Мектептегі информатика курсындағы Excel бағдарламасын меңгеру негіздері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ
МЕМЛЕКЕТТІК ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ МІНДЕТТІ СТАНДАРТЫ 5
1.1 «Информатика» пәні бойынша оқу бағдарламасының түрлері және оқу жүктемесінің көлемі. Excel бағдарламасының алатын орны 9
2. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫ. 12
2.1 Excel мүмкіндіктері. 12
2.2 Excel.де деректермен жұмыс істеу. 16
2.3 Excel.дің графикалық мүмкіндіктері. 21
3. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫНДА ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫМЕН ЖҰМЫС 24
4. ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫ 27
4.1 Оқытуды ұйымдастырудың түрлері жайлы түсінік 27
4.2 Сабақтың типтері, түрлері олардың құрылымы 33
4.3 Сабақта қолданылатын оқытудың әртүрлі формалары 37
4.4 Информатиканы оқытуды ұйымдастыру 42
5 EXCEL БАҒДАРЛАМАСЫН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН
ТИІМДІ ИНОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР. 51
5.1 “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы. 52
5.2 Деңгейлеп дамыта оқыту технологиясы. 58
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 66
ҚОСЫМША А 67
КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ
МЕМЛЕКЕТТІК ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ МІНДЕТТІ СТАНДАРТЫ 5
1.1 «Информатика» пәні бойынша оқу бағдарламасының түрлері және оқу жүктемесінің көлемі. Excel бағдарламасының алатын орны 9
2. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫ. 12
2.1 Excel мүмкіндіктері. 12
2.2 Excel.де деректермен жұмыс істеу. 16
2.3 Excel.дің графикалық мүмкіндіктері. 21
3. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫНДА ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫМЕН ЖҰМЫС 24
4. ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫ 27
4.1 Оқытуды ұйымдастырудың түрлері жайлы түсінік 27
4.2 Сабақтың типтері, түрлері олардың құрылымы 33
4.3 Сабақта қолданылатын оқытудың әртүрлі формалары 37
4.4 Информатиканы оқытуды ұйымдастыру 42
5 EXCEL БАҒДАРЛАМАСЫН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН
ТИІМДІ ИНОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР. 51
5.1 “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы. 52
5.2 Деңгейлеп дамыта оқыту технологиясы. 58
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 66
ҚОСЫМША А 67
КІРІСПЕ
1980 жылы кестелік процессорлардың пайда болуы кестелік құжаттарды компьютердің көмегімен өңдеуге мүмкіндік туғызды. Бірінші болып VisiCalc кестелік процессоры жасалды. Осыдан кейін-ақ электрондық кестелер тұжырымдамасын бірқатар фирмалар іліп алып кетті. Осылай VisiCalc, SuperCalc, Multiplan сияқты кестелік процессорлары пайда болды, содан кейін Lotus 1-2-3 дестесі жасалды. Біздің елімізде Computer Associates, Inc фирмасының SuperCalc-3-4-5 кестелік процессорлары кеңінен таралды. Содан кейін бірқатар орысша бейімделген АБАК, ДРАКОН, ВАРИТАБ-86 дестелері жасалды. Осы күнге дейін қуаты аз компьютерлерде SuperCalc-4-5 нұсқасы қолданылады.
Қазіргі компьютерлерде Microsoft Excel кестелiк процессоры кеңінен тараған. Бұл программаның көмегімен көптеген математикалақ амалдарды, күрделі есептеулерді жүргізуге болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде түрлі-түрлі диограммалар тұрғызып, мәліметтер базасын даярлап, олармен жұмыс істеуді, сандық эксперимент жүргізуді қамтамасыз ете алады.
Microsoft Excel мүмкіндіктерінің көпжақтылығы оны тек экономика саласында ғана емес, сондай-ақ, оқып-үйренуге, ғылыми-зерттеу істерінде, әкімшілік және жәй шаруашылық жұмыстарында да кеңінен пайдалануға мұрсат береді. Сонымен қатар Excel бағдарламасын әр түрлі бланк үлгілерін жасауға , финанстық есептеулер жүргізуде кең қолданылады.
Мектеп курсында оқушылар Microsoft Excel кестелiк процессорымен танысады. Программаның мүмкіндіктерін, жұмыс кестесінің элементтерін, деректермен жұмыс істеуді, математикалық және логикалық есептеулер жүргізуді үйренеді. Сонымен қатар диаграмалар тұрғызу әдістерін, әр түрлі тақырыпта кроссворд құруды меңгереді. Мектепте Microsoft Excel кестелiк процессорында деректер базаларымен жұмыс істеу тақырыптары да беріледі
Диплом жұмысының мақсаты: мектептегі информатика курсында Excel бағдарламасын меңгеру негіздерін және бағдарлама бойынша берілетін тақырыптардың мазмұнын , орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты негізінде Excel бағдарламасының алатын орнын , оның қосымша мүмкіндіктерін ашып көрсету.
Диплом жұмысының міндетері:
- Қазастан Республикасы орта білім берудің мемлкеттік жалпыға міндетті стандарты негізіне Microsoft Excel бағдарламасының оқытылуымен танысу.
- Жалпы матриалдардың ұсынылу реті оқу бағдарламаларымен сәйкестілігін анықтау.
- Excel бағдарламасын оқытудың жаңа иновациялық технологияларды пайдалану әдістерн қарастыру.
- Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, сабақты ұйымдастыру әдістерін қарастыру.
Диплом жұмысының құрылымы: Берілген диплом жұмысына кіріспе, бес бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі, сонымен қатар 5 сурет, 7 кесте, 4 сызба кіреді.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті стандарты. Соның ішінде Excel бағдарламасының алатын орны және мектеп курсында оқытылатын сағат саны қарастырылған.
Екінші бөлімде жалпы мекпепте оқытылатын тақырыптар толық қарастырылған
Үшінші бөлімде Excel кестелік процессорыда деректер базаларымен жұмыс істеу. Деректер базасын құрып, өңдеу тәсілдері қарастырылған.
Төртінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытудың әр түрлі формалары, ұйымдастыру түрлері, сабақтың типтеріқаралған. Сонымен қатар Информатикадан өтетін сабақтардың ерекшеліктері, жеке тұлғаға бағытталған оқыту әдістері қарастырылады.
Бесінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытуда қолданылатын тиімді иновациялық технологиялар, соның ішінде “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы және «Деңгейлеп дамыта оқыту» технологиясы ерекшке қарастырылған.
1980 жылы кестелік процессорлардың пайда болуы кестелік құжаттарды компьютердің көмегімен өңдеуге мүмкіндік туғызды. Бірінші болып VisiCalc кестелік процессоры жасалды. Осыдан кейін-ақ электрондық кестелер тұжырымдамасын бірқатар фирмалар іліп алып кетті. Осылай VisiCalc, SuperCalc, Multiplan сияқты кестелік процессорлары пайда болды, содан кейін Lotus 1-2-3 дестесі жасалды. Біздің елімізде Computer Associates, Inc фирмасының SuperCalc-3-4-5 кестелік процессорлары кеңінен таралды. Содан кейін бірқатар орысша бейімделген АБАК, ДРАКОН, ВАРИТАБ-86 дестелері жасалды. Осы күнге дейін қуаты аз компьютерлерде SuperCalc-4-5 нұсқасы қолданылады.
Қазіргі компьютерлерде Microsoft Excel кестелiк процессоры кеңінен тараған. Бұл программаның көмегімен көптеген математикалақ амалдарды, күрделі есептеулерді жүргізуге болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде түрлі-түрлі диограммалар тұрғызып, мәліметтер базасын даярлап, олармен жұмыс істеуді, сандық эксперимент жүргізуді қамтамасыз ете алады.
Microsoft Excel мүмкіндіктерінің көпжақтылығы оны тек экономика саласында ғана емес, сондай-ақ, оқып-үйренуге, ғылыми-зерттеу істерінде, әкімшілік және жәй шаруашылық жұмыстарында да кеңінен пайдалануға мұрсат береді. Сонымен қатар Excel бағдарламасын әр түрлі бланк үлгілерін жасауға , финанстық есептеулер жүргізуде кең қолданылады.
Мектеп курсында оқушылар Microsoft Excel кестелiк процессорымен танысады. Программаның мүмкіндіктерін, жұмыс кестесінің элементтерін, деректермен жұмыс істеуді, математикалық және логикалық есептеулер жүргізуді үйренеді. Сонымен қатар диаграмалар тұрғызу әдістерін, әр түрлі тақырыпта кроссворд құруды меңгереді. Мектепте Microsoft Excel кестелiк процессорында деректер базаларымен жұмыс істеу тақырыптары да беріледі
Диплом жұмысының мақсаты: мектептегі информатика курсында Excel бағдарламасын меңгеру негіздерін және бағдарлама бойынша берілетін тақырыптардың мазмұнын , орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты негізінде Excel бағдарламасының алатын орнын , оның қосымша мүмкіндіктерін ашып көрсету.
Диплом жұмысының міндетері:
- Қазастан Республикасы орта білім берудің мемлкеттік жалпыға міндетті стандарты негізіне Microsoft Excel бағдарламасының оқытылуымен танысу.
- Жалпы матриалдардың ұсынылу реті оқу бағдарламаларымен сәйкестілігін анықтау.
- Excel бағдарламасын оқытудың жаңа иновациялық технологияларды пайдалану әдістерн қарастыру.
- Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, сабақты ұйымдастыру әдістерін қарастыру.
Диплом жұмысының құрылымы: Берілген диплом жұмысына кіріспе, бес бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі, сонымен қатар 5 сурет, 7 кесте, 4 сызба кіреді.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті стандарты. Соның ішінде Excel бағдарламасының алатын орны және мектеп курсында оқытылатын сағат саны қарастырылған.
Екінші бөлімде жалпы мекпепте оқытылатын тақырыптар толық қарастырылған
Үшінші бөлімде Excel кестелік процессорыда деректер базаларымен жұмыс істеу. Деректер базасын құрып, өңдеу тәсілдері қарастырылған.
Төртінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытудың әр түрлі формалары, ұйымдастыру түрлері, сабақтың типтеріқаралған. Сонымен қатар Информатикадан өтетін сабақтардың ерекшеліктері, жеке тұлғаға бағытталған оқыту әдістері қарастырылады.
Бесінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытуда қолданылатын тиімді иновациялық технологиялар, соның ішінде “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы және «Деңгейлеп дамыта оқыту» технологиясы ерекшке қарастырылған.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Ревпубликасы жалпы білм брудің мемлекеттік жалпыға мндетті стандарты / Алматы. "Атамұра" 2003
2. Қараев Ж. Компьютерлерді оқыту процесіне пайдаланылуға кіріспе / Ж Қараев. – Алматы. "Рауан" 1992. – 2006
3. Ермаков Н.Т. Информатика. Оқыту әдістемесі / Н.Т.Ермаков, Е.Кузина, Л.Креп, С.Б. Пилипенко. – Алматы. "Атамұра" 2003. – 256 бет.
4. Ермаков Н. Т. Информатика / Н.Т. Ермаков, Н. Стифутина. – 8 – сынып. Алматы. "Атамұра" 2003. – 184бет.
5. Ермаков Н.Т. Информатика. Әдістемелік нұсқау / Н.Т. Ермаков, С.П. Давиденко, С.Б. Пилипенко, В.Ю. Вакс. - Алматы. "Мектеп" 2004. – 187бет.
6. Накесбеков Б. Адам және компьютер / Б. Накесбеков. - Алматы. "Қазақстан" 1986. – 174бет.
7. Бабаев С.Б. Жалпы педагогика / С.Б. Бабаев, Ж.Қ. Оқалбек. – Алматы. "Атамұра" 2003. – 256 бет.
8. Байжұманов М.Қ. Информатика / М.Қ. Байжұманов, Л.Қ. Жапсарбаев. – Алматы. "Рауан" 2002. – 160бет.
9. Халықова К.З. Информатика оқыту әдістемесі / К.З. Халықова. – Алматы. 2002. – 254бет.
10. Балапанов Е.Қ. Жаңа информациялық технологиялар Информатикадан 30 сабақ / Е.Қ. Балапанов , Б.Б. Бөрібаев, А.Б. Дәулетқұлов. - Алматы. 2003бет.
11. Ахметов Қ. Есептеу текникасы және программалау / Қ. Ахметов. - Алматы. "Қайнар" 1996.
12. Сағымбаева А.Е. Информатиканы оқыту барысында оқушылардың білімін бағалау әдістемесі / А.Е. Сағымбаева. – Алматы. "Білім" 2004. – 28бет.
13. Шәріпбаев А. Информатика оқу құралы / А. Шәріпбаев. – Астана. "Нұржол" 2003. – 200бет.
1. Қазақстан Ревпубликасы жалпы білм брудің мемлекеттік жалпыға мндетті стандарты / Алматы. "Атамұра" 2003
2. Қараев Ж. Компьютерлерді оқыту процесіне пайдаланылуға кіріспе / Ж Қараев. – Алматы. "Рауан" 1992. – 2006
3. Ермаков Н.Т. Информатика. Оқыту әдістемесі / Н.Т.Ермаков, Е.Кузина, Л.Креп, С.Б. Пилипенко. – Алматы. "Атамұра" 2003. – 256 бет.
4. Ермаков Н. Т. Информатика / Н.Т. Ермаков, Н. Стифутина. – 8 – сынып. Алматы. "Атамұра" 2003. – 184бет.
5. Ермаков Н.Т. Информатика. Әдістемелік нұсқау / Н.Т. Ермаков, С.П. Давиденко, С.Б. Пилипенко, В.Ю. Вакс. - Алматы. "Мектеп" 2004. – 187бет.
6. Накесбеков Б. Адам және компьютер / Б. Накесбеков. - Алматы. "Қазақстан" 1986. – 174бет.
7. Бабаев С.Б. Жалпы педагогика / С.Б. Бабаев, Ж.Қ. Оқалбек. – Алматы. "Атамұра" 2003. – 256 бет.
8. Байжұманов М.Қ. Информатика / М.Қ. Байжұманов, Л.Қ. Жапсарбаев. – Алматы. "Рауан" 2002. – 160бет.
9. Халықова К.З. Информатика оқыту әдістемесі / К.З. Халықова. – Алматы. 2002. – 254бет.
10. Балапанов Е.Қ. Жаңа информациялық технологиялар Информатикадан 30 сабақ / Е.Қ. Балапанов , Б.Б. Бөрібаев, А.Б. Дәулетқұлов. - Алматы. 2003бет.
11. Ахметов Қ. Есептеу текникасы және программалау / Қ. Ахметов. - Алматы. "Қайнар" 1996.
12. Сағымбаева А.Е. Информатиканы оқыту барысында оқушылардың білімін бағалау әдістемесі / А.Е. Сағымбаева. – Алматы. "Білім" 2004. – 28бет.
13. Шәріпбаев А. Информатика оқу құралы / А. Шәріпбаев. – Астана. "Нұржол" 2003. – 200бет.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
МАТЕМАТИКА, ФИЗИКА ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ
Мамандығы: Информатика
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: МЕКТЕПТЕГІ ИНФОРМАТИКА КУРСЫНДАҒЫ
EXCEL БАҒДАРЛАМАСЫН МЕҢГЕРУ НЕГІЗДЕРІ
Ғылыми жетекшісі
доцент
____________20__ ж.
Кафедра меңгерушісі,
т.ғ.к..., доуент
___ _________20__ ж.
Орындаған
050111 Информатика
мамандығының студенті
Нормабақылаушы
аға оқытушы
_____________ 20__ ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ
МЕМЛЕКЕТТІК ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ МІНДЕТТІ СТАНДАРТЫ 5
1. Информатика пәні бойынша оқу бағдарламасының түрлері және оқу
жүктемесінің көлемі. Excel бағдарламасының алатын орны
9
2. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫ.
