Салықтық бақылаудың тиімділігін арттыруды жетілдіру жолдары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4.
I .Салықтық бақылауды ұйымдастырудың обьективті қажеттілігі мен экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Салықтық бақылауды ұйымдастырудың экономикалық мазмұны, мақсаты және мүддесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Салық бақылауын ұйымдастырудың объективті қажеттілігі мен негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ. ҚР салықтық бақылауды ұйымдастырудың тәртібі
2.1. Салыктық бақылаудың зандық және нормативтік негіздері ... ... ..
2.2. Бюджетке түсетін түсімдерді салықтық бақылаудың жүргізідің тәртібі және оның тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.ОҚО және Ордабасы ауданы бойынша салықтық комитеттінде жүргізілген салықтық бақылау нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Салықтық бақылаудың тиімділігін арттыруды жетілдіру жолдары
3.І.Салық комитетінің жұмысының ұйымдастырылуын және салықтық бақылауды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2. Мемлекеттік салық қызметінің ақпараттануы және олардың іс.әрекетінің бағалық көрсеткіші, оларды дамытудың қажеттілігі ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4.
I .Салықтық бақылауды ұйымдастырудың обьективті қажеттілігі мен экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Салықтық бақылауды ұйымдастырудың экономикалық мазмұны, мақсаты және мүддесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Салық бақылауын ұйымдастырудың объективті қажеттілігі мен негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ. ҚР салықтық бақылауды ұйымдастырудың тәртібі
2.1. Салыктық бақылаудың зандық және нормативтік негіздері ... ... ..
2.2. Бюджетке түсетін түсімдерді салықтық бақылаудың жүргізідің тәртібі және оның тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.ОҚО және Ордабасы ауданы бойынша салықтық комитеттінде жүргізілген салықтық бақылау нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Салықтық бақылаудың тиімділігін арттыруды жетілдіру жолдары
3.І.Салық комитетінің жұмысының ұйымдастырылуын және салықтық бақылауды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2. Мемлекеттік салық қызметінің ақпараттануы және олардың іс.әрекетінің бағалық көрсеткіші, оларды дамытудың қажеттілігі ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Бақылау мәселесі экономика ғылымында бүгінгі таңда бірінші қатардағы жоспарда тұр, яғни, өте өзекті мәселе болып отыр. Бақылау мәселесін зерттеген көптеген авторлардың көзқарастары бақылаудың - басқарудың кұрамдас бір бөлігі екендігін, оның кез-келген дәрежеде біліктілікпен баскару мүмкін еместігін айтуда түйісіп отыр, және де басқарьшушы жүйе неғұрлым көпжақты және кәсіби болса, солғұрлым бақылау да кұрделі болуы тиіс.
Кеңестік дәуірдің салықтық-қаржы әдебиеттерінде бақылау мемлекеттік және коғамдық өмірдің рәміздерінің бірі ретінде, экономиканың дұрыс дамуының маңызды жағдайы ретінде қарастырылды. Бақылаудың жан-жақгы қажеттілігі, оның түрлері мен жүзеге асырылу әдістері және т.б. ашып көрсетіліп отырды. Бірақ ол кездегі қаржы бақылауы бүгінгі экономикамыздағы салықтық бақылау екеуі тіптен екі түрлі.
Мемлекеттік бақылау түрлері оның ішінде мемлекетгік қаржы бақылауы терең зерттеліп, содан кейін ғана мемлекеттік саяси, экономикалық және әлеуметгік қайта құрулар сәйкес шешімдер мен ережелер бекітіледі. Олардың орындалуынсыз қоғам алға қойған мақсаттарына: экономикалық өсімге, қаржы тұрақтылығына, азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруге, олардың қауіпсіздігіне және тағы сол сияқтыларға қол жеткізе алмайды.
Бұл туралы А.Смит 1776 жылдары-ақ салық жүйесі кағидаларын жасағанда: мемлекеттің қол астындағылар мүмкіндігінше өзінің үкіметін ұстауға өз мүмкіндіктері мен күштеріне сәйкес қатысулары керек, яғни, олардың мемлекеттік қорғаныс пен қамқорлықты пайдалануы дәрежесіне сай болуы керек деп айтып кеткен (15-588 бет.).
Біздің ойымызша бақылау дегеніміз кері байланыстың бір түрі бола отырып, сол сәтте басқару шешімдерінің орындалуына катализатор бола алады. Басқарылу обьектісі туралы қажетті акпараттарды алып, оны талдау арқылы оған шаралар қолдануға, яғни, жағдайды түзетуге бағытталған нормативтік аклілермен баскару шешімдерін қабылдау кажеттігі туралы қорытындылар жасауға болады.
Ал салықтық бакылау дегенімізде салық заңдылықтарының: Салық кодексі, және зандық нормативтік актілерді т.б. орындалуын бақылауды түсіну қажет. Негізгі заңның бұзылмауын қадағалау — ол Заңның әр бір саласына қатысты жалпы мемелекеттің міндеті. Құқықтық нормативтік актілерді шығарып және оның орындалуын бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет қоғамдық саяси жүйенің субъектісі ретінде әрекет етеді. Сол арқылы мемлекеттік бақылау заң мен тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді. Сол жағынан салық зандылықтарының сақталуын бақылау басқа салалардан ешбір айырмашылығы жоқ.
Сонымен қатар салық зандарын бақылау, мемлекеттің табысы болып табылатын салықтың түсуін қамтамасыз ету құралы екеңдігін көрмеу мүмкін емес. Яғни, бұл дегеніміз салықтық бақылаудың негізінде мемлекеттің материалдық қызығушылығы жатыр.
Баскаша айтар болсақ, егер басқа жағдайларда қоғамдық қатынастарды реттей отырып, мемлекет оған қатыспайтын болса, салыктық құқыктық қатынаста мемлекет әрі реттей тұрып, оған қатынасады.
Мұның барлығы басқа мемлекеттік бақылау түрлерінен салықтық бақылаудың өз алдына ерекше жүгі бар екеңцігін бөліп көрсетеді.
Біздің ойымызша қорыта айтар болсақ салықтық бақылау мемлекеттік
бақылаудың барынша жақсылап ұйымдастырылған түрінің бірі болып табылады. Мысалы: салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын экологиялық және санитарлық сияқты бақылаулармен салыстыруға болмайды. Мұндағы мемлекеттің материалдық қызығушылығы салыктық бақылаудың барлық аймағына қатысты болады, яғни төленбеген салықтың салдары баска экономикалық, әлеуметтік сияқты салаларға да әсерін тигізеді.
Дипломдық жұмысты осы тақырыпта алуымның себебі, мен біздің еліміздің халқының табысты болуының және экономикасы дамығын елдерінің қатарыннан қалмауын қалаймын, ал бірақ бұл іс –шараларға төмен салықтық мәдениетпен, мемелкеттің бюджеттінің кіріс бөлігі аспай жету мүмкін емес.
Сондықтан осы диплом жұмысында мен салықтық бақылаудың қажеттілігін, жүргізу әдістерін және принциптерин талдап, ОҚО бойынша салықтар мәселерін жағдайдын нақты талдап, өзімнің көз қарасымнан жаңа бақылау әдістерін таппақшы болдым.
Қойылған мақсатқа сәйкес, төмендегі міндеттерді шешуге әрекеттер жасалды:
-салықгық бакылауды ұйымдастырудың экономикалық маңызы мен объективті қажетгілігін ашу;
-салықгық бақылаудың заңдық және нормативтік негіздеріне талдау жасау;
-салыктың бақылаулық қызметінің мазмүнын, қаржылық бақылаудың жүйелес бөлігі ретіндегі спецификасын, сонымен бірге мәні мен ұйымдастыру принциптерін қарастыру;
-салықгық бакылау ұйымдастыру мен бюджетке түсетін төлемдерді бақылаудың жүргізілу тәртібі мен оның кейбір салаларға әсеріне талдау жасау;
-салыктық бақылаудың салық комитетгеріндегі ұйымдастырылуы мен ақпараттық даму деңгейіне баға беру және болашағын зерттеу;
-жалпылама салық органының жұмысын негізге ала отырып салық бақылауының ұйымдастырылу ісін және әдісін жетілдіру бағыттарын қарастыру;
-ҚР салық қызметіндегі салықгық бақылаудың тиімділігін арттыру бойынша нақгы үсыныстар жасау және оларға негіздер беру.
Жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды дан құрылған.
І бөлімінде салықтық бақылауының теориялық негіздері қарастырылған, ал екінші бөлімінде ОҚО бойынша нақты жағдай талдалған және үшінші бөлімінде салықтық бақылауды жетілдіру бағыттары берілген.
Бақылау мәселесі экономика ғылымында бүгінгі таңда бірінші қатардағы жоспарда тұр, яғни, өте өзекті мәселе болып отыр. Бақылау мәселесін зерттеген көптеген авторлардың көзқарастары бақылаудың - басқарудың кұрамдас бір бөлігі екендігін, оның кез-келген дәрежеде біліктілікпен баскару мүмкін еместігін айтуда түйісіп отыр, және де басқарьшушы жүйе неғұрлым көпжақты және кәсіби болса, солғұрлым бақылау да кұрделі болуы тиіс.
Кеңестік дәуірдің салықтық-қаржы әдебиеттерінде бақылау мемлекеттік және коғамдық өмірдің рәміздерінің бірі ретінде, экономиканың дұрыс дамуының маңызды жағдайы ретінде қарастырылды. Бақылаудың жан-жақгы қажеттілігі, оның түрлері мен жүзеге асырылу әдістері және т.б. ашып көрсетіліп отырды. Бірақ ол кездегі қаржы бақылауы бүгінгі экономикамыздағы салықтық бақылау екеуі тіптен екі түрлі.
Мемлекеттік бақылау түрлері оның ішінде мемлекетгік қаржы бақылауы терең зерттеліп, содан кейін ғана мемлекеттік саяси, экономикалық және әлеуметгік қайта құрулар сәйкес шешімдер мен ережелер бекітіледі. Олардың орындалуынсыз қоғам алға қойған мақсаттарына: экономикалық өсімге, қаржы тұрақтылығына, азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруге, олардың қауіпсіздігіне және тағы сол сияқтыларға қол жеткізе алмайды.
Бұл туралы А.Смит 1776 жылдары-ақ салық жүйесі кағидаларын жасағанда: мемлекеттің қол астындағылар мүмкіндігінше өзінің үкіметін ұстауға өз мүмкіндіктері мен күштеріне сәйкес қатысулары керек, яғни, олардың мемлекеттік қорғаныс пен қамқорлықты пайдалануы дәрежесіне сай болуы керек деп айтып кеткен (15-588 бет.).
Біздің ойымызша бақылау дегеніміз кері байланыстың бір түрі бола отырып, сол сәтте басқару шешімдерінің орындалуына катализатор бола алады. Басқарылу обьектісі туралы қажетті акпараттарды алып, оны талдау арқылы оған шаралар қолдануға, яғни, жағдайды түзетуге бағытталған нормативтік аклілермен баскару шешімдерін қабылдау кажеттігі туралы қорытындылар жасауға болады.
Ал салықтық бакылау дегенімізде салық заңдылықтарының: Салық кодексі, және зандық нормативтік актілерді т.б. орындалуын бақылауды түсіну қажет. Негізгі заңның бұзылмауын қадағалау — ол Заңның әр бір саласына қатысты жалпы мемелекеттің міндеті. Құқықтық нормативтік актілерді шығарып және оның орындалуын бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет қоғамдық саяси жүйенің субъектісі ретінде әрекет етеді. Сол арқылы мемлекеттік бақылау заң мен тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді. Сол жағынан салық зандылықтарының сақталуын бақылау басқа салалардан ешбір айырмашылығы жоқ.
Сонымен қатар салық зандарын бақылау, мемлекеттің табысы болып табылатын салықтың түсуін қамтамасыз ету құралы екеңдігін көрмеу мүмкін емес. Яғни, бұл дегеніміз салықтық бақылаудың негізінде мемлекеттің материалдық қызығушылығы жатыр.
Баскаша айтар болсақ, егер басқа жағдайларда қоғамдық қатынастарды реттей отырып, мемлекет оған қатыспайтын болса, салыктық құқыктық қатынаста мемлекет әрі реттей тұрып, оған қатынасады.
Мұның барлығы басқа мемлекеттік бақылау түрлерінен салықтық бақылаудың өз алдына ерекше жүгі бар екеңцігін бөліп көрсетеді.
Біздің ойымызша қорыта айтар болсақ салықтық бақылау мемлекеттік
бақылаудың барынша жақсылап ұйымдастырылған түрінің бірі болып табылады. Мысалы: салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын экологиялық және санитарлық сияқты бақылаулармен салыстыруға болмайды. Мұндағы мемлекеттің материалдық қызығушылығы салыктық бақылаудың барлық аймағына қатысты болады, яғни төленбеген салықтың салдары баска экономикалық, әлеуметтік сияқты салаларға да әсерін тигізеді.
Дипломдық жұмысты осы тақырыпта алуымның себебі, мен біздің еліміздің халқының табысты болуының және экономикасы дамығын елдерінің қатарыннан қалмауын қалаймын, ал бірақ бұл іс –шараларға төмен салықтық мәдениетпен, мемелкеттің бюджеттінің кіріс бөлігі аспай жету мүмкін емес.
Сондықтан осы диплом жұмысында мен салықтық бақылаудың қажеттілігін, жүргізу әдістерін және принциптерин талдап, ОҚО бойынша салықтар мәселерін жағдайдын нақты талдап, өзімнің көз қарасымнан жаңа бақылау әдістерін таппақшы болдым.
Қойылған мақсатқа сәйкес, төмендегі міндеттерді шешуге әрекеттер жасалды:
-салықгық бакылауды ұйымдастырудың экономикалық маңызы мен объективті қажетгілігін ашу;
-салықгық бақылаудың заңдық және нормативтік негіздеріне талдау жасау;
-салыктың бақылаулық қызметінің мазмүнын, қаржылық бақылаудың жүйелес бөлігі ретіндегі спецификасын, сонымен бірге мәні мен ұйымдастыру принциптерін қарастыру;
-салықгық бакылау ұйымдастыру мен бюджетке түсетін төлемдерді бақылаудың жүргізілу тәртібі мен оның кейбір салаларға әсеріне талдау жасау;
-салыктық бақылаудың салық комитетгеріндегі ұйымдастырылуы мен ақпараттық даму деңгейіне баға беру және болашағын зерттеу;
-жалпылама салық органының жұмысын негізге ала отырып салық бақылауының ұйымдастырылу ісін және әдісін жетілдіру бағыттарын қарастыру;
-ҚР салық қызметіндегі салықгық бақылаудың тиімділігін арттыру бойынша нақгы үсыныстар жасау және оларға негіздер беру.
Жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды дан құрылған.
І бөлімінде салықтық бақылауының теориялық негіздері қарастырылған, ал екінші бөлімінде ОҚО бойынша нақты жағдай талдалған және үшінші бөлімінде салықтық бақылауды жетілдіру бағыттары берілген.
1. К.Р "Салык. және басқа да бюджетке міндетті төлемдер"
туралы Кодексі 12 маусым 2001 жылы №210 –(толықтырулармен өзгерістер енгізілген)
2. КР Конституциясы. 1995ж. 30 тамыз.
3.КР " Салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдер" туралы Заңы 24.04.1995 жылғы №2235.
4.ҚР "Республикалық бюджет туралы " Заңы. Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету, страхованию//изд. Қаржы-
қаражат.А.:2003 год. №7(91).
5.ҚР Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім).ҚР Президентінің салық саясаты бойынша ел халқына жолдауы. 2000 жылы.
6. А.И.Худяков, Г.М.Бродский Теория налогооблажения/Учебное пособие ТОО изд. Норма-К".А.:2002 год,
7. Е.В.Порохов Теория налоговых объязательств /Учебное пособис "Жеті жаргы". А.:2001 год.
8."Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР Кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жинагы./ Астана.
9.С.М.Мусин Налоги с населения в Казахстане/под ред.Б.К. Бекимова.Алматы: Қаржы-қаражат. 1996 год.
А.И.Худяков Налоговое право РК/Учебник "Жеті жарғы". А.:1998 год.
10.Г.Карагусова. Налоги: сущность и практика использования./изд. Қаржы-қаражат, Алматы,1995год.
11. /А.И.Худяков Финансовове право РК./изд. Қаржы-қаражат, Алматы, 1995год.
12.И.Г.Русакова, В.А.Кашин, А.В.Толкушкин, И.А.Кравченко, И.ВЛаврененко, Н.А.Попонова, А.В.Перов. Налоги и налогооблажение/Изд. "ЮНИТИ". М.:1999 год.
13.С.Ержанов. Налогооблажение юридических лиц/ Алматы,1999 год.
14.А.Смит. Исследование о природе и причинах богатства народов.- М.,1962 год.
15.Е.Ж.Дербисов, С.Ж.Ержанов, М.Т.Оспанов, П.В.Сбоик. Налогн в Казахстане: налогооблажение предприятий./Алматы, 1992год.
16.С.И Богачев. Налоговые проверки деятельности предприятий./изд. БИКО, Алматы 2003 год
17.Б.Аблаков. Налоговая система в условиях рыночных отношений//Фпнансы Казахстана 1996 год, № 9
18.Хейнс. Экономпческий образ мышления: пер. с англ.- М.: Новости, 1991 год.
19.Налоги и налоговое право. Под ред. .В.Брызгалина. М.:1998 год.
20.Т.Ф. Лоткина. Налоги и налогообложение: Учебник. М.,1999 год.
21.М.Т.Оспанов. Қазақстан Республикасындағы салықтарды басқару жүйесінің даму мәселелері./ Алматы, 1996 год.
22.Бухгалтер бюллетені №20 мамыр 2004ж.
23.П.М.Годме. Финансовое право. — М.: Прогресс, 1978 год.
