Сопылық дәстүрі C. Бақырғанидің дүниетанымының негізі

1.1 Бақырғанидің дүниетанымының мәдени . тарихи және идеалық мәні.
1.2. С. Бақырғанидің дүние танымы, тұлға ретінде қалыптасуы.

Орталық Азияда ортағасыр кезеңі (IX – XIғ.ғ) көне мәдени құндылықтарды жаңғырту және олардың жаңаша даму үрдісін қалыптастыру, өзіндік дәстүрге айналған. Сондықтан, IX – XI ғ.ғ. ортағасырдың ғылым мен философия өкілдерінің жаңаша білімділік, жаңаша ағарту сарынын қалыптастыра отырып, «өзіндік тарихи кезеңінен өтіп кетуіне алып келді.» Бұл тарихи кезең Европа елдерінде кез –келген ұлы өркениетті елдердің тарихи дамуы тап болатын тарихи процесстің жалпы заңдылығы болып табылатын «Қайта өрлеу» деген атауға ие.
[57,с81-82]
Ренесанстық қозғалыс бұл аймақтарда ғана емес, сонымен бірге Азия, грено- Римдік, әсіресе философия, көркем – эстетикалық, этикалық, жаратылыстану – ғылыми, медицина және де басқада өмірдің интелектуалдық және рухани саланың аспекттерін жаңғыртуы мен ерекшеленеді.
«Орта – Азия халықтары, - дейді академик М:М Хайрулаев, - IX – XV ғ.ғ аралығы Шығыс ренесанс деп аталатын кезеңде, Фараби, Рудани, Ибн – Сина, Беруни, Джами, Навои, М. Қашғари, Ұлықбек сыңайлы ойшыл – ғалам, ақындардың шығармашылық ізденістері аясында, Грецияның жаратылыстанудың және философияның құндылықтарын кең және шығармашылық түрде қолдана отырып ғылыми іздністері мен шығармашылықтары әлемдік өркениеттің дамуында өзіндік орны мен құнына ие әлемдік мәдениеттің негізіне айналды.»
[58с167]
М.В Питтровский ортағасырдың мұсылманның танымы, рухани өмірінің мәні жайлы былай жазған еді: «Әлемде болып жатқандардың барлығы – ұлыдантарта ұсақтың барлығы- діни мәнге ие, сондықтан рухани салаға тиіс болатын» [58.18]
Дегенмен бұл өзара байланыста жаратылыстық бастамаға баса назар аударылатын еді. Міне сондықтан да ортағасырлық рухани өмір тео орталықты мәнге ие.
Теологиялық таным қоғам өмір, әлем жайлы тұжырымдардың шынайы ұстанымы ретінде, мәдени құндылықтардың бағалау критериі ретінде бой көрсеттеді, сонымен бірге бұл орта Азиялық әдебиеттанушы, суретші Философия сыңайлы ойшыодардың өмірлік ұстанымы ретінде де қызмет етеді.
Г.Г Майбров айтқандай: «Ортағасыр философтарының ұстанымдары қандай болуына қарамастан ерте ортағасырлық танымға тән философияны діннің қызметіне үйлестіру болсын әлде кейінгі ортағасырлық танымға сай философияны теологиядан бөліп қарастыруға болсын, барлығыда дінге деген алаңдаушылық мәселелерімен ұштасатын еді. » [59.4б]
Ортағасырлық философтары тек ойшылғана болыпқоймайтын. Олар өз көзқарастарын дәлелдеу үнемі қиелі үшін жазылуларға назар аударуды қажет ететін.
Ортағасырлық рухани орта философияны не дінге адал қызмет ететін схоластикалық теология түрінде, не еретикалық аяда теологиялық мәнге ие суфизм түрінде болатын.