12
1. Excel мүмкіндіктері.
12
2. Excel-де деректермен жұмыс істеу.
16
2.3 Excel-дің графикалық мүмкіндіктері.
21
3. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫНДА ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫМЕН ЖҰМЫС
24
4. ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫ 27
4.1 Оқытуды ұйымдастырудың түрлері жайлы түсінік
27
2. Сабақтың типтері, түрлері олардың құрылымы
33
3. Сабақта қолданылатын оқытудың әртүрлі формалары
37
4. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру
42
5 EXCEL БАҒДАРЛАМАСЫН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН
ТИІМДІ ИНОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР.
51
5.1 “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы.
52
5.2 Деңгейлеп дамыта оқыту технологиясы.
58
ҚОРЫТЫНДЫ
65
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
66
ҚОСЫМША А
67
КІРІСПЕ
1980 жылы кестелік процессорлардың пайда болуы кестелік құжаттарды
компьютердің көмегімен өңдеуге мүмкіндік туғызды. Бірінші болып VisiCalc
кестелік процессоры жасалды. Осыдан кейін-ақ электрондық кестелер
тұжырымдамасын бірқатар фирмалар іліп алып кетті. Осылай VisiCalc,
SuperCalc, Multiplan сияқты кестелік процессорлары пайда болды, содан кейін
Lotus 1-2-3 дестесі жасалды. Біздің елімізде Computer Associates, Inc
фирмасының SuperCalc-3-4-5 кестелік процессорлары кеңінен таралды. Содан
кейін бірқатар орысша бейімделген АБАК, ДРАКОН, ВАРИТАБ-86 дестелері
жасалды. Осы күнге дейін қуаты аз компьютерлерде SuperCalc-4-5 нұсқасы
қолданылады.
Қазіргі компьютерлерде Microsoft Excel кестелiк процессоры кеңінен
тараған. Бұл программаның көмегімен көптеген математикалақ амалдарды,
күрделі есептеулерді жүргізуге болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде
түрлі-түрлі диограммалар тұрғызып, мәліметтер базасын даярлап, олармен
жұмыс істеуді, сандық эксперимент жүргізуді қамтамасыз ете алады.
Microsoft Excel мүмкіндіктерінің көпжақтылығы оны тек экономика
саласында ғана емес, сондай-ақ, оқып-үйренуге, ғылыми-зерттеу істерінде,
әкімшілік және жәй шаруашылық жұмыстарында да кеңінен пайдалануға мұрсат
береді. Сонымен қатар Excel бағдарламасын әр түрлі бланк үлгілерін
жасауға , финанстық есептеулер жүргізуде кең қолданылады.
Мектеп курсында оқушылар Microsoft Excel кестелiк процессорымен
танысады. Программаның мүмкіндіктерін, жұмыс кестесінің элементтерін,
деректермен жұмыс істеуді, математикалық және логикалық есептеулер
жүргізуді үйренеді. Сонымен қатар диаграмалар тұрғызу әдістерін, әр түрлі
тақырыпта кроссворд құруды меңгереді. Мектепте Microsoft Excel кестелiк
процессорында деректер базаларымен жұмыс істеу тақырыптары да беріледі
Диплом жұмысының мақсаты: мектептегі информатика курсында Excel
бағдарламасын меңгеру негіздерін және бағдарлама бойынша берілетін
тақырыптардың мазмұнын , орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты негізінде Excel бағдарламасының алатын орнын , оның қосымша
мүмкіндіктерін ашып көрсету.
Диплом жұмысының міндетері:
- Қазастан Республикасы орта білім берудің мемлкеттік жалпыға міндетті
стандарты негізіне Microsoft Excel бағдарламасының оқытылуымен
танысу.
- Жалпы матриалдардың ұсынылу реті оқу бағдарламаларымен сәйкестілігін
анықтау.
- Excel бағдарламасын оқытудың жаңа иновациялық технологияларды
пайдалану әдістерн қарастыру.
- Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, сабақты ұйымдастыру
әдістерін қарастыру.
Диплом жұмысының құрылымы: Берілген диплом жұмысына кіріспе, бес
бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі, сонымен қатар 5 сурет, 7 кесте, 4
сызба кіреді.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің
мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті стандарты. Соның ішінде Excel
бағдарламасының алатын орны және мектеп курсында оқытылатын сағат саны
қарастырылған.
Екінші бөлімде жалпы мекпепте оқытылатын тақырыптар толық
қарастырылған
Үшінші бөлімде Excel кестелік процессорыда деректер базаларымен жұмыс
істеу. Деректер базасын құрып, өңдеу тәсілдері қарастырылған.
Төртінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытудың әр түрлі формалары,
ұйымдастыру түрлері, сабақтың типтеріқаралған. Сонымен қатар Информатикадан
өтетін сабақтардың ерекшеліктері, жеке тұлғаға бағытталған оқыту әдістері
қарастырылады.
Бесінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытуда қолданылатын тиімді
иновациялық технологиялар, соның ішінде “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы
және Деңгейлеп дамыта оқыту технологиясы ерекшке қарастырылған.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК
ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ МІНДЕТТІ СТАНДАРТЫ
Бұл сандарт ҚР БМЖМС 2.003-2002 негізінде дайындалды, ол Информатика
пәні бойынша білім мазмұнының мемлекеттік міндетті минимумына және
оқушылардың дайындақ деңгейіне қойылатын талаптарды тағайындайды.
Стандарт ережелері:
- Қазақстан Республикасының жалпы білім беруді жүзеге асыратын барлық
ұйымдарында, олардың меншіктік формасына, типіне және түріне
тәуелсізИнформатика пәнін жүзеге асыру кезінде,
- Бастауыш және орта кәсіптік білім бері ұйымдарындақабылдау
емтихандарының материалдарын дайындау кезінде,
- Мемлекеттік білім стандарты және тестілеудің ұлттық орталықтарында
қабылдау емтихандары материалдарын дайындау кезінде,
- Жоғарғы оқу орындарында Информатика пәні бойынша педагог кадрларды
даярлауға арналған оқу бағдарламасынжасау кезінде,
- Білім беру саласындағы ғылыми-зерттеу институттарында Информатика
пәні бойынша оқу бағдарламаларын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік
кешендер дайындау барысында,
- Білім беру жүйесі қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін жетілдіру
және қайта даярлау институттарында Информатикапәні бойынша педагог
кадрдлардың біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау бағдарламаларын
жасау барысында,
- Білім беру саласындағы орталық және жергілікті атқару органдарында
Информатика пәні ьойынша оқыту сапасына мемлекеттік бақылау жүргізу
кезінде қолданылуы және сақталуы міндетті.
Сонымен бірге стандарт республиканың мемлекеттік басқару органдары мен
ұйымдарында білім қызметін лицензиялау, білім ұйымдарын аттестациялау,
жұмыстық оқу жоспары мен оқу бағдарламаларын дайындау, олардың жүзеге
асарылуын бақылау кезінде пайдаланылуы мүмкін.
Информатика пәні бойынша осы стандарт білім берудің сәйкес сатысының
базистік оқу жоспарымен, білім беру ұйымдарының типтік оқу жоспарымен, оқу
бағдарламаларымен кешенді түрде қолданылады.
Информатика пәнін оқытудың басты мақсаттары:
- оқушыларды ғылыми дүниетанымдық негіз қалыптастыру;
- оқушылардың ойлау қабілетін дамыту;
- оқушыларға ақпараттандыру құралдарын, ақпараттық техологияны дамыту;
- оқушыларды өмірге, еңбекке және білімдерін жалғастыруға даярлау.
Информатика пәнін оқытудың басты міндеттері:
- ғылымның негізін қалайтын үш ұғымның (зат, энергия және ақпарат) бірі
болып есептелінетін, қазіргі таңдағы әлем бейнесін құрудың негізін
құрайтын, ақпарат ұғымын қалыптастыру;
- қоршаған ортаны жаңа – ақпараттық тұрғыдан зерттеу көзқарасын
қалыптастыратын ақпараттық үрдістерді, табиғат, қоғам, техника
аймақтарында қарастыру;
- қоғам дамуында жаңа ақпараттық технологиялардың рөлін анықтау,
қоғамның постиндустриялық ақпараттық сатыға өту кезеңінде адам
еңбегінің мазмұны мен сипаттамасын өзгерту;
- оқушылардың теориялық, шығармашылық ой қабілетін арттыру;
- тиімді шешімдер таңдай білуге бағытталған, оперативті ойлау деп
аталатын жаңаша ойлай білуді қалыптастыру;
- ақпараттандыру құралдары, ақпараттық технологиялар саласындабілім,
білік және дағдыларды қалыптастыру және оларды дамыту;
- формалдау,модельдеу, компьютерлік тәжірибе және т.б ғылыми танымның
жаңа әдістерімен қаруландыру;
- оқушыларды еңбекке, кәсіби қызметке даярлау.
Информатика пәнінің зерттеу объектілері мыналар:
- ақпарат;
- ақпараттық ресурстар;
- түрлі табиғат жүйесіндегі ақпараттық үрдістер;
- ақпараттандыру құралдары және ақпараттық технологиялар.
Информатика оқу пәні мазмұнының даму болашағы мынадай
көріністергебайланысты болады:
1) пәннің жалпыбілімдік, дүниетанымдық әлеуеті жөніндегі көзқарасты
тереңдету, атап айтқанда:
- оқушыларға қазіргі заманның формалдау, модельдеу, компьютерлік
тәжірибе әдістерін меңгерту;
- тиімді шешімдерді таңдай білуге бағытталған оперативті ойлау деп
аталатын жаңа ойлауын қалыптастыру;
- мектепте оқытуды ақпараттындыру үрдісін жүзеге асыру.
2) информатиканың өзімен байланысты. Қазіргі таңда информатика әлемдік
ғылымның бірден бір болашағы бар ғылым саласы болып табылады. Оның
айналасында ғылыми зерттеулердің бірнеше жаңа бағыттары даму үстінде
және қалыптасуда, атап айтқанда: әлеуметтік, экономикалық, құқықтық,
биологиялық информатика және т.б.
Соңғы жылдардағы информатика дамуының басты бағыттары мыналар:
Теориялық информатика, мұнда ақиқаттың бір көрінісі ретінде ақпараттың
жалпы қасиеттерін зерттеу жұмыстары, табиғаттағы және қоғамдағы ақпараттық
үрдістердің өзара қатынасы, сонымен қатарәр түрлі ақпараттық орталарда
ақпараттық үрдістерді жүзеге асырудың негізгі заңдылықтарын зерттеу
жұмыстары жүргізіледі.
Ақпараттандыру құралдары, бұл сала бойынша дербес компьютерлердің,
микропроцессорлардың есептеу қызметінің мүмкіндігі ұлғаюда, үлкен және
аймақтақ желілер арқылы ақпараттармен алмасу қызметтері арта түсуде.
Әртүрлі ақпараттарды сақтау, өңдеу және қолдану мүмкіндіктерін одан
әрі жетілдіру бағытнда ақпараттық технологиялардың дамуы одан әрі
жалғасуда.
Әлеуметтік информатика саласындағы зерттеулер, информатика және
ақпараттық технологиялардың қазіргі қоғамда алатын орны жөніндегі мәселелер
төңірегінде, сонымен қатар ақпаратпен және программалақ өнімдермен жұмыс
істеудің құқықтық, этикалық және моралдық нормалары, жеке тұлға мен
қоғамның ақпараттық қауіпсіздігі төңірегінде жүргізілуде.
Информатика пәнінің базистік оқу жоспарында алатын орны.
Мектепте информатика пәнің оқытудың мақсатын ұғыну, информатика
негіздерін игеру мен ақпараттық мәдениетті қалыптастырудың бірнеше
кезеңдерін бөліп көрсетуді талап етеді.
Бірінші кезең (7-9-сыныптар) – базалық курс, информатика пәні бойынша
оқушылардың міндетті жалпыбілімдік дайындық деңгейін қамтамасызетеді. Бұл
кезең нақты мәселені шешуде оқушылардың ақпараттық технология құралдары мен
әдістерін меңгеруге, сонымен қатар компьютерді оқуда, одан әрі кәсіптік
білім қызметінде саналы және тиімді қолдана білу дағдысын қалыптастыруға
бағытталған.
Екінші кезең (10-11-сыныптар) – информатика саласы бойынша жоғарғы
сыныптарда көлемі мен мазмұны жағынан сараланған бағдарлы оқу бағыты
бойынша қызығушылықтары мен бағыттарына қарай кәсіптік даярлыққа оқушылар
білімдерін одан әрі жалғастарады.
Базистік оқу жоспарындағы, Математика білім саласының инварианты
бөлігінде , Информатика 7-11-сыныптарда міндетті түрде оқытылатын пән
ретінде берілген.
1.1 Информатика пәні бойынша оқу бағдарламасының түрлері және оқу
жүктемесінің көлемі. Excel бағдарламасының алатын орны
Информатика жалпы білім беретін оқу орындарының негізгі және жоғарғы
сатысында оқытылатын оқу пәні ретінде қарастырылады.
Информатика оқу пәні көлемінде мынадай бағдарламалар жүзеге
асырылады:
Білім берудің негізгі бағдарламасы – информатиканың базалық курсы (7-9-
сыныптар) – 3 жыл.
Бағдарлы білім беру бағдарламасы – қоғамдық-гуманитарлық,
жаратылыстану-математикалық бағыттар бойынша информатиканың бағдарлы
курсы(10-11-сыныптар) – 2 жыл.
Қосымша білім беру бағдарламасы – бұл стандарт көлемінен тыс,
информатика пәні бойынша оқушылардың білім қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталған факультативтік және арнайы курс – 2 және одан көп жыл.
Информатика оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі білім
бағдарламаларына сәйкес құрылады:
Негізгі сатыда )7,8,9-сыныптар) – аптасына 1 сағат, оқу жылына әр
сыныпта 34 сағаттан, барлығы 102 сағат.
Оқу бағдарына қарай жоғарғы сатыда:
А) қоғамдық-гуманитарлық бағыт (10-11-сыныптар) - әр сыныпта аптасына
1 сағат, оқу жылында 34 сығыттан, барлығы 68 сағат.
Б) жаратылыстану-математикалық бағыт (10-11-сыныптар) - әр сыныпта
аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағаттан, барлығы 68 сағат.
Қазақстан Республикасы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты негізінде Информатика оқу пәні сегіз мазмұндық желі бойынша
оқытылады.
Соның ішінде Excel бағдарламасы Ақпараттық технологиялар мазмұнды
желісінде оқытылады.
Сызба 1 Ақпараттық технологиялар желісінде оқытылатын тақырыптар
Excel бағдарламасы информатиканың негізгі (базалық) курсында 8 сыныпта
оқытылады. Excel бағдарламасы бойынша оқушылар төмендегідей тақырыптарды
оқып меңгеруі тиіс.
Кесте 1 Тақырыптық күнтізбелік жоспар
№ Тақырыптар Сағат саны
Компьютердегі кестелік есептеулер 2 сағат
1 Деректерді кестелік түрде ұсыну. 1 сағат
Электрондық кестелер
2 Электрондық кестелерде деректерді өңдеу. 1 сағат
Формула жазу ережелері
Кесте 1 (жалғасы)
Excel кестелік процессоры 8 сағат
1 Негізгі түсініктер мен амалдар 2 сағат
2 Excel-дегі деректермен жұмыс істеу 3 сағат
3 Excel-дің графикалық мүмкіндіктері. 3 сағат
Диограммамен жұмыскестелік процессоры
Деректер базасы 4 сағат
1 Деректер базасын басқару жүйесі 2 сағат
2 Деректер базаларымен орындалатын амалдар 2 сағат
Excel кестелік процессорында деректер
базаларымен жұмыс істеу 4 сағат
1 Excel-дегі деректер базалары 2 сағат
2 Деректер базасын өңдеу 2 сағат
2. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫ
2.1 Excel мүмкіндіктері
Microsoft Excel кестелік процессоры деректермен әр түрлі операциялар
орындауға мүмкіндік береді:
- Кесте құруға және оларға ат қойып, дискіде сақтауды.