24.Жакупова Г.К. Анализ жалоб и претензий налогоплателышиков в свете поиска причин возникновения налоговых споров.//Налоговый эксперт. №10(23) октябрь 2003 год.
25. З.Атығаева. Салық төлеушілердің салықты тексеру
нәтижелеріне шағымдарын қарауды бақылау қалай жүзеге асырылады.//Бухгалтер бюллетені №8/ақпан2004 жыл.
Налоговый эксперт 9(22) 2001 жыл.
26.Б.Б.Шермухаметов Отдельные вопросы процессуального оформления результатов налоговых проверок.//Налоговый эксперт. №8(21) август 2001 год.
27.ҚР "Бухгалтерлік есеп туралы" Заңы. 26.12.1995ж. №2732
28."ҚҚС-ғын есептеу және төлеу тәртібі туралы" № 37 инструкция.
29."ҚҚС және акциз салықтарын ҚР территориясына енгізілгсн тауарларға катысты қолданылуы туралы" №243 инструкция.
30."ҚҚС-нан өткізілген және импортталған тауарлардың босатылу тәртібі' №661 инструкция.
31.А.И.Худяков. Налоговые правонарушения. /Алматы, Баспа,1997 год.
32.А.И.Худяков. основы теории финансового права./ Алматы. Жеті жарғы, 1995 год.
33.А.Сокоолов. Теория налогов./Москва, 1928 год.
34.А.Тривус. Налоги как орудие экономической политики. / Баку, 1925 год.
35.Анализ исполнения плана поступлений доходов, находящихся в компетенции НК МФ РК,т за 2003 год. // Вестник налоговой службы. № 3 март 2004 год.
36. Налоги/ Под ред. Д.Г.Черника, М.:Финансы и статистика, 1995 год.
37.Д.Н.Капрбеков. Выездная налоговая проверка.//Бюллетень бухгалтера № 23(373) июнь 2001 г.
Налогн, налогоблажение и налоговое законодательство / Под ред Е.Н.Евстигнеева, СПб,2000год.
38.Основы налогового права. Учебно-методическое
пособие / Под ред. С.Г.Пепеляева. М., 1995 год.
39.Финансовое право / Под ред. Н.И.Химчева, М., 1995
год.
40.К.К.Ильясов, А.Б.Зейнельгабдин, Б.Ж.Ермекбаев. Налогп и палогооблажение. Алматы, 1995 год.
41.А.И.Кочетков. Налогооблажение предпринимательской деятельности. М., 1994 год.
42.Финансы./ Под ред. В.М.Родионовой 1997 год.
43.Отве тственность за налоговые правонарушения.// Налоговый консультант. № 11-12(48-49) ноябрь-декабрь 2003 год.
44.Е.Чикаева. Анализ современного состояния автоматизации процессов налогового администрирования.// Вестник налоговой службы РК № 13 (40) декабрь 2002 год.
45.Т.Иванова. Учет расходов, осуществляемых за счет средств предприятия.// Бюллетень бухгалтера № 10 (464) март 2003 года.
туралы Кодексі 12 маусым 2001 жылы №210 –(толықтырулармен өзгерістер енгізілген)
2. КР Конституциясы. 1995ж. 30 тамыз.
3.КР " Салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдер" туралы Заңы 24.04.1995 жылғы №2235.
4.ҚР "Республикалық бюджет туралы " Заңы. Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету, страхованию//изд. Қаржы-
қаражат.А.:2003 год. №7(91).
5.ҚР Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім).ҚР Президентінің салық саясаты бойынша ел халқына жолдауы. 2000 жылы.
6. А.И.Худяков, Г.М.Бродский Теория налогооблажения/Учебное пособие ТОО изд. Норма-К".А.:2002 год,
7. Е.В.Порохов Теория налоговых объязательств /Учебное пособис "Жеті жаргы". А.:2001 год.
8."Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР Кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жинагы./ Астана.
9.С.М.Мусин Налоги с населения в Казахстане/под ред.Б.К. Бекимова.Алматы: Қаржы-қаражат. 1996 год.
А.И.Худяков Налоговое право РК/Учебник "Жеті жарғы". А.:1998 год.
10.Г.Карагусова. Налоги: сущность и практика использования./изд. Қаржы-қаражат, Алматы,1995год.
11. /А.И.Худяков Финансовове право РК./изд. Қаржы-қаражат, Алматы, 1995год.
12.И.Г.Русакова, В.А.Кашин, А.В.Толкушкин, И.А.Кравченко, И.ВЛаврененко, Н.А.Попонова, А.В.Перов. Налоги и налогооблажение/Изд. "ЮНИТИ". М.:1999 год.
13.С.Ержанов. Налогооблажение юридических лиц/ Алматы,1999 год.
14.А.Смит. Исследование о природе и причинах богатства народов.- М.,1962 год.
15.Е.Ж.Дербисов, С.Ж.Ержанов, М.Т.Оспанов, П.В.Сбоик. Налогн в Казахстане: налогооблажение предприятий./Алматы, 1992год.
16.С.И Богачев. Налоговые проверки деятельности предприятий./изд. БИКО, Алматы 2003 год
17.Б.Аблаков. Налоговая система в условиях рыночных отношений//Фпнансы Казахстана 1996 год, № 9
18.Хейнс. Экономпческий образ мышления: пер. с англ.- М.: Новости, 1991 год.
19.Налоги и налоговое право. Под ред. .В.Брызгалина. М.:1998 год.
20.Т.Ф. Лоткина. Налоги и налогообложение: Учебник. М.,1999 год.
21.М.Т.Оспанов. Қазақстан Республикасындағы салықтарды басқару жүйесінің даму мәселелері./ Алматы, 1996 год.
22.Бухгалтер бюллетені №20 мамыр 2004ж.
23.П.М.Годме. Финансовое право. — М.: Прогресс, 1978 год.
24.Жакупова Г.К. Анализ жалоб и претензий налогоплателышиков в свете поиска причин возникновения налоговых споров.//Налоговый эксперт. №10(23) октябрь 2003 год.
25. З.Атығаева. Салық төлеушілердің салықты тексеру
нәтижелеріне шағымдарын қарауды бақылау қалай жүзеге асырылады.//Бухгалтер бюллетені №8/ақпан2004 жыл.
Налоговый эксперт 9(22) 2001 жыл.
26.Б.Б.Шермухаметов Отдельные вопросы процессуального оформления результатов налоговых проверок.//Налоговый эксперт. №8(21) август 2001 год.
27.ҚР "Бухгалтерлік есеп туралы" Заңы. 26.12.1995ж. №2732
28."ҚҚС-ғын есептеу және төлеу тәртібі туралы" № 37 инструкция.
29."ҚҚС және акциз салықтарын ҚР территориясына енгізілгсн тауарларға катысты қолданылуы туралы" №243 инструкция.
30."ҚҚС-нан өткізілген және импортталған тауарлардың босатылу тәртібі' №661 инструкция.
31.А.И.Худяков. Налоговые правонарушения. /Алматы, Баспа,1997 год.
32.А.И.Худяков. основы теории финансового права./ Алматы. Жеті жарғы, 1995 год.
33.А.Сокоолов. Теория налогов./Москва, 1928 год.
34.А.Тривус. Налоги как орудие экономической политики. / Баку, 1925 год.
35.Анализ исполнения плана поступлений доходов, находящихся в компетенции НК МФ РК,т за 2003 год. // Вестник налоговой службы. № 3 март 2004 год.
36. Налоги/ Под ред. Д.Г.Черника, М.:Финансы и статистика, 1995 год.
37.Д.Н.Капрбеков. Выездная налоговая проверка.//Бюллетень бухгалтера № 23(373) июнь 2001 г.
Налогн, налогоблажение и налоговое законодательство / Под ред Е.Н.Евстигнеева, СПб,2000год.
38.Основы налогового права. Учебно-методическое
пособие / Под ред. С.Г.Пепеляева. М., 1995 год.
39.Финансовое право / Под ред. Н.И.Химчева, М., 1995
год.
40.К.К.Ильясов, А.Б.Зейнельгабдин, Б.Ж.Ермекбаев. Налогп и палогооблажение. Алматы, 1995 год.
41.А.И.Кочетков. Налогооблажение предпринимательской деятельности. М., 1994 год.
42.Финансы./ Под ред. В.М.Родионовой 1997 год.
43.Отве тственность за налоговые правонарушения.// Налоговый консультант. № 11-12(48-49) ноябрь-декабрь 2003 год.
44.Е.Чикаева. Анализ современного состояния автоматизации процессов налогового администрирования.// Вестник налоговой службы РК № 13 (40) декабрь 2002 год.
45.Т.Иванова. Учет расходов, осуществляемых за счет средств предприятия.// Бюллетень бухгалтера № 10 (464) март 2003 года.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4.
I .Салықтық бақылауды ұйымдастырудың обьективті қажеттілігі мен
экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Салықтық бақылауды ұйымдастырудың
экономикалық мазмұны, мақсаты және мүддесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Салық бақылауын ұйымдастырудың объективті қажеттілігі мен
негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ. ҚР салықтық бақылауды ұйымдастырудың тәртібі
2.1. Салыктық бақылаудың зандық және нормативтік негіздері ... ... ..
2.2. Бюджетке түсетін түсімдерді салықтық бақылаудың жүргізідің
тәртібі және оның тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .
2.3.ОҚО және Ордабасы ауданы бойынша салықтық комитеттінде
жүргізілген салықтық бақылау нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Салықтық бақылаудың тиімділігін арттыруды жетілдіру жолдары
3.І.Салық комитетінің жұмысының ұйымдастырылуын және салықтық
бақылауды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2. Мемлекеттік салық қызметінің ақпараттануы және олардың іс-
әрекетінің бағалық көрсеткіші, оларды дамытудың
қажеттілігі ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Бақылау мәселесі экономика ғылымында бүгінгі таңда бірінші қатардағы
жоспарда тұр, яғни, өте өзекті мәселе болып отыр. Бақылау мәселесін
зерттеген көптеген авторлардың көзқарастары бақылаудың - басқарудың
кұрамдас бір бөлігі екендігін, оның кез-келген дәрежеде біліктілікпен
баскару мүмкін еместігін айтуда түйісіп отыр, және де басқарьшушы жүйе
неғұрлым көпжақты және кәсіби болса, солғұрлым бақылау да кұрделі болуы
тиіс.
Кеңестік дәуірдің салықтық-қаржы әдебиеттерінде бақылау мемлекеттік
және коғамдық өмірдің рәміздерінің бірі ретінде, экономиканың дұрыс
дамуының маңызды жағдайы ретінде қарастырылды. Бақылаудың жан-жақгы
қажеттілігі, оның түрлері мен жүзеге асырылу әдістері және т.б. ашып
көрсетіліп отырды. Бірақ ол кездегі қаржы бақылауы бүгінгі экономикамыздағы
салықтық бақылау екеуі тіптен екі түрлі.
Мемлекеттік бақылау түрлері оның ішінде мемлекетгік қаржы бақылауы
терең зерттеліп, содан кейін ғана мемлекеттік саяси, экономикалық және
әлеуметгік қайта құрулар сәйкес шешімдер мен ережелер бекітіледі. Олардың
орындалуынсыз қоғам алға қойған мақсаттарына: экономикалық өсімге, қаржы
тұрақтылығына, азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруге, олардың
қауіпсіздігіне және тағы сол сияқтыларға қол жеткізе алмайды.
Бұл туралы А.Смит 1776 жылдары-ақ салық жүйесі кағидаларын жасағанда:
мемлекеттің қол астындағылар мүмкіндігінше өзінің үкіметін ұстауға өз
мүмкіндіктері мен күштеріне сәйкес қатысулары керек, яғни, олардың
мемлекеттік қорғаныс пен қамқорлықты пайдалануы дәрежесіне сай болуы керек
деп айтып кеткен (15-588 бет.).
Біздің ойымызша бақылау дегеніміз кері байланыстың бір түрі бола
отырып, сол сәтте басқару шешімдерінің орындалуына катализатор бола алады.
Басқарылу обьектісі туралы қажетті акпараттарды алып, оны талдау арқылы
оған шаралар қолдануға, яғни, жағдайды түзетуге бағытталған нормативтік
аклілермен баскару шешімдерін қабылдау кажеттігі туралы қорытындылар
жасауға болады.
Ал салықтық бакылау дегенімізде салық заңдылықтарының: Салық кодексі,
және зандық нормативтік актілерді т.б. орындалуын бақылауды түсіну қажет.
Негізгі заңның бұзылмауын қадағалау — ол Заңның әр бір саласына қатысты
жалпы мемелекеттің міндеті. Құқықтық нормативтік актілерді шығарып және
оның орындалуын бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет қоғамдық саяси
жүйенің субъектісі ретінде әрекет етеді. Сол арқылы мемлекеттік бақылау заң
мен тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді. Сол жағынан салық зандылықтарының
сақталуын бақылау басқа салалардан ешбір айырмашылығы жоқ.
Сонымен қатар салық зандарын бақылау, мемлекеттің табысы болып
табылатын салықтың түсуін қамтамасыз ету құралы екеңдігін көрмеу мүмкін
емес. Яғни, бұл дегеніміз салықтық бақылаудың негізінде мемлекеттің
материалдық қызығушылығы жатыр.
Баскаша айтар болсақ, егер басқа жағдайларда қоғамдық қатынастарды
реттей отырып, мемлекет оған қатыспайтын болса, салыктық құқыктық қатынаста
мемлекет әрі реттей тұрып, оған қатынасады.
Мұның барлығы басқа мемлекеттік бақылау түрлерінен салықтық
бақылаудың өз алдына ерекше жүгі бар екеңцігін бөліп көрсетеді.
Біздің ойымызша қорыта айтар болсақ салықтық бақылау
мемлекеттік
бақылаудың барынша жақсылап ұйымдастырылған түрінің бірі болып
табылады. Мысалы: салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын экологиялық және
санитарлық сияқты бақылаулармен салыстыруға болмайды. Мұндағы
мемлекеттің материалдық қызығушылығы салыктық бақылаудың барлық аймағына
қатысты болады, яғни төленбеген салықтың салдары баска экономикалық,
әлеуметтік сияқты салаларға да әсерін тигізеді.
Дипломдық жұмысты осы тақырыпта алуымның себебі, мен
біздің еліміздің халқының табысты болуының және экономикасы дамығын
елдерінің қатарыннан қалмауын қалаймын, ал бірақ бұл іс –шараларға төмен
салықтық мәдениетпен, мемелкеттің бюджеттінің кіріс бөлігі аспай жету
мүмкін емес.
Сондықтан осы диплом жұмысында мен салықтық бақылаудың
қажеттілігін, жүргізу әдістерін және принциптерин талдап, ОҚО бойынша
салықтар мәселерін жағдайдын нақты талдап, өзімнің көз қарасымнан жаңа
бақылау әдістерін таппақшы болдым.
Қойылған мақсатқа сәйкес, төмендегі міндеттерді шешуге
әрекеттер жасалды:
-салықгық бакылауды ұйымдастырудың экономикалық маңызы мен объективті
қажетгілігін ашу;
-салықгық бақылаудың заңдық және нормативтік негіздеріне
талдау жасау;
-салыктың бақылаулық қызметінің мазмүнын, қаржылық бақылаудың жүйелес
бөлігі ретіндегі спецификасын, сонымен бірге мәні мен ұйымдастыру
принциптерін қарастыру;
-салықгық бакылау ұйымдастыру мен бюджетке түсетін төлемдерді бақылаудың
жүргізілу тәртібі мен оның кейбір салаларға әсеріне талдау жасау;
-салыктық бақылаудың салық комитетгеріндегі ұйымдастырылуы мен ақпараттық
даму деңгейіне баға беру және болашағын зерттеу;
-жалпылама салық органының жұмысын негізге ала отырып салық
бақылауының ұйымдастырылу ісін және әдісін жетілдіру бағыттарын қарастыру;
-ҚР салық қызметіндегі салықгық бақылаудың тиімділігін арттыру бойынша
нақгы үсыныстар жасау және оларға негіздер беру.
Жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды дан құрылған.
І бөлімінде салықтық бақылауының теориялық негіздері қарастырылған, ал
екінші бөлімінде ОҚО бойынша нақты жағдай талдалған және үшінші бөлімінде
салықтық бақылауды жетілдіру бағыттары берілген.
I .Салықтық бақылауды ұйымдастырудың обьективті қажеттілігі мен
экономикалық маңызы
1.1. Салықтық бақылауды ұйымдастырудың
экономикалық мазмұны, мақсаты және мүддесі
Қазіргі тандағы экономистер салықтық бақылауға төмендегіше белгілермен
сипаттамалар береді:
Біріншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың бір түрі болып
табылады. Яғни, оны мемлекеттің бақылау қызметін атқарушы мемлекеттік орган
жүзеге асырады. Сонымен бірге бұл мемлекеттік орган біржақты мемлекеттің
өкілетті органы ретінде бөлінісі, сол берілген функцияны аткару
мүмкіндігіне ие.
Екіншіден, салыктық бакылау қаржылық бақылаудың бір түрі болып
табылады. Қаржалық бақылауға Худяков А.И.: бұл мемлекетгік және қоғамдық
органдардың орталықтанған және орталықтанбаған ақша қорларының қалыптасуы,
бөлінуі мен қолданылуы процестерін тексеруге негізделген іс-әрекеті, деп
анықтама береді (14-184-219 бет). Оны жүргізу барысында мекемелер мен
кәсіпорындардың және азаматтардың ақша қорларын занды және мақсатгы
пайдалануын тексереді. Сол арқылы экономика дамуына және халық жағдайын
жақсартуға тиімді қолданылуын қадағалайды.
Салық бақылауын жүзеге асыру барысында мемлекеттің қаржылық іс
әрекетіне бағытталған, ақша қорларын құрауға кететін, осы мемлекеттің қаржы
жүйесінің құрамына кіретін табыстарды жинау болып табылады.
Үшіншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың арнайыланған
түріне жатады. Бұл бірінші кезекте салықтық бақылауды тек арнайы өкілетті
орган ғана жүзеге асыра алатындығынан көруге болады.
Салықтық бақылаудың арнайылылығы оның төртінші қырын -
функционалдығын ашады, кез-келген салықтық міндеттері бар занды және жеке
тұлғалардың олардың меншік түрлеріне, ұйымдастыру құқықтық нысанына және
айналысатын іс түріне қарамай кез-келгені оның обьектісі бола алатындығынан
көруге болады.
Жоғарыдай айтқанымыздай салықтық бақылау экономикадағы алатын орыны
ерекше болғандықтан, оның мазмұны да өте теренде жатыр. Біздің пікірімізше
осы күнге дейін оның мазмұны толық ашылмаған. Салықтық бақылаудың
экономикалық маңызы, оның салық жүйесінің құрамдас бөлігі ретіңдегі қоғам
қозғалысына әсеріңде. Яғни, салықтық қатынастарды бақылау арқылы, салықтық
түсімдерід арттыру арқылы қоғамға оң әсері тисе, кейбір салық төлеуден
жалтарушыларды анықтау барысында, оларды жазалау барысында кері әсерін көре
аламыз.
Басқа тұрғыдан қарасақ, әрбір төленуге тиіс бірақ бюджетке түспеген
соманың қоғамдағы экономикалық, әлеуметтік, қорғаныс және саяси т.с.с.
салаларға әсері бар.
Кейбір салық-қаржы, экономикалық әдебиеттерде: Салықтық бақылаудың
өздігінен айтарлықтай күрделі ұйымдық жүйе болып табылатындықтан және
төмендегінше элементтерден:
а) бақылау субъектісі;
б) бақылау объектісі;
в) бақылау тақырыбы немесе пәні;
г) бақылау мақсаты;
д) бақылауды жүзеге асыру әдістерінен тұратындығын білеміз (12-252
бет).
Салықтық бақылаудың субъектісі дегеніміз мемлекеттің салық қызметі,
яғни, тек салықтық тексеру жүргізуге құқығы бар орган - салық комитеті.
Салық бақылауының объектісі болып, салық заңдылықтары бойынша заңды
міңдеттемелер жүктелген тұлғалар табылады. Оларға төменге негізгі топтарды
жатқызуға болады:
1) салық төлеушілер;
2) салық агентгері;
3) банктер;
4) салық төлеуші туралы ақпараттары бар тұлғалар.
Салықтық бақылау тақырыбы дегеніміз тексерілушінің салық зандары,
Салық Кодексі, заңдық нормативтік актілер және де ресми құжаттар бойынша
атқаруға тиіс, орындауға тиіс міндеттері.
Салық бақылауының мақсаты:
1) салық зандарын бұзушылық фактілерді немесе салықтық құқықтық
қатынастарда қатысушының өз міңдетін сапасыз орындалғанын анықтау;
2) айыптыларды анықтау және оларды занда бекітілген жауапкершілікке
тарту;
3) салық заңын бұзушылықты жою;
4) қарыздарды өндіру бойынша шаралар қолдану түріндегі
мемлекеттің материалдық пайдасын қорғау;
5) салық заңын бұзушылықтарды алдын алу.
Соңғы мақсат бойынша айтар болсақ салықтық тексеру барысында тіпті
заң бұзушылық болмағанның өзіңде де салық төлеуші өзі де салықтық
міңдеттемелердің орыңдалуын мүқият қадағалап отыратын болады.
Салықтық бақылауды әр түрлі аспектілерде: ұйымдастыру, әдістемелік,
техникалық жағынан қарастыруға болады. Салықтық бақылаудың әдістемесіне
келер болсақ бұл дегеніміз нақты жүзеге асырылатын әдістер мен тәсілдер.
Салықтық бақылауының жалпы жіктелуін төмендегі сызба 1 көруге болады.
Сызба 1. Салық бақылауының жіктелуі
Салықтық бақылауды әртүрлі негіздерін құрай темендегіше жіктеуге де
болады.
Салықтық бақылауды жүзеге асыру формасы бойынша:
1) тікелей бақылау;
2) сырттай бақылаудеп бөлуге болады.
1) Тікелей салық бақылауына біріншіден тексеру бақылау обьектісінде
өтетіндігінен, екіншіден тексеруші тұлға алғашқы құжаттармен, салықтық
есепке қатысты құжаттарды тексеруін талдау. жасайтындығымен сипаттауға
болады. Бұл салык бақылауына құжаттық тексеру рейдтік тексеру,
хронометражды тексеруді жатқызуға болады.
2) Сырттай салық бақылауы: біріншіден бақылау субъектісі мен
обьектісі тексеру жүргізу кезінде байланысқа түспеуі мүмкін, яғни сырттай
тексеру жүргізіле беретіңдігінен сипатталады. Яғни тексеруші негізін
есептіліктермен жұмыс істейді. Бұл салықтық бақылауға камералдық тексеруді
жатқызуға болады.
Салық бақылауы өткізілу уақыты бойынша алдын-ала, қазіргі немесе
ағымдағы және кейінгі деген түрлерге бөлінеді.
Алдын-ала салықтық бақылау, аты айтып тұрғандай-ақ кез-келген
қаржылық шаралардың жүзеге асырылу барысында ешқандай салық заңдылығына
қайшы келмеуі үшін жасалады. Кейде бұл тексеру түрін жедел тексеру деп те
атайды. Бұл тексеру түрін салық төлеуші банктерде шот ашу кезінде
рұқсаттарына виза қойдыру кезінде, мекемені ашу құжаттарын оку, әр түрлі
келісім-шарттарын, жедел амортизация әдісін қолдану бойынша есеп сметаларын
қарау, жаңа салық төлеушіні тіркеу барысында жүзеге асырылады. Шет еддер
тәжірибесінде қазіргі кезде алдын-ала бақылаудың ролі күшейген. Мысалы,
Швецияда салыктық бақылау органы алдын-ала болатын іс-шара бойынша салыктық
міндеттемелерінің көлемі көрсетілген қаулы беретіндігі тәжірибеге енді.
Бізде аддын-ала бақылау түрі өте сирек колданылады. Бұл бақылау турі
мерзімдік сипаттағы кәсіпкерлік түрімен айналысатын занды немесе жеке
тұлғалардың келісімімен жүзеге асырылады.
Ағымдағы бақылау түрін де жүзеге асыра беру салық жүйесінде мүмкін
емес. Оны жүзеге асыру үшін бақылаушы орган - каржылық операцияға қатысты
болуы керек. Яғни, бұл бақылау түрі негізінен салық және басқа да бюджетке
міңдетті төлемдердің толық және дер кезінде түсуін банктік информациялар
негізінде бақылауға арналған. Сонымен бірге бюджеттік жүйелердің
деңгейлеріне бөлуі туралы қазынашылық органының ақпаратын бақылау,
кәсіпкерлікпен айналысушы тіркеуге тұрмаған немесе лицензиясы жоқ
тұлғаларды анықтау үшін, салық төлеушінің төлеуге қабілетсіз болуының
себебін зерттеу барысында жүзеге асырылады.
Осылайша айтар болсак кейінгі салықтық бақылау түрі ең негізгі
салықтық бақылау түрі болып табылады. Кейінгі бақылауда салык органы
тарапынан барынша толық тексеру арқылы жүзеге асырылады. Бұл бақылау түрі
мекеменің-салык төлеушінін каржы-шаруашылық іс-әрекетін жан-жақгы терең
зерттейтіндігімен, сол арқылы алды-ал ағымдық бақылауларда
көрінбеген кемшіліктерді анықтайтындығымен ерекшеленеді.
Тәжірибе жүзінде ең көп қолданылатын бақылау кейінгі бақылау түрі
десек те, жоғарыды аталған барлық бақылау түрлері бір-бірімен өзара
байланыста қолданылуда. Бақылаудың нақты бір түрін тандап алу салық
жүйесінің және салықтық бақылауды ұйымдастырылуының даму дәрежесіне
байланысты.
Салықтық бақылау ішкі және сыртқы сипатта болады.
Ішкі бақылау түрі-бақылау субъектісі мен бақылау объектісі бір
ұйымдық жүйенің бөлімдері болған жағдайда жүргізіледі. Мысалы, Министірлік
өзіне қарасты ведомстваларды өз салық міндеттемелерін, заңдылықтарын қалай
орындап жатқандығын тексереді.
Сыртқы бақылау өзіне қарасты емес субъектілерге қатысты жүзеге
асырылады. Мұндай бақылау салық комитеті органдарының тексеруіне тән .
Салықтық бақылаудың ішкі бақылау түрі қажет екендігі күмәнсіз: әрбір
салық төлеуші өзінің салықтық міндеттемелерін толық және дер кезінде
орындауға ұмтылуы керек. Бірақ бұл бақылауды ішкі бақылау мемлекеттік
бакылау деп айтуға да болмайды-мұнда салық төлеуші өзін-өзі бақылайды.
Біріншіден салыктық бақылау-ол мемлекеттің өкілетті органы мемлекет
атынан жүзеге асырылады. Ішкі бақылауды мекеме басшысы жасаса ол
мемлекеттік орган ретінде қарастырыла алмайды.
Екіншіден салықтық бақылауда бақылаушы субъект-бақылаушы объект деген
сызбамен(схема) жүзере асырылады ішкі бақылау жағдайында бақылаушы объект
өзін-өзі тексереді.
Сондықтан ішқі шаруашылық бақылау қажет бола тұрса да, оның салық
тәртібін жақсартуға әсері бар болса да, оны салықтық бақылауға жатқызуға
болмайды, салықтық бақылау тек салыктық қатынастарға ғана билеуші және
бағынушы моделі түрінде жүзеге асырылып отырады. Мұнда бақылаушы
мемлекеттік орган, яғни, мемлекет өкілеттік берген салық органы болып
табылады. Сондықтан да аудиторлық тексерулерді салықтық бақылауға жатқызуға
болмайды.
Аудиторлар барлық салыкқа қатысты мәселелерді, салықтық қатынастарды
салық төлеушінің өз арызы бойынша тексере алады. Бірақ аудитор немесе
аудиторлык ұйым мемлекеттік орган емес. Және де мұндағы тексеру субъектісі
мен салық төлеуші салықтық-құқықтық емес, азаматтық-құқықтық сипатта
жүргізіледі. Аудиторлық қызметтің негізгі принциптерінің бірі, құпиялылық
болғандықтан, салықтық тексеру кезінде аудиторлық тексеру актісін көрсетуге
салық төлеуші міндетті емес.
Осыған байланысты салықтық бақылауды мемлекетгің қаржылық іс-
әрекетінің бір түрі ретінде және барлық салықтық тексерулерді ажырата білу
керек.
Салықтық бақылау негізінен үкім орындаушы органының іс-әрекеті
арқылы, ал нақтылай айтқанда-мемлекеттік салық органы арқылы ғана іске
асырылады.
Бірақ кұқық қорғау органдары да салықтық бақылау жасай алатындығын
айтпауға болмайды, тек салық органының қатысуымен.
Сотта төмендегіше істерді қарау барысында салықытқ бақылау әрекеттері
байқалады:
а) салық органының арызы негізінде, түзелмейтін салық
төлеушілерден салықтық қарыздарын өндіргеңде;
б) салық төлеушінің салық органы қызметіне шағымданған
жағдайыңда;
в) салық төлеушінің салық органы қызметкерінің негізсіз әрекеті
әсерінен келген шығынының орнын толтыру мақсатындағы жазған арызы
негізіңце;
г) салық органы қызметкерінің салық төлеушіні қаржылық-құқыктық
немесе әкімшілік-құқықтық жауапкершілікке тарту туралы шешіміне
салық төлеуші шағымданған жағдайда;
д) салық телеушінің салық зандарын бұзуының нәтижесінде
құрылған қылмыстық ісін қарау барысында.
Салықтық бақылау жүргізілетін шеңбердегі салықтық қатынастар сипатына
қарай: материалдық және ұйымдастырушылық деп екіге бөлінеді.
Материалдық салықтық бақылау түрін материалдық салықтық қатынастар,
салықтық міндеттемелердің орындалуы, яғни, салықтың толық және дер кезінде
төленуі, сонымен бірге оның орындалуына қатысты элементтерді тексеруден
өткізуі жатады.
Ұйымдастырушылық салықтық бақылау түріне ұйымдастырушылық реттегі
салықтық-құқықтық қатынастар жатады. Яғни, мұнда салықтың есептелуі,
ұсталуы аударылуының дұрыс-дұрыс еместігі анықталады. Сонымен бірге салық
төлеушінің салық сомасын бюджетке аударуы туралы құжаттарының орындалуы
бойынша банктің іс-әрекетін де тексеру жатады.
1.2. Салық бақылауын ұйымдастырудың объективті қажеттілігі мен негізгі
принциптері
Салықтық бақылауды ұйымдастырудың дамуы соңғы жылдары салық
заңдарының тұрақсыздығы салдарынан, салық комитеті жұмысын ұйымдастырудағы
мәселелердің туындауынан, салық төлеушілердің салық жүйесіне деген теріс
көзқарастарының әсерінен көп қиындықтарға тап болуда. Бұл өз кезегінде
салықтық бақылауды ұйымдастыру және әрекет ету барысында көрініс беретіні
анық. Бірақ соған қарамастан бүгінгі қоғамда салық түсімдерін бақылаудың
мағынасы, оның экономика және қоғамның әлеуметтік салаларына әсері туралы
салыстырмалы түрде бірқатар ойлар түюге, сонымен бірге оны әрі қарай дамыту
қажет екендігін көруге болады.
Салықтық бакылау мемлекеттің фискалдық қызығушылығын жүзеге асыруға
бағытталған, сондықтан да оның мағынасын біздің көзқарасымызға бірінші
кезекте мемлекеттің бұл ойы қаншалықты толық қанағаттандырылуда екендігі
жағынан карастыруымыз керек.
Салықтық бақылау шаруашылық субъектілері мен жеке кәіпкерлердің
әрекетіне әсер етеді. Салық заңдылықтарының талаптарына сай болу және
айыппұл санкциясын төлемеу мақсатында олардың есептерін тәртіпке келтіругс,
есептің қарапайымдалған түріне өтуге мәжбүр етеді, сонымен бірге
бухгалтерлік есепті каржылық және өндірістік етіп бөлу қажеттігін ұсынады.
Мекеменің есеп-бухгалтерлік аппарат кұрамынан салық төлеу бойынша жауапты
білікті қызметкерлер немесе заң, экономика мәселелері, экономикалық талдау,
бухгалтерлік есеп және тағы басқа да мәселелер бойынша мамандар бірге,
тығыз жұмыс істейтін топтар бөлінеді.
Кесте 1. Қазақстан Республикасы салық органының бір маманына мемлекет
таранынан 1 жылда кететін шығын динамикасы.*
2003 жыл 2004 жыл
Бір жылға салық комитеті 130,5 171,7
қызметкеріне кететін шығын көлемі (мың
теңге)
Тексеруден кейін қосымша есептелген 5572,0 4905,4
төлемнің бір салық комитеті қызметкеріне
қатынасы
*Кесте мәліметтері ОҚО салық комитетінің деректерінен алынған
1 Кестеде көріп отырғанымыздай мемлекеттің фискалдық қызметке жұмсаған
қаражатының ақталуда деп есептеуге болады. Салық органы қызметкерлері
жинакталған өз тәжірибесінен салық жүйесін барынша қарапайымдандырмай, оның
шығыны азаймайтындығын біледі. ҚР салык кодексі бойынша салықтық бақылауда-
салық қызметі органы тек салық зандарының орындалуын ғана емес, сонымен
бірге міндетті зейнет акы жарналарын жинақтаушы зейнетақы қорларына және де
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорларына аударымдардың толық және өз
уақытында аударуын да бакылайды. Салық кодексінің 517 бабының 2 тармағының
11 бөліміне сай салық органы басқа уәкілетті органдарды да бақылайды.
Заңдарды қабылдау барысында Үкімет органдары алғашқы тәуелсіздік алған
кездері кей жағдайда салық төлемдерін түсіру әкімшілігі бойынша салық
комитетінің мүмкіндіктері толық ескерілмей жатты.
Салықтық бақылау жүйесіңдегі кері байланысты бағаламау бастапқы
кезде салық органының тексеруінің мәні тек салык заңдылықтарының бүзылуын
анықтау, кінәлілерді жауапкершілікке тартумен шектеліп отырды. Бірақ
қазіргі жағдайда бақылаудың жүргізілу сапасын, оның түрлерінің тиімділігін
және салық органы әрекетін жетілдіру мақсатындағы әдістерін бағалау
жан-жақты қажеттілік болып отыр. Аумактық салық комитеттерінде
салық төлеушілердің шағымдарын қарау жөніндегі жұмыстың жай-күйі туралы
түсетін ақпараттың өзі-кері байланыс нысаны болып табылады. Кері
байланыс аумақтық салық комитеттерінің есептері негізіңде (УНАП-1,
УНАП-2, УНАГТ-3) жүзеге асырылады.бұл есептер салық органдары қызметінің
жоқтығы органына тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-
күні, жыл басынан бастап өсірілмейтін қорытыңдымен ұсынылады, бұл әрбір
есепті кезеңдегі нақты деректерді білуге мүмкіндік береді (28 - 15 бет).
Салық қызметі органдарының бақылауын күшейту және жауапкершілігін арттыру
мақсатында шағымдарды қарау бойынша түсініктеме бере отырып, әр айдың 5-
күніне қарай аумақтық салық комитеттері ұсынатын қаралған шағымдар бойынша
салықты тексеру актісі жөніндегі хабарламаға жеке есеп беру ендірілді.
Сонымен бірге есептің нысанында тексеру актісіндегі
хабарламада көрсетілген есептелген салықтар мен төлемдердің сомасы,
салықтар мен төлемдердің даулы сомалары, салық тәлеушілердің
шағымдарын қарау нәтижелері бойынша салыктар мен төлсмдердің азайтылған
сомалары және салық төлеушілер шағымды қарағаннан кейін бюджетке төлеуге
тиісті салықтар мен төлемдердің сомалары жеке-жеке көрсетіледі. Осы
есептердегі ақпарат салық төлеушілердің шағымдарын карау жөніңдегі
бақылау жұмысын ұйымдастыруды, сондай-ақ салық зандарын қолданған
кезде салық төлеушілердің де, сол сияқты салық органдарының да өздеріне тән
қателерін анықтауды сипаттайтын сандық және сапалық талдау жасауға негіз
болып табылады.
Талдау жиынтығы қорытындыланып, хаттарға шолу, талдау материалдары және
мерзімді басылымдарға арналған макалалар түріндс аумактық салық
комитеттеріне жіберіледі, олар тоқсан сайын Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Салық комитеті сайтының электрондық бетіне орналастырылады.
Жүргізілген талдау салық заңдарының нормаларын дұрыс және бірдей үлгіде
қолдануды қамтамасыз ету үшін және аумақтық салық комитеттеріне әдістемелік
көмек көрсету үшін салық зандары нормаларының бұзылуын республика көлемінде
жіктеуге мүмкіндік береді. Құқық бұзушылықты анықтайтын норманың осы
жіктеуі нәтижесінде олар мынадай түрлерге бөлінген:
-көптеген салық даулары туындайтын жиі кездесетін салық заңдары
нормаларының бұзылуы;
-аздаған салық даулары туындайтын аса жиі кездесе бермейтін салық заңдары
нормаларының бұзылуы;
-қолданған кезде даулы сәттер туындайтын салық зандарының нормолары.
Нормалардың бұзылуы туралы деректер салықтардың, төлемдердің түрлері
бойынша жіктеледі және практикалық жұмыста қолдану үшін, салық зандарының
нормаларын жетіддіруге арналған осы сияқты жұмыс жүргізу үшін және
ұсыныстар әзірлсу үшін аумақтық салық комитеттеріне жіберіледі.
2004 жылы Казақстан Республикасы бойынша 979361162 мың теңге
жоспарға 1004678460 мың теңге салық түсімдері жиналды. Бұл дегеніміз
межеленген жоспардың 102,6 пайызға орындалғанын көрсетеді. ОҚО салық
комитеттері бюджетке теленуге тиіс салық және тағы басқа да телемдер
бойынша 43743842 мың теңге жинады, бұл өткен 2002 жылмен салыстырғанда
10571045 мың теңгеге көп.
Кесте 2. Бюджетке түскен жалпы түсімдердің ішіндегі тексеру
нәтижесінде қосымша есептелген салық және тағы басқа
төлемдердің қатынасының динамикасы.*
Аталуы 2001 2002 2003 2004
Жоспа факт Р
ең төменгі жылдық жалақының 10 есесінежылдық есептік көрсеткіштің 15
дейін 10% есесіне дейің 5%
10 еседен 20-есеге дейін 10 есеге 15 еседен 40 есеге дейін 15 есеге
дейін 10%+ асқан сомаға 15% дейінгі салық сомасы+асқан сомадан 8%
20 еседен 30-есеге дейін 20 есеге 40 еседен 200 есеге дейін 40 есеге
дейінг салық сомасы+асқан сомасының дейінгі салық сомасы+асқан сомадан
20% 13%
30 еседен 40 есс :е дейін 30 есеге 200 еседен 600 есеге дейін 200 есеге
дейінгі салық сомасы+асқан сомаға 30% дейінгі салық сомасы+асқан сомадан
15%
40 есе жоне одан жоғары, 40 есеге 600 есе және одан жоғары, 600 есене
дейінг салық сомасы+одан асқан сомадандейінгі салық сомасы+асқан сомадан20%
60%
Кестеден байқайтындығымыз 1994 жылғы жарлық бойынша табыс не
ғұрлым көп болса салық та соғұрлым көп ұсталатын болса, қазіргі Салық
кодексінің тартымдылық (стимулдеу) принципі басымдау. Сол сияқты басқа
салық түрлерінен де көптеген өзгерістер болғандағы баршамызға белгілі.
Қаншама толықтырула мен өзгерістер енгізіліп, жетілдіріліп отырса да
2001 жылдың 12 маусымында шығарылып, 2002 жыддың 1-ші қаңтарынан
бастап іске кіріскен мүлдем каңа "Салық және басқа да бюджетке міндетті
төлемдері туралы кодекс" (әрі қарай Салық кодексі) шыкты. Салық
кодексіне сәйкес салық қызметі органы салыктар мен басқа телемдердің толық
және тез кезінде төленуін мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруға тиісті.
Соңғы Салық кодексінде "мемлекеттік бақылау" термині "салықтық
бақылау" болып ауыстырылды. Бұл кодексте салықтық бақылауға міндетті
зейнетакы қорларына төленетін жарналардың да толық, өз уақытында төленуін
бақылау да кіреді.
Салық кодексі бойынша салықтық бакылаудың төмендегідей
формалары бекітілген:
-салық төлеушілерді тіркеуге алып, салық төлеуші номерін (СТН) беру;
-салық салу объектілерінің және салық салуға байланысты объектілердің
есебі;
-бюджетке түсетін төлемдер есебі;
-қосымша кұн салығының төлеушілерінің есебі;
-акциздік тауарлардың маркировкасын салықтық тексеруді жүргізу ;және
акциздік постарды бекіту;
-фискалды және сақтау бақылау-кассалық машинасын қолдану ережелерін жасау
және енгізу;
-мемлекет меншігіне өткізілген мүліктің есебі, бағалануы және откізілу
тәртібінің сақталуын, сонымен бірге мүліктің толық, өз уақытында берілуін
тексеру;
-уәкілетті органдарды бақылау.
Жоғарыда айтылғанн бақылау түрлерінен басқа практикада қолданылып
жатқан салық қызметі органы салық салу объектісін аныктау мүмкін емес
болған жағдайда, салықтық, бухгалтерлік есептердің жүргізілу тәртібі
бұзылғанда, есеп құжаттарының жойылуы немесе жоғалуы жағдайында салық салу
объектісін тікелей және жанама әдістермен (активтер, айналымдар, өндіріс
шығыны және т.б.) аныктайды. Салық төлеушілср Салы қ комитеті актісіне
сәйкес 5 жыл ішінде кағазда, электрондық, магниттік тасымалдаушыларда салық
есебі бойынша, қаражаттарды жүргізуіге міндетті. Кодекстің 542, 544
бабтарына сәйкес ресми түрде жаңа бақылау турлері "салык төлеуші
мониторингі", "камералды бақылау" енгізілді.
Мұндағы камералды бақылау 96-бөлімде көрсетілген, Салық кодексі салық
төлеушінің тапсырған салық есептері мен басқа құжаттарын тексеріп, талдау
негізінде тікелей салық органымен жүзеге асырылатын бақылау түрі. Мысалы,
салық органы салық төлеушінің салық есебінен қателікгер, мәліметтер
арасында қайшылықтар, шағын бизнес субъектісілеріне арналған шарттардан
асып кеткендігін тапқан жағдайда салық органы салық төлеушіге өздігінен
түзетуі үпін, немесе жалпы бекітілген тәртіпке көшуі туралы бекітілген
формада толтырылған хабарлама (уведомление) берледі.
Мониторинг түсінігі 97-бөлімде қаралған. Салық кодексі бойынша
мониторинг дегеніміз салық төлеушінің шын салық салу базасын анықтау
мақсатында қаржы-шаруашылық іс-әрекетін бақылау жүйесін қолдану және
тауардың өзіндік құнының калыптасу негізділігін талдау, Қазақстан
Републикасы қаржылық, валюталық заңдарын және нарықтық қолдану бағаларын
бақылау жүргізу.
Бірақ барлык бақылау түрлерінен ең негізгісі бүгінгі танда салык
зандарының талаптарының орындалуын және сакталуын салыктьгқ тексеру болып
отыр. Бұрынғы салық заңының кемшілігі салықтық тексерудің күқықгық
анықтамасының, оның негізделуі, қатысушылардың құрамы, салықтык тексеру -
бұл салық заңдылықтарының сақталуын екендігі туралы анық болмауы.
534-баптын 1-ші тармағында көзделген шектеулер мынадай жағдайда
қолданылмайды:
1) заңды тұлғаны кайта ұйымдастыруда немесе таратуға және жеке кәсіп
кердің қызметін тоқтатуға байланысты жүзеге асырылатык құжаттық тексеруді
жүргізу кезінде, сондай-ақ салық төлеушінің өтініші негізінде, қосылған
құнға салынатын салық бойынша есептен алып тастаған жағдайда.
Бұл орайда тексеру салық төлеушінің өтінішін алғаннан кейін отыз
күнтізбелік күннен кешіктірмей жүргізілуге тиіс;
жер қойнауын пайдалану бойынша келісім-шарттың қолдану мерзімі
өтуіне байланысты жүзеге асырылатын құжаттық тексеруді жүргізу кезінде;
карсы тексеруді жүргізу кезінде;
қайтарылуға койылған қосымша кұн салығы сомасының дұрыстығына салық
төлеушінің өтініші негізінде тақырыптық тексеру жүргізу кезінде;
салык тексеру; актісі бойынша хабарлама салық төлеушінің
шағымын карайтын органның шешімі негізінде жүргізілетін қосымша
тексерулер негізінде;
накты салық төлеушіге қатысты уәкілетті мемлекеттік орган басшыснның
бұйрығына сәйкес жүргізілетін кезектен тыс кұжаттық тексеру
кезінде, сондай-ақ Қазақстан Ресиубликасының қылмыстық іс жүргізу
заңдарында көзделген негіздер бойынша.
Салық кодексі бойынша салық тексерулерін жүргізудің мерзімдері 535-
бапта көрсетілген:
Берілген нұсқамаларда көрсетілген салық тексерулерін
жүргізудің мерзімі, егер осы бапта өзгеше көзделмесе, нұсқама тапсырылған
кезден бастап отыз жұмыс күнінен аспауға тиіс.
Құрылымдық бөлімшесі бар занды тұлғаға салық тексеруін жүргізудің
мерзімін салық органы алпыс жұмыс күніне дейін ұзарту ы мүмкін.
Ерекше құрделі мәселелерді тексеру кезінде салық тексеруін
жүргізудің мерзімін салық қызметінің жоғары тұрған органы құрылымдық
бөлімшесі жоқ заңды тұлға үшін елу жұмыс күніне дейін, кұрылымдық бөлімшесі
бар заңды тұлға үшін сексен жұмыс күніне дейін арттыруы
мүмкін. Ерекше құрделі мәселелер салық қызметінің жоғары тұрған
органының салық төлеушіге тапсыратын негізделген жазбаша шешіммен
расталады.
Салык тексеруін жүргізу мерзімі құжаттарды тапсыру туралы
салық органының талаптарын салық төлеушіге беру кезі мен салык
тексеруін жүргізу кезінде сұралатын құжаттарды салық төлеушінің табыс етуі
аралығындағы узарту кезеңінде, сондай-ақ салық органының мәліметтер мен
кұжаттарды сұратып алу кезінде тоқтатыла тұрады.
5. Хронометражды зерттеулер жүргізудің мерзімі уәкілетті мемлекегтік
орган бекіткен хронометраждық зерттеулер жүргізу тәртібіне сәйкес
бекітіледі.
Осы соңғы шықкан салық кодексіне де мамандар тарапынан сындар айтылып,
бүгінгі таңға дейін көптеген өзгерістер енгізіліп және де бірқатар
өзгерістер мен толықтырулар дайындалуда.
Салыктық құқықтың басқа салаларынан онымен тек заңдық мәселелер ғана
тығыз байланыста емес, сонымен бірге экономика, экономикалық талдау,
бухгалтерлік есеп тағы сол сиякты мәселелерді де қамтиды. Салықтық кұқык
туралы салықтарды төлету құқығы мемлекеттің егемендігінің бір белгісі деп
те талқылау болған . Салықтық құқықтың ерекшелігінің бірі салық
нормаларының зандық формасының консерватизмі мен сол нормалар реттеуге
арналған шаруашылық қарым-қатынастардың экономикалық мазмұнының терендігі
арасындағы кайшылыктардың кездесіп тұратындығы болып отыр.
Салық комитеттері салық төлеушілермен қарым-катынасын бүгінгі заңдар
мен нормативтер негізінде жасайды, сондықтан да салық заңдарыңдағы
кемшіліктер, оның тұрақсыздығы мен кемшілігі салық бақылауының тиімділігіне
тікелей әсер етеді. Практика зандар мен басқа нормативтік актілердегі анық
формулировка жасалмауы тексерулердің созылуына, ұзақ уақыт келісімге
келуге, келіспеушілікке, жоғарғы тұрған салық органына немесе Қаржы
министірлігі мен хат алмасуға әкеп соғады.
Салыктык бақылаудың құкықтық қамтылу мәселелерін біздің ойымызша
келесі позициялардан зерттеу қажет:
-салық жүйесінің функциялануының құқыктық базасының салыктық бакылауды
жүзеге асыруға және оның тиімділігіне әсер етуі;
-салық органы субъектісі статусын тікелей бекітуші, оның функциясына,
іс-әрекетін (ұйымдастырушылық құрылысы, құқығы, міндеттері мен
ауапкершілігі, информатизация, салык төлеушілермен жұмыс істеуі, материалды-
техниқалык қамтамасыз етілуін) дамытуға және жетілдіруге бағытталған
кұкыктық базаның әсері. Жетілмеген салық салу субъектілерінің мемлекетпен
салықтық қарым-катынастарды, сонымен бірге салықтарды жинауды
регламенттейтін жетілмеген заңдар салықтардың жиналынуына айтарлықтай әсер
етеді, салықтан жалтарудың легалды және легалды емес жолдарын туындатады.
Салық төлеушілердің арыздарына жасалған анализ салықтық құқықбүзушылық
тек салық төлеуші салықты есептеу кезінде ғана жіберілмейді, сонымен бірге
салықтық бақылауды жүзеге асыру барысында салық органы тарапынан да
жіберілетінін көрсетті. 28 арыздың 11-нде салық органы қызметкерлерінің
салықтық заң құқықтарын дұрыс қолданбағандығы анықталып, нәтижесінде
есептелген салыктар, айыппұлдар, өсімпұлдар азайтылды. Ал 16-сында салық
төлеушілер өздері қателіктер жіберген, бұл жалпы көлемнің 59%-і.
Салықтық салық бұзушылықты талдау негізінен төмендегі жағдайларда
құкық бұзушылық жиі кездесетінін көрсетті:
• Қосымша құн салығы (әрі қарай ҚҚС) салынатын айналымды анықтауда;
• Салық органына есеп бермейтін, салық органыңда тіркеуде жоқ,
шот-фактураларында ешқаңцай реквизиті жоқ жеткізушінің
шот-фактурасы бойынша ҚҚС есепке жаткызуда;
• ҚҚС бойынша жеңілдікті (льгота) дұрыс қолданбауында;
• Айыппұлдар мен өсімпұлдарды есептеуде.
Салықтық келіспеушіліктерді сотқа дейінгі шешудің аймактык
салық органдарындағы сапасын анықтау мақсатында Алматы қаласы бойынша Салық
комитетінің 7 салық төлеушінің өтінішін қарастырылды. Зерттеу нәтижесінде 5
жағдайда Салық комитетінің шешімі дұрыс екендігі дәледденді, ал қалған 2-
інде Салық комитеті қызметкерлері салық заңының нормаларын дұрыс
қолданбағандығы анықталды.
Қазакстан Республикасы Қаржы Министірлігі Салық комитетінің Салык
аппеляциялар басқармасы ашылғанына 3 жыл болды.
Салық тексерулері нәтижелеріне салық төлеушілердің шағымдарын қараумен
бұрын да барлық аумақтық салық комитеттері (келіспеушілік бөлімдері)
айналысатын, бірақ Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Салық
комитетінде Салық аппеляцияларының арнаулы басқармасының болуы, біріншіден,
салық төлеушілерге тікелей ғана бөлімшемен байланыс жасауға мүмкіндік
береді; екіншіден, салық төлеушілердің шағымдарын жоғарыдан қарау бөлігінде
аумақтық салық комитеттерінің жұмысын ұйымдастыру мен бақылауды да
күшейтеді.
Бұрын, аппеляцияны қараумен республикалық комитеттің барлық
басқармалары айналысқан кезде, бірыңғай үйлестіруші орталық болмаған еді,
сондықтан да келіп түскен шағымдарға талдау толық және терең жасалмайтын.
Қазіргі уақытта арнаулы басқарманың қьізметі салық төлеушілердің
шағымдарын карау жөнінде тәжірибе жинактауына, республика көлемінде толық
талдау жүргізуге мүмкіндік береді, мұның нәтижелерін өздерінің практикалық
жұмысында пайдалануға аумақтық салық комитеттеріне жеткізіледі.
Сондай-ак салық төлеушілерге, сонымен бірге салық органдарына тән
кателіктерді анықтаудың мүмкіндігі бар, мұның өзі жүргізілетін салық
тексерулерінің сапасын арттыруға және салық заңнамасының нормаларын
жетілдіруге көмектеседі. Салық органдарының жұмысын жетілдіру женіндегі бұл
басқарманың ұсынымдары, бұлардан басқа, салық органдарының камералдық,
сондай-ақ кұжаттамалық тексерулерді жүргізуіне кететін уақытын азайтуға
мүмкіндік береді.
Егер шағымдану қорытындыларын соттан тыс тәртіпте қарайтын болса, онда
олардың салық төлеушілер үшін оң нәтижелері болады және салық тексеру
нәтижелерімен келіспейтін барлық салық төлеушілердің өтініш жасауы үшін
көтермелеу болып табылады.
Мысалы, өткен уақыт ішінде 3084 шағым каралып, соның нәтижелері
бойынша шағымдарды караудың азаюының үлесті салмағы 35-тен 40 пайыз болды.
Және де бұл көрсеткіш жыл сакан сайын тұрақты болып отыр. Салыстырар
болсақ, Канадада 2001-2002 қаржы жылында өткізілгеп тексерулердің негізінде
салық органдары салық төлеушілердің адалдығына 27 млн. баға берген екен.
Осыдан 49 мыңына (117%) шағымданған, бұл орайда аппеляцияның 31% толық,
19% ішінара қанағаттандырылған, қалған 32% қанағаттандырылмаған.
Келтірілген мысалдан көрініп отырғандай, тіпті заңды құрметтейтін Канаданың
өзінде салық төлеушілер шағымдарының 50%-ке жуығы қанағаттандырылған.
Салық төлеушілердің елеулі бөлігі бұрынғысынша өздерінің салық
міндеттемелерін есептеуі жөнінде салық қызметі органдарына шағыммен өтініш
жасауын қисынсыз деп есептейді. Бұл орайда, тіпті келіспеген жағдайда да,
салық пен төлемдердің қосымша есептелген сомаларын төлеу, егер осы сомалар
аз болса, мұның өзі кәсіпорын қызметін банкроттықка ұшыратады деп ойлайды.
Басқа салык төлеушілер салық инстанцияларының есігін тоздырып жүруді
қисынсыз деп есептей отырып, сот органдарына талап қоюмен жүгінуді артық
санайды.
Алайда мұндай іс-әрекеттерді салық төлеушілердің қолданыстағы
заннаманы жеткілікті білмеуін және салық қызметі органдарына катысты теріс
ұғымын көрсетеді. Осы жерде айта кететін жай егер салық төлеуші тексеру
нәтижесімен келіспесе, міндетті тұрде шағымдану рәсімін пайдаланғаны дұрыс.
Әрине, кез-келген мәселе сияқты шағымдану сізден көп уақыт пен күш-жігер
жұмсауды қажет етеді, өйткені келіспеушіліктің себептері мейілінше әр алуан
түрлі болуы мүмкін.
Біздің ойымызша, бұл бастапқы бухгалтерлік құжаттың дұрыс рәсімделмеуі
де, бухгалтерлік есептің тізілімдерінде операциялардың дер кезінде көрініс
таппауы да, құжаттың жоғалуы да, салық салу объектілерін жасырып қалу да,
салық заңнамасының нормаларын дұрыс түсінбеу де, көптеген басқа жайттар да
болуы мүмкін. Әрине аппеляция қосымша тексеруге әкеп соғады қосымша
тексеруден қорыктау керек, өйткені мұндай тексеру тек салық төлеушінің
шағымын қараған кезде ғана тағайындалады және оның мақсаты салық оргаңдары
мен салық телеушілер арасында туындаған даулы мәселелерді шешу болып
табылады. қосымша тексеру уақытты, шаруашылық операцияларын жасау уақытын,
орны мен мерзімдерін сапалы тексеруге, даулы операцияларды жүргізуді
растайтын бухгалтерлік құжатгардың болуына көз жеткізуге, сондай-ақ олардың
дұрыс рәсімделуіне көз жеткізуге бағытталады.
Демек, бұл тексеру бастапқы бухгалтерлік құжаттарды, бухгалтерлік және
салық есебінің есеп тізілімдерін немесе салық тексеруі бойынша салық
төлеушілердің шағымдарын қарау кезінде неғұрлым мүқият және неғұрлым терең
зерттеуге бағытталған. Қосымша салық тексеруі салық төлеушілердің салықтар
мен төлемдерді дұрыс есептеуін, тек шағым бойынша каралатын мәселелер
ауқымында ғана салық органдары кабылдайтын шешімдердің дұрыстығын бағалауға
мүмкіндік береді. Сөйтіп, қосымша тексеру, ең алдымен, салық төлеушілердің
мүдделері үшін объективті және әділетті шешім қабылдау мақсатында
жүргізіледі.
Салық төлеушілердің заңды құрметтеушілер болып, мемлекет алдында
борышы жоқ екенін дәлелдеудің сәті барлық уақытта тусе бермейді. Ал соған
қарамастан, егер салық төлеушінің салық тексеруі нәтижелері бойынша
қарсылығы болса, оған салық қызметінің органына (жоғарғы тұрған немесе
уәкілетті мемлекеттік орган-Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Салық
комитетіне) өтініш жасауды ұсыну қажет Егер салық органдарының бірінші
кезектегі міндеті әрбір салық төлеушінің заң жүзінде белгіленген
міндеттемесін орындауына бақылау жасау болса, онда салық аппеляциялары
басқармасы өзінің міндетін шағымдарды мұқият және адал қарау деп біледі.
Сондыктан да аппеляцияларды қараған кезде басты назар бюджетті толыктыруға
емес, қайта заңның сақталуына аударылады.
Жоғарыда айтқанымыздай аппеляция барлық уақытта салық төлеушінің
пайдасына шешіле бермейді. Алайда соған қарамастан, салық төлеушінің өз
тарапынан жіберілген қателіктерге немесе заңның дұрыс түсіңдірілмеуіне,
одан әрі оның занды күрметтейтін салық төлеушілердің бірі болатынына
жеткізуді де жақсы түсінеміз, өйткені ол салық органына сеңді де, қандай да
бір мәселе туа қалған жағдайда салык органына батыл түрде өтініш жасайды.
Салық органдарының бақылау іс-әрекетіне, салық салу негізіне катысты
казіргі құқықтық актілерді талдау нәтижесінде, заңды тұлғалардың салықтық
төлемдерінің салық органдарының бақылаудың төмендегідей ерекшеліктері
байкалды.
Біріншіден, салық органдарына тіркеуге тұрумен байланысты. Занды
тұлғалардың салық төлеуші ретінде тіркеуге түруының ерекшелігі, олар тек
қатаң түрде бекітілген зандағы мерзімдерге сәйкес, олардың мемлекеттік
тіркеуден өткеннен кейін салықтық есепке тұруға міндетті.
Екіншіден, бақылауды жүргізу нысандары мен әдістері бойынша
айырмашылығы бар. Мысалы камералдық салықтық тексеру барлық салық
төлеушілерге жасалатын болса, барып салықтық тексеру жүргізу тек занды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге қатысты жүзеге асырылады.
Үшіншіден, бюджетке төленбей калған сомаларды төлету тәртібінде де
айырмашылық бар. Занды тұлғалардан қарыз берешектері мен салықтар бойынша
өсімпұлдарын салық органдарьн қаржы өндіру барысында жедел болуын қамтиды.
Бірақ кей кездерде ондай жағдайлар салық төлеушінің занды құқықтарын және
қызығушылығын бұзуға әкеп соғады. Заңды тұлғалардың салықтық төлемдерінің
төленуін бақылаудың аталған ерекшеліктерінің іс-жүзінде кездесетін
мэселелері төменде толығырақ қарастырылады.
Бақылау салық органының барлық бағытына қатысты, соған байланысты
салықтық бақылаудың мақсаттары мен тактикалық межелері алуан түрлі. Салық
органдарының алдында тұрған мақсаттарға қол жеткізу қажеттілігі, олардың
қызметкерлерінің бакылау шаралары мен құқықтарының аясын кеңейтілуін
шарттайды.
Мысалы, қоғамымызда орын алған бүгінгі тандағы құбылыстардың бірі,
занды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге жалданушы шет елдерден заңсыз келуші
жұмысшы күшіне төленген еңбекакыларына салық көбіне төленбейді. Тіпті
олардың басым көпшілігі салықтық тіркеуге тұрмайды. Бұл сәтте еліміздің
жалдаушы заңды және жеке тұлғаларына қатысты олардың арзан жұмыс көзін
жалдау кезінде салықтық міпдеттемелерге қатысты шаралар ұйымдастырылуы
керек. Сонымен бірге шет елдерден ағылып келуші жұмыссыздарға кұқық қорғау
органдары мен біріге отырып жасалатын шараларды заңдық негіздеп, оларға
төленіп жатқан қыруар қаржылардан мемлекетке тиісті салык сомаларын
өндіріп, бюджетті толықтыра түсу керек. Бұл орайда жедел және ағымдық
сипаттағы бақылауларды практикаға қолданысқа енгізілуін ұйымдастыру керек.
Қорыта келгенде біздің пікірімізше Салық Кодексіне бірінші кезекте
салыктык тексеру кезенділіктері бойынша 534 баптың 1 тармағына өзгеріс
енгізілуі керек: занды тұлғаларды кешендік тексеру 3 жылдан 5 жылға дейінгі
аралықта бір рет, ал тақырыптық тексеру жылына бір реттен жиі болмауы тиіс.
Жеке тұлғаларды кешенді тексеру 5 жылдан 10 жылга дейінгі аралыктан кем
болмауы керек те, тақырыптық тексеру тіпті қажеті жоқ. Әрине, 534 баптың 2
тармағында көрсетілген жағдайлардан баска кездерде. Және де бір
мекемелердің тұрақты түрде тексеріліп, ал екінші бір мекемелердің елсусіз,
бақылаусыз қалмауын қадағалап отыратын шаралар болуы керек. Өйткені ірі
көлемді кәсіпорындарды тек салык органы емес, барлық бақылаушы органдар
тарапынан тексеру үстіне тексерулер жасалып отырылады да, орта және шағын
кәсіпорындарда ашылған сәтінен бастап ондаған жылдар бойы тексерілмеген
жағдайлары кездесіп отырады.
Сонымен бірге Салық кодексіне әрбір салықтық құқықбұзушылықты салыктық
бақылау кезінде анықталган жағдайда қолданылатын шаралар мен айыппұлдар,
өсімпұлдарды есептеу жағын қатандау етіп өзгерістер енгізу керек, сол
аркылы салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерді өз уакытында және толық
көлемде орыңдап отыру өсімпұлдар мен айыппұлдар төлеуден гөрі анағүрлым
пайдалырақ екендігін тез түсінетіндей дөрежеге жеткізу керек.
Біздің ойымызша Салық Кодексіне және басқа да салық заңнамалары мен
нормативтік актілеріне әрбір өзгерісті енгізуге негізгі ұсынытар, ең
төменгі сатыдағы салық комитеттсрінен алынуы тиіс, өйткені төменгі сатыдағы
салық комитеттері тікелей салық төлеушімен жұмыс істей отырып, қандай
мәселелердің жиі туындайтындығымен тікелей ұшырасады.
2.2. Бюджетке түсетін түсімдерді салықтық бақылаудың жүргізідің
тәртібі және оның тиімділігі
Салықтық заңнамалардың сақталуын бақылаудың негізгі алдына койған
мақсаты мемлекет кірісіне салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдерің
түсімін арттыру. Ол біздің көзқарасымызша салықтық бақылау субъектілері
жағынан салық төлеушілер мен салық салу объектілерінің есебі бойынша
шаралар кешенін, заңға сәйкес төлемдердің дер кезінде, әрі толық түсуін
қамтамасыз ету, әрі есептелуін ұйымдастыруды жүзеге асыру, салық
төлеушілерге заңнамаларды қолдану тәртібін және олардын міндетті түрде
орындалуының мақсаттылығын түсіндіру.
Салық кодексінің 33-бабына сәйкес 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап
салық берешегін өтеу төмендегі тәртіппен жүргізілсді:
есептелген өсімпұлдар;
есептелген айыппұлдар;
бересі сомасы.
Салық кодексінің 10-бабындағы 1-тармағының 18)-тармақшасына сәикес
салық берешегі — бұл бересі сомасы, өсімпұлдар мен айыппұлдардың төленбеген
сомалары. Бұл ретте ҚР қолданыстағы салық заңнамасында Салық кодексінің 33-
бабына сәйкес белгіленген салық берешегін өтеу тәртібін бұзған екінші
деңгейдегі банктер орындаған салық төлеушілердің төлем тапсырмалары бойынша
өз тарапынан түзетулер жасауға немесе жүзеге асыруға салық органдарына
құқық берілмеген. Мұндай жағдайларда салық органы салық заңнамасының
бұзылуын жою туралы салық төлеушілерге хабарлама жіберуте міндетті және
онда мыналар:
салық берешегін өтеу тәртібіне түзету енгізуге салық органына өтініш
беру жолымен салық берешегін өтеу тәртібін, онын бұзуын жоюдың қажеттілігі
туралы; салық органына өтініш түсірудің нақты мерзімі
көрсетіледі.
Салық кодексінің 32-бабындағы 2-тармағында көзделгендей, салық
органдары ҚР салық заңнамасының бұзылуын жою туралы хабралама жіберген
жағдайда, салық міндеттемесі салық тәлеушіге хабарлама тапсырылған күнінен
кейінгі он жұмыс күні ішінде орындалуға тиіс.
Кесте 4. 2004 жылғы бюджет кірісінің негізгі позициялары.
Табыстардың атаулары Жоспар Факт Ауытку Орындалу,%
Табыстардың барлығы 935012 974647 39634 104,2
Жоспар орындалмаган негізгі позициялар
Алкогольды өнімдерге 6399,6 6007,0 -392,6 93,9
салынатын акциз
Қоршаған орта 10965,9 10582,1 -383,8 96,5
ластануына төленетін
төлем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4.
I .Салықтық бақылауды ұйымдастырудың обьективті қажеттілігі мен
экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Салықтық бақылауды ұйымдастырудың
экономикалық мазмұны, мақсаты және мүддесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Салық бақылауын ұйымдастырудың объективті қажеттілігі мен
негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ. ҚР салықтық бақылауды ұйымдастырудың тәртібі
2.1. Салыктық бақылаудың зандық және нормативтік негіздері ... ... ..
2.2. Бюджетке түсетін түсімдерді салықтық бақылаудың жүргізідің
тәртібі және оның тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .
2.3.ОҚО және Ордабасы ауданы бойынша салықтық комитеттінде
жүргізілген салықтық бақылау нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Салықтық бақылаудың тиімділігін арттыруды жетілдіру жолдары
3.І.Салық комитетінің жұмысының ұйымдастырылуын және салықтық
бақылауды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2. Мемлекеттік салық қызметінің ақпараттануы және олардың іс-
әрекетінің бағалық көрсеткіші, оларды дамытудың
қажеттілігі ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Бақылау мәселесі экономика ғылымында бүгінгі таңда бірінші қатардағы
жоспарда тұр, яғни, өте өзекті мәселе болып отыр. Бақылау мәселесін
зерттеген көптеген авторлардың көзқарастары бақылаудың - басқарудың
кұрамдас бір бөлігі екендігін, оның кез-келген дәрежеде біліктілікпен
баскару мүмкін еместігін айтуда түйісіп отыр, және де басқарьшушы жүйе
неғұрлым көпжақты және кәсіби болса, солғұрлым бақылау да кұрделі болуы
тиіс.
Кеңестік дәуірдің салықтық-қаржы әдебиеттерінде бақылау мемлекеттік
және коғамдық өмірдің рәміздерінің бірі ретінде, экономиканың дұрыс
дамуының маңызды жағдайы ретінде қарастырылды. Бақылаудың жан-жақгы
қажеттілігі, оның түрлері мен жүзеге асырылу әдістері және т.б. ашып
көрсетіліп отырды. Бірақ ол кездегі қаржы бақылауы бүгінгі экономикамыздағы
салықтық бақылау екеуі тіптен екі түрлі.
Мемлекеттік бақылау түрлері оның ішінде мемлекетгік қаржы бақылауы
терең зерттеліп, содан кейін ғана мемлекеттік саяси, экономикалық және
әлеуметгік қайта құрулар сәйкес шешімдер мен ережелер бекітіледі. Олардың
орындалуынсыз қоғам алға қойған мақсаттарына: экономикалық өсімге, қаржы
тұрақтылығына, азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруге, олардың
қауіпсіздігіне және тағы сол сияқтыларға қол жеткізе алмайды.
Бұл туралы А.Смит 1776 жылдары-ақ салық жүйесі кағидаларын жасағанда:
мемлекеттің қол астындағылар мүмкіндігінше өзінің үкіметін ұстауға өз
мүмкіндіктері мен күштеріне сәйкес қатысулары керек, яғни, олардың
мемлекеттік қорғаныс пен қамқорлықты пайдалануы дәрежесіне сай болуы керек
деп айтып кеткен (15-588 бет.).
Біздің ойымызша бақылау дегеніміз кері байланыстың бір түрі бола
отырып, сол сәтте басқару шешімдерінің орындалуына катализатор бола алады.
Басқарылу обьектісі туралы қажетті акпараттарды алып, оны талдау арқылы
оған шаралар қолдануға, яғни, жағдайды түзетуге бағытталған нормативтік
аклілермен баскару шешімдерін қабылдау кажеттігі туралы қорытындылар
жасауға болады.
Ал салықтық бакылау дегенімізде салық заңдылықтарының: Салық кодексі,
және зандық нормативтік актілерді т.б. орындалуын бақылауды түсіну қажет.
Негізгі заңның бұзылмауын қадағалау — ол Заңның әр бір саласына қатысты
жалпы мемелекеттің міндеті. Құқықтық нормативтік актілерді шығарып және
оның орындалуын бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет қоғамдық саяси
жүйенің субъектісі ретінде әрекет етеді. Сол арқылы мемлекеттік бақылау заң
мен тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді. Сол жағынан салық зандылықтарының
сақталуын бақылау басқа салалардан ешбір айырмашылығы жоқ.
Сонымен қатар салық зандарын бақылау, мемлекеттің табысы болып
табылатын салықтың түсуін қамтамасыз ету құралы екеңдігін көрмеу мүмкін
емес. Яғни, бұл дегеніміз салықтық бақылаудың негізінде мемлекеттің
материалдық қызығушылығы жатыр.
Баскаша айтар болсақ, егер басқа жағдайларда қоғамдық қатынастарды
реттей отырып, мемлекет оған қатыспайтын болса, салыктық құқыктық қатынаста
мемлекет әрі реттей тұрып, оған қатынасады.
Мұның барлығы басқа мемлекеттік бақылау түрлерінен салықтық
бақылаудың өз алдына ерекше жүгі бар екеңцігін бөліп көрсетеді.
Біздің ойымызша қорыта айтар болсақ салықтық бақылау
мемлекеттік
бақылаудың барынша жақсылап ұйымдастырылған түрінің бірі болып
табылады. Мысалы: салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын экологиялық және
санитарлық сияқты бақылаулармен салыстыруға болмайды. Мұндағы
мемлекеттің материалдық қызығушылығы салыктық бақылаудың барлық аймағына
қатысты болады, яғни төленбеген салықтың салдары баска экономикалық,
әлеуметтік сияқты салаларға да әсерін тигізеді.
Дипломдық жұмысты осы тақырыпта алуымның себебі, мен
біздің еліміздің халқының табысты болуының және экономикасы дамығын
елдерінің қатарыннан қалмауын қалаймын, ал бірақ бұл іс –шараларға төмен
салықтық мәдениетпен, мемелкеттің бюджеттінің кіріс бөлігі аспай жету
мүмкін емес.
Сондықтан осы диплом жұмысында мен салықтық бақылаудың
қажеттілігін, жүргізу әдістерін және принциптерин талдап, ОҚО бойынша
салықтар мәселерін жағдайдын нақты талдап, өзімнің көз қарасымнан жаңа
бақылау әдістерін таппақшы болдым.
Қойылған мақсатқа сәйкес, төмендегі міндеттерді шешуге
әрекеттер жасалды:
-салықгық бакылауды ұйымдастырудың экономикалық маңызы мен объективті
қажетгілігін ашу;
-салықгық бақылаудың заңдық және нормативтік негіздеріне
талдау жасау;
-салыктың бақылаулық қызметінің мазмүнын, қаржылық бақылаудың жүйелес
бөлігі ретіндегі спецификасын, сонымен бірге мәні мен ұйымдастыру
принциптерін қарастыру;
-салықгық бакылау ұйымдастыру мен бюджетке түсетін төлемдерді бақылаудың
жүргізілу тәртібі мен оның кейбір салаларға әсеріне талдау жасау;
-салыктық бақылаудың салық комитетгеріндегі ұйымдастырылуы мен ақпараттық
даму деңгейіне баға беру және болашағын зерттеу;
-жалпылама салық органының жұмысын негізге ала отырып салық
бақылауының ұйымдастырылу ісін және әдісін жетілдіру бағыттарын қарастыру;
-ҚР салық қызметіндегі салықгық бақылаудың тиімділігін арттыру бойынша
нақгы үсыныстар жасау және оларға негіздер беру.
Жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды дан құрылған.
І бөлімінде салықтық бақылауының теориялық негіздері қарастырылған, ал
екінші бөлімінде ОҚО бойынша нақты жағдай талдалған және үшінші бөлімінде
салықтық бақылауды жетілдіру бағыттары берілген.
I .Салықтық бақылауды ұйымдастырудың обьективті қажеттілігі мен
экономикалық маңызы
1.1. Салықтық бақылауды ұйымдастырудың
экономикалық мазмұны, мақсаты және мүддесі
Қазіргі тандағы экономистер салықтық бақылауға төмендегіше белгілермен
сипаттамалар береді:
Біріншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың бір түрі болып
табылады. Яғни, оны мемлекеттің бақылау қызметін атқарушы мемлекеттік орган
жүзеге асырады. Сонымен бірге бұл мемлекеттік орган біржақты мемлекеттің
өкілетті органы ретінде бөлінісі, сол берілген функцияны аткару
мүмкіндігіне ие.
Екіншіден, салыктық бакылау қаржылық бақылаудың бір түрі болып
табылады. Қаржалық бақылауға Худяков А.И.: бұл мемлекетгік және қоғамдық
органдардың орталықтанған және орталықтанбаған ақша қорларының қалыптасуы,
бөлінуі мен қолданылуы процестерін тексеруге негізделген іс-әрекеті, деп
анықтама береді (14-184-219 бет). Оны жүргізу барысында мекемелер мен
кәсіпорындардың және азаматтардың ақша қорларын занды және мақсатгы
пайдалануын тексереді. Сол арқылы экономика дамуына және халық жағдайын
жақсартуға тиімді қолданылуын қадағалайды.
Салық бақылауын жүзеге асыру барысында мемлекеттің қаржылық іс
әрекетіне бағытталған, ақша қорларын құрауға кететін, осы мемлекеттің қаржы
жүйесінің құрамына кіретін табыстарды жинау болып табылады.
Үшіншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың арнайыланған
түріне жатады. Бұл бірінші кезекте салықтық бақылауды тек арнайы өкілетті
орган ғана жүзеге асыра алатындығынан көруге болады.
Салықтық бақылаудың арнайылылығы оның төртінші қырын -
функционалдығын ашады, кез-келген салықтық міндеттері бар занды және жеке
тұлғалардың олардың меншік түрлеріне, ұйымдастыру құқықтық нысанына және
айналысатын іс түріне қарамай кез-келгені оның обьектісі бола алатындығынан
көруге болады.
Жоғарыдай айтқанымыздай салықтық бақылау экономикадағы алатын орыны
ерекше болғандықтан, оның мазмұны да өте теренде жатыр. Біздің пікірімізше
осы күнге дейін оның мазмұны толық ашылмаған. Салықтық бақылаудың
экономикалық маңызы, оның салық жүйесінің құрамдас бөлігі ретіңдегі қоғам
қозғалысына әсеріңде. Яғни, салықтық қатынастарды бақылау арқылы, салықтық
түсімдерід арттыру арқылы қоғамға оң әсері тисе, кейбір салық төлеуден
жалтарушыларды анықтау барысында, оларды жазалау барысында кері әсерін көре
аламыз.
Басқа тұрғыдан қарасақ, әрбір төленуге тиіс бірақ бюджетке түспеген
соманың қоғамдағы экономикалық, әлеуметтік, қорғаныс және саяси т.с.с.
салаларға әсері бар.
Кейбір салық-қаржы, экономикалық әдебиеттерде: Салықтық бақылаудың
өздігінен айтарлықтай күрделі ұйымдық жүйе болып табылатындықтан және
төмендегінше элементтерден:
а) бақылау субъектісі;
б) бақылау объектісі;
в) бақылау тақырыбы немесе пәні;
г) бақылау мақсаты;
д) бақылауды жүзеге асыру әдістерінен тұратындығын білеміз (12-252
бет).
Салықтық бақылаудың субъектісі дегеніміз мемлекеттің салық қызметі,
яғни, тек салықтық тексеру жүргізуге құқығы бар орган - салық комитеті.
Салық бақылауының объектісі болып, салық заңдылықтары бойынша заңды
міңдеттемелер жүктелген тұлғалар табылады. Оларға төменге негізгі топтарды
жатқызуға болады:
1) салық төлеушілер;
2) салық агентгері;
3) банктер;
4) салық төлеуші туралы ақпараттары бар тұлғалар.
Салықтық бақылау тақырыбы дегеніміз тексерілушінің салық зандары,
Салық Кодексі, заңдық нормативтік актілер және де ресми құжаттар бойынша
атқаруға тиіс, орындауға тиіс міндеттері.
Салық бақылауының мақсаты:
1) салық зандарын бұзушылық фактілерді немесе салықтық құқықтық
қатынастарда қатысушының өз міңдетін сапасыз орындалғанын анықтау;
2) айыптыларды анықтау және оларды занда бекітілген жауапкершілікке
тарту;
3) салық заңын бұзушылықты жою;
4) қарыздарды өндіру бойынша шаралар қолдану түріндегі
мемлекеттің материалдық пайдасын қорғау;
5) салық заңын бұзушылықтарды алдын алу.
Соңғы мақсат бойынша айтар болсақ салықтық тексеру барысында тіпті
заң бұзушылық болмағанның өзіңде де салық төлеуші өзі де салықтық
міңдеттемелердің орыңдалуын мүқият қадағалап отыратын болады.
Салықтық бақылауды әр түрлі аспектілерде: ұйымдастыру, әдістемелік,
техникалық жағынан қарастыруға болады. Салықтық бақылаудың әдістемесіне
келер болсақ бұл дегеніміз нақты жүзеге асырылатын әдістер мен тәсілдер.
Салықтық бақылауының жалпы жіктелуін төмендегі сызба 1 көруге болады.
Сызба 1. Салық бақылауының жіктелуі
Салықтық бақылауды әртүрлі негіздерін құрай темендегіше жіктеуге де
болады.
Салықтық бақылауды жүзеге асыру формасы бойынша:
1) тікелей бақылау;
2) сырттай бақылаудеп бөлуге болады.
1) Тікелей салық бақылауына біріншіден тексеру бақылау обьектісінде
өтетіндігінен, екіншіден тексеруші тұлға алғашқы құжаттармен, салықтық
есепке қатысты құжаттарды тексеруін талдау. жасайтындығымен сипаттауға
болады. Бұл салык бақылауына құжаттық тексеру рейдтік тексеру,
хронометражды тексеруді жатқызуға болады.
2) Сырттай салық бақылауы: біріншіден бақылау субъектісі мен
обьектісі тексеру жүргізу кезінде байланысқа түспеуі мүмкін, яғни сырттай
тексеру жүргізіле беретіңдігінен сипатталады. Яғни тексеруші негізін
есептіліктермен жұмыс істейді. Бұл салықтық бақылауға камералдық тексеруді
жатқызуға болады.
Салық бақылауы өткізілу уақыты бойынша алдын-ала, қазіргі немесе
ағымдағы және кейінгі деген түрлерге бөлінеді.
Алдын-ала салықтық бақылау, аты айтып тұрғандай-ақ кез-келген
қаржылық шаралардың жүзеге асырылу барысында ешқандай салық заңдылығына
қайшы келмеуі үшін жасалады. Кейде бұл тексеру түрін жедел тексеру деп те
атайды. Бұл тексеру түрін салық төлеуші банктерде шот ашу кезінде
рұқсаттарына виза қойдыру кезінде, мекемені ашу құжаттарын оку, әр түрлі
келісім-шарттарын, жедел амортизация әдісін қолдану бойынша есеп сметаларын
қарау, жаңа салық төлеушіні тіркеу барысында жүзеге асырылады. Шет еддер
тәжірибесінде қазіргі кезде алдын-ала бақылаудың ролі күшейген. Мысалы,
Швецияда салыктық бақылау органы алдын-ала болатын іс-шара бойынша салыктық
міндеттемелерінің көлемі көрсетілген қаулы беретіндігі тәжірибеге енді.
Бізде аддын-ала бақылау түрі өте сирек колданылады. Бұл бақылау турі
мерзімдік сипаттағы кәсіпкерлік түрімен айналысатын занды немесе жеке
тұлғалардың келісімімен жүзеге асырылады.
Ағымдағы бақылау түрін де жүзеге асыра беру салық жүйесінде мүмкін
емес. Оны жүзеге асыру үшін бақылаушы орган - каржылық операцияға қатысты
болуы керек. Яғни, бұл бақылау түрі негізінен салық және басқа да бюджетке
міңдетті төлемдердің толық және дер кезінде түсуін банктік информациялар
негізінде бақылауға арналған. Сонымен бірге бюджеттік жүйелердің
деңгейлеріне бөлуі туралы қазынашылық органының ақпаратын бақылау,
кәсіпкерлікпен айналысушы тіркеуге тұрмаған немесе лицензиясы жоқ
тұлғаларды анықтау үшін, салық төлеушінің төлеуге қабілетсіз болуының
себебін зерттеу барысында жүзеге асырылады.
Осылайша айтар болсак кейінгі салықтық бақылау түрі ең негізгі
салықтық бақылау түрі болып табылады. Кейінгі бақылауда салык органы
тарапынан барынша толық тексеру арқылы жүзеге асырылады. Бұл бақылау түрі
мекеменің-салык төлеушінін каржы-шаруашылық іс-әрекетін жан-жақгы терең
зерттейтіндігімен, сол арқылы алды-ал ағымдық бақылауларда
көрінбеген кемшіліктерді анықтайтындығымен ерекшеленеді.
Тәжірибе жүзінде ең көп қолданылатын бақылау кейінгі бақылау түрі
десек те, жоғарыды аталған барлық бақылау түрлері бір-бірімен өзара
байланыста қолданылуда. Бақылаудың нақты бір түрін тандап алу салық
жүйесінің және салықтық бақылауды ұйымдастырылуының даму дәрежесіне
байланысты.
Салықтық бақылау ішкі және сыртқы сипатта болады.
Ішкі бақылау түрі-бақылау субъектісі мен бақылау объектісі бір
ұйымдық жүйенің бөлімдері болған жағдайда жүргізіледі. Мысалы, Министірлік
өзіне қарасты ведомстваларды өз салық міндеттемелерін, заңдылықтарын қалай
орындап жатқандығын тексереді.
Сыртқы бақылау өзіне қарасты емес субъектілерге қатысты жүзеге
асырылады. Мұндай бақылау салық комитеті органдарының тексеруіне тән .
Салықтық бақылаудың ішкі бақылау түрі қажет екендігі күмәнсіз: әрбір
салық төлеуші өзінің салықтық міндеттемелерін толық және дер кезінде
орындауға ұмтылуы керек. Бірақ бұл бақылауды ішкі бақылау мемлекеттік
бакылау деп айтуға да болмайды-мұнда салық төлеуші өзін-өзі бақылайды.
Біріншіден салыктық бақылау-ол мемлекеттің өкілетті органы мемлекет
атынан жүзеге асырылады. Ішкі бақылауды мекеме басшысы жасаса ол
мемлекеттік орган ретінде қарастырыла алмайды.
Екіншіден салықтық бақылауда бақылаушы субъект-бақылаушы объект деген
сызбамен(схема) жүзере асырылады ішкі бақылау жағдайында бақылаушы объект
өзін-өзі тексереді.
Сондықтан ішқі шаруашылық бақылау қажет бола тұрса да, оның салық
тәртібін жақсартуға әсері бар болса да, оны салықтық бақылауға жатқызуға
болмайды, салықтық бақылау тек салыктық қатынастарға ғана билеуші және
бағынушы моделі түрінде жүзеге асырылып отырады. Мұнда бақылаушы
мемлекеттік орган, яғни, мемлекет өкілеттік берген салық органы болып
табылады. Сондықтан да аудиторлық тексерулерді салықтық бақылауға жатқызуға
болмайды.
Аудиторлар барлық салыкқа қатысты мәселелерді, салықтық қатынастарды
салық төлеушінің өз арызы бойынша тексере алады. Бірақ аудитор немесе
аудиторлык ұйым мемлекеттік орган емес. Және де мұндағы тексеру субъектісі
мен салық төлеуші салықтық-құқықтық емес, азаматтық-құқықтық сипатта
жүргізіледі. Аудиторлық қызметтің негізгі принциптерінің бірі, құпиялылық
болғандықтан, салықтық тексеру кезінде аудиторлық тексеру актісін көрсетуге
салық төлеуші міндетті емес.
Осыған байланысты салықтық бақылауды мемлекетгің қаржылық іс-
әрекетінің бір түрі ретінде және барлық салықтық тексерулерді ажырата білу
керек.
Салықтық бақылау негізінен үкім орындаушы органының іс-әрекеті
арқылы, ал нақтылай айтқанда-мемлекеттік салық органы арқылы ғана іске
асырылады.
Бірақ кұқық қорғау органдары да салықтық бақылау жасай алатындығын
айтпауға болмайды, тек салық органының қатысуымен.
Сотта төмендегіше істерді қарау барысында салықытқ бақылау әрекеттері
байқалады:
а) салық органының арызы негізінде, түзелмейтін салық
төлеушілерден салықтық қарыздарын өндіргеңде;
б) салық төлеушінің салық органы қызметіне шағымданған
жағдайыңда;
в) салық төлеушінің салық органы қызметкерінің негізсіз әрекеті
әсерінен келген шығынының орнын толтыру мақсатындағы жазған арызы
негізіңце;
г) салық органы қызметкерінің салық төлеушіні қаржылық-құқыктық
немесе әкімшілік-құқықтық жауапкершілікке тарту туралы шешіміне
салық төлеуші шағымданған жағдайда;
д) салық телеушінің салық зандарын бұзуының нәтижесінде
құрылған қылмыстық ісін қарау барысында.
Салықтық бақылау жүргізілетін шеңбердегі салықтық қатынастар сипатына
қарай: материалдық және ұйымдастырушылық деп екіге бөлінеді.
Материалдық салықтық бақылау түрін материалдық салықтық қатынастар,
салықтық міндеттемелердің орындалуы, яғни, салықтың толық және дер кезінде
төленуі, сонымен бірге оның орындалуына қатысты элементтерді тексеруден
өткізуі жатады.
Ұйымдастырушылық салықтық бақылау түріне ұйымдастырушылық реттегі
салықтық-құқықтық қатынастар жатады. Яғни, мұнда салықтың есептелуі,
ұсталуы аударылуының дұрыс-дұрыс еместігі анықталады. Сонымен бірге салық
төлеушінің салық сомасын бюджетке аударуы туралы құжаттарының орындалуы
бойынша банктің іс-әрекетін де тексеру жатады.
1.2. Салық бақылауын ұйымдастырудың объективті қажеттілігі мен негізгі
принциптері
Салықтық бақылауды ұйымдастырудың дамуы соңғы жылдары салық
заңдарының тұрақсыздығы салдарынан, салық комитеті жұмысын ұйымдастырудағы
мәселелердің туындауынан, салық төлеушілердің салық жүйесіне деген теріс
көзқарастарының әсерінен көп қиындықтарға тап болуда. Бұл өз кезегінде
салықтық бақылауды ұйымдастыру және әрекет ету барысында көрініс беретіні
анық. Бірақ соған қарамастан бүгінгі қоғамда салық түсімдерін бақылаудың
мағынасы, оның экономика және қоғамның әлеуметтік салаларына әсері туралы
салыстырмалы түрде бірқатар ойлар түюге, сонымен бірге оны әрі қарай дамыту
қажет екендігін көруге болады.
Салықтық бакылау мемлекеттің фискалдық қызығушылығын жүзеге асыруға
бағытталған, сондықтан да оның мағынасын біздің көзқарасымызға бірінші
кезекте мемлекеттің бұл ойы қаншалықты толық қанағаттандырылуда екендігі
жағынан карастыруымыз керек.
Салықтық бақылау шаруашылық субъектілері мен жеке кәіпкерлердің
әрекетіне әсер етеді. Салық заңдылықтарының талаптарына сай болу және
айыппұл санкциясын төлемеу мақсатында олардың есептерін тәртіпке келтіругс,
есептің қарапайымдалған түріне өтуге мәжбүр етеді, сонымен бірге
бухгалтерлік есепті каржылық және өндірістік етіп бөлу қажеттігін ұсынады.
Мекеменің есеп-бухгалтерлік аппарат кұрамынан салық төлеу бойынша жауапты
білікті қызметкерлер немесе заң, экономика мәселелері, экономикалық талдау,
бухгалтерлік есеп және тағы басқа да мәселелер бойынша мамандар бірге,
тығыз жұмыс істейтін топтар бөлінеді.
Кесте 1. Қазақстан Республикасы салық органының бір маманына мемлекет
таранынан 1 жылда кететін шығын динамикасы.*
2003 жыл 2004 жыл
Бір жылға салық комитеті 130,5 171,7
қызметкеріне кететін шығын көлемі (мың
теңге)
Тексеруден кейін қосымша есептелген 5572,0 4905,4
төлемнің бір салық комитеті қызметкеріне
қатынасы
*Кесте мәліметтері ОҚО салық комитетінің деректерінен алынған
1 Кестеде көріп отырғанымыздай мемлекеттің фискалдық қызметке жұмсаған
қаражатының ақталуда деп есептеуге болады. Салық органы қызметкерлері
жинакталған өз тәжірибесінен салық жүйесін барынша қарапайымдандырмай, оның
шығыны азаймайтындығын біледі. ҚР салык кодексі бойынша салықтық бақылауда-
салық қызметі органы тек салық зандарының орындалуын ғана емес, сонымен
бірге міндетті зейнет акы жарналарын жинақтаушы зейнетақы қорларына және де
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорларына аударымдардың толық және өз
уақытында аударуын да бакылайды. Салық кодексінің 517 бабының 2 тармағының
11 бөліміне сай салық органы басқа уәкілетті органдарды да бақылайды.
Заңдарды қабылдау барысында Үкімет органдары алғашқы тәуелсіздік алған
кездері кей жағдайда салық төлемдерін түсіру әкімшілігі бойынша салық
комитетінің мүмкіндіктері толық ескерілмей жатты.
Салықтық бақылау жүйесіңдегі кері байланысты бағаламау бастапқы
кезде салық органының тексеруінің мәні тек салык заңдылықтарының бүзылуын
анықтау, кінәлілерді жауапкершілікке тартумен шектеліп отырды. Бірақ
қазіргі жағдайда бақылаудың жүргізілу сапасын, оның түрлерінің тиімділігін
және салық органы әрекетін жетілдіру мақсатындағы әдістерін бағалау
жан-жақты қажеттілік болып отыр. Аумактық салық комитеттерінде
салық төлеушілердің шағымдарын қарау жөніндегі жұмыстың жай-күйі туралы
түсетін ақпараттың өзі-кері байланыс нысаны болып табылады. Кері
байланыс аумақтық салық комитеттерінің есептері негізіңде (УНАП-1,
УНАП-2, УНАГТ-3) жүзеге асырылады.бұл есептер салық органдары қызметінің
жоқтығы органына тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-
күні, жыл басынан бастап өсірілмейтін қорытыңдымен ұсынылады, бұл әрбір
есепті кезеңдегі нақты деректерді білуге мүмкіндік береді (28 - 15 бет).
Салық қызметі органдарының бақылауын күшейту және жауапкершілігін арттыру
мақсатында шағымдарды қарау бойынша түсініктеме бере отырып, әр айдың 5-
күніне қарай аумақтық салық комитеттері ұсынатын қаралған шағымдар бойынша
салықты тексеру актісі жөніндегі хабарламаға жеке есеп беру ендірілді.
Сонымен бірге есептің нысанында тексеру актісіндегі
хабарламада көрсетілген есептелген салықтар мен төлемдердің сомасы,
салықтар мен төлемдердің даулы сомалары, салық тәлеушілердің
шағымдарын қарау нәтижелері бойынша салыктар мен төлсмдердің азайтылған
сомалары және салық төлеушілер шағымды қарағаннан кейін бюджетке төлеуге
тиісті салықтар мен төлемдердің сомалары жеке-жеке көрсетіледі. Осы
есептердегі ақпарат салық төлеушілердің шағымдарын карау жөніңдегі
бақылау жұмысын ұйымдастыруды, сондай-ақ салық зандарын қолданған
кезде салық төлеушілердің де, сол сияқты салық органдарының да өздеріне тән
қателерін анықтауды сипаттайтын сандық және сапалық талдау жасауға негіз
болып табылады.
Талдау жиынтығы қорытындыланып, хаттарға шолу, талдау материалдары және
мерзімді басылымдарға арналған макалалар түріндс аумактық салық
комитеттеріне жіберіледі, олар тоқсан сайын Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Салық комитеті сайтының электрондық бетіне орналастырылады.
Жүргізілген талдау салық заңдарының нормаларын дұрыс және бірдей үлгіде
қолдануды қамтамасыз ету үшін және аумақтық салық комитеттеріне әдістемелік
көмек көрсету үшін салық зандары нормаларының бұзылуын республика көлемінде
жіктеуге мүмкіндік береді. Құқық бұзушылықты анықтайтын норманың осы
жіктеуі нәтижесінде олар мынадай түрлерге бөлінген:
-көптеген салық даулары туындайтын жиі кездесетін салық заңдары
нормаларының бұзылуы;
-аздаған салық даулары туындайтын аса жиі кездесе бермейтін салық заңдары
нормаларының бұзылуы;
-қолданған кезде даулы сәттер туындайтын салық зандарының нормолары.
Нормалардың бұзылуы туралы деректер салықтардың, төлемдердің түрлері
бойынша жіктеледі және практикалық жұмыста қолдану үшін, салық зандарының
нормаларын жетіддіруге арналған осы сияқты жұмыс жүргізу үшін және
ұсыныстар әзірлсу үшін аумақтық салық комитеттеріне жіберіледі.
2004 жылы Казақстан Республикасы бойынша 979361162 мың теңге
жоспарға 1004678460 мың теңге салық түсімдері жиналды. Бұл дегеніміз
межеленген жоспардың 102,6 пайызға орындалғанын көрсетеді. ОҚО салық
комитеттері бюджетке теленуге тиіс салық және тағы басқа да телемдер
бойынша 43743842 мың теңге жинады, бұл өткен 2002 жылмен салыстырғанда
10571045 мың теңгеге көп.
Кесте 2. Бюджетке түскен жалпы түсімдердің ішіндегі тексеру
нәтижесінде қосымша есептелген салық және тағы басқа
төлемдердің қатынасының динамикасы.*
Аталуы 2001 2002 2003 2004
Жоспа факт Р
ең төменгі жылдық жалақының 10 есесінежылдық есептік көрсеткіштің 15
дейін 10% есесіне дейің 5%
10 еседен 20-есеге дейін 10 есеге 15 еседен 40 есеге дейін 15 есеге
дейін 10%+ асқан сомаға 15% дейінгі салық сомасы+асқан сомадан 8%
20 еседен 30-есеге дейін 20 есеге 40 еседен 200 есеге дейін 40 есеге
дейінг салық сомасы+асқан сомасының дейінгі салық сомасы+асқан сомадан
20% 13%
30 еседен 40 есс :е дейін 30 есеге 200 еседен 600 есеге дейін 200 есеге
дейінгі салық сомасы+асқан сомаға 30% дейінгі салық сомасы+асқан сомадан
15%
40 есе жоне одан жоғары, 40 есеге 600 есе және одан жоғары, 600 есене
дейінг салық сомасы+одан асқан сомадандейінгі салық сомасы+асқан сомадан20%
60%
Кестеден байқайтындығымыз 1994 жылғы жарлық бойынша табыс не
ғұрлым көп болса салық та соғұрлым көп ұсталатын болса, қазіргі Салық
кодексінің тартымдылық (стимулдеу) принципі басымдау. Сол сияқты басқа
салық түрлерінен де көптеген өзгерістер болғандағы баршамызға белгілі.
Қаншама толықтырула мен өзгерістер енгізіліп, жетілдіріліп отырса да
2001 жылдың 12 маусымында шығарылып, 2002 жыддың 1-ші қаңтарынан
бастап іске кіріскен мүлдем каңа "Салық және басқа да бюджетке міндетті
төлемдері туралы кодекс" (әрі қарай Салық кодексі) шыкты. Салық
кодексіне сәйкес салық қызметі органы салыктар мен басқа телемдердің толық
және тез кезінде төленуін мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруға тиісті.
Соңғы Салық кодексінде "мемлекеттік бақылау" термині "салықтық
бақылау" болып ауыстырылды. Бұл кодексте салықтық бақылауға міндетті
зейнетакы қорларына төленетін жарналардың да толық, өз уақытында төленуін
бақылау да кіреді.
Салық кодексі бойынша салықтық бакылаудың төмендегідей
формалары бекітілген:
-салық төлеушілерді тіркеуге алып, салық төлеуші номерін (СТН) беру;
-салық салу объектілерінің және салық салуға байланысты объектілердің
есебі;
-бюджетке түсетін төлемдер есебі;
-қосымша кұн салығының төлеушілерінің есебі;
-акциздік тауарлардың маркировкасын салықтық тексеруді жүргізу ;және
акциздік постарды бекіту;
-фискалды және сақтау бақылау-кассалық машинасын қолдану ережелерін жасау
және енгізу;
-мемлекет меншігіне өткізілген мүліктің есебі, бағалануы және откізілу
тәртібінің сақталуын, сонымен бірге мүліктің толық, өз уақытында берілуін
тексеру;
-уәкілетті органдарды бақылау.
Жоғарыда айтылғанн бақылау түрлерінен басқа практикада қолданылып
жатқан салық қызметі органы салық салу объектісін аныктау мүмкін емес
болған жағдайда, салықтық, бухгалтерлік есептердің жүргізілу тәртібі
бұзылғанда, есеп құжаттарының жойылуы немесе жоғалуы жағдайында салық салу
объектісін тікелей және жанама әдістермен (активтер, айналымдар, өндіріс
шығыны және т.б.) аныктайды. Салық төлеушілср Салы қ комитеті актісіне
сәйкес 5 жыл ішінде кағазда, электрондық, магниттік тасымалдаушыларда салық
есебі бойынша, қаражаттарды жүргізуіге міндетті. Кодекстің 542, 544
бабтарына сәйкес ресми түрде жаңа бақылау турлері "салык төлеуші
мониторингі", "камералды бақылау" енгізілді.
Мұндағы камералды бақылау 96-бөлімде көрсетілген, Салық кодексі салық
төлеушінің тапсырған салық есептері мен басқа құжаттарын тексеріп, талдау
негізінде тікелей салық органымен жүзеге асырылатын бақылау түрі. Мысалы,
салық органы салық төлеушінің салық есебінен қателікгер, мәліметтер
арасында қайшылықтар, шағын бизнес субъектісілеріне арналған шарттардан
асып кеткендігін тапқан жағдайда салық органы салық төлеушіге өздігінен
түзетуі үпін, немесе жалпы бекітілген тәртіпке көшуі туралы бекітілген
формада толтырылған хабарлама (уведомление) берледі.
Мониторинг түсінігі 97-бөлімде қаралған. Салық кодексі бойынша
мониторинг дегеніміз салық төлеушінің шын салық салу базасын анықтау
мақсатында қаржы-шаруашылық іс-әрекетін бақылау жүйесін қолдану және
тауардың өзіндік құнының калыптасу негізділігін талдау, Қазақстан
Републикасы қаржылық, валюталық заңдарын және нарықтық қолдану бағаларын
бақылау жүргізу.
Бірақ барлык бақылау түрлерінен ең негізгісі бүгінгі танда салык
зандарының талаптарының орындалуын және сакталуын салыктьгқ тексеру болып
отыр. Бұрынғы салық заңының кемшілігі салықтық тексерудің күқықгық
анықтамасының, оның негізделуі, қатысушылардың құрамы, салықтык тексеру -
бұл салық заңдылықтарының сақталуын екендігі туралы анық болмауы.
534-баптын 1-ші тармағында көзделген шектеулер мынадай жағдайда
қолданылмайды:
1) заңды тұлғаны кайта ұйымдастыруда немесе таратуға және жеке кәсіп
кердің қызметін тоқтатуға байланысты жүзеге асырылатык құжаттық тексеруді
жүргізу кезінде, сондай-ақ салық төлеушінің өтініші негізінде, қосылған
құнға салынатын салық бойынша есептен алып тастаған жағдайда.
Бұл орайда тексеру салық төлеушінің өтінішін алғаннан кейін отыз
күнтізбелік күннен кешіктірмей жүргізілуге тиіс;
жер қойнауын пайдалану бойынша келісім-шарттың қолдану мерзімі
өтуіне байланысты жүзеге асырылатын құжаттық тексеруді жүргізу кезінде;
карсы тексеруді жүргізу кезінде;
қайтарылуға койылған қосымша кұн салығы сомасының дұрыстығына салық
төлеушінің өтініші негізінде тақырыптық тексеру жүргізу кезінде;
салык тексеру; актісі бойынша хабарлама салық төлеушінің
шағымын карайтын органның шешімі негізінде жүргізілетін қосымша
тексерулер негізінде;
накты салық төлеушіге қатысты уәкілетті мемлекеттік орган басшыснның
бұйрығына сәйкес жүргізілетін кезектен тыс кұжаттық тексеру
кезінде, сондай-ақ Қазақстан Ресиубликасының қылмыстық іс жүргізу
заңдарында көзделген негіздер бойынша.
Салық кодексі бойынша салық тексерулерін жүргізудің мерзімдері 535-
бапта көрсетілген:
Берілген нұсқамаларда көрсетілген салық тексерулерін
жүргізудің мерзімі, егер осы бапта өзгеше көзделмесе, нұсқама тапсырылған
кезден бастап отыз жұмыс күнінен аспауға тиіс.
Құрылымдық бөлімшесі бар занды тұлғаға салық тексеруін жүргізудің
мерзімін салық органы алпыс жұмыс күніне дейін ұзарту ы мүмкін.
Ерекше құрделі мәселелерді тексеру кезінде салық тексеруін
жүргізудің мерзімін салық қызметінің жоғары тұрған органы құрылымдық
бөлімшесі жоқ заңды тұлға үшін елу жұмыс күніне дейін, кұрылымдық бөлімшесі
бар заңды тұлға үшін сексен жұмыс күніне дейін арттыруы
мүмкін. Ерекше құрделі мәселелер салық қызметінің жоғары тұрған
органының салық төлеушіге тапсыратын негізделген жазбаша шешіммен
расталады.
Салык тексеруін жүргізу мерзімі құжаттарды тапсыру туралы
салық органының талаптарын салық төлеушіге беру кезі мен салык
тексеруін жүргізу кезінде сұралатын құжаттарды салық төлеушінің табыс етуі
аралығындағы узарту кезеңінде, сондай-ақ салық органының мәліметтер мен
кұжаттарды сұратып алу кезінде тоқтатыла тұрады.
5. Хронометражды зерттеулер жүргізудің мерзімі уәкілетті мемлекегтік
орган бекіткен хронометраждық зерттеулер жүргізу тәртібіне сәйкес
бекітіледі.
Осы соңғы шықкан салық кодексіне де мамандар тарапынан сындар айтылып,
бүгінгі таңға дейін көптеген өзгерістер енгізіліп және де бірқатар
өзгерістер мен толықтырулар дайындалуда.
Салыктық құқықтың басқа салаларынан онымен тек заңдық мәселелер ғана
тығыз байланыста емес, сонымен бірге экономика, экономикалық талдау,
бухгалтерлік есеп тағы сол сиякты мәселелерді де қамтиды. Салықтық кұқык
туралы салықтарды төлету құқығы мемлекеттің егемендігінің бір белгісі деп
те талқылау болған . Салықтық құқықтың ерекшелігінің бірі салық
нормаларының зандық формасының консерватизмі мен сол нормалар реттеуге
арналған шаруашылық қарым-қатынастардың экономикалық мазмұнының терендігі
арасындағы кайшылыктардың кездесіп тұратындығы болып отыр.
Салық комитеттері салық төлеушілермен қарым-катынасын бүгінгі заңдар
мен нормативтер негізінде жасайды, сондықтан да салық заңдарыңдағы
кемшіліктер, оның тұрақсыздығы мен кемшілігі салық бақылауының тиімділігіне
тікелей әсер етеді. Практика зандар мен басқа нормативтік актілердегі анық
формулировка жасалмауы тексерулердің созылуына, ұзақ уақыт келісімге
келуге, келіспеушілікке, жоғарғы тұрған салық органына немесе Қаржы
министірлігі мен хат алмасуға әкеп соғады.
Салыктык бақылаудың құкықтық қамтылу мәселелерін біздің ойымызша
келесі позициялардан зерттеу қажет:
-салық жүйесінің функциялануының құқыктық базасының салыктық бакылауды
жүзеге асыруға және оның тиімділігіне әсер етуі;
-салық органы субъектісі статусын тікелей бекітуші, оның функциясына,
іс-әрекетін (ұйымдастырушылық құрылысы, құқығы, міндеттері мен
ауапкершілігі, информатизация, салык төлеушілермен жұмыс істеуі, материалды-
техниқалык қамтамасыз етілуін) дамытуға және жетілдіруге бағытталған
кұкыктық базаның әсері. Жетілмеген салық салу субъектілерінің мемлекетпен
салықтық қарым-катынастарды, сонымен бірге салықтарды жинауды
регламенттейтін жетілмеген заңдар салықтардың жиналынуына айтарлықтай әсер
етеді, салықтан жалтарудың легалды және легалды емес жолдарын туындатады.
Салық төлеушілердің арыздарына жасалған анализ салықтық құқықбүзушылық
тек салық төлеуші салықты есептеу кезінде ғана жіберілмейді, сонымен бірге
салықтық бақылауды жүзеге асыру барысында салық органы тарапынан да
жіберілетінін көрсетті. 28 арыздың 11-нде салық органы қызметкерлерінің
салықтық заң құқықтарын дұрыс қолданбағандығы анықталып, нәтижесінде
есептелген салыктар, айыппұлдар, өсімпұлдар азайтылды. Ал 16-сында салық
төлеушілер өздері қателіктер жіберген, бұл жалпы көлемнің 59%-і.
Салықтық салық бұзушылықты талдау негізінен төмендегі жағдайларда
құкық бұзушылық жиі кездесетінін көрсетті:
• Қосымша құн салығы (әрі қарай ҚҚС) салынатын айналымды анықтауда;
• Салық органына есеп бермейтін, салық органыңда тіркеуде жоқ,
шот-фактураларында ешқаңцай реквизиті жоқ жеткізушінің
шот-фактурасы бойынша ҚҚС есепке жаткызуда;
• ҚҚС бойынша жеңілдікті (льгота) дұрыс қолданбауында;
• Айыппұлдар мен өсімпұлдарды есептеуде.
Салықтық келіспеушіліктерді сотқа дейінгі шешудің аймактык
салық органдарындағы сапасын анықтау мақсатында Алматы қаласы бойынша Салық
комитетінің 7 салық төлеушінің өтінішін қарастырылды. Зерттеу нәтижесінде 5
жағдайда Салық комитетінің шешімі дұрыс екендігі дәледденді, ал қалған 2-
інде Салық комитеті қызметкерлері салық заңының нормаларын дұрыс
қолданбағандығы анықталды.
Қазакстан Республикасы Қаржы Министірлігі Салық комитетінің Салык
аппеляциялар басқармасы ашылғанына 3 жыл болды.
Салық тексерулері нәтижелеріне салық төлеушілердің шағымдарын қараумен
бұрын да барлық аумақтық салық комитеттері (келіспеушілік бөлімдері)
айналысатын, бірақ Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Салық
комитетінде Салық аппеляцияларының арнаулы басқармасының болуы, біріншіден,
салық төлеушілерге тікелей ғана бөлімшемен байланыс жасауға мүмкіндік
береді; екіншіден, салық төлеушілердің шағымдарын жоғарыдан қарау бөлігінде
аумақтық салық комитеттерінің жұмысын ұйымдастыру мен бақылауды да
күшейтеді.
Бұрын, аппеляцияны қараумен республикалық комитеттің барлық
басқармалары айналысқан кезде, бірыңғай үйлестіруші орталық болмаған еді,
сондықтан да келіп түскен шағымдарға талдау толық және терең жасалмайтын.
Қазіргі уақытта арнаулы басқарманың қьізметі салық төлеушілердің
шағымдарын карау жөнінде тәжірибе жинактауына, республика көлемінде толық
талдау жүргізуге мүмкіндік береді, мұның нәтижелерін өздерінің практикалық
жұмысында пайдалануға аумақтық салық комитеттеріне жеткізіледі.
Сондай-ак салық төлеушілерге, сонымен бірге салық органдарына тән
кателіктерді анықтаудың мүмкіндігі бар, мұның өзі жүргізілетін салық
тексерулерінің сапасын арттыруға және салық заңнамасының нормаларын
жетілдіруге көмектеседі. Салық органдарының жұмысын жетілдіру женіндегі бұл
басқарманың ұсынымдары, бұлардан басқа, салық органдарының камералдық,
сондай-ақ кұжаттамалық тексерулерді жүргізуіне кететін уақытын азайтуға
мүмкіндік береді.
Егер шағымдану қорытындыларын соттан тыс тәртіпте қарайтын болса, онда
олардың салық төлеушілер үшін оң нәтижелері болады және салық тексеру
нәтижелерімен келіспейтін барлық салық төлеушілердің өтініш жасауы үшін
көтермелеу болып табылады.
Мысалы, өткен уақыт ішінде 3084 шағым каралып, соның нәтижелері
бойынша шағымдарды караудың азаюының үлесті салмағы 35-тен 40 пайыз болды.
Және де бұл көрсеткіш жыл сакан сайын тұрақты болып отыр. Салыстырар
болсақ, Канадада 2001-2002 қаржы жылында өткізілгеп тексерулердің негізінде
салық органдары салық төлеушілердің адалдығына 27 млн. баға берген екен.
Осыдан 49 мыңына (117%) шағымданған, бұл орайда аппеляцияның 31% толық,
19% ішінара қанағаттандырылған, қалған 32% қанағаттандырылмаған.
Келтірілген мысалдан көрініп отырғандай, тіпті заңды құрметтейтін Канаданың
өзінде салық төлеушілер шағымдарының 50%-ке жуығы қанағаттандырылған.
Салық төлеушілердің елеулі бөлігі бұрынғысынша өздерінің салық
міндеттемелерін есептеуі жөнінде салық қызметі органдарына шағыммен өтініш
жасауын қисынсыз деп есептейді. Бұл орайда, тіпті келіспеген жағдайда да,
салық пен төлемдердің қосымша есептелген сомаларын төлеу, егер осы сомалар
аз болса, мұның өзі кәсіпорын қызметін банкроттықка ұшыратады деп ойлайды.
Басқа салык төлеушілер салық инстанцияларының есігін тоздырып жүруді
қисынсыз деп есептей отырып, сот органдарына талап қоюмен жүгінуді артық
санайды.
Алайда мұндай іс-әрекеттерді салық төлеушілердің қолданыстағы
заннаманы жеткілікті білмеуін және салық қызметі органдарына катысты теріс
ұғымын көрсетеді. Осы жерде айта кететін жай егер салық төлеуші тексеру
нәтижесімен келіспесе, міндетті тұрде шағымдану рәсімін пайдаланғаны дұрыс.
Әрине, кез-келген мәселе сияқты шағымдану сізден көп уақыт пен күш-жігер
жұмсауды қажет етеді, өйткені келіспеушіліктің себептері мейілінше әр алуан
түрлі болуы мүмкін.
Біздің ойымызша, бұл бастапқы бухгалтерлік құжаттың дұрыс рәсімделмеуі
де, бухгалтерлік есептің тізілімдерінде операциялардың дер кезінде көрініс
таппауы да, құжаттың жоғалуы да, салық салу объектілерін жасырып қалу да,
салық заңнамасының нормаларын дұрыс түсінбеу де, көптеген басқа жайттар да
болуы мүмкін. Әрине аппеляция қосымша тексеруге әкеп соғады қосымша
тексеруден қорыктау керек, өйткені мұндай тексеру тек салық төлеушінің
шағымын қараған кезде ғана тағайындалады және оның мақсаты салық оргаңдары
мен салық телеушілер арасында туындаған даулы мәселелерді шешу болып
табылады. қосымша тексеру уақытты, шаруашылық операцияларын жасау уақытын,
орны мен мерзімдерін сапалы тексеруге, даулы операцияларды жүргізуді
растайтын бухгалтерлік құжатгардың болуына көз жеткізуге, сондай-ақ олардың
дұрыс рәсімделуіне көз жеткізуге бағытталады.
Демек, бұл тексеру бастапқы бухгалтерлік құжаттарды, бухгалтерлік және
салық есебінің есеп тізілімдерін немесе салық тексеруі бойынша салық
төлеушілердің шағымдарын қарау кезінде неғұрлым мүқият және неғұрлым терең
зерттеуге бағытталған. Қосымша салық тексеруі салық төлеушілердің салықтар
мен төлемдерді дұрыс есептеуін, тек шағым бойынша каралатын мәселелер
ауқымында ғана салық органдары кабылдайтын шешімдердің дұрыстығын бағалауға
мүмкіндік береді. Сөйтіп, қосымша тексеру, ең алдымен, салық төлеушілердің
мүдделері үшін объективті және әділетті шешім қабылдау мақсатында
жүргізіледі.
Салық төлеушілердің заңды құрметтеушілер болып, мемлекет алдында
борышы жоқ екенін дәлелдеудің сәті барлық уақытта тусе бермейді. Ал соған
қарамастан, егер салық төлеушінің салық тексеруі нәтижелері бойынша
қарсылығы болса, оған салық қызметінің органына (жоғарғы тұрған немесе
уәкілетті мемлекеттік орган-Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Салық
комитетіне) өтініш жасауды ұсыну қажет Егер салық органдарының бірінші
кезектегі міндеті әрбір салық төлеушінің заң жүзінде белгіленген
міндеттемесін орындауына бақылау жасау болса, онда салық аппеляциялары
басқармасы өзінің міндетін шағымдарды мұқият және адал қарау деп біледі.
Сондыктан да аппеляцияларды қараған кезде басты назар бюджетті толыктыруға
емес, қайта заңның сақталуына аударылады.
Жоғарыда айтқанымыздай аппеляция барлық уақытта салық төлеушінің
пайдасына шешіле бермейді. Алайда соған қарамастан, салық төлеушінің өз
тарапынан жіберілген қателіктерге немесе заңның дұрыс түсіңдірілмеуіне,
одан әрі оның занды күрметтейтін салық төлеушілердің бірі болатынына
жеткізуді де жақсы түсінеміз, өйткені ол салық органына сеңді де, қандай да
бір мәселе туа қалған жағдайда салык органына батыл түрде өтініш жасайды.
Салық органдарының бақылау іс-әрекетіне, салық салу негізіне катысты
казіргі құқықтық актілерді талдау нәтижесінде, заңды тұлғалардың салықтық
төлемдерінің салық органдарының бақылаудың төмендегідей ерекшеліктері
байкалды.
Біріншіден, салық органдарына тіркеуге тұрумен байланысты. Занды
тұлғалардың салық төлеуші ретінде тіркеуге түруының ерекшелігі, олар тек
қатаң түрде бекітілген зандағы мерзімдерге сәйкес, олардың мемлекеттік
тіркеуден өткеннен кейін салықтық есепке тұруға міндетті.
Екіншіден, бақылауды жүргізу нысандары мен әдістері бойынша
айырмашылығы бар. Мысалы камералдық салықтық тексеру барлық салық
төлеушілерге жасалатын болса, барып салықтық тексеру жүргізу тек занды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге қатысты жүзеге асырылады.
Үшіншіден, бюджетке төленбей калған сомаларды төлету тәртібінде де
айырмашылық бар. Занды тұлғалардан қарыз берешектері мен салықтар бойынша
өсімпұлдарын салық органдарьн қаржы өндіру барысында жедел болуын қамтиды.
Бірақ кей кездерде ондай жағдайлар салық төлеушінің занды құқықтарын және
қызығушылығын бұзуға әкеп соғады. Заңды тұлғалардың салықтық төлемдерінің
төленуін бақылаудың аталған ерекшеліктерінің іс-жүзінде кездесетін
мэселелері төменде толығырақ қарастырылады.
Бақылау салық органының барлық бағытына қатысты, соған байланысты
салықтық бақылаудың мақсаттары мен тактикалық межелері алуан түрлі. Салық
органдарының алдында тұрған мақсаттарға қол жеткізу қажеттілігі, олардың
қызметкерлерінің бакылау шаралары мен құқықтарының аясын кеңейтілуін
шарттайды.
Мысалы, қоғамымызда орын алған бүгінгі тандағы құбылыстардың бірі,
занды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге жалданушы шет елдерден заңсыз келуші
жұмысшы күшіне төленген еңбекакыларына салық көбіне төленбейді. Тіпті
олардың басым көпшілігі салықтық тіркеуге тұрмайды. Бұл сәтте еліміздің
жалдаушы заңды және жеке тұлғаларына қатысты олардың арзан жұмыс көзін
жалдау кезінде салықтық міпдеттемелерге қатысты шаралар ұйымдастырылуы
керек. Сонымен бірге шет елдерден ағылып келуші жұмыссыздарға кұқық қорғау
органдары мен біріге отырып жасалатын шараларды заңдық негіздеп, оларға
төленіп жатқан қыруар қаржылардан мемлекетке тиісті салык сомаларын
өндіріп, бюджетті толықтыра түсу керек. Бұл орайда жедел және ағымдық
сипаттағы бақылауларды практикаға қолданысқа енгізілуін ұйымдастыру керек.
Қорыта келгенде біздің пікірімізше Салық Кодексіне бірінші кезекте
салыктык тексеру кезенділіктері бойынша 534 баптың 1 тармағына өзгеріс
енгізілуі керек: занды тұлғаларды кешендік тексеру 3 жылдан 5 жылға дейінгі
аралықта бір рет, ал тақырыптық тексеру жылына бір реттен жиі болмауы тиіс.
Жеке тұлғаларды кешенді тексеру 5 жылдан 10 жылга дейінгі аралыктан кем
болмауы керек те, тақырыптық тексеру тіпті қажеті жоқ. Әрине, 534 баптың 2
тармағында көрсетілген жағдайлардан баска кездерде. Және де бір
мекемелердің тұрақты түрде тексеріліп, ал екінші бір мекемелердің елсусіз,
бақылаусыз қалмауын қадағалап отыратын шаралар болуы керек. Өйткені ірі
көлемді кәсіпорындарды тек салык органы емес, барлық бақылаушы органдар
тарапынан тексеру үстіне тексерулер жасалып отырылады да, орта және шағын
кәсіпорындарда ашылған сәтінен бастап ондаған жылдар бойы тексерілмеген
жағдайлары кездесіп отырады.
Сонымен бірге Салық кодексіне әрбір салықтық құқықбұзушылықты салыктық
бақылау кезінде анықталган жағдайда қолданылатын шаралар мен айыппұлдар,
өсімпұлдарды есептеу жағын қатандау етіп өзгерістер енгізу керек, сол
аркылы салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерді өз уакытында және толық
көлемде орыңдап отыру өсімпұлдар мен айыппұлдар төлеуден гөрі анағүрлым
пайдалырақ екендігін тез түсінетіндей дөрежеге жеткізу керек.
Біздің ойымызша Салық Кодексіне және басқа да салық заңнамалары мен
нормативтік актілеріне әрбір өзгерісті енгізуге негізгі ұсынытар, ең
төменгі сатыдағы салық комитеттсрінен алынуы тиіс, өйткені төменгі сатыдағы
салық комитеттері тікелей салық төлеушімен жұмыс істей отырып, қандай
мәселелердің жиі туындайтындығымен тікелей ұшырасады.
2.2. Бюджетке түсетін түсімдерді салықтық бақылаудың жүргізідің
тәртібі және оның тиімділігі
Салықтық заңнамалардың сақталуын бақылаудың негізгі алдына койған
мақсаты мемлекет кірісіне салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдерің
түсімін арттыру. Ол біздің көзқарасымызша салықтық бақылау субъектілері
жағынан салық төлеушілер мен салық салу объектілерінің есебі бойынша
шаралар кешенін, заңға сәйкес төлемдердің дер кезінде, әрі толық түсуін
қамтамасыз ету, әрі есептелуін ұйымдастыруды жүзеге асыру, салық
төлеушілерге заңнамаларды қолдану тәртібін және олардын міндетті түрде
орындалуының мақсаттылығын түсіндіру.
Салық кодексінің 33-бабына сәйкес 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап
салық берешегін өтеу төмендегі тәртіппен жүргізілсді:
есептелген өсімпұлдар;
есептелген айыппұлдар;
бересі сомасы.
Салық кодексінің 10-бабындағы 1-тармағының 18)-тармақшасына сәикес
салық берешегі — бұл бересі сомасы, өсімпұлдар мен айыппұлдардың төленбеген
сомалары. Бұл ретте ҚР қолданыстағы салық заңнамасында Салық кодексінің 33-
бабына сәйкес белгіленген салық берешегін өтеу тәртібін бұзған екінші
деңгейдегі банктер орындаған салық төлеушілердің төлем тапсырмалары бойынша
өз тарапынан түзетулер жасауға немесе жүзеге асыруға салық органдарына
құқық берілмеген. Мұндай жағдайларда салық органы салық заңнамасының
бұзылуын жою туралы салық төлеушілерге хабарлама жіберуте міндетті және
онда мыналар:
салық берешегін өтеу тәртібіне түзету енгізуге салық органына өтініш
беру жолымен салық берешегін өтеу тәртібін, онын бұзуын жоюдың қажеттілігі
туралы; салық органына өтініш түсірудің нақты мерзімі
көрсетіледі.
Салық кодексінің 32-бабындағы 2-тармағында көзделгендей, салық
органдары ҚР салық заңнамасының бұзылуын жою туралы хабралама жіберген
жағдайда, салық міндеттемесі салық тәлеушіге хабарлама тапсырылған күнінен
кейінгі он жұмыс күні ішінде орындалуға тиіс.
Кесте 4. 2004 жылғы бюджет кірісінің негізгі позициялары.
Табыстардың атаулары Жоспар Факт Ауытку Орындалу,%
Табыстардың барлығы 935012 974647 39634 104,2
Жоспар орындалмаган негізгі позициялар
Алкогольды өнімдерге 6399,6 6007,0 -392,6 93,9
салынатын акциз
Қоршаған орта 10965,9 10582,1 -383,8 96,5
ластануына төленетін
төлем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz