйвер бағдарламасында
қайта қарау қажет.Бұл мақсатқа сай келесі процедура жұмыс істейді.
Initgraph(типі,режим,мекен-жай ы);
мұнда (тип) драйвер түрін анықтайды.
Режим видеоадаптер жұмысының режимін сұрайды,(адрес) мекен-жай
бағдарлама драйвері бар,мекен- жайын анықтайды.
(“egavga.bgi”)бағдарламасы ВСТ каталогінде ТР немесе ВР катаалогінде
орналасқан.
Егерде қолданылатын типі компьютердің адаптерінде белгісіз болса,онда
адаптер типтерін автоматты түрде анықтау үшін Initgraph процедурасына
қарайды.
Бұл үшін процедураның бірінші параметірі ретінде DETECT
константасын қолдану қажет.
Initgraph (GDriver, GMode, Path) — экранды графикалық режимге
көшіру. Мұндағы Gdriver — драйвер нөмірі, Gmode — режим нөмірі, Path
— қажетті драйверді пайдаланатын файлға жол.
Мәтіндік режимде ақпараттың бірлігі символы болып табылады.Экранда
символдарды орналастыру үшін 8x8 шамалы пиксельмен үшбұрыш салынады.
Мәтіндік режимде экранның барлық жазықтығы әрбірінде 80 символдан 25
тармаққа бөлінеді.
Координаттың басы –(1,1) нүктесі-экранның сол жоғарғы бұрышы.Кез-
келген ақпарат видеожадтың 2 байтын алады.Мәтіндік режим дисплей
экранына тек қана алдын ала 256 символды шығара алады.
Түстер мен операторлары
Графикалық режим ақпарат бірлігінде экранның бір жарықтандырғыш
нүктесін пиксельді қабылдайды.
Кез-келген бейне пиксельдер жинағышын қалыптастыру мүмкін,яғни
графикалық режим ерікті бейнелерді әртүрлі түстермен пиксельді
жарықтандыру жолымен генерациялайды.
ТР аймағындағы видеотерминалды жұмысының стандартты режимі
мәтіндік режимі болып табылады.
Қасиет 1 Анықтамасы
Black 2 Қара
Green 3 Жасыл
Red 4 Қызыл
Brown 5 Қоңыр
DarkGray 6 Күңгірт сұр
LighBlue 7 Ашык көгідір
Қасиет 8 Анықтамасы
Yellow 9 Ашык сары
Blue 10 Көк
Cyan 11 Көгілдір
Magenta 12 Күлгін сары
LightGray 13 Ашық сұр
LightСyan 14 Ашық жасыл
LightRed 15 Қызғылт
White 16 Ақ

Режимінде пайдаланылатын түстер мен оларға сәйкес кодтар (түстер саны-16)

Yellow = 14 (ашық сары), White = 15 (ақ).
Мысалы, Textbackground (red) — символдың айналасындағы экран кеңістігін
қызыл түске бояу.
Textcolor (14) — символдарды сары түспен көрсету.
Text Background операторында алғашқы жеті түстің бірі пайдаланылуы
мүмкін.
Экранның кез келген (х, у) айқындамалық нүктесінен (позициясынан) баcтап
мәтінді экранға шығаруға болады. Нүктеге курсорды орналастыру операторы:
GotoXY(x, y), мысалы:
GotoXY( 15,20); Write('Біз студенттерміз')
операторларының орындалуы алдында курсор 15-баған мен 20-жолдың қиылысу
нүктесіне орналасады. Турбо Паскальдың графикалық режимінде пайдаланылатын
80-ге жуық процедуралар (операторлар) мен функциялар бар. Олар жүйелік
программаның GRAPH модулінде жазылып қойылған.
Модульды ашу нұсқауы — USES GRAPH, оны CRT модулін ашу нұсқауымен бірге
программаның басына енгізіп қойса болғаны, мысалы, Uses crt, graph; GRAPH
модулінің операторларына енгізілетін сандар INTEGER типті болуы тиіс.
Графикалық операторлар:
Мысалы, компьютер типіне қарай, оның орнына 'C:\tp\bgi', 'C:\tp7\bgi'
не 'C:\tp\' ''('' — Бос аралық) жолдарының бірін енгізу мүмкін (bgi —
графикалық драйвердің кеңейтілуі). Драйверді автоматты түрде анықтау үшін
әдетте мәні 0-ге тең Detect атаулы тұрақты пайдаланылады. Олардың дұрыс
енгізілуін режимді орнату функциясы (Graph-Result) арқылы тексеруге болады.
Оның мәні тұрақты және дұрыс кезінде нөл мәнін қабылдайды.

Оның жазылу түрі:
uses crt, graph; (40)
var gdriver, gmode, d3 : integer;
begin clrscr; gdriver:=detect; initgraph (gdriver, gmode,'');
d3:= GraphResult; if d30 then Writeln ('Режим қате орнатылған');
halt(l) end.

Graph модулінде графикалық және нүктелі приметифтермен жұмысты жүзеге
асыратын қызмет пен процедураның саны.Олардың ішіндегі кейбір түрлерін
қарастырамыз: Палитра-бір мезгілде бірнеше түстердің жиынтығы.Палитрадағы
түстің нөмірі оның 0-ден 15-ке дейінгі реттік нөмірі; түстің коды Shortint
түрінің саны,таңдап алынған түсті анықтайды және 0-ден 63-ке дейігі
диапазонында жатады.Бейнені шығаруға палитрадан түсті таңдап аламыз,оған
процедура мүмкіндік береді.Setcolor (палитрадағы түстің нөмірі),Setcolor
процедурасына берілетін түстің нөмерін функция мәндерімен
анықтаймыз;getmaxcolor фон түсін процедура көмегімен анықтаса болады.
Setbkcolor(политрадағы түстің номері)
Text color-тексттің түсін орнатады.
TextBackground-экранның бетінің түсін орнатады.
Go toXY (I,J)-процедурасы курсорды экран бетінде J қатардың I
бағанына жылжытады.
Setbkcolor (түс) — экран кеңістігінің түсін орнату. Бұл оператор
программаға енгізілмесе, экран ағымдық қара не көгілдір түске боялып
көрсетіледі.
SetColor (түс) — кескін түсін орнату. Оператор енгізілмесе, кескін
ақ түске боялып көрсетіледі.
GetColor - SetColor операторы орындалған соң ағымдық түсті қайта
орнату.
Line (xl, уі, х2, у2) - (xl, yl) нүктесінен (х2, у2) нүктесіне дейін
тузу кесіндісін сызу.
Rectangle (xl, yl, x2, y2) - сол жақ жоғарғы төбесі (xl, yl), оң жақ
төменгі тебесі (х2, у2) болатын, қабырғалары координат өстеріне параллель
тік төртбұрыш сызу.
Circle (x, y, R) - орталық нүктесі (х, у), радиусы R болатын шеңбер
сызу.
Arc (x,y, grl, gr2, R) - градуспен берілген grl, gr2 бұрыштарының
аралығында орталық нүктесі (х, у), радиусы R-re тен дөңгелек доғасын сызу.
Pieslice (x, y, grl, gr2, R) - градуспен берілген grl, gr2
бұрыштардың аралығында орталық нүктесі (х, у), радиусы R-re тең дөңгелек
секторын сызу.
Ellipse (x, y, grl, gr2, Rx, Ry) — градуспен берілген grl, gr2
бұрыштарының аралығында орталық нүктесі (х, у), биіктігімен ені Rx, Ry
болатын эллипс сызу.
Halt-процедурасы программаның орындалуын тоқтатып басқаруды
операциялық жүйеге қайтарады.
Graph-әр түрлі графикалық адаптерлерді қолдайтын компьютердің
графикалық мүмкіндігін көрсететін көптеген программалардан тұратын модуль.
Crt-Экранның пернетақтаның жұмысын басқаруға пайдаланатын
процедуралармен функциялардан тұратын модуль.
Put Pixel (х, у, түс) — түс бояуына боялған (х, у) нүктесін
орнату.
OuttextXY (x, у, 'мәтін') — (х, у) нүктесінен бастап дәйекшелер
ішінде жазылған мәтінді экранға шығару.
Redkey-клавиатурадан басылған перне коды арқылы символды
анықтайды.
Delay-программаның орындалуын i милисекундқа кідіртеді.
GetmaxX, GetmaxY — экранның көлденеңі мен биіктігі бойынша сәйкес
нүктелер санын қайтарып беретін функциялар.
CloseGraph — графикалық режимді жауып, мәтіндік режимге өту:
GraphResult — жүйенің графикалық режимге дұрыс өтуін тексеру
функциясы. Ол Integer типті және, қате болмаса, оның мәні 0-ге тең, т.б.
Clrscr-процедурасы экрандағы жазуларды фон түсімен бастап тазартып
курсорды жоғарғы сол жақ бұрышқа апарады.
Window-(x1,y1,x2,y2)-экран бетінде тікбұрышты терезе салады.Мұндағы

(x1,y1) және (x2,y2) нүктелері тіктөртбұрыштың диагналының сол жақ жоғарғы
және оң жақ төменгі төбелері.
Setlinestyle(cызық түрі,үлгісі,сызық қалындығы);
lineto (X,Y) процедурасы.
(X,Y) координаттарымен нүктеге дейін ағымды курсор позициясымен түсті
белгілеу.Графикалық курсордың ережесі туралы ақпаратты getx және gety
функцияларының көмегімен ашуға болады.Графикалық курсорды нүктеге берілген
координаттармен moveto (X,Y) процедурасының көмегімен орналастыруға
болады.

1-мысал. Мәтіндік режимде (10, 20) нүктесінен бастап экранның көгілдір
кеңістігінде сары түске боялған СӘЛЕМ сөзін шығару керек, Одан әрі
графикалық режимге өтіп, қалаған түстерге боялған шеңбер, тік төртбұрыш,
сектор сызу керек. Сектордың ішіне '30%' жазуы енгізіліп қойылсын.

Программаны мынадай түрде құруға болады:
Uses crt, graph;
var dl, d2, d3 : integer; begin clrscr;
Textbackground (cyan); Textcolor (yellow);
Gotoxy (10,20); Write ('СӘЛЕМ...');
Delay (40000); dl:=detect;'); d3:=graphresult;
If d30 then
begin writeln (‘Графиктік режимді орнату қатесі’);
halt (1) end else
Setbkcolor (3); Set color(15); Circle (300, 200, 60);
Rectangle (180, 300, 480, 460); Pieslice (100, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.