- Сақталған кестелерді ашуға және оларға түзету жасауды.
- Кестеге жол, баған немесе ұяшық қосуды.
- Кестеден жол, баған немесе ұяшықтарды алып тастауды.
- Жол, баған немесе ұяшықтар ішіндегісін көшіруді немесе орын
ауыстыруды.
- Ұяшықтар ішіндегісін өсуі немесе кемуі бойынша сұрыптауды.
- Пайдаланушының өзі құрастырған формула бойынша немесе кестелік
процессорда бар дайын формулаларды қолданып есептеу жүргізуді.
- Кесте деректері бойынша диограмма құруға және оларды кестеге
кірістіруді.
- Кестеге графикалық объектілерді, яғни стандартты суреттер қорынан
суреттер кірістіруді.
- Кестелерді баспаға, яғни принтерге шығаруды.
Microsoft Excel-ді іске қосу үшін Пуск – Программы – Microsoft Excel
командалар тізбегін орындаймыз.
Microsoft Excel іске қосылғаннан кейін оған ақпарат енгізілетін жұмыс
кестесі түріндегі терезе ашылады.
Сурет 1 Excel жұмыс кестесі және оңың элементтері
Жұмыс кестесінің элементтері.
Айналдыру жолағы – жұмыс кестесінің дәл қазір экранда көрінбей тұрған
бөлігін көруге мүмкіндік береді.
Бөлудің кішкене бөлігі – кесте терезесін екі бөлікке бөледі, бұл
кестенің екі бөлігінде де жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бөлу сызығын
қолдану үшін меңзерді бағандардың немесе ұяшықтардың арасындағы аймаққа
орналастырып, мауысты шертіп, нұсқағышты кесте бойымен жылжыту керек.
Жол номері - әрбір жолды анықтайды және жол таңдау үшін қолданылады.
Баған тақырыбы - әрбір бағанды анықтайды және баған таңдау үшін де
қолданылуы мүмкін.
Кестелік меңзер – таңдалған ұяшықты көрсетеді.
Таңбалар – жұмыс кітабында парақ таңдау үшін қолданылады.
Стандартты аспаптар панелі – стандартты операцияларды орындауға арналған
командаларды жылдам орындау батырмалары бар, мысалы, файл ашу және сақтау
үшін, сонымен қатар алмасу буферінен де қиып алу, көшіру және кірістіру
т.с.с батырмалар.
Пішімдеу панелі – пішімдеудің стандартты операцияларын орындайтын
батырмаларды, мысалы, деректерді экранға шығарғанда қаріптерді өзгерту және
туралау операцияларын қамтиды.
Формулалар жолы – активті ұяшықтың ішіндегісін көрсетеді.
Қалып-күй жолы – EXCEL-мен жұмыс істеу барысында әр түрлі хабардама
шығарады.
Айналдыру батырмасы – жұмыс кітабы беттерінің таңбалары бойынша орын
ауыстыруға мүмкіндік береді.
Excel іске қосылғаннан кейін, экранда кестенің жұмыс істеу беті
ашылады. Жұмыс беттері жұмыс кітабына біріктірілген. Excel жұмыс кітабы
үнсіз келісім бойынша 3 жұмыс бетінен тұратын дискіде бір файл сияқты
сақталады. Жұмыс бетінің санын бір кітапта 255 бетке дейін көбейтуге
болады.
Жұмыс кестесі жол мен баған түрінде ұйымдастырылған. Әрбір бет 256
бағаннан, 65536 жолдан тұруы мүмкін. Бағандар латынның әріптерімен
белгіленеді, жолдар нөмірленеді. Жол мен бағаннаң қиылысқан жерінде
координаталармен белгіленетін ұяшықтар болады.
Excel жұмыс кітабы, жұмыс кестесінен басқа диограмма беттерінен,
модуль беттерінен, макрос беттерінен, сонымен қатар диалогтік терезелердің
беттерін қамтуы мүмкін.
Жұмыс кестесінің беті бойынша орын ауыстырумаустың көмегімен
орындалады. Кесте бойынша жылжи отырып, маус нұсқағышы тұрған аймағына
байланысты өзінің түрін өзгертеді. Кестенің жұмыс аймағында ол қосу белгісі
түрінде болады, ал кестеден тыс жерде және айналдыру долағында ол бағдарша
түрінде болады.
Меңзердің орнын ауыстыру үшін Tab және Enter пернелерін қолдануға
болады.
Кесте бірнеше жұмыс беттерінен тұратын болғандықтан, кесте беттерімен
жұмыс істегенде бір кестеден екінші кестеге ауысудың жылдам әрі оңай әдісі
қажет. Кестенің қажетті бетін экранға шақыру үшін беттерді ауыстырудың екі
әдісі бар:
1. Терезенің төменгі жағындағы қажетті кестенің таңбасын шертіңдер.
Терезенің төменгі сол жақ бұрышында беттердің таңбаларын айналдыруға
мүмкіндік беретін айналдыру батырмалары орналасқан. Солға немесе оңға
бағытталған батырманы шерту таңбашаларды оңға немесе солға жылжытады.
2. F5 пернесін басып, Переход диалог терезесіндегі Ссылка өрісіне
таңбаның атын, леп белгісін және ауысу қажет болатын ұяшықтың
координаталарын (мысалы лист 6!A1) енгізіп, ОК батырмасын шертеміз.
Кестеге жұмыс беттерін қосу үшін Вставка – Лист командасын орындаймыз
немесе таңбаны маустың оң жақ батырмасымен шертіп Добавить командасын
орындаймыз. Вставка диалогтік терезесіндегі Лист белгісінде маусты екі рет
шертеміз. Таңбасы Лист 4 деп аталатын кестенің жаңа беті ашылады,
осылайша 255-бетке дейін ашуға болады. Бірақ күнделікті жұмыста шағын
кітаптармен жұмыс істеген ыңғайлы. Кестенің ұяшығына мәтін енгізгенде
көбінесе мәтінұяшық шекарасына сыймай қалады. Бағанның енін маустың
көмегімен өзгертуге болады, ол үшін маустың нұсқағышын бағанның аты бар
жолының оң жақ шекарасына орналастырып, меңзер қос бағдарша түріне
айналғанда маустың сол жақ батырмасын шертіп, оны жібермей тартып тұрып,
қажетті бағытта тарту керек. Ұяшықтың шекарасын өзгерткеннен кейін маусты
босатамыз.
Сурет 2 Жұмыс кестесінің беті бойынша орын ауыстыру
Маус көмегімен жол биіктігін өзгерту үшін маустың нұсқағышын
нөмірленген жолдың төменгі шекарасына орналастырып, меңзер тағы да қос
бағдарша түріне айналғанда, оның сол жақ батырмасын басып тұрып төмен қарай
тартамыз.
Сурет 3 Бағанның енін және жолдың биіктігін өзгерту
2. Excel-дегі деректермен жұмыс істеу.
Жұмыс кестесінің кез келген ұяшығына мәндерді сол сияқты формулаларды
енгізуге болады.
Егер меңзерді ұяшыққа орналастырып дерек енгізе бастаса, онда олар
терезенің жоғарғы жағында орналасқан формула жолында бейнеленеді. Дерек
енгізу кезінде формула жолындағы Ввод, Отмена, Изменить формулу батырмалары
жұмыс істеу үшін ашық болады.
Енгізуді аяқтағаннан кейін Вводж батырмасын шертуге немесе жай ғана
Enter пернесін басуға болады. Енгізген деректерді жою үшін формула
жолындағы Отмена батырмасын шертуге немесе Esc пернесін басу керек.
Изменить формулу батырмасын шерткенде, формула беруге көмектесетін мастер
функций іске қосылады.
Кестеге мәтін енгізу үшін ұяшық таңдап, оны тереміз. Енгізуді
аяқтағаннан кейін формула жолындағы Ввод батырмасын немесе Enter пернесін
басамыз. Excel үнсіз келісім бойынша мәтінді ұяшықтың сол жақ шеті бойынша
туралайды. Мәтіннің туралауын өзгертуге болады. Ол үшін ұяшықты
белгілеп, пішімдеу аспаптар панеліндегі По центру немесе По правому краю
батырмаларын шертеміз.
Кестеге сан енгізу үшін ұяшықты таңдап, санды теріп Enter пернесін
басамыз.
Деректерді ұяшыққа енгізгенде қате терілген символдар Backspace
немесе Delete пернелерімен өшіріледі. Егер бүкіл ұяшықтардың немесе
ұяшықтар тобының мазмұнын өшіру қажет болса, онда осы ұяшықтарды белгілеп
алып, Delete пернесін басамыз.
Жұмыс кітабын бірінші рет сақтау үшін Файл – Сохранить как командасы
орындалады. Сахранение документа диалогтік терезесіндегі Имя файла өрісінде
файлдың атын теріп, Сохранит батырмасын басу керек. Ал жұмыс кітабын екінші
рет сақтау үшін Файл – Сохранить командасын орындау керек.
Егер өз жұмыс кітаптарыңда құпия ақпарат болса, онда оны парольмен
қроғауға болады. Ол үшін Файл – Сохранить как командасын орындап, пайда
болған Сохранение документа диалогтік терезесінде Параметры батырмасын
шертеміз. Параметры сохранение диалогтік терезесінде жұмыс кітабын ашу үшін
пароль енгізу керек, яғни парольсіз бұл кітапты ешкім аша алмайды және
жазба жазуға рұқсат беру үшін парольенгізуге, яғни кітапты кез келген адам
ашады, бірақ парольсіз өзгерту енгізе алмайды. Парольді енгізгеннен кейін
ОК батырмасын басамыз. Парольдердің символы енгізгенде жұлдызша түрінде
бейнеленеді, сондықтан парольді енгізгенде мұқият есте сақтаған жөн.
Әйтпесе, келешекте өз файлыңды аша алмайсың.
Excel кестелік процессоры негізгі файлдан басқа резервтік көшірмелер
жасауға мүмкіндік береді. Егер Параметры сохранения диалогтік терезесіндегі
Всегда создавать резервную копию опциясының жалаушасын орнатса, онда Excel
әрбір жаңа нұсқаны сақтағанда жұмыс кестесінің алдыңғы нұсқасын арнайы
файлда сақтайтын болады.
Бар жұмыс кітабын ашу үшін аспаптар панеліндегі Открыть батырмасын
шертіп немесе Файл – Открыть командасын орындаймыз. Открытие документа
қажетті қапшықтан өз файлдарымызда таңдап, Открыть батырмасын шертіп
немесе оның атын мауспен екі рет шертіп ашамыз.
Жұмыс барысында Excel-ден шықпай жаңа жұмыс кітабын жасау үшін Файл –
Создать командасын орындаймыз немесе аспаптар панеліндегі Создать книгу
батырмасын басамыз.
Excel-де жұмыс жасап отырғанда деректерді өңдеу формулаларны қолдануға
болады. Excel-де барлық формулалар әрқашан теңдік белгісінен басталады.
Егер оны тастап кетсек, онда енгізілген формула мәтін ретінде қабылданады.
Егер меңзерді кез келген ұяшыққа орналастырып, теңдік белгісін
енгізсе, онда формула жолында осы теңдік белгісі және жыпылықтаған меңзер
пайда болады. Формула енгізгенде, олар формула жолында бейнеленеді. Enter
пернесін басқанда Excel берілген формула бойынша есептеулерді орындайды
және нәтижесін ұяшықта көрсетеді.
Ұяшықтар ауқымын қосқанда формулаларды өзіміз құруға болады, мысалы,
кестедегі D1-ден D7-ге дейінгі сандарды қосу керек болсын, ол үшін
=D1+D2+D3+D4+D5+D6+D7 формуласын енгіземіз немесе Excel-де бар дайын
функцияларды қолдануға болады, мысалы, мұндай ұзын формуланың орнына
=CYMM(D1:D7) енгізуге болады немесе қосылатын ұяшықтар ауқымын белгілеп,
аспаптар панеліндегі Автосумма Σ батырмасын шертуге болады.
Формулаларды есептегенде құрылатын формулаларға функцсияны негізуге
көмектесетін функция мастерін қолдануға болады. Функция мастерін шақыру
үшін аспаптар панеліндегі Вставка фунции f(х) батырмасын шертеміз немесе
Вставка – Фунции командасын орындаймыз.
Сурет 4 Функция мастері диалогтық терезесі
Диалогтік терезеде Категория тізімінен формулаға қоятын функцияны
таңдап, Далее батырмасын шертеміз.
Excel үнсіз келісім бойынша ұяшыққа формулалардың өзін емес, оның
есептеулерінің нәтижесін көрсетеді. Егер жұмыс кестесінің барлық формуласын
бірден көру керек болса, онда Сервис және Параметры командасын орындаймыз,
Параметры диалогтiк терезесiндегi Вид қосымшасын таңдаймыз, Параметры окна
бөлімінде Формулы опциясының жалаушасын орнатып, ОК батырмасын шертеміз.
Бұдан кейін жұмыс кестесінде формула мәнінің орнына формуланың өздері
шығатын болады, ал Excelформуланы бағандарға сыйдыру үшін оларды автоматты
түрде кеңейтеді.
Іс жүзінде кесте толығымен құрастырылып, нәтиже есептелген кезде
деректері бар ұяшықтарға кенет өзгеріс енгізу керек ьолатын жағдайлармен
ұштасуға тура келеді.
Ұяшыққа қандайда болсын өзгеріс енгізгенде, жұмыс кестесінің барлық
формулалары үнсіз келісім бойынша автоматты түрде қайта есептеледі. Егер
өзгеріс көп болса, онда автоматты түрде есептеу функциясын өзгеріс енгізіп
болғанша өшіріп қоюға болады.
Ол үшін Сервис – Параметры командасын орындаймыз, Параметры диалогтік
терезесінде Вычисления қосымшасын таңдап, Впучную опциясына жалауша
орнатып, ОК батырмасын шертеміз.Өзгеріс енгізіп болғаннан кейін F9
пернесін басып, қай уақытта болса да қайта есептеуді орындауға болады.
Өте үлкен кестелермен жұмыс істегенде экранға бір кестенің екі әр
түрлі бөлігін қатар шығарған қолайлы. Бұл терезені екі бөлікке бөлу арқылы
жүзеге асырылады.Терезені екі бөлікке бөлу үшін меңзерді бөлу болжанған
жерге орналастырып, Окно – Разделить командасын орындаймыз немесе бөлудің
кішкене белгісін қажетті жерге қоямыз. Бөлудің кішкене белгісін маустың сол
жақ батырмасымен басқанда, бөлуді көрсететін сызық пайда болады. Бөлудің
кішкене белгісін терезенің жоғарға бөлігіне апарып – кестені көлденеңінен,
ал төменгі бөлігінде тігінен бөлеміз.
Бөлінген терезенің бір аймағынан басқа аймағына маустың батырмасын
қажет аймаққа шертіп ауысуға болады.
Бөлінген тереземен жұмыс істеп болғанан кейін, бөлудің кішкене
белгісін терезенің оң немесе төменгі бөлігіне кері ауыстырамыз немесе Окно
– Снять Разделение командасын орындаймыз. Жұмыс кезінде жоғарғы немесе
төменгі бөлігі айналмауы үшін Окно – Закрепить области командасын
орындаймыз.
Кестенің пішімін өзгерту үшін, яғни бағандардың тақырыптарының астан
сызу, кестенің бүйір жақтарын сызықпен бөліп алу үшін автоматты түрде
пішімдеу операциясын қолданамыз. Ол үшін Формат – Автоформат командасын
орындаймыз, Автоформат диалогтік терезесіндегі Список Форматов
тізіміненпішімдердің бірін таңдаймыз да ОК батырмасын шертеміз. Кесте
пішімін жақсырақ көру үшін Сервис и Параметры – вкладка Вид командасын
орындап, Сетка опциясында жалаушаны алып тастаймыз, сонда тор сызықтары
алынып тасталынады. ОК-ді шертеміз.
Кестенің бір данасын баспаға шығару үшін стандартты аспаптар
панеліндегі Печать батырмасын шерту жеткілікті. Егер кестенің қандай да бір
бөлігін немесе бірнеше данасын басуға шығару қажет болса, онда Файл –
Печать командасын орындаймыз, Печать диалогтік терезесінде құжаттың қандай
бөлігіншағарғымыз келетінін, парақтардың ауқымын, қанша дана шығару
керектігін көрсетіп, ОК батырмасын шертеміз.
2.3 Excel-дің графикалық мүмкіндіктері
Қазіргі кестелік прцессорлар статистикалық деректерді түрлі түсті
диограммалармен, графиктермен және графикалық суреттермен, схемалармен
әсерлі көрсетуге мүмкіндік береді.
Диограммалар деректерді графикалық түрде көрсетуге арналған.
Диограммалардың мынадай түрлері болады: бағандық, сызықтық, дөңгелектік,
нүктелік, сақиналық, көпіршіген, жапырақшалық, цилиндрлік, конустық,
пирамаидалық және т.с.с.
Дөңгелек диограммадан басқа диограммалардың екі осі болады:
горизанталь немесе категориялар осі және вертикаль немесе мәндер осі.
Көлемді диограммалар құрғанда үшінші ось – қатарлар осі қосылады.
Диограммалар мынадай элементтерден тұрады: тор, тақырып және аңыз.
Тақырыптар диограмманың жеке элементтерін түсіндіру үшін қолданылады.
Аңыз диограммаларда берілген деректердің қатарларын ажыратуға көмектеседі.
Қандай да бір деректер негізінде диограмма салу үшін диограмманың таңдалған
типін салуға қажет ұяшықтардың ауқымын көосету керек. Содан кейін кестелік
процессорға диограмма мастерінің көмегімен диограмма салу керек.
Excel-ге диограммалар екі түрлі жолмен: ағымдағы жұмыс бетіне
кірістіру және диограмма бетін қосу арқылы орындауға болады.
Егер диограмманы және сол диограмманың құрылуына негіз болған алғашқы
деректерімен бірге экранға немесе басуға шығарғымыз келсе, онда енгізілген
диограмманы қолданған жөн, ал егер тек диограмманың өзі ғана керек болса,
онда оны диограмманың жеке бетіне орналастырған жөн.
Дегенмен диограмма оны құру үшін пайдаланылған, деректермен
байланысты, ал бұл болса, алғашқы деректерді қалай да болсын өзгерткенде,
диограммадағы мәндер автоматты түрде жаңарады дегенді білдіреді.
Сурет 5 Диограмма құруда қолданылатын Мастер диограмм диалогтық терезелері
Диограмма салу үшін Мастер диограмм батырмасын немесе Вставка –
Диограмм командасын орындаймыз. Экранда Мастер диограмм 1-қадам диограмма
типі диалогтік терезесі шығады, Тип тізімінен диограмманың типін таңдап,
Далее батырмасын басамыз. Мастар диограмм 2-қадам диограмма деректерінің
көзі диалогтық терезесі пайда болады және үнсіз келімім бойынша қатарды
бағандарда салу ұсынылады, Далее батырмасын шертеміз. Мастер диограм 3-
қадам диограмма параметрлері диалогтық терезесінде диограмманы безендіру
сервисі ұсынылады., мұнда осьті жазып қоюға, диограммаға ат қоюға және
басқада безендірулер жүргізуге болады. Далее барырмасын шертеміз. Мастер
диограмм 4-қадам диограмманы орналастыру диалогтік терезесі диограмманы
ашылған бетке немесе жеке бетке орналастыруға мүмкіндік береді. Диограмма
орналасатын жерді таңдағаннан кейін Готово батырмасын шертеміз.
Қазіргі кестелік процессорлардың графикалық объектілерді, яғни
суреттеді кестеге кірістіруге мүмкіндік беретіні тугалы жоғарыда айтылған
болатын. Ол үшін меңзерді сурет орналастыратын бағанға қойып, Вставка –
Столбцы командасын орындап кесте бағандарын бір бағанға оңға жылжытамыз.
Вставк – Рисунок – Картинки командасын орындаймыз. Microsoft Clip Gallery
диалогтік терезесінде Картинки қосымшасын және суреттер категориясфн
таңдап, суреттері бар терезеден ұнаған суретті мауспен шертіп, Вставить
батырмасын шертеміз. Жақтаудағы сурет кестеге кірістіріледі.
3. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫНДА ДЕРЕКТЕР
БАЗАСЫМЕН ЖҰМЫС
Microsoft Excel кестелік процессоры дерек базаларымен әр түрлі
операциялар орындауға мүмкіндік береді:
- Деректер базасын құруға және оларға ат қойып дискіде сақтауға;
- Сақталған дерек базаларын ашуға және оларды түзетуге;
- Дерек базаларына жазбаларды, өрістерді қосуға;
- Жазбалардың, өрістердің мазмұнын көшірмелеуге және ауыстыруға;
- Дерек базасындағы жазбаларды қарауға және іздеуге;
- Жазбалардың мазмұнын өсу немесе кему реті бойынша сұрыптауға;
- Берілген параметрі бойынша немесе үнсіз келісім бойынша деректерді
сұрыптауға;
- Есеп беруді басуға, яғни пртнтерге шығаруға.
Excel-де деректер базасы жол және бағандармен ұқсас құрылады, мұнда
кестенің бағаны - өріс, ал әрбір жолы жеке жазба болып табылады. Әрбір өріс
бойынша ақпарат кестенің жеке ұяшықтарына енгізіледі. Егер дерек базасын
жеке бетке орналастырсақ, онда онымен жұмыс істеу едәуір жеңіл болады. Егер
бірнеше дерек базасын бір бетке орналастыратын болсақ, онда бұл деректер
базасымен жұмыс істеу күрделі болады.
Өріс атауы 255 символдан аспауы қажет, бірақ жұмысқа ыңғайлы болуы
үшін өріс атауларының қысқа болғаны жөн.
Деректер жазбасын экранда көру үшін меңзерді деректер базасының кез
келген ұяшығына орналастырып, Данное – Форма командасын орындаймыз,
экранда өрісі бар деректер базасының терезесі шығады. Дерек базасында жазба
іздеу үшінАйналдыру батырмасын немесе Назад және Далее батырмаларын
қолдануға болады. Жазба табылғанна кейін қажетті өрісте маусты шертіп,
өзгеріс енгізуге болады. Егер дерек базасы өте үлкен болса, онда жазба
іздеу үшін Критерий батырмасын қолдануға болады. Іздеу белгілері бір немесе
бірнеше көрсеткіштен тұруы мүмкін.
Дерек базасына жаңа жазба қосу үшін дерек базасының кез келген
ұяшығына меңзерді орналастырып Данные – Форма командасын орындаймыз.
Добавить батырмасын шертеміз, экранда тек бос өрістері бар терезе шығады.
Әрбір өріске дерек енгізіп, Закрыть батырмасын шертеміз. Жаңа жазба дерек
базасының соңына барып қосылады. Жазбаларды әрқашан қажетті ретпен
орналастыру үшін оларды әрқашан сұрыптауға болады.
Дерек базасындағы жазбаны өшіру үшін алдымен оларды тауып, жазба
терезеде пайда болғаннан кейін ғанаУдалить батырмасын басу керек. Осы
жазбаны өшіру үшін растауды сұрайтын терезе пайда болады. Өшіруді растау
үшін ОК батырмасын басамыз.
Күнделікті тәжірибеде бірден үлкен дерек базасын құру мүмкін емес.
Дерек базасымен жұмыс істеу барысында жазбаларды қосу, өшіру , яғни оларда
түзетуге болады. Дерек базасы құрылып болғаннан кейіноны түрлендіруге, яғни
жазбаларды кез келген ретпен орналастыруға кірісу қажет. Жазбаларды
берілген ретпен орналастыру операциясын деректер базасын сұрыптау деп
атайды.
Дерек базасының мазмұнын берілген бір өріс немесе бірнеше өріс бойынша
сұрыптауға болады. Деректердің сұрыпталуы орындалатын өріс түйінді деп
аталады. Егер дерек базасын алфавиттік ретте сұрыптайтын болсақ, онда
сұрыптаудан кейінгі жаңа дерек базасының мазмұны ескі жазбадағыдай болады,
бірақ олардың аты-жөні алфавиттік ретпен орындалады.
Дерек базасын бір түйіндік өріс бойынша сұрыптау үшін, дерек базасының
кез кедген ұяшығына меңзерді орналастырамыз. Данные – Сортировка командасын
орындаймыз, экранда Сортировка диопозона терезесі пайда болады. Сортировать
по тізімінен Айналдыру батырмасымен сұрыптау орындайтын өрісті таңдап, ОК
батырмасын басамыз.
Excel сұрыптау кезінде символдардың регистрін ескермейді. Бос
ұяшықтар соңындаорналасады. Сұрыптау өсу немесе кему реті бойынша қалай
орналасқаны маңызды емес. Кейде дерек базасын бірнеше өріс бойынша сұрыптау
қажет болады. Ол үшін Данные – Сортировка командасын орындап, пайда болған
Сортировка диапазона терезесінде Сортировать по және Затем по тізімдерінен
сүрыптауға қажетті өрістерді беріп, ОК батырмасын шертеміз.Нәтижесінде
дерек базасы өз қалауымызша сұрыпталады.
Есеп беруді нақтылы бір деректерімен басып шығару үшін дерек базасын
“електеп өткізу” сияқты сұрыптау қажет. Сұрыптау дерек базасындағы көптеген
айқындалған шарттарға сай келетіндерін ғана сұрыптауға мүмкіндік береді.
Автофильтр командасымен қажетті жазбалар сұрыпталады. Автофильтр
командасымен жазбаларды іріктеу үшін, дерек базасының кез келген ұяшығына
меңзерді орналастырып, Данные – Фильтр – Автофильтр командасын орындаймыз.
Әр бір өрістің атының жанында тізімді ашу батырмасы пайда болады.Осы
батырмалардың көмегімен жазбаларды қажетінше сұрыптаймыз. Деректер
базасынан қажетті жазбаларды сұрыптағаннан кейін Данные – Фильтр –
Автофильтр әрекеттер тізбегін орындап, Автофильтр командасын өшіреді.
Автофльтр командасының көмегімен қажетті жазбаларды сұрыптап және
экранға шыққаннан кейін Файл – Печать командасын орындап немесе стандартты
аспаптар панелінде Печать батырмасын шертіп, оларды басып шығаруға болады.
4. ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫ
4.1 Оқытуды ұйымдастырудың түрлері жайлы түсінік
Мектептердің даму тарихында оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі формалары
пайдаланылады. Оқыту формаларының бірте – бірте өзгеруі мұғалім мен
оқушылырдың іс әрекетінің, өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының және үдемелі
ғылыми техниканың өзгеруіне байланысты болады.
Оқытуды жүзеге асыруда білім мен оқытуды ұйымдастыруда оны
модернизациялау көзделеді. “Түрлері” деген ұғым латын тілінен аударғанда
“forma” сыртқы көрініс дегенді білдіреді сыртқы сызық – белгілі орныққан
тәртіп. Философия пәнінде “түрлері” ішкі мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен
анықталады. Яғни, “түрлері” ішкі байланысты білдіреді және ұйымдастыру
тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы жағдайлармен де сабақтастықта. Былайша
айтқанда, оқытудың түрі – оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара
әрекеті.
Оқытудың түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарға, оқытудың іс - әрекетіне
тәуелді болады. Оқытудың формасы оқыту үрдісінің құрылымы – мұғалім
қызыметі: белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы оқушының оқу іс
-әрекетін басқару және оқу тәсілдерін меңгерумен сабақта. Сабақтың сыртқы
көрінісі оқу материалының ішкі бөліктерінің басын біріктіріп және
дидактикалық категория ретінде оқу үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішінін
белгілейді, мұның өзі оқушылардың білім сапасының көрсеткіші мен өтетін
уақыты және орны, оның жүзеге асырылу тәртібі секілді жағдайлармен
байланысты.
Ертедегі Грецияда оқытудың жеке формасы пайдаланылды. Бұл келесі
ғасырға дейін – дворяндар үйелмендерінде сақталды. Орта ғасырда сабақ бір
топ оқушылрмен өткізілді. Мектептерде сабақтардың тұрақты кестесі, оқытудың
дәл мерзімі болмады, оқушылар мектепке жылдың қай мезгілі болса да
қабылданды.
Мұнан былай қоғамның дамуы білім беру ісіне көтеріңкі талап қойды.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері бар. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап мүддесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен былай жіктеледі: оқушының саны мен құрамы, жұмыс орны,
оқу жұмысының ұзақтығы. Осыған қарап оқытудың түрі былайша бөлінеді:
-жеке (бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
-жеке жұптық (оқушы – оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым – қатынасы ,
қазіргі жағдайда оқушымен қарым – қатынасы жеке оқушының әзірлік
үрдісіндегі қызыметі мен айқындалады);
-жеке – топтық : топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте
оқытылатын оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың бұл
түрі орта ғасыр мектептерінде қолданылған).
-Саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың қабілетіне қарай өтіледі
(мангейм жүйесі);
-Бригадалық оқыту, тапсырманы бригада алды: бір сыныпта 5 –6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші – бригадир;
-Оқытудың микротоптық жүйесі (фронтальді, ұжымдық жұмыс т.б.).
Оқыту түрлерінің сыныптық – сабақ жүйесі XVII ғасырда туысқан тәуелсіз
мемелекеттердің Богемия, Украина, Белоруссия елдерінің мектептерінде ең көп
тараған және 300 жылдық уақыт бойы әлі дамып келе жатыр. Сынып дегеніміз –
жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың құрамы, бұл жүйеде
оқушылар мұғалімнің тапсырмасын сабақ барысында және үйге берілген
тапсырманы орындайды.. Сабақта әр түрлі дидактикалық принциптер
пайдаланылды. Оқу сабақ формасында сынып оқушылардың белгілі құрамымен
кесте бойынша жүргізілді. Бұл жүйе оқытудың сынып-сабақ формасы деп аталды.
Я.А.Коменский сынып-сабақ жүйесінде үш жүзге дейін оқушыларды оқытудың
мүмкіншілігі туралы пікір айтты. Бұл жерде сыныпты әрбір он балаға бөледі,
оқуды әрбір топпен жақсы оқитын оқушы-декурион жүргізеді.
Басқа оқытудың түрлерімен салыстырғанда, сыныпты – сабақ жүйесінің
көптеген ұтымды тұстарын атап өтуге болады: сабақ құрылымын тиімді етіп
құру, барлық оқу – тәрбие үрдісін тәртіптеуді қамтамасыз ету, оны қарапайым
дәрежеде басқару, оқу мәселесін талқылағанда, оқушылардың бір – бірімен
қарым – қатынасқа түсу мүмкіндігін пайдалану, белгілі мендеттерді шешу
барысында ұжымдық ізденіс жасау, уақыт үнемдеу, сабақ үстінде әр оқушының
рухани арттыруға құлшынысының бәсекеге түсуі, жүйелікті және кезеңдік
реттілікті жүзеге асырып, оның одан әрі дамуына, білімсіздіктен
білімділікке жетіліп отыруына ұмтылу.
Жалпы талаптардың ішінде, бүгінгі сабаққа сәйкес келетін, бөліп
қарауға болатын жіктеме төмендегідей:
- Ғылым жетістіктерінің жаңа түрін, озық іс – тәжірибені, оқу тәрбие
үрдісінің негізгі заңдарына құрылған сабақты;
- Сабақты өту үрдісінде барлық дидактикалық принциптер мен ережелер;
- Оқушылардың санасын қалыптастыруға әсер етерлік пәнаралық
байланысты;
- Бұрынғы білімін байланыстыруға, оны меңгеруде икем – қабілетін және
оқушылардың білім сапасын арттыру барысындағы тіректік ұғымдарға сілтеме
жасау;
- Тұлғаны жан – жақты дамытудың белсенді және түрінің қажеттілігі;
- Педагог оқу – құралдарын ұтымды қолдану;
- Алған білімін, өндірістік қызметпен, оқушының жеке іс –тәжірибесімен
байланысты жүзеге асыруы;
- Білімін, икемін, қабілетін тәжірибеде қалыптастыру, оны ойлау амалы
мен іс -әрекетке тиімді қолдануы;
- Сабақты диагностикалау, жоспарлау, жобалау және болжай алуы.
Сызба 2 Оқу түрлері
Сабақтың құрылымы кездейсоқ болмайды, ол оқыту үрдісінің заңдылықтарын
жүзеге асырады, жаңа сабақты меңгеруге логикасын ішкі психологиялық құбылыс
ретінде, оқушының ойлау іс - әрекетінің заңын, жеке таным қабілеті
сапасында алып, мұғалім қызыметінің түрін және оқушыны педагогтік үрдістің
субьектісі ретінде алады. Сабақ элементтері, ішінара бөліктердің өзара
біртұтастығында аталған заңдар жүзеге асады, өзектілігі анықталып,
оқушылардың жаңа ұғымдық түсініктер қалыптасады, сөйтіп, іс -әрекет
тәсілдерін меңгеріп оны тәжірибеде қолдануға төселеді.
Осы компоненттер сабаққа қажетті шарттар мен бағдарламалық
материалдарды меңгеруге жеткілікті біліктілік пен икем, қабілеттерді және
оқушылардың ойлау әрекетінің белсенділігін өздігінен қалыптастыру, олардың
интеллектуалдық қабілетін дамыту – оқушыларды өмірге бейімделуге және еңбек
етуге жаттықтыруға тиісті қадам.
Сабақты мақсатқа бағытталған мұғалім мен оқушылардың ұжымдық
шығармашылық еңбегі деп қарастыруға болады. Сабақта оқыту мен тәрбиенің
мақсаттары, міндеттері, жүзеге асырылады, оқушылардың ой - өрісі кеңиді,
қабілеті дамиды, көз қарасы, адамгершілік қасиеттері қалыптасады. Сабақтың
шын мақсаы – тұлғаны оның қабілеті мен дарындылығына сүйеніп дамыту. әрбір
сабақ логикалық, психологиялық және ұйымдастыру бірлігі болуы тиіс.
Логикалық бірлік – бұл сабақ бөліктерінің , яғни құрылым
элементтерінің аралығындағы ішкі өз ара байланыс заңдылығы. Мысалы,
қайталау – қорытындылау сабағының бөліктері: қорытынды әңгіме немесе шолу
лекциясы, жаппай сұрау, кейбір сұрауларды анықтау; мұғалімнің сабақты
қорытындылауы. Мұндай сабақта, біріншіден, игерілген білім еске түсіріледі
және жүйеге келтіріледі; екіншіден, білімдігі, іскерлігі, дағдыдағы
кемістіктер толықтырылады; үшіншіден, оқылатын материалдардың маңызды
идеалары толық ашылады, төртіншіден, жыңа мен ескі салыстырылады, жаңа
мысалдар ойластырылады, жаңа міндеттер шешіледі.
Психологиялық бірлік оқушылардың танымдық іс-әрекетіндегі
белсенділігі, жинақтылығы. танымдық іс-әрекеті түйсік, қабылдау, ойлау,
зейін сияқты психологиялық процеспен байланысты. Психологиялқ бірлік – бұл
іс-әркетінің мотивтерін жасау. Сабақтың психологиялқ бірлігі оқушылардың
дербес ерекшеліктерін (темперамент, мінез, қабілет, ынта т.б.) есепке алуды
талап етеді. Бұл жеке адамның дербес – типологиялық ерекшеліктері.
Ұйымдастыру бірлігі – бұл сабақта алдын – ала жабдықтарды және оларды
рет – ретімен пайдалануды, бүкіл сабақ бойында оқушыларды белсенді тиімді
жұмысқа ұйымдастыру.
Мектепте сабақ қандай дидактикалық талаптарға жауап беруі тиіс?
Сабақтың міндеттері білім, даму және тәрбие мақсаттарымен анықталады.
Осы тұрғадан сабаққа қойылатан кейбір талаптар төмендегідей:
1) Сабақтың дидактикалық мақсатының айқындылығы. әрбір сабақта оқыту
және тәрбие мақсаты дәл қойылуы тиіс. Оқыту мақсаты дегеніміз жаңа білімді
меңгеру, іскерліктің, дағдының қалыптасуы, тәрбие мақсаты – жеке
адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру. Бұл мақсаттар оқыту және тәрбие
процесі функцияларының іске асырылуына байланысты.
2) Оқу материалының көлемін анықтау. Сабақтың дидактикалық мақсатына
сәйкес, яғни балалардың білім деңгейін, жас және дербес ерекшелігін еске
алып, сабақтың әрбір құрылым бөлігіне оқу материалын таңдап алу.
3) Оқыту мен тәрбиенің бірлігі. Оқыта отырып, тәрбиелеудің мәні –
тұлғаның өмірге, білімге қатынасын, қабілетін, адамгершілік қасиетін
қалыптастыру. Білім беру мен тәрбие міндеттерін оқыту процесінде шешу
мұғалім мен оқушылырдың іздену іс - әрекетінің нәтижесіне байланысты.
4) Оқытудың ұтымды әдістерін таңдап алудың сабақ типтеріне, сабақтың
әрбір кезеңіндегі оқу материалының мазмұнына сәйкестігі.
Кесте 2 Сабақта қолданылатын оқыту әдістері
Сабақ типі Сабақ кезеңдері Оқыту әдістері
Жаңа білімді игеру 1-кезең баяндау Лекция, әңгіме,
2-кезең алғашқы бекіту әңгімелесу, кітаппен
3-кезең үйге тапсырма немесе басқа
беру консультация әдебиеттермен жұмыс.
Әңгіме, жазба жұмыс,
есеп шығару, оқыту
машинасымен жұмыс.
Оқулықты, қосымша
әдебиеттерді пайдалану,
тапсырманы орындау
әдістері
1) Сөз бен көрнекілікті үйлестіру, қазіргі техникалық құралдарды,
әсіресе ЭЕМ, компьютерлерді, бағдарламалық оқыту машиналарын қоладну.
Осылардың бәрі оқу еңбегінің өнімділігін арттырады, уақытты өнімдеуге
мүмкіндік береді, оқыту процесін басқаруды жеңілдетеді.
1) Оқушылардың білімді терең ұғуын, сонымен бірге сабақта олардың
зейінін, есін, байқағыштығын, әуестілігін, елігушілігін үнемі бақылап
есепке алу.
2) Сабақты ұйымдастыруды ширақ, дер кезінде бастып, сабақ уақытын
тиімді, нәтижелі пайдалану.
Сонымен негізгі талаптарды кешенді түрде жүзеге асыру – оқыту процесін
жақсы өткізудің, сабақтың сапасын арттырудың қажетті шартарының бірі.
Осы талаптың негізінде қарастырсақ, САБАҚ – бұл бір – бірімен өзара
байланысқан тұтас жүйе, мақсат, оқу материалын ашу деңгейі, қолданылатын
әдістер, сабақтың құрылымы, оқытудың нәтижелері т.б.
Сабақтың құрылымындағы басты элементтердің бірі – жалпы дидактикалық
мақсат. Оны үшке бөлуге болады:
а) білім (білім, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАТЕМАТИКА, ФИЗИКА ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ
Мамандығы: Информатика
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: МЕКТЕПТЕГІ ИНФОРМАТИКА КУРСЫНДАҒЫ
EXCEL БАҒДАРЛАМАСЫН МЕҢГЕРУ НЕГІЗДЕРІ
Ғылыми жетекшісі
доцент
____________20__ ж.
Кафедра меңгерушісі,
т.ғ.к..., доуент
___ _________20__ ж.
Орындаған
050111 Информатика
мамандығының студенті
Нормабақылаушы
аға оқытушы
_____________ 20__ ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ
МЕМЛЕКЕТТІК ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ МІНДЕТТІ СТАНДАРТЫ 5
1. Информатика пәні бойынша оқу бағдарламасының түрлері және оқу
жүктемесінің көлемі. Excel бағдарламасының алатын орны
9
2. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫ.
12
1. Excel мүмкіндіктері.
12
2. Excel-де деректермен жұмыс істеу.
16
2.3 Excel-дің графикалық мүмкіндіктері.
21
3. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫНДА ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫМЕН ЖҰМЫС
24
4. ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫ 27
4.1 Оқытуды ұйымдастырудың түрлері жайлы түсінік
27
2. Сабақтың типтері, түрлері олардың құрылымы
33
3. Сабақта қолданылатын оқытудың әртүрлі формалары
37
4. Информатиканы оқытуды ұйымдастыру
42
5 EXCEL БАҒДАРЛАМАСЫН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН
ТИІМДІ ИНОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР.
51
5.1 “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы.
52
5.2 Деңгейлеп дамыта оқыту технологиясы.
58
ҚОРЫТЫНДЫ
65
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
66
ҚОСЫМША А
67
КІРІСПЕ
1980 жылы кестелік процессорлардың пайда болуы кестелік құжаттарды
компьютердің көмегімен өңдеуге мүмкіндік туғызды. Бірінші болып VisiCalc
кестелік процессоры жасалды. Осыдан кейін-ақ электрондық кестелер
тұжырымдамасын бірқатар фирмалар іліп алып кетті. Осылай VisiCalc,
SuperCalc, Multiplan сияқты кестелік процессорлары пайда болды, содан кейін
Lotus 1-2-3 дестесі жасалды. Біздің елімізде Computer Associates, Inc
фирмасының SuperCalc-3-4-5 кестелік процессорлары кеңінен таралды. Содан
кейін бірқатар орысша бейімделген АБАК, ДРАКОН, ВАРИТАБ-86 дестелері
жасалды. Осы күнге дейін қуаты аз компьютерлерде SuperCalc-4-5 нұсқасы
қолданылады.
Қазіргі компьютерлерде Microsoft Excel кестелiк процессоры кеңінен
тараған. Бұл программаның көмегімен көптеген математикалақ амалдарды,
күрделі есептеулерді жүргізуге болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде
түрлі-түрлі диограммалар тұрғызып, мәліметтер базасын даярлап, олармен
жұмыс істеуді, сандық эксперимент жүргізуді қамтамасыз ете алады.
Microsoft Excel мүмкіндіктерінің көпжақтылығы оны тек экономика
саласында ғана емес, сондай-ақ, оқып-үйренуге, ғылыми-зерттеу істерінде,
әкімшілік және жәй шаруашылық жұмыстарында да кеңінен пайдалануға мұрсат
береді. Сонымен қатар Excel бағдарламасын әр түрлі бланк үлгілерін
жасауға , финанстық есептеулер жүргізуде кең қолданылады.
Мектеп курсында оқушылар Microsoft Excel кестелiк процессорымен
танысады. Программаның мүмкіндіктерін, жұмыс кестесінің элементтерін,
деректермен жұмыс істеуді, математикалық және логикалық есептеулер
жүргізуді үйренеді. Сонымен қатар диаграмалар тұрғызу әдістерін, әр түрлі
тақырыпта кроссворд құруды меңгереді. Мектепте Microsoft Excel кестелiк
процессорында деректер базаларымен жұмыс істеу тақырыптары да беріледі
Диплом жұмысының мақсаты: мектептегі информатика курсында Excel
бағдарламасын меңгеру негіздерін және бағдарлама бойынша берілетін
тақырыптардың мазмұнын , орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты негізінде Excel бағдарламасының алатын орнын , оның қосымша
мүмкіндіктерін ашып көрсету.
Диплом жұмысының міндетері:
- Қазастан Республикасы орта білім берудің мемлкеттік жалпыға міндетті
стандарты негізіне Microsoft Excel бағдарламасының оқытылуымен
танысу.
- Жалпы матриалдардың ұсынылу реті оқу бағдарламаларымен сәйкестілігін
анықтау.
- Excel бағдарламасын оқытудың жаңа иновациялық технологияларды
пайдалану әдістерн қарастыру.
- Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, сабақты ұйымдастыру
әдістерін қарастыру.
Диплом жұмысының құрылымы: Берілген диплом жұмысына кіріспе, бес
бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі, сонымен қатар 5 сурет, 7 кесте, 4
сызба кіреді.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің
мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті стандарты. Соның ішінде Excel
бағдарламасының алатын орны және мектеп курсында оқытылатын сағат саны
қарастырылған.
Екінші бөлімде жалпы мекпепте оқытылатын тақырыптар толық
қарастырылған
Үшінші бөлімде Excel кестелік процессорыда деректер базаларымен жұмыс
істеу. Деректер базасын құрып, өңдеу тәсілдері қарастырылған.
Төртінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытудың әр түрлі формалары,
ұйымдастыру түрлері, сабақтың типтеріқаралған. Сонымен қатар Информатикадан
өтетін сабақтардың ерекшеліктері, жеке тұлғаға бағытталған оқыту әдістері
қарастырылады.
Бесінші бөлімде Excel бағдарламасын оқытуда қолданылатын тиімді
иновациялық технологиялар, соның ішінде “Сын тұрғысынан ойлау” технологиясы
және Деңгейлеп дамыта оқыту технологиясы ерекшке қарастырылған.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК
ЖАЛПЫҒА БІРДЕЙ МІНДЕТТІ СТАНДАРТЫ
Бұл сандарт ҚР БМЖМС 2.003-2002 негізінде дайындалды, ол Информатика
пәні бойынша білім мазмұнының мемлекеттік міндетті минимумына және
оқушылардың дайындақ деңгейіне қойылатын талаптарды тағайындайды.
Стандарт ережелері:
- Қазақстан Республикасының жалпы білім беруді жүзеге асыратын барлық
ұйымдарында, олардың меншіктік формасына, типіне және түріне
тәуелсізИнформатика пәнін жүзеге асыру кезінде,
- Бастауыш және орта кәсіптік білім бері ұйымдарындақабылдау
емтихандарының материалдарын дайындау кезінде,
- Мемлекеттік білім стандарты және тестілеудің ұлттық орталықтарында
қабылдау емтихандары материалдарын дайындау кезінде,
- Жоғарғы оқу орындарында Информатика пәні бойынша педагог кадрларды
даярлауға арналған оқу бағдарламасынжасау кезінде,
- Білім беру саласындағы ғылыми-зерттеу институттарында Информатика
пәні бойынша оқу бағдарламаларын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік
кешендер дайындау барысында,
- Білім беру жүйесі қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін жетілдіру
және қайта даярлау институттарында Информатикапәні бойынша педагог
кадрдлардың біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау бағдарламаларын
жасау барысында,
- Білім беру саласындағы орталық және жергілікті атқару органдарында
Информатика пәні ьойынша оқыту сапасына мемлекеттік бақылау жүргізу
кезінде қолданылуы және сақталуы міндетті.
Сонымен бірге стандарт республиканың мемлекеттік басқару органдары мен
ұйымдарында білім қызметін лицензиялау, білім ұйымдарын аттестациялау,
жұмыстық оқу жоспары мен оқу бағдарламаларын дайындау, олардың жүзеге
асарылуын бақылау кезінде пайдаланылуы мүмкін.
Информатика пәні бойынша осы стандарт білім берудің сәйкес сатысының
базистік оқу жоспарымен, білім беру ұйымдарының типтік оқу жоспарымен, оқу
бағдарламаларымен кешенді түрде қолданылады.
Информатика пәнін оқытудың басты мақсаттары:
- оқушыларды ғылыми дүниетанымдық негіз қалыптастыру;
- оқушылардың ойлау қабілетін дамыту;
- оқушыларға ақпараттандыру құралдарын, ақпараттық техологияны дамыту;
- оқушыларды өмірге, еңбекке және білімдерін жалғастыруға даярлау.
Информатика пәнін оқытудың басты міндеттері:
- ғылымның негізін қалайтын үш ұғымның (зат, энергия және ақпарат) бірі
болып есептелінетін, қазіргі таңдағы әлем бейнесін құрудың негізін
құрайтын, ақпарат ұғымын қалыптастыру;
- қоршаған ортаны жаңа – ақпараттық тұрғыдан зерттеу көзқарасын
қалыптастыратын ақпараттық үрдістерді, табиғат, қоғам, техника
аймақтарында қарастыру;
- қоғам дамуында жаңа ақпараттық технологиялардың рөлін анықтау,
қоғамның постиндустриялық ақпараттық сатыға өту кезеңінде адам
еңбегінің мазмұны мен сипаттамасын өзгерту;
- оқушылардың теориялық, шығармашылық ой қабілетін арттыру;
- тиімді шешімдер таңдай білуге бағытталған, оперативті ойлау деп
аталатын жаңаша ойлай білуді қалыптастыру;
- ақпараттандыру құралдары, ақпараттық технологиялар саласындабілім,
білік және дағдыларды қалыптастыру және оларды дамыту;
- формалдау,модельдеу, компьютерлік тәжірибе және т.б ғылыми танымның
жаңа әдістерімен қаруландыру;
- оқушыларды еңбекке, кәсіби қызметке даярлау.
Информатика пәнінің зерттеу объектілері мыналар:
- ақпарат;
- ақпараттық ресурстар;
- түрлі табиғат жүйесіндегі ақпараттық үрдістер;
- ақпараттандыру құралдары және ақпараттық технологиялар.
Информатика оқу пәні мазмұнының даму болашағы мынадай
көріністергебайланысты болады:
1) пәннің жалпыбілімдік, дүниетанымдық әлеуеті жөніндегі көзқарасты
тереңдету, атап айтқанда:
- оқушыларға қазіргі заманның формалдау, модельдеу, компьютерлік
тәжірибе әдістерін меңгерту;
- тиімді шешімдерді таңдай білуге бағытталған оперативті ойлау деп
аталатын жаңа ойлауын қалыптастыру;
- мектепте оқытуды ақпараттындыру үрдісін жүзеге асыру.
2) информатиканың өзімен байланысты. Қазіргі таңда информатика әлемдік
ғылымның бірден бір болашағы бар ғылым саласы болып табылады. Оның
айналасында ғылыми зерттеулердің бірнеше жаңа бағыттары даму үстінде
және қалыптасуда, атап айтқанда: әлеуметтік, экономикалық, құқықтық,
биологиялық информатика және т.б.
Соңғы жылдардағы информатика дамуының басты бағыттары мыналар:
Теориялық информатика, мұнда ақиқаттың бір көрінісі ретінде ақпараттың
жалпы қасиеттерін зерттеу жұмыстары, табиғаттағы және қоғамдағы ақпараттық
үрдістердің өзара қатынасы, сонымен қатарәр түрлі ақпараттық орталарда
ақпараттық үрдістерді жүзеге асырудың негізгі заңдылықтарын зерттеу
жұмыстары жүргізіледі.
Ақпараттандыру құралдары, бұл сала бойынша дербес компьютерлердің,
микропроцессорлардың есептеу қызметінің мүмкіндігі ұлғаюда, үлкен және
аймақтақ желілер арқылы ақпараттармен алмасу қызметтері арта түсуде.
Әртүрлі ақпараттарды сақтау, өңдеу және қолдану мүмкіндіктерін одан
әрі жетілдіру бағытнда ақпараттық технологиялардың дамуы одан әрі
жалғасуда.
Әлеуметтік информатика саласындағы зерттеулер, информатика және
ақпараттық технологиялардың қазіргі қоғамда алатын орны жөніндегі мәселелер
төңірегінде, сонымен қатар ақпаратпен және программалақ өнімдермен жұмыс
істеудің құқықтық, этикалық және моралдық нормалары, жеке тұлға мен
қоғамның ақпараттық қауіпсіздігі төңірегінде жүргізілуде.
Информатика пәнінің базистік оқу жоспарында алатын орны.
Мектепте информатика пәнің оқытудың мақсатын ұғыну, информатика
негіздерін игеру мен ақпараттық мәдениетті қалыптастырудың бірнеше
кезеңдерін бөліп көрсетуді талап етеді.
Бірінші кезең (7-9-сыныптар) – базалық курс, информатика пәні бойынша
оқушылардың міндетті жалпыбілімдік дайындық деңгейін қамтамасызетеді. Бұл
кезең нақты мәселені шешуде оқушылардың ақпараттық технология құралдары мен
әдістерін меңгеруге, сонымен қатар компьютерді оқуда, одан әрі кәсіптік
білім қызметінде саналы және тиімді қолдана білу дағдысын қалыптастыруға
бағытталған.
Екінші кезең (10-11-сыныптар) – информатика саласы бойынша жоғарғы
сыныптарда көлемі мен мазмұны жағынан сараланған бағдарлы оқу бағыты
бойынша қызығушылықтары мен бағыттарына қарай кәсіптік даярлыққа оқушылар
білімдерін одан әрі жалғастарады.
Базистік оқу жоспарындағы, Математика білім саласының инварианты
бөлігінде , Информатика 7-11-сыныптарда міндетті түрде оқытылатын пән
ретінде берілген.
1.1 Информатика пәні бойынша оқу бағдарламасының түрлері және оқу
жүктемесінің көлемі. Excel бағдарламасының алатын орны
Информатика жалпы білім беретін оқу орындарының негізгі және жоғарғы
сатысында оқытылатын оқу пәні ретінде қарастырылады.
Информатика оқу пәні көлемінде мынадай бағдарламалар жүзеге
асырылады:
Білім берудің негізгі бағдарламасы – информатиканың базалық курсы (7-9-
сыныптар) – 3 жыл.
Бағдарлы білім беру бағдарламасы – қоғамдық-гуманитарлық,
жаратылыстану-математикалық бағыттар бойынша информатиканың бағдарлы
курсы(10-11-сыныптар) – 2 жыл.
Қосымша білім беру бағдарламасы – бұл стандарт көлемінен тыс,
информатика пәні бойынша оқушылардың білім қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталған факультативтік және арнайы курс – 2 және одан көп жыл.
Информатика оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі білім
бағдарламаларына сәйкес құрылады:
Негізгі сатыда )7,8,9-сыныптар) – аптасына 1 сағат, оқу жылына әр
сыныпта 34 сағаттан, барлығы 102 сағат.
Оқу бағдарына қарай жоғарғы сатыда:
А) қоғамдық-гуманитарлық бағыт (10-11-сыныптар) - әр сыныпта аптасына
1 сағат, оқу жылында 34 сығыттан, барлығы 68 сағат.
Б) жаратылыстану-математикалық бағыт (10-11-сыныптар) - әр сыныпта
аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағаттан, барлығы 68 сағат.
Қазақстан Республикасы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты негізінде Информатика оқу пәні сегіз мазмұндық желі бойынша
оқытылады.
Соның ішінде Excel бағдарламасы Ақпараттық технологиялар мазмұнды
желісінде оқытылады.
Сызба 1 Ақпараттық технологиялар желісінде оқытылатын тақырыптар
Excel бағдарламасы информатиканың негізгі (базалық) курсында 8 сыныпта
оқытылады. Excel бағдарламасы бойынша оқушылар төмендегідей тақырыптарды
оқып меңгеруі тиіс.
Кесте 1 Тақырыптық күнтізбелік жоспар
№ Тақырыптар Сағат саны
Компьютердегі кестелік есептеулер 2 сағат
1 Деректерді кестелік түрде ұсыну. 1 сағат
Электрондық кестелер
2 Электрондық кестелерде деректерді өңдеу. 1 сағат
Формула жазу ережелері
Кесте 1 (жалғасы)
Excel кестелік процессоры 8 сағат
1 Негізгі түсініктер мен амалдар 2 сағат
2 Excel-дегі деректермен жұмыс істеу 3 сағат
3 Excel-дің графикалық мүмкіндіктері. 3 сағат
Диограммамен жұмыскестелік процессоры
Деректер базасы 4 сағат
1 Деректер базасын басқару жүйесі 2 сағат
2 Деректер базаларымен орындалатын амалдар 2 сағат
Excel кестелік процессорында деректер
базаларымен жұмыс істеу 4 сағат
1 Excel-дегі деректер базалары 2 сағат
2 Деректер базасын өңдеу 2 сағат
2. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫ
2.1 Excel мүмкіндіктері
Microsoft Excel кестелік процессоры деректермен әр түрлі операциялар
орындауға мүмкіндік береді:
- Кесте құруға және оларға ат қойып, дискіде сақтауды.
- Сақталған кестелерді ашуға және оларға түзету жасауды.
- Кестеге жол, баған немесе ұяшық қосуды.
- Кестеден жол, баған немесе ұяшықтарды алып тастауды.
- Жол, баған немесе ұяшықтар ішіндегісін көшіруді немесе орын
ауыстыруды.
- Ұяшықтар ішіндегісін өсуі немесе кемуі бойынша сұрыптауды.
- Пайдаланушының өзі құрастырған формула бойынша немесе кестелік
процессорда бар дайын формулаларды қолданып есептеу жүргізуді.
- Кесте деректері бойынша диограмма құруға және оларды кестеге
кірістіруді.
- Кестеге графикалық объектілерді, яғни стандартты суреттер қорынан
суреттер кірістіруді.
- Кестелерді баспаға, яғни принтерге шығаруды.
Microsoft Excel-ді іске қосу үшін Пуск – Программы – Microsoft Excel
командалар тізбегін орындаймыз.
Microsoft Excel іске қосылғаннан кейін оған ақпарат енгізілетін жұмыс
кестесі түріндегі терезе ашылады.
Сурет 1 Excel жұмыс кестесі және оңың элементтері
Жұмыс кестесінің элементтері.
Айналдыру жолағы – жұмыс кестесінің дәл қазір экранда көрінбей тұрған
бөлігін көруге мүмкіндік береді.
Бөлудің кішкене бөлігі – кесте терезесін екі бөлікке бөледі, бұл
кестенің екі бөлігінде де жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бөлу сызығын
қолдану үшін меңзерді бағандардың немесе ұяшықтардың арасындағы аймаққа
орналастырып, мауысты шертіп, нұсқағышты кесте бойымен жылжыту керек.
Жол номері - әрбір жолды анықтайды және жол таңдау үшін қолданылады.
Баған тақырыбы - әрбір бағанды анықтайды және баған таңдау үшін де
қолданылуы мүмкін.
Кестелік меңзер – таңдалған ұяшықты көрсетеді.
Таңбалар – жұмыс кітабында парақ таңдау үшін қолданылады.
Стандартты аспаптар панелі – стандартты операцияларды орындауға арналған
командаларды жылдам орындау батырмалары бар, мысалы, файл ашу және сақтау
үшін, сонымен қатар алмасу буферінен де қиып алу, көшіру және кірістіру
т.с.с батырмалар.
Пішімдеу панелі – пішімдеудің стандартты операцияларын орындайтын
батырмаларды, мысалы, деректерді экранға шығарғанда қаріптерді өзгерту және
туралау операцияларын қамтиды.
Формулалар жолы – активті ұяшықтың ішіндегісін көрсетеді.
Қалып-күй жолы – EXCEL-мен жұмыс істеу барысында әр түрлі хабардама
шығарады.
Айналдыру батырмасы – жұмыс кітабы беттерінің таңбалары бойынша орын
ауыстыруға мүмкіндік береді.
Excel іске қосылғаннан кейін, экранда кестенің жұмыс істеу беті
ашылады. Жұмыс беттері жұмыс кітабына біріктірілген. Excel жұмыс кітабы
үнсіз келісім бойынша 3 жұмыс бетінен тұратын дискіде бір файл сияқты
сақталады. Жұмыс бетінің санын бір кітапта 255 бетке дейін көбейтуге
болады.
Жұмыс кестесі жол мен баған түрінде ұйымдастырылған. Әрбір бет 256
бағаннан, 65536 жолдан тұруы мүмкін. Бағандар латынның әріптерімен
белгіленеді, жолдар нөмірленеді. Жол мен бағаннаң қиылысқан жерінде
координаталармен белгіленетін ұяшықтар болады.
Excel жұмыс кітабы, жұмыс кестесінен басқа диограмма беттерінен,
модуль беттерінен, макрос беттерінен, сонымен қатар диалогтік терезелердің
беттерін қамтуы мүмкін.
Жұмыс кестесінің беті бойынша орын ауыстырумаустың көмегімен
орындалады. Кесте бойынша жылжи отырып, маус нұсқағышы тұрған аймағына
байланысты өзінің түрін өзгертеді. Кестенің жұмыс аймағында ол қосу белгісі
түрінде болады, ал кестеден тыс жерде және айналдыру долағында ол бағдарша
түрінде болады.
Меңзердің орнын ауыстыру үшін Tab және Enter пернелерін қолдануға
болады.
Кесте бірнеше жұмыс беттерінен тұратын болғандықтан, кесте беттерімен
жұмыс істегенде бір кестеден екінші кестеге ауысудың жылдам әрі оңай әдісі
қажет. Кестенің қажетті бетін экранға шақыру үшін беттерді ауыстырудың екі
әдісі бар:
1. Терезенің төменгі жағындағы қажетті кестенің таңбасын шертіңдер.
Терезенің төменгі сол жақ бұрышында беттердің таңбаларын айналдыруға
мүмкіндік беретін айналдыру батырмалары орналасқан. Солға немесе оңға
бағытталған батырманы шерту таңбашаларды оңға немесе солға жылжытады.
2. F5 пернесін басып, Переход диалог терезесіндегі Ссылка өрісіне
таңбаның атын, леп белгісін және ауысу қажет болатын ұяшықтың
координаталарын (мысалы лист 6!A1) енгізіп, ОК батырмасын шертеміз.
Кестеге жұмыс беттерін қосу үшін Вставка – Лист командасын орындаймыз
немесе таңбаны маустың оң жақ батырмасымен шертіп Добавить командасын
орындаймыз. Вставка диалогтік терезесіндегі Лист белгісінде маусты екі рет
шертеміз. Таңбасы Лист 4 деп аталатын кестенің жаңа беті ашылады,
осылайша 255-бетке дейін ашуға болады. Бірақ күнделікті жұмыста шағын
кітаптармен жұмыс істеген ыңғайлы. Кестенің ұяшығына мәтін енгізгенде
көбінесе мәтінұяшық шекарасына сыймай қалады. Бағанның енін маустың
көмегімен өзгертуге болады, ол үшін маустың нұсқағышын бағанның аты бар
жолының оң жақ шекарасына орналастырып, меңзер қос бағдарша түріне
айналғанда маустың сол жақ батырмасын шертіп, оны жібермей тартып тұрып,
қажетті бағытта тарту керек. Ұяшықтың шекарасын өзгерткеннен кейін маусты
босатамыз.
Сурет 2 Жұмыс кестесінің беті бойынша орын ауыстыру
Маус көмегімен жол биіктігін өзгерту үшін маустың нұсқағышын
нөмірленген жолдың төменгі шекарасына орналастырып, меңзер тағы да қос
бағдарша түріне айналғанда, оның сол жақ батырмасын басып тұрып төмен қарай
тартамыз.
Сурет 3 Бағанның енін және жолдың биіктігін өзгерту
2. Excel-дегі деректермен жұмыс істеу.
Жұмыс кестесінің кез келген ұяшығына мәндерді сол сияқты формулаларды
енгізуге болады.
Егер меңзерді ұяшыққа орналастырып дерек енгізе бастаса, онда олар
терезенің жоғарғы жағында орналасқан формула жолында бейнеленеді. Дерек
енгізу кезінде формула жолындағы Ввод, Отмена, Изменить формулу батырмалары
жұмыс істеу үшін ашық болады.
Енгізуді аяқтағаннан кейін Вводж батырмасын шертуге немесе жай ғана
Enter пернесін басуға болады. Енгізген деректерді жою үшін формула
жолындағы Отмена батырмасын шертуге немесе Esc пернесін басу керек.
Изменить формулу батырмасын шерткенде, формула беруге көмектесетін мастер
функций іске қосылады.
Кестеге мәтін енгізу үшін ұяшық таңдап, оны тереміз. Енгізуді
аяқтағаннан кейін формула жолындағы Ввод батырмасын немесе Enter пернесін
басамыз. Excel үнсіз келісім бойынша мәтінді ұяшықтың сол жақ шеті бойынша
туралайды. Мәтіннің туралауын өзгертуге болады. Ол үшін ұяшықты
белгілеп, пішімдеу аспаптар панеліндегі По центру немесе По правому краю
батырмаларын шертеміз.
Кестеге сан енгізу үшін ұяшықты таңдап, санды теріп Enter пернесін
басамыз.
Деректерді ұяшыққа енгізгенде қате терілген символдар Backspace
немесе Delete пернелерімен өшіріледі. Егер бүкіл ұяшықтардың немесе
ұяшықтар тобының мазмұнын өшіру қажет болса, онда осы ұяшықтарды белгілеп
алып, Delete пернесін басамыз.
Жұмыс кітабын бірінші рет сақтау үшін Файл – Сохранить как командасы
орындалады. Сахранение документа диалогтік терезесіндегі Имя файла өрісінде
файлдың атын теріп, Сохранит батырмасын басу керек. Ал жұмыс кітабын екінші
рет сақтау үшін Файл – Сохранить командасын орындау керек.
Егер өз жұмыс кітаптарыңда құпия ақпарат болса, онда оны парольмен
қроғауға болады. Ол үшін Файл – Сохранить как командасын орындап, пайда
болған Сохранение документа диалогтік терезесінде Параметры батырмасын
шертеміз. Параметры сохранение диалогтік терезесінде жұмыс кітабын ашу үшін
пароль енгізу керек, яғни парольсіз бұл кітапты ешкім аша алмайды және
жазба жазуға рұқсат беру үшін парольенгізуге, яғни кітапты кез келген адам
ашады, бірақ парольсіз өзгерту енгізе алмайды. Парольді енгізгеннен кейін
ОК батырмасын басамыз. Парольдердің символы енгізгенде жұлдызша түрінде
бейнеленеді, сондықтан парольді енгізгенде мұқият есте сақтаған жөн.
Әйтпесе, келешекте өз файлыңды аша алмайсың.
Excel кестелік процессоры негізгі файлдан басқа резервтік көшірмелер
жасауға мүмкіндік береді. Егер Параметры сохранения диалогтік терезесіндегі
Всегда создавать резервную копию опциясының жалаушасын орнатса, онда Excel
әрбір жаңа нұсқаны сақтағанда жұмыс кестесінің алдыңғы нұсқасын арнайы
файлда сақтайтын болады.
Бар жұмыс кітабын ашу үшін аспаптар панеліндегі Открыть батырмасын
шертіп немесе Файл – Открыть командасын орындаймыз. Открытие документа
қажетті қапшықтан өз файлдарымызда таңдап, Открыть батырмасын шертіп
немесе оның атын мауспен екі рет шертіп ашамыз.
Жұмыс барысында Excel-ден шықпай жаңа жұмыс кітабын жасау үшін Файл –
Создать командасын орындаймыз немесе аспаптар панеліндегі Создать книгу
батырмасын басамыз.
Excel-де жұмыс жасап отырғанда деректерді өңдеу формулаларны қолдануға
болады. Excel-де барлық формулалар әрқашан теңдік белгісінен басталады.
Егер оны тастап кетсек, онда енгізілген формула мәтін ретінде қабылданады.
Егер меңзерді кез келген ұяшыққа орналастырып, теңдік белгісін
енгізсе, онда формула жолында осы теңдік белгісі және жыпылықтаған меңзер
пайда болады. Формула енгізгенде, олар формула жолында бейнеленеді. Enter
пернесін басқанда Excel берілген формула бойынша есептеулерді орындайды
және нәтижесін ұяшықта көрсетеді.
Ұяшықтар ауқымын қосқанда формулаларды өзіміз құруға болады, мысалы,
кестедегі D1-ден D7-ге дейінгі сандарды қосу керек болсын, ол үшін
=D1+D2+D3+D4+D5+D6+D7 формуласын енгіземіз немесе Excel-де бар дайын
функцияларды қолдануға болады, мысалы, мұндай ұзын формуланың орнына
=CYMM(D1:D7) енгізуге болады немесе қосылатын ұяшықтар ауқымын белгілеп,
аспаптар панеліндегі Автосумма Σ батырмасын шертуге болады.
Формулаларды есептегенде құрылатын формулаларға функцсияны негізуге
көмектесетін функция мастерін қолдануға болады. Функция мастерін шақыру
үшін аспаптар панеліндегі Вставка фунции f(х) батырмасын шертеміз немесе
Вставка – Фунции командасын орындаймыз.
Сурет 4 Функция мастері диалогтық терезесі
Диалогтік терезеде Категория тізімінен формулаға қоятын функцияны
таңдап, Далее батырмасын шертеміз.
Excel үнсіз келісім бойынша ұяшыққа формулалардың өзін емес, оның
есептеулерінің нәтижесін көрсетеді. Егер жұмыс кестесінің барлық формуласын
бірден көру керек болса, онда Сервис және Параметры командасын орындаймыз,
Параметры диалогтiк терезесiндегi Вид қосымшасын таңдаймыз, Параметры окна
бөлімінде Формулы опциясының жалаушасын орнатып, ОК батырмасын шертеміз.
Бұдан кейін жұмыс кестесінде формула мәнінің орнына формуланың өздері
шығатын болады, ал Excelформуланы бағандарға сыйдыру үшін оларды автоматты
түрде кеңейтеді.
Іс жүзінде кесте толығымен құрастырылып, нәтиже есептелген кезде
деректері бар ұяшықтарға кенет өзгеріс енгізу керек ьолатын жағдайлармен
ұштасуға тура келеді.
Ұяшыққа қандайда болсын өзгеріс енгізгенде, жұмыс кестесінің барлық
формулалары үнсіз келісім бойынша автоматты түрде қайта есептеледі. Егер
өзгеріс көп болса, онда автоматты түрде есептеу функциясын өзгеріс енгізіп
болғанша өшіріп қоюға болады.
Ол үшін Сервис – Параметры командасын орындаймыз, Параметры диалогтік
терезесінде Вычисления қосымшасын таңдап, Впучную опциясына жалауша
орнатып, ОК батырмасын шертеміз.Өзгеріс енгізіп болғаннан кейін F9
пернесін басып, қай уақытта болса да қайта есептеуді орындауға болады.
Өте үлкен кестелермен жұмыс істегенде экранға бір кестенің екі әр
түрлі бөлігін қатар шығарған қолайлы. Бұл терезені екі бөлікке бөлу арқылы
жүзеге асырылады.Терезені екі бөлікке бөлу үшін меңзерді бөлу болжанған
жерге орналастырып, Окно – Разделить командасын орындаймыз немесе бөлудің
кішкене белгісін қажетті жерге қоямыз. Бөлудің кішкене белгісін маустың сол
жақ батырмасымен басқанда, бөлуді көрсететін сызық пайда болады. Бөлудің
кішкене белгісін терезенің жоғарға бөлігіне апарып – кестені көлденеңінен,
ал төменгі бөлігінде тігінен бөлеміз.
Бөлінген терезенің бір аймағынан басқа аймағына маустың батырмасын
қажет аймаққа шертіп ауысуға болады.
Бөлінген тереземен жұмыс істеп болғанан кейін, бөлудің кішкене
белгісін терезенің оң немесе төменгі бөлігіне кері ауыстырамыз немесе Окно
– Снять Разделение командасын орындаймыз. Жұмыс кезінде жоғарғы немесе
төменгі бөлігі айналмауы үшін Окно – Закрепить области командасын
орындаймыз.
Кестенің пішімін өзгерту үшін, яғни бағандардың тақырыптарының астан
сызу, кестенің бүйір жақтарын сызықпен бөліп алу үшін автоматты түрде
пішімдеу операциясын қолданамыз. Ол үшін Формат – Автоформат командасын
орындаймыз, Автоформат диалогтік терезесіндегі Список Форматов
тізіміненпішімдердің бірін таңдаймыз да ОК батырмасын шертеміз. Кесте
пішімін жақсырақ көру үшін Сервис и Параметры – вкладка Вид командасын
орындап, Сетка опциясында жалаушаны алып тастаймыз, сонда тор сызықтары
алынып тасталынады. ОК-ді шертеміз.
Кестенің бір данасын баспаға шығару үшін стандартты аспаптар
панеліндегі Печать батырмасын шерту жеткілікті. Егер кестенің қандай да бір
бөлігін немесе бірнеше данасын басуға шығару қажет болса, онда Файл –
Печать командасын орындаймыз, Печать диалогтік терезесінде құжаттың қандай
бөлігіншағарғымыз келетінін, парақтардың ауқымын, қанша дана шығару
керектігін көрсетіп, ОК батырмасын шертеміз.
2.3 Excel-дің графикалық мүмкіндіктері
Қазіргі кестелік прцессорлар статистикалық деректерді түрлі түсті
диограммалармен, графиктермен және графикалық суреттермен, схемалармен
әсерлі көрсетуге мүмкіндік береді.
Диограммалар деректерді графикалық түрде көрсетуге арналған.
Диограммалардың мынадай түрлері болады: бағандық, сызықтық, дөңгелектік,
нүктелік, сақиналық, көпіршіген, жапырақшалық, цилиндрлік, конустық,
пирамаидалық және т.с.с.
Дөңгелек диограммадан басқа диограммалардың екі осі болады:
горизанталь немесе категориялар осі және вертикаль немесе мәндер осі.
Көлемді диограммалар құрғанда үшінші ось – қатарлар осі қосылады.
Диограммалар мынадай элементтерден тұрады: тор, тақырып және аңыз.
Тақырыптар диограмманың жеке элементтерін түсіндіру үшін қолданылады.
Аңыз диограммаларда берілген деректердің қатарларын ажыратуға көмектеседі.
Қандай да бір деректер негізінде диограмма салу үшін диограмманың таңдалған
типін салуға қажет ұяшықтардың ауқымын көосету керек. Содан кейін кестелік
процессорға диограмма мастерінің көмегімен диограмма салу керек.
Excel-ге диограммалар екі түрлі жолмен: ағымдағы жұмыс бетіне
кірістіру және диограмма бетін қосу арқылы орындауға болады.
Егер диограмманы және сол диограмманың құрылуына негіз болған алғашқы
деректерімен бірге экранға немесе басуға шығарғымыз келсе, онда енгізілген
диограмманы қолданған жөн, ал егер тек диограмманың өзі ғана керек болса,
онда оны диограмманың жеке бетіне орналастырған жөн.
Дегенмен диограмма оны құру үшін пайдаланылған, деректермен
байланысты, ал бұл болса, алғашқы деректерді қалай да болсын өзгерткенде,
диограммадағы мәндер автоматты түрде жаңарады дегенді білдіреді.
Сурет 5 Диограмма құруда қолданылатын Мастер диограмм диалогтық терезелері
Диограмма салу үшін Мастер диограмм батырмасын немесе Вставка –
Диограмм командасын орындаймыз. Экранда Мастер диограмм 1-қадам диограмма
типі диалогтік терезесі шығады, Тип тізімінен диограмманың типін таңдап,
Далее батырмасын басамыз. Мастар диограмм 2-қадам диограмма деректерінің
көзі диалогтық терезесі пайда болады және үнсіз келімім бойынша қатарды
бағандарда салу ұсынылады, Далее батырмасын шертеміз. Мастер диограм 3-
қадам диограмма параметрлері диалогтық терезесінде диограмманы безендіру
сервисі ұсынылады., мұнда осьті жазып қоюға, диограммаға ат қоюға және
басқада безендірулер жүргізуге болады. Далее барырмасын шертеміз. Мастер
диограмм 4-қадам диограмманы орналастыру диалогтік терезесі диограмманы
ашылған бетке немесе жеке бетке орналастыруға мүмкіндік береді. Диограмма
орналасатын жерді таңдағаннан кейін Готово батырмасын шертеміз.
Қазіргі кестелік процессорлардың графикалық объектілерді, яғни
суреттеді кестеге кірістіруге мүмкіндік беретіні тугалы жоғарыда айтылған
болатын. Ол үшін меңзерді сурет орналастыратын бағанға қойып, Вставка –
Столбцы командасын орындап кесте бағандарын бір бағанға оңға жылжытамыз.
Вставк – Рисунок – Картинки командасын орындаймыз. Microsoft Clip Gallery
диалогтік терезесінде Картинки қосымшасын және суреттер категориясфн
таңдап, суреттері бар терезеден ұнаған суретті мауспен шертіп, Вставить
батырмасын шертеміз. Жақтаудағы сурет кестеге кірістіріледі.
3. EXCEL КЕСТЕЛІК ПРОЦЕССОРЫНДА ДЕРЕКТЕР
БАЗАСЫМЕН ЖҰМЫС
Microsoft Excel кестелік процессоры дерек базаларымен әр түрлі
операциялар орындауға мүмкіндік береді:
- Деректер базасын құруға және оларға ат қойып дискіде сақтауға;
- Сақталған дерек базаларын ашуға және оларды түзетуге;
- Дерек базаларына жазбаларды, өрістерді қосуға;
- Жазбалардың, өрістердің мазмұнын көшірмелеуге және ауыстыруға;
- Дерек базасындағы жазбаларды қарауға және іздеуге;
- Жазбалардың мазмұнын өсу немесе кему реті бойынша сұрыптауға;
- Берілген параметрі бойынша немесе үнсіз келісім бойынша деректерді
сұрыптауға;
- Есеп беруді басуға, яғни пртнтерге шығаруға.
Excel-де деректер базасы жол және бағандармен ұқсас құрылады, мұнда
кестенің бағаны - өріс, ал әрбір жолы жеке жазба болып табылады. Әрбір өріс
бойынша ақпарат кестенің жеке ұяшықтарына енгізіледі. Егер дерек базасын
жеке бетке орналастырсақ, онда онымен жұмыс істеу едәуір жеңіл болады. Егер
бірнеше дерек базасын бір бетке орналастыратын болсақ, онда бұл деректер
базасымен жұмыс істеу күрделі болады.
Өріс атауы 255 символдан аспауы қажет, бірақ жұмысқа ыңғайлы болуы
үшін өріс атауларының қысқа болғаны жөн.
Деректер жазбасын экранда көру үшін меңзерді деректер базасының кез
келген ұяшығына орналастырып, Данное – Форма командасын орындаймыз,
экранда өрісі бар деректер базасының терезесі шығады. Дерек базасында жазба
іздеу үшінАйналдыру батырмасын немесе Назад және Далее батырмаларын
қолдануға болады. Жазба табылғанна кейін қажетті өрісте маусты шертіп,
өзгеріс енгізуге болады. Егер дерек базасы өте үлкен болса, онда жазба
іздеу үшін Критерий батырмасын қолдануға болады. Іздеу белгілері бір немесе
бірнеше көрсеткіштен тұруы мүмкін.
Дерек базасына жаңа жазба қосу үшін дерек базасының кез келген
ұяшығына меңзерді орналастырып Данные – Форма командасын орындаймыз.
Добавить батырмасын шертеміз, экранда тек бос өрістері бар терезе шығады.
Әрбір өріске дерек енгізіп, Закрыть батырмасын шертеміз. Жаңа жазба дерек
базасының соңына барып қосылады. Жазбаларды әрқашан қажетті ретпен
орналастыру үшін оларды әрқашан сұрыптауға болады.
Дерек базасындағы жазбаны өшіру үшін алдымен оларды тауып, жазба
терезеде пайда болғаннан кейін ғанаУдалить батырмасын басу керек. Осы
жазбаны өшіру үшін растауды сұрайтын терезе пайда болады. Өшіруді растау
үшін ОК батырмасын басамыз.
Күнделікті тәжірибеде бірден үлкен дерек базасын құру мүмкін емес.
Дерек базасымен жұмыс істеу барысында жазбаларды қосу, өшіру , яғни оларда
түзетуге болады. Дерек базасы құрылып болғаннан кейіноны түрлендіруге, яғни
жазбаларды кез келген ретпен орналастыруға кірісу қажет. Жазбаларды
берілген ретпен орналастыру операциясын деректер базасын сұрыптау деп
атайды.
Дерек базасының мазмұнын берілген бір өріс немесе бірнеше өріс бойынша
сұрыптауға болады. Деректердің сұрыпталуы орындалатын өріс түйінді деп
аталады. Егер дерек базасын алфавиттік ретте сұрыптайтын болсақ, онда
сұрыптаудан кейінгі жаңа дерек базасының мазмұны ескі жазбадағыдай болады,
бірақ олардың аты-жөні алфавиттік ретпен орындалады.
Дерек базасын бір түйіндік өріс бойынша сұрыптау үшін, дерек базасының
кез кедген ұяшығына меңзерді орналастырамыз. Данные – Сортировка командасын
орындаймыз, экранда Сортировка диопозона терезесі пайда болады. Сортировать
по тізімінен Айналдыру батырмасымен сұрыптау орындайтын өрісті таңдап, ОК
батырмасын басамыз.
Excel сұрыптау кезінде символдардың регистрін ескермейді. Бос
ұяшықтар соңындаорналасады. Сұрыптау өсу немесе кему реті бойынша қалай
орналасқаны маңызды емес. Кейде дерек базасын бірнеше өріс бойынша сұрыптау
қажет болады. Ол үшін Данные – Сортировка командасын орындап, пайда болған
Сортировка диапазона терезесінде Сортировать по және Затем по тізімдерінен
сүрыптауға қажетті өрістерді беріп, ОК батырмасын шертеміз.Нәтижесінде
дерек базасы өз қалауымызша сұрыпталады.
Есеп беруді нақтылы бір деректерімен басып шығару үшін дерек базасын
“електеп өткізу” сияқты сұрыптау қажет. Сұрыптау дерек базасындағы көптеген
айқындалған шарттарға сай келетіндерін ғана сұрыптауға мүмкіндік береді.
Автофильтр командасымен қажетті жазбалар сұрыпталады. Автофильтр
командасымен жазбаларды іріктеу үшін, дерек базасының кез келген ұяшығына
меңзерді орналастырып, Данные – Фильтр – Автофильтр командасын орындаймыз.
Әр бір өрістің атының жанында тізімді ашу батырмасы пайда болады.Осы
батырмалардың көмегімен жазбаларды қажетінше сұрыптаймыз. Деректер
базасынан қажетті жазбаларды сұрыптағаннан кейін Данные – Фильтр –
Автофильтр әрекеттер тізбегін орындап, Автофильтр командасын өшіреді.
Автофльтр командасының көмегімен қажетті жазбаларды сұрыптап және
экранға шыққаннан кейін Файл – Печать командасын орындап немесе стандартты
аспаптар панелінде Печать батырмасын шертіп, оларды басып шығаруға болады.
4. ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫ
4.1 Оқытуды ұйымдастырудың түрлері жайлы түсінік
Мектептердің даму тарихында оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі формалары
пайдаланылады. Оқыту формаларының бірте – бірте өзгеруі мұғалім мен
оқушылырдың іс әрекетінің, өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының және үдемелі
ғылыми техниканың өзгеруіне байланысты болады.
Оқытуды жүзеге асыруда білім мен оқытуды ұйымдастыруда оны
модернизациялау көзделеді. “Түрлері” деген ұғым латын тілінен аударғанда
“forma” сыртқы көрініс дегенді білдіреді сыртқы сызық – белгілі орныққан
тәртіп. Философия пәнінде “түрлері” ішкі мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен
анықталады. Яғни, “түрлері” ішкі байланысты білдіреді және ұйымдастыру
тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы жағдайлармен де сабақтастықта. Былайша
айтқанда, оқытудың түрі – оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара
әрекеті.
Оқытудың түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарға, оқытудың іс - әрекетіне
тәуелді болады. Оқытудың формасы оқыту үрдісінің құрылымы – мұғалім
қызыметі: белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы оқушының оқу іс
-әрекетін басқару және оқу тәсілдерін меңгерумен сабақта. Сабақтың сыртқы
көрінісі оқу материалының ішкі бөліктерінің басын біріктіріп және
дидактикалық категория ретінде оқу үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішінін
белгілейді, мұның өзі оқушылардың білім сапасының көрсеткіші мен өтетін
уақыты және орны, оның жүзеге асырылу тәртібі секілді жағдайлармен
байланысты.
Ертедегі Грецияда оқытудың жеке формасы пайдаланылды. Бұл келесі
ғасырға дейін – дворяндар үйелмендерінде сақталды. Орта ғасырда сабақ бір
топ оқушылрмен өткізілді. Мектептерде сабақтардың тұрақты кестесі, оқытудың
дәл мерзімі болмады, оқушылар мектепке жылдың қай мезгілі болса да
қабылданды.
Мұнан былай қоғамның дамуы білім беру ісіне көтеріңкі талап қойды.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері бар. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап мүддесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен былай жіктеледі: оқушының саны мен құрамы, жұмыс орны,
оқу жұмысының ұзақтығы. Осыған қарап оқытудың түрі былайша бөлінеді:
-жеке (бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
-жеке жұптық (оқушы – оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым – қатынасы ,
қазіргі жағдайда оқушымен қарым – қатынасы жеке оқушының әзірлік
үрдісіндегі қызыметі мен айқындалады);
-жеке – топтық : топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте
оқытылатын оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың бұл
түрі орта ғасыр мектептерінде қолданылған).
-Саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың қабілетіне қарай өтіледі
(мангейм жүйесі);
-Бригадалық оқыту, тапсырманы бригада алды: бір сыныпта 5 –6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші – бригадир;
-Оқытудың микротоптық жүйесі (фронтальді, ұжымдық жұмыс т.б.).
Оқыту түрлерінің сыныптық – сабақ жүйесі XVII ғасырда туысқан тәуелсіз
мемелекеттердің Богемия, Украина, Белоруссия елдерінің мектептерінде ең көп
тараған және 300 жылдық уақыт бойы әлі дамып келе жатыр. Сынып дегеніміз –
жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың құрамы, бұл жүйеде
оқушылар мұғалімнің тапсырмасын сабақ барысында және үйге берілген
тапсырманы орындайды.. Сабақта әр түрлі дидактикалық принциптер
пайдаланылды. Оқу сабақ формасында сынып оқушылардың белгілі құрамымен
кесте бойынша жүргізілді. Бұл жүйе оқытудың сынып-сабақ формасы деп аталды.
Я.А.Коменский сынып-сабақ жүйесінде үш жүзге дейін оқушыларды оқытудың
мүмкіншілігі туралы пікір айтты. Бұл жерде сыныпты әрбір он балаға бөледі,
оқуды әрбір топпен жақсы оқитын оқушы-декурион жүргізеді.
Басқа оқытудың түрлерімен салыстырғанда, сыныпты – сабақ жүйесінің
көптеген ұтымды тұстарын атап өтуге болады: сабақ құрылымын тиімді етіп
құру, барлық оқу – тәрбие үрдісін тәртіптеуді қамтамасыз ету, оны қарапайым
дәрежеде басқару, оқу мәселесін талқылағанда, оқушылардың бір – бірімен
қарым – қатынасқа түсу мүмкіндігін пайдалану, белгілі мендеттерді шешу
барысында ұжымдық ізденіс жасау, уақыт үнемдеу, сабақ үстінде әр оқушының
рухани арттыруға құлшынысының бәсекеге түсуі, жүйелікті және кезеңдік
реттілікті жүзеге асырып, оның одан әрі дамуына, білімсіздіктен
білімділікке жетіліп отыруына ұмтылу.
Жалпы талаптардың ішінде, бүгінгі сабаққа сәйкес келетін, бөліп
қарауға болатын жіктеме төмендегідей:
- Ғылым жетістіктерінің жаңа түрін, озық іс – тәжірибені, оқу тәрбие
үрдісінің негізгі заңдарына құрылған сабақты;
- Сабақты өту үрдісінде барлық дидактикалық принциптер мен ережелер;
- Оқушылардың санасын қалыптастыруға әсер етерлік пәнаралық
байланысты;
- Бұрынғы білімін байланыстыруға, оны меңгеруде икем – қабілетін және
оқушылардың білім сапасын арттыру барысындағы тіректік ұғымдарға сілтеме
жасау;
- Тұлғаны жан – жақты дамытудың белсенді және түрінің қажеттілігі;
- Педагог оқу – құралдарын ұтымды қолдану;
- Алған білімін, өндірістік қызметпен, оқушының жеке іс –тәжірибесімен
байланысты жүзеге асыруы;
- Білімін, икемін, қабілетін тәжірибеде қалыптастыру, оны ойлау амалы
мен іс -әрекетке тиімді қолдануы;
- Сабақты диагностикалау, жоспарлау, жобалау және болжай алуы.
Сызба 2 Оқу түрлері
Сабақтың құрылымы кездейсоқ болмайды, ол оқыту үрдісінің заңдылықтарын
жүзеге асырады, жаңа сабақты меңгеруге логикасын ішкі психологиялық құбылыс
ретінде, оқушының ойлау іс - әрекетінің заңын, жеке таным қабілеті
сапасында алып, мұғалім қызыметінің түрін және оқушыны педагогтік үрдістің
субьектісі ретінде алады. Сабақ элементтері, ішінара бөліктердің өзара
біртұтастығында аталған заңдар жүзеге асады, өзектілігі анықталып,
оқушылардың жаңа ұғымдық түсініктер қалыптасады, сөйтіп, іс -әрекет
тәсілдерін меңгеріп оны тәжірибеде қолдануға төселеді.
Осы компоненттер сабаққа қажетті шарттар мен бағдарламалық
материалдарды меңгеруге жеткілікті біліктілік пен икем, қабілеттерді және
оқушылардың ойлау әрекетінің белсенділігін өздігінен қалыптастыру, олардың
интеллектуалдық қабілетін дамыту – оқушыларды өмірге бейімделуге және еңбек
етуге жаттықтыруға тиісті қадам.
Сабақты мақсатқа бағытталған мұғалім мен оқушылардың ұжымдық
шығармашылық еңбегі деп қарастыруға болады. Сабақта оқыту мен тәрбиенің
мақсаттары, міндеттері, жүзеге асырылады, оқушылардың ой - өрісі кеңиді,
қабілеті дамиды, көз қарасы, адамгершілік қасиеттері қалыптасады. Сабақтың
шын мақсаы – тұлғаны оның қабілеті мен дарындылығына сүйеніп дамыту. әрбір
сабақ логикалық, психологиялық және ұйымдастыру бірлігі болуы тиіс.
Логикалық бірлік – бұл сабақ бөліктерінің , яғни құрылым
элементтерінің аралығындағы ішкі өз ара байланыс заңдылығы. Мысалы,
қайталау – қорытындылау сабағының бөліктері: қорытынды әңгіме немесе шолу
лекциясы, жаппай сұрау, кейбір сұрауларды анықтау; мұғалімнің сабақты
қорытындылауы. Мұндай сабақта, біріншіден, игерілген білім еске түсіріледі
және жүйеге келтіріледі; екіншіден, білімдігі, іскерлігі, дағдыдағы
кемістіктер толықтырылады; үшіншіден, оқылатын материалдардың маңызды
идеалары толық ашылады, төртіншіден, жыңа мен ескі салыстырылады, жаңа
мысалдар ойластырылады, жаңа міндеттер шешіледі.
Психологиялық бірлік оқушылардың танымдық іс-әрекетіндегі
белсенділігі, жинақтылығы. танымдық іс-әрекеті түйсік, қабылдау, ойлау,
зейін сияқты психологиялық процеспен байланысты. Психологиялқ бірлік – бұл
іс-әркетінің мотивтерін жасау. Сабақтың психологиялқ бірлігі оқушылардың
дербес ерекшеліктерін (темперамент, мінез, қабілет, ынта т.б.) есепке алуды
талап етеді. Бұл жеке адамның дербес – типологиялық ерекшеліктері.
Ұйымдастыру бірлігі – бұл сабақта алдын – ала жабдықтарды және оларды
рет – ретімен пайдалануды, бүкіл сабақ бойында оқушыларды белсенді тиімді
жұмысқа ұйымдастыру.
Мектепте сабақ қандай дидактикалық талаптарға жауап беруі тиіс?
Сабақтың міндеттері білім, даму және тәрбие мақсаттарымен анықталады.
Осы тұрғадан сабаққа қойылатан кейбір талаптар төмендегідей:
1) Сабақтың дидактикалық мақсатының айқындылығы. әрбір сабақта оқыту
және тәрбие мақсаты дәл қойылуы тиіс. Оқыту мақсаты дегеніміз жаңа білімді
меңгеру, іскерліктің, дағдының қалыптасуы, тәрбие мақсаты – жеке
адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру. Бұл мақсаттар оқыту және тәрбие
процесі функцияларының іске асырылуына байланысты.
2) Оқу материалының көлемін анықтау. Сабақтың дидактикалық мақсатына
сәйкес, яғни балалардың білім деңгейін, жас және дербес ерекшелігін еске
алып, сабақтың әрбір құрылым бөлігіне оқу материалын таңдап алу.
3) Оқыту мен тәрбиенің бірлігі. Оқыта отырып, тәрбиелеудің мәні –
тұлғаның өмірге, білімге қатынасын, қабілетін, адамгершілік қасиетін
қалыптастыру. Білім беру мен тәрбие міндеттерін оқыту процесінде шешу
мұғалім мен оқушылырдың іздену іс - әрекетінің нәтижесіне байланысты.
4) Оқытудың ұтымды әдістерін таңдап алудың сабақ типтеріне, сабақтың
әрбір кезеңіндегі оқу материалының мазмұнына сәйкестігі.
Кесте 2 Сабақта қолданылатын оқыту әдістері
Сабақ типі Сабақ кезеңдері Оқыту әдістері
Жаңа білімді игеру 1-кезең баяндау Лекция, әңгіме,
2-кезең алғашқы бекіту әңгімелесу, кітаппен
3-кезең үйге тапсырма немесе басқа
беру консультация әдебиеттермен жұмыс.
Әңгіме, жазба жұмыс,
есеп шығару, оқыту
машинасымен жұмыс.
Оқулықты, қосымша
әдебиеттерді пайдалану,
тапсырманы орындау
әдістері
1) Сөз бен көрнекілікті үйлестіру, қазіргі техникалық құралдарды,
әсіресе ЭЕМ, компьютерлерді, бағдарламалық оқыту машиналарын қоладну.
Осылардың бәрі оқу еңбегінің өнімділігін арттырады, уақытты өнімдеуге
мүмкіндік береді, оқыту процесін басқаруды жеңілдетеді.
1) Оқушылардың білімді терең ұғуын, сонымен бірге сабақта олардың
зейінін, есін, байқағыштығын, әуестілігін, елігушілігін үнемі бақылап
есепке алу.
2) Сабақты ұйымдастыруды ширақ, дер кезінде бастып, сабақ уақытын
тиімді, нәтижелі пайдалану.
Сонымен негізгі талаптарды кешенді түрде жүзеге асыру – оқыту процесін
жақсы өткізудің, сабақтың сапасын арттырудың қажетті шартарының бірі.
Осы талаптың негізінде қарастырсақ, САБАҚ – бұл бір – бірімен өзара
байланысқан тұтас жүйе, мақсат, оқу материалын ашу деңгейі, қолданылатын
әдістер, сабақтың құрылымы, оқытудың нәтижелері т.б.
Сабақтың құрылымындағы басты элементтердің бірі – жалпы дидактикалық
мақсат. Оны үшке бөлуге болады:
а) білім (білім, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz