Процессор

Процессор. Микропроцессор үлгілері. Ішкі жад бөлімдері.

Процессор - компютерді басқару құрылғысы. Ол жадорналасқан жүйелік программалар арқылы компютер жұмысын автоматты түрде басқарады. Компьютердің жылдамдығы (жұмыс өнімділігі) процессордың бір секөнтте орындай алатын қарапайым операция санымен өлшенеді. Компьютерлік жүйелерде компьютер жұмысының жылдамдығы үшін, оған балама етіп , электрондық схемалардын жұмыс ритмін ұйымдастырытын электр импульстерінің тактілік жиілігі алынған ( такт - тізбекті берілетін екі сигнал арасындағы уақыт) . Импульс көзі - түрлі сигналдар арасында үзілістерді ұйымдастырушы микросхемадан тұратын импульс генераторы (generator - өндіруші) . Қазіргі кездегі кәсіби дербес компьютерлерде пайдаланылатын микропроцессорлар, типіне қарай, 4-50 М Гц шамасындағы, тіпті 100 М Гц - тен асатын тактілік жиілікпен жұмыс істей алады ( 1 М Гц = 1 000 000 такт/с) .

Жалпы алғашқы буын компьютерлерінің жұмыс өнімділігі аз болатын. Буын өскен сайын компьютерлерің жұмыс өнімділіг де қарқынды өсті. Мысалы, бірінші буын ЭЕМ-дерінде секөнтіне бірнеше мың операция, үшінші буын машиналарында жүз мыңдаған операция орындалады. Соңғы Пентиум дербес компьютерлерінің жұмыс өнімділігі секөнтіне миллиондаған операциялардан тұрады. Келешекте дайындалатын кәсіби компьютерлерде өнімділік арта беретіні сөзсіз.

Тағы бір ескертетін жайт: жұмыс өнімділігін арттыру үшін бір компьютерге бірнеше микропроцессорлар орнатылып қойылады. Әмбебаб дербес компьютерлерде, мысалы, 80486 DX әмбебаб дербес компьютерінде негізгі процессордан басқа жылжымалы үтірлі (нүктелі) нақты сандармен (мысалы, 475. 2, 1025. 6 сандарының 0. 4752Е+3, 0. 10256Е+4 үлгілерінде жазылу түрлерімен (2, 1- тақырыпты қараңыз) математикалық амалдарды орындауға арналған қосымша математикалық процессорда бар. Одан бөліп көрсету үшін біріншісін орталық процессор деп аталады.

Дербес компьютердің типі онда орналастырылған микропроцессордың үлгісімен анықталады. Мысалы, алғашқы шығарылған 8086, 8088 нөмерлері IBM PC компьютерлерінде Intel фирмасы дайындаған 16 разраядты микропроцессорлар пайдаланылды. Олардың адрестік шинамен интерфейсі 20 разрядты және осыған сәйкес ОЕСҚ-ның көлемі 1Мбайт болатын.

ОЕСҚ (оперативті есте сақтау құрылғысы) . Оның басқада түрде аталуы: RAM - арифметикалық-логикалық операцияларды орындау алдында және орындау процесінде деректер мен программалар уақытша сақталатын ішкі жадтың негезгі бөлігі, оны жедел жад (ЖЖ) деп те атайды. ОЕСҚ-ның көлемі адрестік шинаның разрядтығына байланысты. Атап айтқанда, ол 2 санының адрестік шинаның разрядынан тұратын дәрежес іарқылы аныкталады. Сондықтан Intel-8088 (і8088) компьютрінде ОЕСҚ-ның көлемі 2 байтқа тең. Ал, қәзіргі кездің 32-64 разрядты Пентиум типті дербес компьютерлерінің жал көлемі 4 Гбайттан кем емес. (1-4 Мбайттан артық ОЕСҚ-пы пайдалану үшін арнайы программалар мен қосымша платалар пайдаланылады. )

Процессор үлгісінің нұсқалары көп. Мысалы, 80386 процессордың SX-25, DX-33, ал 80436 процессорының DX-40, DX-50, DX2-66 , т. б. аталуы нұсқалары бар. Мұнда 80486 DX-50 процессоры-80486 үлгілі процессордың 50 МГц тактілік жиілікпен жұмыс істейтін DX аталуы нұсқасы, т. с. с. (2-кесте) . Әдетте SX жалғауы бар процессордың DX жалғауы бар процессордың жұмыс істеу мүмкіндігі жоғары. Мысалы, 80386 SX процессорлы компьютерде 16 разрядты, 80386 DX процессорлы компьютерде 32 разрядты берілгендер шинасы бар ( бұл шинаның разрядтағы өскен сайын берілгендер процессорға тезірек енгізіліп-шығарылады ) .

