Өсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер селекциясы

Органикалық дүние эволюциясының генетикалық негіздері – туралы материалды оқып үйрену селекциясы мәселелеріне – адам еркімен басқарылатын мәдени формалар эфолюциясына көшуге мүмкіндік береді.
Ғылымның қазіргі жетістіктеріне сүйене отырып, оқушыларды тұқым қуалау заңдарымен, өзгергіштіктің формалары және себептерімен таныстыру селекцияның теориялық базасы болып саналатын генетика жөніндегі білімдерін қалыптастыруға көмектседі, осы ғылымдар арасындағы бір ізділік байланысты табуға мүмкіндік береді, олардың өзара сіңісуін көрсетеді. Сёлекция тұқым қуалаушылық заңдарын пайдаланады, ал генетика селекциялық практикада алынған мәліметтерді жинақтайды. Генетика мен селекция тірі организмдердің тұқым қуалаушылығын зерттеп, қайта жасайтын біртұтас ғылым болып бірікті. Белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын білу бастапқы материалды таңдап алуға, шағылыстыру және сұрыптау жолымен ұрлақтарда құнды гендерді комбинациялауға, сорттар мен тұқымдарды алдын ала белгіленген қасиеттеріне сай жасауға ғылыми жолмен келуге мүмкіндік береді. Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің заңдылықтарын селекцияда пайдалану жұмыс тиімділігін анағұрлым арттырады, жаңа сорттар мен тұқымдар шығаруға кеткен еңбек пен уақытты қысқартады.
Селекция бойынша ең басты ұғымдарды қалыптастыруды мына тақырыптар қамтамасыз етеді.
1. Селекцияның теориялық негіздері мен методтары.
2. Н.И.Вавилов және оның селекция теориясы мен практикасын дамытудағы үлесі.
3. 4 және 5. Өсімдіктер селекциясы. И. В. Мичурин және оның мұрасы. Селекциялық жұмыстың жаңа методтары.
6. Жануарлар мен микроорганизмдер селекциясы.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Берг Р.Л.Давиденков С.Н.Наследственность и наследственные болезни человека. Л., «Наука», 1971.
2. Брюбейкер Дж. Сельскохозяйственная генетика. М., «Колос», 1966.
3. Д у б и н и н Н. П. Общая генетика. М., «Наука», 1970.
4. Дубинин Н.П.Творческие основы и методы работ И.В.Мичурина. М:, «Просвещение», 1966.
5. Лобашев М.Е., Ватти Қ.В., Тихи мирова М, М. Генетика с основами селекции. М,, «Просвещение», 1970.
6. Маккьюсик Генетика человека. М., «Мир», 1957.
7. Медведев Н.Н. Практическая генетика. М., «Наука», 1966.
8. Мюнтцинг А. Генетика. Общая и прикладная. М., «Мир», 1967.
9. Натали В. Ф. Основные вопросы генетики. М., «Просвещение», 1967.
10. Тимофеев-Ресовский Н.В., Воронцов Н.Н., Яблоков A.B,.Краткий очерк теории эволюция. М., «Наука», 1969.
11. Уотсон Дж. Молекулярная биология гена. М., «Мир», 1967.
12. Шмальгаузен И.И. Факторы эволюции. М., «Наука», 1968.
13. Эрлих П., Холм Р. Процесс эволюции. М., «Мир», 1966.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
І. Кіріспе
Өсімдіктердің, жануарлар және микроорганизмдер селекциясы.
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Селекцияның теориялық негіздері мен методтары.
2.2 Н.И.Вавилов және оның селекция теориясы мен практикасын жасауға
қосқан үлесі.
2.3 Өсімдіктер селекциясы. И.В.Мичурин және оның мұрасы. Селекциялық
жұмыстық жаңа методтары.
2.4 Адам генетикасы
2.5 Антропогенетиканың міндеттері мен методтары. Тұқым қуалайтын
аурулар.
2.6 Адам нәсілдерінің генетикалық тең құныдылығы. Адам генетикасының
даму перспективасы.
ІІІ. Қорытынды.
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер.

Өсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер селекциясы.
Органикалық дүние эволюциясының генетикалық негіздері – туралы
материалды оқып үйрену селекциясы мәселелеріне – адам еркімен басқарылатын
мәдени формалар эфолюциясына көшуге мүмкіндік береді.
Ғылымның қазіргі жетістіктеріне сүйене отырып, оқушыларды тұқым
қуалау заңдарымен, өзгергіштіктің формалары және себептерімен таныстыру
селекцияның теориялық базасы болып саналатын генетика жөніндегі білімдерін
қалыптастыруға көмектседі, осы ғылымдар арасындағы бір ізділік байланысты
табуға мүмкіндік береді, олардың өзара сіңісуін көрсетеді. Сёлекция тұқым
қуалаушылық заңдарын пайдаланады, ал генетика селекциялық практикада
алынған мәліметтерді жинақтайды. Генетика мен селекция тірі организмдердің
тұқым қуалаушылығын зерттеп, қайта жасайтын біртұтас ғылым болып бірікті.
Белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын білу бастапқы материалды таңдап
алуға, шағылыстыру және сұрыптау жолымен ұрлақтарда құнды гендерді
комбинациялауға, сорттар мен тұқымдарды алдын ала белгіленген қасиеттеріне
сай жасауға ғылыми жолмен келуге мүмкіндік береді. Тұқым қуалаушылық пен
өзгергіштіктің заңдылықтарын селекцияда пайдалану жұмыс тиімділігін
анағұрлым арттырады, жаңа сорттар мен тұқымдар шығаруға кеткен еңбек пен
уақытты қысқартады.
Селекция бойынша ең басты ұғымдарды қалыптастыруды мына тақырыптар
қамтамасыз етеді.
1. Селекцияның теориялық негіздері мен методтары.
2. Н.И.Вавилов және оның селекция теориясы мен практикасын дамытудағы
үлесі.
3. 4 және 5. Өсімдіктер селекциясы. И. В. Мичурин және оның мұрасы.
Селекциялық жұмыстың жаңа методтары.
6. Жануарлар мен микроорганизмдер селекциясы.

2.1 Селекцияның теориялық негіздері мен методтары.
Селекция мәселелерін оқыта үйрену сорттар мен тұқымдардың туған
өлкеде өсірілетін формалардың сан алуандылығы туралы оқушылардың білімдерін
есте қайта қалыптастырудан басталады. Осымен байланысты селекция ғылымының
анықтамасы беріледі, селекция — халық шаруашылығының талаптарына сай жаңа
сорттар мен тұқымдар шығару әдістерін одан әрі жетілдіру және мәдени
формалар жасау жөніндегі ғылым.
Селекция міндеттеріы оқыту кезінде мұғалім өсімдіктердің жаңа
сорттарын, малдар мен құстардың асыл тұқымдарын шығаратын, суарылатын және
құрғатылатын жерде өсіруге қажетті, сол сияқты минералдық тыңайтқыштардың
үлкен мөлшерін бергенде мол өнім беретін, ауруға қарсы күресте төзімді
астық дақылдарының сорттары мен будаңдарын жасап шығаратын селекция
жұмыстарына партия мен үкіметіміздің үлкен көңіл бөлетіні жөнінде баяндап
беруі қажет. Генетика мен селекцияның өзара тығыз байланысты екендігін,
ғалым-генетиктердің алдына аса маңызды. міндет — селекцияның генетикалық
жаңа әдістерін табу мәселесі қойылғанын атап көрсету керек.
Селекция тарихы жөнінде қысқаша мағлұматтар келтіріледі.
Археологиялық зерттеулер нәтижесінде осыдан 10 мың жыл бұрын адамның бидай,
арпа, тары, зығыр және басқа мәдени өсімдіктер өсіргені белгілі болды. Өз
қажеті үшін адам ерте заманнан бастап жабайы өсімдіктерді меңгеріп, мәдени
флора жасай бастаған. Қазіргі кезде адам өсімдіктердің 1500 түрін өсіреді,
ал олардың егістік көлемі құрылықтың 110 бөлігін қамтиды.
Селекцияның міндеттері — өнімді көп беретін жануарлар тұқымдары мен
өсімдік сорттарын жасау, микроорганизмдердің тиімді штаммаларын шығару.
Оқыту процесінде сорт, тұқым, түр деген сияқты категорияларды шатастыру жиі
байқалады. Бұл селекция бойынша жетекші ұғымдарды қалыптастыруды
қиындатады. Сондықтан сорт пен тұқымның түрден айырмашылығы жөнінде сұрақ
қою қажет. Оқушыларға сорт (тұқым) адам қолдан шығарған, биологиялық
тұрақты және шаруашылыққа қажетті құнды белгілері бар особьтардың
(популяциялардың) жиынтығы екендігі туралы анықтаманы жазып алуды ұсынған
дұрыс. Анықтама бидайдың, арпаның, тарының және басқа өсімдіктердің
(жергілікті сорттардың болғаны дұрыс) әр түрлі сорттарының қытымдарын
көрсетумен қоса беріледі, сол сияқты жануарлар тұқымдарының бейнесі
салынған таблицалар көрсетіледі. Мұнда биологиялық (өсімдіктердің биіктігі,
гүлдердің, жапырақтардың, сабақтардың құрылысы т.б.) және шаруашылық
(түсімділік, өнімділік, ауруға, қолайсыз жағдайларға төзімділік)
белгілеріне көңіл аударылады. Жануарлардың тұқымдары жөнінде олардың
биологиялық көрсеткіштеріне, сол сияқты халық шаруашылығы үшін маңызды
белгілеріне: сүттілігіне, майлы-сүттілігіне, ауруларға төзімділігіне
тоқталынады. Өсімдіктердің жоғары өнімді сорттары мен жануарлардың өнімі
мол туқымдарын шығару жұмысы олардың генетикалық табиғатын анықтауға
байланысты. Егер адам белгілі фенотипі бар особьтарға сұрыптау жасамаса
және тепе-теңдігін бұзбаса, көпшілік жағдайда сорттар мен тұқымдар
генетикалық жағдайынан біркелкі болмай, гомо- және гетерозиготалық
формалардың арақатынасы белгілі деңгейде сақталады. Жоғары гетерозиготалы
әсіресе айқаспалы тозанданатын сорттарда болатындығы атап көрсетіледі.
Сонымен бірге селекционерлерге жақын туысты шағылыстыру жолымен
шығарылатын, генетикалық біркелкі өздігінен тозаңданатын формалармен де
жұмыс жасауға тура келеді.
Селекциядағы бастапқы материал ретінде клондар (вегетативтік көбеюге
байланысты сақталатын гетерозиготалық формалардың ұрпағы) да пайдаланылады.
Соңында, жекелеген мутацияны кебейту жолымен алынған генетикалық біркелкі
сорттар, тұқымдар, сол сияқты микроорганизмдер штаммалары болады.
Сорттар мен тұқымдардың сан алуандылығы — біреулерінің салыстырмалы
гетерогенді, ал екіншілері біркелкі болатындығы жөнінде қорытынды жасалады.
Табиғи популяция мен түрлер, әдетте гетерогенді болатындығы атап
көрсетіледі.
Жаңа құнды сорттар мен тұқымдар алу көпшілік жағдайда селекцияның
пайдаланып отырған методтарына байланысты екені анықталады. Дарвин мен
Мендельдің жұмыстарына дейің селекцияның ғылыми методтары болмағаны, бұл
жөніндегі адам әрекеті тек әркімнің өз шеберлігіне негізделгені
хабарланылады. Дарвиннің практиктер жұмысын қорытуына және селекцияға
теориялық база лосауына байланысты ғылыми селекцияның, тууы XIX ғасырдың
ортасында болды деп есептеуге болады. Дарвиннің ілімі бойынша мәдени
формалар эволюциясының қозғаушы күштері тұқым қуалайтын өзгергіштік пен
қолдан сұрыптау болып табылады. Бұл мәліметтер оқушыларға белгілі,
сондықтан әңгіме барысында олар мұны тек естеріне түсіреді.
Көбеюдің әр түрлі формалары және полуляцияның экологиялық
өзгешеліктерімен танысуға байланысты оқушылар бұл бөлімде сұрыптаудың
өзгешеліктері туралы қосымша материалдар өтеді және қолдан сұрыптау
жөніндегі ұғымдарын кеңейтеді.
Қолдан сұрыптаудың екі формасы (жалпы және жеке) мен олардың
қолданылу жағдайлары жөнінде ұғым қалыптасады.
Сұрыптаудын, ең қарапайым формасы — жалпы сұрыптау. Фенотиптері ұқсас
жамылғы астында генотиптері әр қилы болуы мүмкін особьтар, фенотипі бойынша
популяциядан сұрыпталынады. Жалпы сұрыптауға тән нәрсе — оларды көбейту
мақсатымен фенотиптері тәуір көптеген особьтар санын сақтау. Бұл особьтар
бірге өсірілетіндіктен, олардың еркін шағылысуы қамтамасыз етіледі. Жалпы
сұрыптау кезінде әрбір особьқа оның ұрпағы бойынша бағалау жүргізілмейді,
оның генотипі белгісіз болып қалады, сондықтан сорт гетерогенді болып
шығады.
Жалпы сұрыптау методымен жасалған сорт біркелкі болмауына байланысты,
онда тұрақтылық байқалмайды (гетерозиготалардың Мендель заңдары бойынша
ажырауы және соның нәтижесінде сорт құндылығының ұрпақтан ұрпаққа
төмендеуі). Жалпы сұрыптаудың екінші кемшілігі — түзілуіне тек генотип қана
емес, мекен ортасы да әсер ететін тек фенотипке бағытталуы. Сыртқы
жағдайлардың әсерінен пайда болатын модификациялардың тұқым қуалау арқылы
берілмейтіні оқушыларға белгілі. Осының барлығы жалпы сұрыптаумен
шығарылған сорттың құндылығыға кемітеді және бұл методтардың толық
жетілмегендігін көрсетеді.
Егер сортты бірсыпыра қайта құру арқылы жақсарту мақсаты қойылса,
онда жалпы сұрыптау бір рет емес, бірнеше қайтара жүргізілетіні атап
көрсетіледі. Жалпы сұрыптау тек орасан көп ұрпақ алуға болатын өсімдіктер
селекциясында қолданылатынын атап айту керек. Жалпы сұрыптау генетикалық
кезеңге дейін кең қолданылған ең ескі метод болып саналады.
Теориялық жағынан негізделген және XX ғасырдың басынан бастап
генетиканың дамуымен байланысты кең пайдаланыла бастаған жеке сұрыптау
методы жалпы сұрыптау методына қарама-қарсы қойылады.
Ең бастысы особьтарды көбейтуге сақтау, өзара және бастапқы
формалармен салыстыру арқылы ұрпақтардағы құнды белгілерді айқындау-
мақсатында оларды бір-бірінен бөлек өсіру ретіндегі жеке сұрыптау туралы
ұғым қалыптастырылады. Бірсыпыра ұрпақтар бойынша бір немесе жүп
особьтардан жеке сұрыптау жолымен алынатын және генетикалық біркелкі
ұрпақтар ретіндегі линияға анықтама беріледі. Бірсыпыра линиялар 5—8 жыл
бойына өзара салыстырылып; бірқатар белгілері бойынша жеке сұрыптау
жүргізіледі де ең аяғында олардан таза линиялы сорттар алынады.
Ұрпақтан ұрпаққа гомозиготалы формаларды сақтай алатын, соның
нәтижесінде өте тұрақты, генетикалық біркелкі сорттар алуға мүмкіндік
беретін жеке сұрыптаудың генетикалық мәнін ашып айтқан орынды.
Әңгіменің нәтижесінде жеке сұрыптау кезінде организмдердің генотиптік
ерекшеліктері еске алынатындығы туралы оқушылардың өздері қорытынды
жасайды; олар ұрпақтар бойынша тексеріледі, күрделі генетикалық талдау
жасау жолымен ұрпақтар белгілерінің тұрақтылығы, генотипі анықталады.
Жергілікті бидай үлгілерінен жеке сұрыптау методымен шығарылған өсімдік
сорттарын: Эрнтроспермум-841, Мелянопус-69, Гордейформе-189; арпа
сорттары — Вииер-246 және т. б. керсеткен дұрыс. Бір рет жүргізілген жеке
сұрыптау нәтижесінде, мысалы, Украинка, Кооператорка, Лютесценс-062
т. б. сорттар алынды.
Селекцияда сурыптау алдын ала есептеліп қойылған мақсатқа сәйкес
жүргізіледі. Сол сияқты белгілердің коррелятивтік өзгергіштігін есептеудің
де маңызы бар.
Селекциялық практикада қолдан сұрыптаумен қатар әсерін тигізіп
отыратын табиғи сұрыпталудың ролі еске алынады. Оның әсерімен мәдени
формалардың климат жағдайларына бейімделуі пайда болады. Аудандастыру
принципі табиғи және қолдан сұрыптаудың бірлескен әсеріне негізделген. Кез
келген жерде өнімділігі бірдей мәдени формалардың болуы мүмкін емес.
Селекцияда сорттар мен тұқымдардың белгілі ауыл шаруашылық ауданның
жағдайларына бейімділігі есептелінеді.
Сұрыптау методы мүмкіндігінің шектеулі екендігі ашылады, оның
көмегімен жана белгілері бар формалар шығаруға болмайтындығы, тек бастапқы
сорттан таза линия ғана бөліп алуға болатындығы айтылады. Осымен байланысты
нәтижесінде жаңа белгілері бар формалар шығаруға болатын селекцияның басқа
әдістері туралы ұғым дамиды. Бірінші кезек— бастапқы материал ретіңде
пайдалануға болатын, организмдерде тұқым қуалау өзгерістерін алу.
- Осымен байланысты комбинативтік және мюдификациялнқ сияқты
өзгергіштік формалары жөнінде оқушылар білгендерін естеріне түсіреді және
селекция үшін бастапқы екеуінің үлкен маңызы бар екендігі атап көрсетіледі.
Шағылыстыру жолымен селекционерге қажетті мынадай белгілер үйлесімділігін
алуға мүмкіндік туады: тауықтағы жұмыртқалағыштық пен еттілік, сорттар мен
тұқымдардағы жоғары өнімділік пен төзімділік, ауруларға қарсы және қолайсыз
факторларға қарсы тұрақтылық, т.б.
Будандастыру методының пайдаланылуы туралы тарихи анықтама
келтіріліп, оның ертеден келе жатқандығы (XVIII ғасырдың ортасында) және
маңыздылығы атап көрсетіледі.
Селекциялық жұмыстарда генетиканың орасан зор маңызын көрсету үшін
будандастыру мен сұрыптау методтарын ұзақ уақыт ойланбай қолданылып
келгендігі атап айтылады, өйткені доминантты және рецессивті гендер
белгілердін тұқым куалау заңдылықтары, фенотип түзілудегі генотип пен
ортаның атқаратын ролі туралы ешнәрсе белгісіз болған. Мендель ашқан тұқым
қуалаушылық зандылықтары будандастыру мен сұрыптаудың генетикалық табиғатын
түсінуге мүмкіндік берді.
Бастапқы материалдың сан алуандылығын ұлғайтатын болғандықтан
комбинативтік өзгергіштіктің таусылмайтын және бірден бір көзі шағылыстыру
екендігі қарастырылады. Тұқым қуалаушылық заңдарын білу будандастыру
кезінде ұрпақтардағы қажетті белгілерді алдын ала болжауға және оны
жоспарлы түрде алуға мүмкіндік береді. Бастапқы особьтардың бір-бірінен
өзара айырмашылығы көбейген сайын, сан алуан белгілері бар ұрпақтар аяу
мүмкіндігі арта түседі. Осымен байланысты практикада түр ішілік қана емес,
алшақ шағылыстыру да кең түрде қолданылады.
Гендердің өзара әрекеті нәтижесінде жаңадан пайда болатын белгілер
жөніндегі оқушылардың білімдері, шаруашылықта құнды жаңа белгілері бар
ұрпақтар алу үшін шағылыстырудың маңызын айтып түсіндіруге мүмкіндік
береді.
Будандастырудың жан-жақты сипатталуы, сұрыпталудын, әсеріне ілігетін
бастапқы материалдын, сан алуандығын күшейтудегі бұл методтың маңызы туралы
қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Селекция жұмысында әр түрлі методтар үйлесімді жүргізілетіні
көрсетіледі. Будандастыру және мақсатқа сай бағытта жүргізілген сұрыптау
жолымен белгілердің қажетті комбинацияларын алуға және жаңа генотиптер
жасауға болады. Совет селекционерлері бидайдың, жүгерінің, арпаның құнды
сорттарын, шошқаның, қойдың ірі қараның, норканың, тауықтың т. б.
тұқымдарын шығарғанда будандастыру және сұрыптау методтарын кеңінен
пайдаланды.
Сонымен бірге оқушылар шағылыстыру методымен құнды жаңа белгілер алу
мүмкіндігінін, де белгілі шегі бар екенін көреді, сондықтан генотипті
өзгеіртудің жолдарын іздестіру ғалымдар алдына міндет болып қойылды.
Табиғатта үздіксіз мутациялық процесс жүріп жатқаны, соның нәтижесінде
популяциялардың мутациялармен қаныққан болатындығы сияқты, сорттар мен
тұқымдарда да мутациялық процесс жүретіндігін, мутация — тұқым қуалайтын
жаңа өзгерістердің бірден бір көзі екендігін байымдау оқушыларға қиын емес.
Шағылыстыру және қолдан сұрыптау жолымен селекционер қажетті мутацияларды
сақтайды және бекітеді, ал табиғи популяцияларда нақтылы орта жағдайларға
пайдалы мутациялар сақталады. Сонымен, мутациялық өзгергіштік, шағылыстыру
және қолдан сұрыптау мәдени формалар эволюциясының негізгі факторлары
ретінде қарастырылады. Селекциядағы сұрыптаудың жетекшілік ролі атап
көрсетіледі, мутанттық формалары дайын сорт ретінде емес, келесі жұмыстар
үшін материал ретінде қарастырылады,

2.2 Н.И.Вавилов және оның селекция теориясы мен практикасын жасауға
қосқан үлесі
Н.И.Вавиловтың селекцияны дамытуға қосқан орасан үлесін арнаулы сабақ
ретінде жүргізген дұрыс. Вавилов селекцияны дарвинизм мен генетиканың
теориялық негіздеріне сүйенетін комплексті ғылым ретінде қарады. Ол
селекцияны адам еркімен бағытталатын эволюция ретінде түсіндіріп, оның мына
төмендегідей міндеттерін белгіледі: сорттын, түрдің және туыстың бастапқы
материалын зерттеу; тұқым қуалайтын өзгерістерді қолдан алу методтарын
жасау және осы зерттеу, будандастыру және мутациялық процестегі тұқым
қуалайтын өзгергіштіктің заңдылықтарына талдау жасау; қажетті белгілерді
күшейту және бекіту мақсатымен қолдан сұрыптау системаларын жасау; сорттық
және тұқымдық белгілердің қалыптасуындағы ортаның атқаратын ролін айқындау;
комбинативтік өзгергіштіктің және оның негізінде пайда болатын жаңа
түзілістердің көзі — будандастырудың теориялық негіздерін жасау.
Аталған проблемалардың біріншісінің мәнін ашумен байланысты шығу тегі
орталықтары және мәдени өсімдіктердің сан алуандылықтары туралы академик
Н.И.Вавилов ілімінің негізгі идеялары баяндалады, селекцияның ботаника-
географиялық негіздерін жасаудағы бұл ұлы ғалымның тамаша еңбегі атап
көрсетіледі.
Генетикалық және селекциялық зерттеулерге арналған бастапқы
материалдың маңызы қарастырылады. Ұлы Октябрь революциясына дейін Россияда
сортты тұқымдар алу жұмысына жеткілікті түрде көңіл бөлінбеді. Сондықтан
егін далалары үшін жаңа сорттар енгізу, әдетте, кездейсоқ сипатта
жүргізілді.
Вавиловтың жұмыстарына дейін бастапқы материалды талдап алу кездейсоқ
себептермен анықталды. Кейбір әуесқойлар шетел сорттарын ешбір жүйесіз
түрде жаздырып алды.
Вавилов селекция табысынын, кілті бастапқы формалардың сорт және түр
жөнінен сан алуандық байлығында деп білді. Сондықтан, селекция үшін
бастапқы материалдың базасы ретінде елімізде сорттардың орасан бай
коллекциясын жасауды, ал оны жасау үшін өзінің барлық еңбек әрекетін бүкіл
жер шарындағы мәдени өсімдіктердің сорттық сан алуандығын зерттеуге арнады.
Вавиловтың өмірі мен ғылыми еңбектерін баяндауға хабарлама дайындаған
оқушылар тартылады. Баяндамаларға иллюстрация ретінде Н.И.Вавилов
диафильмін пайдаланған жөн.
Отан алдындағы Н.И.Вавиловтың еңбектері ғалымның өмір-баянынан
бірсыпыра фактілер хабарлаған кезде айқындала түседі. Мәдени өсімдіктердің
сан алуандылығы мен олардың жер бетіне таралу заңдылықтарын зерттеу
мақсатымен ол жер жүзінің 60 еліне 180 рет экспедиция ұйымдастырды.
Н.И.Вавиловтың жұмысы селекцияның дамуында үлкен өзгеріс жасауға мүмкіндік
берді. Н.И.Вавилов жасаған мәдени өсімдіктер сорттарының орасан бай
коллекциясының арқасында астық дақылдарының (350 сорттарын), техникалық,
овощ және жеміс беретін өсімдіктердің сорттарын шығаруда үлкен табыстарға
қол жетті. Мәдени өсімдіктердің шығу тегінің орталықтары, олардың түр пайда
болудың дүние жүзілік ордалары жөніндегі мағлұматтар оқушыларға ашылған бұл
ғылыми жаңалықтардың практикалық селекция үшін маңызын түсіндіру мақсатында
беріледі.
Н.И.Вавилов Жер бетіндегі мәдени өсімдіктердің сан алуан сорттары мен
түрлері өте көп шоғырланған Жер шарының бірқатар аймақтарын ашты. Бұл
мағлұматтар жер шарының физика-географиялық картасынан көрсету арқылы
нақтыланады, сонымен қоса мәдени өсімдіктердің шығу тегі орталықтары
бейнеленген таблицалар көрсетіледі.
Аса маңызды мәдени өсімдіктер түрлері пайда болуының географиялық
жинақталуы қарастырылады. Сорт сан алуандығын зерттеу түрлердің Жерде
біркелкі таралмағаңдығын көрсетті: олар солтүстік елдерде — Сибирьде,
Солтүстік және Орталық Европада.
Солтүстік Америкада — өте аз тараған, Орта Азия мен Кавказдың тау
бөктерінде түрлер ондаған есе көп тараған. Мәдени өсімдіктер шығу тегінің
негізгі орталықтарының сипаты оқулықта берілген. Олардың шоғырланған
жерлерін оқушылар контур карталардан белгілейді.
Мұғалім оқушыларға шоғырланған түрлердің барлығы өз алдына жеке
ешқандай тәуелсіз таралатындығын түсіндіреді, бұған мәдени флораның
сорттық, түрлік және туыстық құрамы, өзіндік агротехникасы, құралдары осы
түр шоғырларына тән үй жануарлары дәлел бола алады.
Орталықтардың барлығы флораның өз алдына және түзілуіне мүмкіндік
беретін табиғи бөліп жатқан шөл және тау жоталарымен оқашаланған, шөлдер
мен таулар ұзақ уақыт бойы осы орталықтарда мекен ететін халықтардың да бір-
бірімен байланысын үзді.

Мәдени өсімдіктердің бірсыпыра белігі Жер шарының Ескі Дүниеде пайда
болған, өте маңызды 640 түрлі мәдени өсімдіктердің 500-і, яғни 56 бөлігі
Ескі Дүниенің үлесіне тиеді. Жада Дүние 100-ге жуық мәдени өсімдіктер
түрінің отаны. Түрлер мен сорттар сан алуандылығының басты байлығы-
Оңтүстік Азияда жинақталған (мәдени өсімдіктердің 400 түрі немесе барлық
сан алуан дақылдардың 23 бөлігі).
Африка мәдени өсімдіктердің қазіргі түрлерінің ең аз (шамамен 50)
кездесетін жері. Австралияда жаңа уақытқа дейін мәдени өсімдіктер болмаған,
тек XIX ғасырда ғада жабайы флораға кіретін эвкалипт, акация сияқты
өсімдіктер мәдени өсімдіктер қатарына кіре бастады.
Н.И.Вавилов тапқан өсімдіктер ресурстарының географиялық таралуының
заңдылықтарымен оқушыларды таныстыру, қазіргі геологиялық дәуірде сан алуан
өсімдіктер түрлерінің Жер бетінде біркелкі таралмауы, өте маңызды мәдени
өсімдіктер түрлері пайда болған алғашқы аймақтардың тар жерде шоғырлануы
туралы қорытынды жасауға, сол сияқты түрлердің пайда болу процесіндегі
оқшауланудың маңызы жөніндегі білімдерін нақтыландыра түсуге мүмкіндік
береді.
Н.И.Вавилов өсімдіктер түрі қозғалмалы морфофизиологиялық система
екендігі, сол түрге жататын экологиялық және географиялық популяциялар
ортаның белгілі жағдайларында эволюция ізін өзінде сақтайтындығы жөнінде
идеяны дамытты.
Бұдан соң тұқым қуалайтын өзгергіштіктің гомологиялық, қатарлар заңы
жөніндегі оқушылардың білімдері қалпына келтіріледі, ашылған осы ғылыми
жаңалықтың селекция үшін маңызы айқындалады. Бір түрдің тұқым қуалайтын
өзгергіштігін біле отырып, сондай өзгергіштікті табиғаттан табуға, сол
түрге немесе туыстас түрге жататын сорттар мен тұқымдардың ұқсас
өзгерістерін алуға болады.
Гомологиялық қатарлар заңын селекцияда пайдалану алколоидсыз тәтті
бөрібұршақтың, біртұқымды қант қызылшасының сорттарын шығаруға мүмкіндік
берді. Ауыл шаруашылығында бөрібұршақ өсімдігі көкбұршақ тыңайтқышы ретінде
қолданылатындылығы әңгіме барысында айқындалады. Ғылымға белгілі
бөрібұршақтың барлық түрлерінің тұқымдарында улы алколойд болады, сондықтан
олар мал азығы ретінде қолданылмайды. Бірақ бұршақ тұқымдастардың басқа
түрлерінің тұқымдарында мұндай адколоидтар болмайды. Гомологиялық қатарлар
заңына сәйкес мұндай ұқсас алколоидсыз мутациялар бөрібұршақта да болуға
тиісті. Өте көп тұқымдарға жасалған талдау мұндай форманың бар екенін
көрсетті және сол формалар жаңа оорт шығаруда бастапқы материал ретінде
пайдаланылды. Бірақ оның жеміс жақтаулары ерте ашылып, тұқымдары шашылып
қалатын болады. Ғалымдар жақтаулары ашылмайтын мутантты форма болуы мүмкін
деген болжам жасады және ондай форманы тапты. Сортпен жасалған одан соңғы
жұмыстар белоктар мөлшерін, өсімдік сабақтарының биіктігін, өнімділік
мөлшерін арттыру бағытында жүргізіледі.
2.3 Өсімдіктер селекциясы. И.В.Мичурин және оның мұрасы. Селекциялық
жұмыстың жаңа методтары.
Әңгіме барысында әр, өсімдік түрлерінің тек өздеріне тән селекциясын
қамтамасыз ететін биологиялық ерекшеліктері анықталады. Жоғары
өсімталдылық, ұрпақтардың көп сандылығы жалпы сұрыптау методын қолдануға
мүмкіндік береді. Өздігінен тозаңданатын түрлердің болуы жеке сұрыптау
жолын, пайдалана отырып, таза линия (өздігінен тозаңданатын бір особьтын
ұрпағы) шығаруға мүмкіндік береді.
Өсімдіктердің вегетативтік көбеюі арқасында гетерозиготалы
комбинацияны, сома мутациясын ұзақ уақыт бойы сақтауға болады. Өсімдіктер —
мутантты формалар алу үшін тамаша объект. Жаңа өсе бастаған туқымдарға,
өскіндерге химиялық заттармен, радиациямен әсер ету арқылы сұрыптауға
келетін материал алуға болады.
Полиплоидия өсімдіктерге тән құбылыс. Полиплоидты, формалар диплоидты
формалардан қолайлы ажыратылады. Полиплоидия — мәдени өсімдіктер сорттарын
жақсарту жолдарының бірі.
Өсімдіктер селакциясын оқыған кезде, олардың биологиялық
ерекшеліктері полиплоидтар және басқа да мутантты формалар алу үшін жалпы
және жеке сұрыптау, түр ішілік, түр аралық, тіпті туыс аралық шағылыстыру,
мутагендік факторлармен әсер ету методтарын қолдануға мүмкіндік
беретіндігіне назар аудару керек.
Өсімдік шаруашылығындағы селекция жұмыстарының методтары туралы
оқушылардың білімдерін нақтыландыру және бекіту үшін ең қарапайым
мысалдарға талдау жасалады. Түсіндіру бидайдың, арпаның және басқа
дақылдардың жақсы сорттарының қытымдарын немесе гербарий материалдарын
көрсетумен қоса жүргізіледі, экскурсияда алған білімдері мен жинаған
материалдары пайдаланылады. Бидайдың жоғары түсімді сорттарын шығару
жұмысымен жете таныстырған дұрыс, өйткені бұл дақыл жер шарындағы егістік
көлемінің 15 бөлігін алып жатыр. Атақты, селекционер, академик
П.П.Лукьяненконың бидайдың Без-остая-1 сортын шығарудағы жұмысының
барысымен таныстырылады, өйткені бұл сорттың селекциясы тамаша
документермен қамтамасыз етілген, сонымен қатар бұл сорт біздің елімізде
және шетелдерде кеңінен аудандастырылған. Оның жоғары икемділігі, ауруларға
(қоңыр және сары саңырауқұлақтарға, қара күйеге), жатып қалуға төзімділігі,
тез пісетіндігі, ұнының жоғары сапалылығы және жоғары өнімділігі — суармалы
учаскелерде 90 цга-ға дейін, ал суарылмайты жерлерде 45 цга-лая артық
өнім беретіндігі атап көрсетіледі.
П.П.Лукьяненконың селекция-генетикалық жұмысының методтары
будандастыру және сұрыптау методтары арқылы сорттар алуға, одан соң алынған
сорттарды бір-бірімен шағылыстыру және жеке сұрыптауды үйлесімді түрде
пайдалануға негізделген.
Мәселен, селекционер Безостая-1 бидайын шығарғанда күрделі алыс
географиялық шағылыстыруларды қайталап жеке сұрыптаумен үйлесімді жүргізу
әдістерін қолданды.
Егістіктің бірсыпыра жерін жаздық бидай алады. Олардың түсімділігі
қыстық бидайға қарағанда төмен болады. Бірақ солтүстік және орталық
ендіктерде күздік бидайдың үсіп кетуі оларды өсіруді қиындатады.
Оңтүстік-Шығыс ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтында (Саратов)
селекционерлер А.П.Шехурдин мен В.Н.Мамонтованың басшылығымен жаздық
бидайдың сорттары — Саратовекая-29, Саратовская-210, Альбидум-24
шығарылды. Саратовская-29—күшті жаздық бидай, өте икемді, реакция нормасы
өте кең, тыңайтқыштар мен агротехникаға икемді, саңырауқұлақ ауруларымен
жатып қалушылыққа төзімді. Орташа түсімділігі 16,5-тен 38,8 цга-ға дейін.
Бұл сорт жаздық жұмсақ бидайдың екі буданды сортын — Альбидум-29,
Лютесценс-55П— күрделі сатылап будандастыру методымен алынған.
А.П.Шехурдин өзінің алдына жұмсақ бидайдың үн болу — нан болып пісу
санасын жақсарту және Оңтүстік-Шығыстың қолайсыз топырақ— климат
жағдайларына өте төзімді қатты бидай сортын шығаруды мақсат етіп қойды. Осы
мақсатпен қатты (Белотурка) және жұмсақ (Полтавка) бидай сорттарына түр
аралық шағылыстыру жүргізді және сегіз жыл бойы жеке сұрыптау жүргізілді.
Осы жұмыстардың, нәтижесінде өте жоғары түсім беретін, құрғақшылыққа
төзімді екі сорт — Саратовская красная және Саратовская розовая
шығарылды.
Академик Н.В.Цицин мәдени өсімдіктердің жаңа түрлерін-көп жылдық
бидай мен бидай —бидайық будандарын шығару бағытында жұмыс жасап жүр.
Оның бұл жұмысында алшақ шағылыстыру, будандарды бидайдың бастапқы
формаларымен бірнеше рет қайталап шағылыстыру методтары қолданылды, соның
нәтижесінде бидайықтың бірдеше гендері генотипке енгізілген. Бидай-бидайық
будандарын алу үшін Цицин тек бірнеше түрлерді ғана емес, тіпті туыстарды
да будандастыруға қатыстырды. Бидай (Triticum туысы) және қарабидай—бидай
будандарын ол көкшіл сұр және көгілдір бидайықпен шағылыстырды. Будандарды
бидаймен қайталап шағылыстыруды қолдана отырып, ол орташа түсімі 40—45
цга-ға жететін бидай-бидайық будандарынын бірқатар құнды, суыққа төзімді
сорттарын алды.
599, 186, 1 номерлі бидай-бидайық будандары алынды. Олар жатып
қалмайды, саңырауқұлақ ауруларына қарсы төзімді, тыңайтқыштарға икемді,
олардың түсімдері 58 цга, 72 цга және 69 цга-ға дейін сәйкестікке
жеткізілген.
Уақыт болса, күнбағыстың жоғары майлы Передовик сортын шығарған
тамаша селекционер В.С.Пустовойттың жұмыстары туралы да баяндаған жөн. Бұл
сорттың тұқымындағы майдың мөлшері 51—52%, ал тұқымдардың орташа түсімді 26
цга.
Одан соң тұқымдарындағы майдың мөлшері 58%-ке дейін жететін формалар
алынды.
Қант қызылшасының жоғары қантты сорттарын шығаруда селекционерлер
(академик А.Л.Мазлумов) үлкен табыстарға жетті.
Жоғарыда айтылғандардың бәрінің негізінде өсімдік сорттарының басым
көпшілігі сұрыптау және будандастыру жолымен шығарылады деген қорытынды
жасалады.
И.В.Мичуриннің жұмысы. Негізгі ауыл шаруашылығы өсімдіктері
селекциясындағы табыстармен таныстырған соң оқушылардың назарын
вегетативтік жолмен көбейтетін өсімдіктер (картофель, пияз, сарымсақ, жеміс
ағаштары, жидек бұталары) селекциясының ерекшеліктеріне аударған дұрыс.
Осыған орай вегетативтік көбею ерекшеліктері жөніндегі білімдер одан әрі
дамытылады. Бұл өсімдіктердің сорттары бастапқы бір организмнен алынатын
особьтар тобы — клондар болып табылады. Клон жасаудың негізгі міндеті —
шаруашылық үшін өте құнды қасиеттердің жиынтығы бар жеке есімдіктер алу.
Бұл жағдайда жынысты ұрпақтың тұрақсыздығы селекционерді қиындыққа
ұшыратпайды. Сұрыптау арқылы вегетативті көбейетін өсімдіктерден курделі
түр аралық будандар бөлінеді және бекітіледі, олар өсімтал болуы мүмкін.
Осымен байланысты клондар алуда алшақ будандастырудың сол сияқты жаңа метод
— мутагенездің маңызы өте зор.
Вегетативті көбейетін өсімдіктердің селекция — генетикалық жұмыс
ерекшеліктерімен байланысты, біздің ғылымымыздың тарихына үлкен үлес қосқан
селекциодеріміз И.В.Мичуриннін, методтары мен жетістіктеріне тоқталу өте
орынды. Ол теория мен практиканың бірлік принциптерін, табиғатты қайта
өзгертудегі ғылымның активті ролін тамаша айқындылықпен көрсете алды.
И.В.Мичуриннің алшақ будандастыру, сұрыптау және жеміс өсімдіктері
будандарының онтогенезін басқару теориясын ашқандығын оқушылардың жетік
білуін қамтамасыз ету керек.
И.В.Мичуриннің жұмыс кезеңдерін қарастырған кезде, оның күткеніндей,
нәтиже бермеген, жерсіндіру методына сипаттама беріледі. Жаңа сорттар
жасауда И.В.Мичуриннің тікелей жерсіндіру методын қолданудан бас тартуы,
организмдердің мекен ортасына тікелей бейімделетіні жөніндегі ламаркистік
тезистін, жарамсыздығын көрсеткенін ашып айту керек. Әр өсімдік белгілі бір
экологиялық жағдайдың өнімі болып табылады, өйткені ол тарихи дәл сол
жағдайда қалыптасып соған бейімделген. Бір жағдайлардан екінші жағдайларға
тұрпайы көшіру, осы жаңа жағдайларға сәйкес келетін организмдердің
генотипін үйлесімді өзгертуге әкеле алмайды.
Практик-селекционер И.В.Мичурин жыныстық будандастыру мен сұрыптаудың
жетекші мәнін селекция методтары ретінде түсіндіруге. мүмкіндік берді.
И.В.Мичуриннің будандастыру, сұрыптау және доминанттылықты, басқару
методтары мен әдістерін кең қолданғаны туралы қағидаларды нақтыландыра түсу
үшін, оның өзі шығарған жеміс өсімдіктері сорттарының таблицаларын,
суреттерін, жемістердің муляждерін көрсету және олардың шығару тарихы мен
қысқаша таныстыру керек. Бельфлер-китайка, Кандиль-китайка сияқты бір-екі
сорттың, шығарылу методикасына толығырақ тоқтауға болады. Бастапқы
формаларды таңдап алу мәселесін И.В.Мичуриннің ғылыми проблемаға
айналдырғанын, оларды таңдап алу әрбір жеке жағдайда алшақ будандастыру
және доминаттылық туралы ілімге негізделіп шешілгенін атап көрсетудің
маңызы зор.
Бастапқы формаларды ұқыпты түрде таңдау және шағылыстырудан (жынысты
будандастыру) кейін Мичурин сеппе көшеттердің фенотиптік қасиеттерін
зерттеді және оларға төрт қайтара сұрыптау жасады. Бұл жұмыстарды
жүргізгенде, ол өзі анықтаған өсімдіктер онтогенезінің әр сатысындағы
қасиеттерінің коррелятивтік байланысын және өсімдіктердің есейген шағындағы
шаруашылыққа құнды белгілерін басшылыққа алды.
Өз уақытындағы ғылым деңгейінен бірсыпыра оза отырып, И.В.Мичурин
доминанттылықты тарихи категория деп білді, бұл құбылыс тұрдің, тарихи
дамуына, сол сияқты организм онтогенезінің әр түрлі сатыларын сыртқы
факторлардың әсер етуіне тәуелді деп қарады. Ол, жергілікті жағдайларға
тарихи жақсы бейімделген сорт, әдетте, шығу тегі бойынша географиялық алшақ
мәдени формаларға доминаттылық көрсететінін ашты. Тарихи дамудың ұзақ
жолына ұшыраған жабайы формалардың белгілері, филогенетикалық жағынан жас
сорттардың қасиетіне доминанттылық көрсетеді.
И.В.Мичурин генетикалық жағынан алшақ формалардын шағылыспаушылығын
жеңу методын тапты (үйлестірушіңі қатыстыру). Ол көп жылдық өсімдіктердің
онтогенезі, өсімдіктегі коррелятивтік, байланыстар жөніндегі ғылымның әлі
күнге дейін шешілмеген салаларына батыл кірісті.
Будандық сеппе кешеттер одан әрі тәрбиелеу методтарының системасына
ұшырады. Мичуриннің түсінігінше тәрбиелеу — онтогенез барысын бақылайтын
және бағыттайтын сұрыптаумен қатар жүргізілетін агротехникалық жұмыстардың
системасы. Құрылатын коррелятивтік байланыстарға белгілі бағытта әсер ету
үшін И.В.Мичурин, будандық екпе көшеттерді тәрбиелеу жұмысын олардың
онтогенезінің жас сатыларынан бастау керек деп ұсынды. Генотип пен ортаның
фенотип түзілуіндегі ролі, реакция нормасы, онтогенездегі форма құрылу
процесінің барысы жөніндегі оқушылардың білімін еске қайта түсіріп
қалыптастыру. И.В.Мичуриннің будандық екпе көшеттерді тәрбиелеу туралы
қағидаларын дұрыс түсінуге мүмкіндік береді.
Сонымен, И.В.Мичурин сорттың фенотипіне оны шығару кезеңінде мынадай
тәсілдер арқылы әсер етті: 1) алшақ экологиялық және генотиптік
(систематикалық) белгілері бойынша бастапқы формаларды таңдап алу; 2)
буданды екпе көшеттерді әдеттен тыс жағдайларда өсіру; 3) алшақ
будандастырудың әсерімен генотиптердің бүтіндігін бұзу; 4) жаңа экология-
географиялық жағдайларда дамыту; 5) сұрыптау; 6) буданды екпе көшеттердегі
корреляциялық системаға белгілі бағытта әсер ету жолымен олардың
онтогенезін басқару арқылы. Генотипті өзгерту, сұрыптау және тәрбиелеу —
бұл құрастырыла, іштей байланыстырыла, бағыттала әсер ету.
Селекциялық жұмыстың жаңа методтары. Гетерозис, мутагенез алу.
Вегетативті көбейетін өсімдіктер селекциясының ерекшеліктерін түсіндіру,
жаңа клондар алудағы алшақ будандастырудың полиплоидтардың, мутагенездің
орасан зор маңызын көрсетуге мүмкіндік береді.
Өсімдіктер өнімділігін арттыруда күшті тәсіл ретінде, селекцияда жиі
қолданылатын инбридинг және гетерозис құбылыстары курсте өте кең
баяндалады. Көптеген өсімдіктерде болатың өздігінен тозаңдану (инбридинг)
сорттың шаруашылықтық және биологиялық көрсеткіштерін шұғыл нашарлатуға,
депрессияға немесе азғындауға жиі жеткізетіндігі туралы оқушылардың білімі
әрі қарай дамытылады. Дегенмен, бұл құбылыс гомозиготалық формалар алу және
олармен әрі қарай жұмыс жасау мақсатымен селекцияда кең түрде қолданылады.
Өздігінен тозанданатын өсімдіктердің екінші және келесі ұрпақтарында
белгілердің тұқым қуалауы жөніндегі білімдеріне сүйене отырып, гетерозис
кезінде гомозиготалар бөлінетіні оқушыларға түсінікті.
Айқаспалы тозаңданатын өсімдіктердің генетикалық ерекшелігі,
популяциялардың гетерозиготалығында екені айқындалады. Орта жағдайларындағы
аздаған ауытқу бұл есімдіктердің фенотипін тез өзгертеді. Шағылыстырған
кезде айқаспалы тозаңданатындар өте көп комбинативтік өзгергіштік береді.
Сондықтан бұл өсімдіктердің тұрақты формаларын алу үшін оларды өздігінен
тозаңдануға мәжбүр етіледі және сұрыптау жүргізеді. Үшінші сұрыптаудан
кейін-ақ сорт әжептәуір жақсарады.
Ауыл шаруашылық өсімдіктерінің өсімділігін арттыру үшін кек
қолданылатын, гетерозис құбылысын алу методтарымен оқушыларды таныстырған
дұрыс. Осы мақсатпен айқаспалы тозаңданатын өсімдіктерді өздігінен
тозаңдануға мәжбүр етеді және оск жолмен бірнеше инбредтік линиялар алады,
ол линиялардағы гендердің әжептәуір белігі гомозиготалық жағдайда болып
шығады. Өзара бір-бірімен одан әрі шағылыстыру үшін қажетті белгілері бар
линиялар сұрыпталып алынады. Бірінші буданды ұрпақта депрессияның белгілері
жойылады, будандық күш немесе гетерозистің нәтижесінде, түсімділік
бастапқы инбредтік линиялармен салыстыру бойынша ғана емес, тіпті кәдімгі
сорттар шағылыстырудан алынатын түсімнен (40%-ке және одан да жоғары) де
кенет артады.
Будандық күш құбылысы тек бірінші ұрпақта ғана байқалады, ал келесі
ұрпақтарда жойылады. Өсімдіктер және жануар селекциясында кең қолданылатын
алшақ будандастыру кезінде де гетерозис байқалады;
Гетерозистің генетикалық табиғаты особьтардың гетерозиготалығында,
сонымен қоса, шаруашылыққа бағалы белгілердің дамуын айқындайтын,
бірмағыналы гендердің зиготада үйлесуінде деп есептелінеді. Вегетативті
көбейген кезде (жеміс ағаштары, картофель, қойбұлдіртен және т.б.)
гетерозис ұзак уақыт бойына сақтала алады.
Гомозиготалау процестерінің негізінде, тұқым қуалаушылықты түбірімен
өзгертетін инбридинг құбылысын көбеюге мәжбүр ету деп түсіндіріледі.
Инбридинг жолымен түр, сорт, тұқымның тұқым қуалаушылығының орасан сан
алуандылығы айқындалады. Бастапқы кезде инбридинг өте күрделі ажырау,
особьтардың сан алуандылығын туғызады, бірақ келесі ұрпақтарда линиялардың
әрқайсысы тұқым қуалауы жағынан біркелкі болып шығады. Таза линия шығару
үшін өздігінен тозаңдандыру жолымен 6-7 ұрпақ алу қажет.
Инбредті линиялардың негізгі ерекшелігі — өсімдіктер арасындағы терең
тұқым қуалау ұқсастығы, өзше тән белгілер комплексінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.