Соңғы жылдары 64 разрядты берілгендер шинасымен жұмыс істейтін Pentium сияқты мол мүмкіндікті микропроцессорлар да көптеп жарыққа шықты. Олардың тактілік жылдамдығы - 200 - 1500 МГц шамасында (1. 1- кесте) .

80286 және одан жоғарғы процессорлы кәсіби компьютерлердің ішкі жалы үш бөлімнен тұрады (1. 4- сурет) .

1. негізгі жад(640 Кбайт) ;
2. жоғарғы жад;
3. қосымша жад.

1. 4-сурет. Ішкі жад бөлімдер.

Жоғарғы жадтың құрамында компьютерді жасап шығарған зауытта DOS-тың бір бөлігі (BIOS) жазылып қойылған бөлімі бар. Оны тұрақты түрде есте сақтау құрылғысы (ТЕСҚ) деп аталады. ТЕСҚ- ның көлемі үлкен емес: 32-64 Кб. Пайдаланушының ТЕСҚ-ға берілгендерді не өз программасын енгізу мүмкін емес. Ондағы бейнежад - манитор адаптері (бейнеадаптер) пайдаланатын жад.

8088 үлгілі IBM XT компьютерінде жоғарғы және қосымша жадтардың сыйымдылығы 384 Кбайттан, ал негізгі және қосымша жад бөлімдері оперативті есте сақтау құрылғысын құрайды. Қосымша жад және негізгі жад - бірдей микропроцессорлардан тұратын бөлек тақшалар. Сондықтан бұл компьютерде ОЕСҚ-ның көлемі 1 Мбайтқа тең. Компьютер элекр желісіне қосылған кезде ОЕСҚ - ға DOS -тың BIOS-тан басқа бөлімдері және түрлері жүйелік программалар да енгізіледі. 80386 SX-тен бастап шыға бастаған кәсіби компьютерлердің жоғарғы жады (ТЕСҚ-дан басқа бөлімдері) машинаның сыртқы құрылғыларының драйверлеріне ОЕСҚ - ның бір бөлігі ретінде де пайдаланылатын болады. Оған қосымша, 80268 АТ және одан жоғарғы типті кәсіби компьютерлерінің үлкен көлемді информациямен жұмыс істеу үшін жадты динамикалық және виртуальды тәсілдер бойынша пайдалану режимдері бар.

Динамикалық тәсіл - жоғарғы жадтың бір бөлігінде 64 Кбайттық не одан да үлкен программа бөліктері кезегімен бір-бірлеп бірден орындап, орындау аяқталған соң осы үшін бөлінген орынды автоматты түрде тазалап қою.

Вертуальды тәсілімен құралған жад (вертуальды жад) -арнайы программалар бойынша ішкі жадтың ТЕСҚ-дан басқа бөліктерінен және қатты жадтан құрылатын уақытша жылдам жад. Үлкен информациямен динамикалық тәсіл бойынша жұмыс істеу кезінде компьютер жадтық кеңістігін нақты мөлшерлі беттерге не сегменттерге бөліп, адрестеп қояды да, кезекті мәндерді осы орындарға енгізіп, оларды бірден оқып шығарады. Мұндай тәсілмен компьютердің уақытша құрған жады виртуальды жад делінеді. Компьютер электр желісінен ажыратылған кезде ол жойылып кетеді (лат. birtualis - мүмкін болатын) .

Соңғы кәсіби компьютерлерде ОЕСҚ-ны кеңейту үшін жүйелік блоққа қосымша жад орнатылған басқа тақшаларды да енгізіп қою мүмкіндігі бар.

Жалпы, процессор торт бөлімнен тұрады: арифметикалық-логикалық құрылғы (АЛУ), басқару құрылғысы (БҚ), жалпы міндет атқаратын регистрлер және өте жылдам жұмыс істейтін, аумағы үлкен емес кэш-жад ( сасhе - жасырын қойма) . АЛУ берілгендермен арифметикалық-логикалық амалдарды орындайды; БҚ - ға жалпы басқару программалары енгізіледі; регистрлерде негізгі жадтан түсетін аралық мәндер сақталады.

Кэш- жад қойма сияқты, оған аралық деректер мен командалар келіп түседі. Көп мәліметтерді кэш-жадтан алу әрекеті процессордың мәліметтерді алуына жеңілдік келтіріп, оның жылдамдығын арттыруға жәрдемдеседі. Яғни кэш-жад компьютерлің жалпы жұмысы өнімділігін арттыруға арналған. Кэш-жад екі деңгейлі. Біріншісі процессор ішінде, екіншісі процессордың сырт тақшада орналастырылады, көлемі 256-512 Кбайт шамасында.

1. 7. Пернетақта

Пернетақта - компьютерге берілгендер мен командаларды енгізу құрылғысы. IBM PC AT-ге үйлесімді қәзіргі кездің компьютерлерінде 101-102-ге дейін перне болуы мүмкін. IBM PC компьютерінің 101 пернелі пернетақтасы көрсетілген (пернетақтада тек латын алфавитінің әріптері жазылған) .

Пернелер фунционалдық, алфавитті-цифрлық және басқару пернелері болып үш түрге бөлінеді. Мұндағы F1-F2 пернелерінің әрқайсысы түрлі режимдерде әр тірлі командаларды орындайтын функционалдық пернелер .

Әріптер, цифрлар, түрлі басқа символдар жазулы пернелер алфавитті-цифрлық. Олар кәдімгі жазу машинкасының пернелері сияқты. Әріптерді теру пернелердің төменгі жағында (төменгі регистрлерде) латын алфавитінің әріптері, жоғарғы жағында(жоғарғы регмстрлерде) орыс алфавитінің әріптері орналасқан (не керсінше орналасуы да мүмкін) .

MS DOS жүйесінде бас әріптерді пернетақтадан теру үшін алдын ала Caps Lock пернесін басып қою керек ( Caps Lock - бас әріпке өту) .

Осы режимнен кіші әріптерді теру режиміне қайта өту үшін Caps Lock пернесін екінші рет басып қойса болғаны.

MS DOS қосылған компьтерде орыс/қазақ алфавиттерінің әріптерін теру алдында осы әріптерді теруге арналған арнайы программаны компьютердің ішкі жадына енгізіп алу қажет. Мысалы, осыған арнап kazega. сom атауы бойынша Д. К. Иманғазиев, Ф. Ж. Иманғалиевтар дайындаған программаны пайдалануға болады. Оны жадқа енгізген соң пернетақтадан қазақ/орыс әріптерін теру режиміне өту үшін SHIFT+SHIFT пернелерін басса болғаны (+ таңбасы бірінші пернені басып тұрып, екінші пернені басу керектігін білдіретін белгі ретінде пайдаланылады) . Бұл режимде орыс алфавитіне енбеген қазақ әріптерін (ә, і, ң, . . . ) теру үшін kazega. сom файылын іске қосқан кезде экранда көрінетін нұсқауды пайдалану керек; ал цифрларды теру үшін оң жақта орналасқан кіші пернетақтаны пайдалану қажет.

Ескерту. Қазақ/орыс алфавиттерінің әріптерін теру режимінен алғашқы латын әріптерін теру режиміне қайта өту үшін SHIFT+SHIFT пернелерін қайта басу керек.

Басқару панелдері автоматты түрде арнайы командаларды орындауға арналған.

Enter (←) :1) бір жолда пернетақтадан терілген деректер соңынан белгілеп не жадқа енгізіп, курсорды келесі жолдың басына өткізу. 2) пернетақтадан терілгенкоманданы орындау. Әдетте бұл пернені Енгізу пернесі (Енг) деп айтады ( еnter-енгізу ) .

Shift ( ↑ ) - регистрді ауыстыру, жоғарғы регистрге өту (Shift-жылжыту, регистрді ауыстыру) . Пернелердің жоғарғы жағында жазулы символдарды теру үшін осы пернені басып тұру керек. (Shift- жеке басылған кезде ешқандай команда орындалмайды. ) ;

Backspsce (BS, не ←) - курсордың сол дағындағы символды өшіріп, курсорды сол орынға кері қайтару( Backspsce- кері аралыққа) ;

Delete ( Del ) - курсор тұрған орындағы символды өшіру ( Delete- жою, алып тастау) .

Delete не Backspsce пернелері бір рет импульсті түрде басылған кезде өшірілетін символдың оң жағында орналасқан символдар бір орындық позицияға солға (оңға ) жылжиды.

Ескерту. BS не Del пернелері арқылы өлшенетін символдар жадқа бұдан бұрын енгізіліп қойылса, кейбір режимдерде (мысалы, Бейсикте) жоғарғы әрекеттерден соң Енг (енгізу) пернесін басып қою керек.

Insert ( I ns) - жолды ығыстырып кірістіру ( insert - кірістіру ) . Мысалы, "жұмыс" сөзін пернетақтадан теру кезінде "м" әріпі терілмей қалып кетсе, "ы" әрпінің алдында курсорды апарып, INS пернесін басу керек. Осыдан соң "м" әрпін пернетақтасынан теріп алса болғаны. (Компьютер INS режимінде іске қосылуы да мүмкін. Бұл кезде INS пернесін басудың қажеті жоқ. ) ;

TAB - курсорды тұрған орыннан 8 орындық позицияға оңға жылжыту. ( кейбір режимдерде TAB пернесі басқа мақсат үшін пайдаланылады., ) ;

Еsc - берілген команданы өзгертіп, алғашқы режимге өту, т. б. (escape - құтылу, шығу) ;

PrtSer - экрандағы көріністі принтерге басып шығару ( printscreen -экрандағы көріністі басу) ;

Pause (Break) - іске қосылған компьютер жұмысын уақытша тоқтату ( pause -үзіліс) . (Компьютер жұмысын одан әрі жалғастыру үшін кез келген пернені басса болғаны. ) ;

→, ↑, ↓, ← - курсорды басқару пернелері (оңға, жоғары, төмен, солға жылжыту. Мысалы, → пернесі басылса, курсор тұрған орнынан осы бағытта (оңға) бір позициялық орынға жылжиды. т. с. с. ) ;

PgUp, PgDn- экран бетін кері, алға аудару ( Page Up -жоғарғы бетке , Page Down -келесі бетке) ;

Home - курсорды жол басына (кей режимдерде экранның сол жақ жоғарғы бұрышына) бірден жылжыту;

End - курсорды жол соңына бірден жылжыту ( end - соңы) ;

Бос орын (Space) - курсорды басқаруға арналған перне. Әдетте ол мәтін ішінде бос аралықтар қалдыру үшін пайдаланылады;

Ctrn Alt - жеке басылған кезде ешқандай команданы орындамайтын пернелер, ал кейбір басқа пернелермен қосылып басылса, оны компьютер өзіне берілген команда ретінде қабылдайды ( control -бақылау, anternative -қосалқы) . Мысалы, Ctrl + C не Ctrl + Pause - ағымдық программаның не команданың орындалуын тоқтату, Ctrl + Alt + Del - компьютерге өзіндік бақылаусыз операциялық жүйені қайта қосу командасы. (Іске қосулы компьютерді өщіріп, электр желісіне тездетіп қайта қосу қажет болса, біраз кідіріп соңғы команданы берген жөн. )

Пернетақтаның оң жағында қосымша кіші пернетақта бар. Num Lock пернесін басып қойған кезде ондағы пернелер арифметикалық калькулятордың пернелері сияқты жұмыс істейді, онсыз олар басқару пернелерінің рөлін атқарады ( number loc k - цифрды бекіту) . Num Lock пернесінің қосылғанын оның жоғарғы жағында орналасқан көрсеткіштің (индикатордың) жарықтандыруынан байқауға болады.

Еслерту:

• пернетақтамен жұмыс істеу кезінде оның пернелерін қатты басу оларды тез істен шығуына әсерін тигізеді;
• кейбір дербес жағдайлардан басқа кезде пернені көп уақыт басып тұруда дұрыс емес;
• пернелерді қатар басу кезінде алдымен біріншісін, сонан соң екіншісін басу керек;
• кейбір пернелер түрлі режимде әр түрлі әрекеттерді орындау үшін пайдаланылуы мүмкін.

1. 8. Бейнемонитор. Принтер.

Бейнемонитор екі құрылғыдан тұрады: монитор және бейнеадаптер.

Соңғысы- бейне құраушы символдарды, график және түрлі түстерді түзететін сигналдарды монитор экранына жіберетін интегралдық микросхема; монитор - кәдімгі телевизор экраны сияқты электрондық құрылғы.

Әдетте информация не команда пернетақтадан теріледі де, терілу кезінде ол монитор экранында көрінеді, Сондықтан пернетақта мен монитор - стандартты ендіру/шығару құрылғылары .

Бейнеадаптер - монитор экранына шығарылатын бейнелердің кодтарын сақтайтын өз жады (бейнежады) бар құрылғы. Бейнеадаптердің бейнелерді тудыру мүмкіндігіне қарай монитор жұмысының режимі мәтіндік және графикалық болып екіге бөлінеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс