Пияз

1 Пайдалылығы
2 Батун.пияз
3 Порей.пияз
4 Шнитт.пияз

Шыққан жері — Орталық Азия жәнеАуғанстан. Пияз өсіріп алынатын бадана тегіс, ұзын немесе домалақ пішінде болады, қысқа сабақтан және оған тығыз, біріне-бірі қысыла орналасқан етті қабыршақтан тұрады. Қабыршақтың жоғары бөлігі жұқа, жалған сабақ құрайды. Сыртқы қабыршақтары бірте-бірте өледі де, жамылғыға айналады. Олар сары, қоңыр, қызғылт-көгілдір, ал кейде ақ түсті болады. Пияздың жапырақтары етті қабыршақтың жалғасы сияқты. Олар түтікті, үшкірленген, ұз. 20 — 50 см, 18 — 20oС-та жақсы өседі. Гүл шоғыры — шар тәрізді шатырша, гүлдері қос жынысты. Тұқымы — қарашық, ұсақ (1000 данасының салм. 3,5 — 4,0 г), қара, пирамида пішіндес, 2 — 4oС-та өне бастайды. Тығыз және ұзақ бөртетін қабықты болғандықтан тұқымы өте баяу өнеді. Құнарлы, қарашірігі мол, қышқыл емес, қоректік заттарға бай, арамшөптерден тазартылған топырақта жақсы өседі. Қазылып алынған бадананың аязға төзімділігі кемиді, толық піскендері 3оС суыққа шыдай алады. Үсікке пияздың ащы сорттары төзімдірек келеді.
Бадананың құрамында (сортына қарай) 2,4 — 14% қант, 2 — 13,9 мг% С витамині, 18% құрғақ зат, 2%-дың шамасында белок, эфир майы; жапырағында — 25 — 47,7 мг% С витамині және 1,3 — 5,9% А провитамині бар.
Құрамындағы эфир майының мөлшеріне, дәмінің ащылығына қарай Пияздың сорттарын 3 топқа — ащы, жартылай ащы және тәтті деп бөледі. Ащы сорттарында құрғақ заттың, қанттың және эфир майының мөлшері көбірек болады. Пиязды ауыспалы егісте көкөніс және егіс танабынан кейін отырғызып, жапырақтары сарғайған кезде жинайды. Шабындықта және жайылымдарда Пияз отырғызбаған абзал, өйткені Пияз мал сүтінің дәмін өзгертіп, жағымсыз дәм береді. Пияз ежелден бағалы дәрілік өсімдік деп саналған. Ол ас қорытуды жақсартады, асқазан шырынының бөлінуін күшейтеді. Пиязға эфир майы ерекше иіс береді. Одан басқа пияз бен сарымсақта фитонцид бар, ол ауру қоздыратын бактериялардың өсуін тежейтін ұшпа зат.

1. “Қазақ Энциклопедиясы”, VII-том
2. Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Пияз (Allіum cepa) — жуа туысының ең көп тараған түрі. Шыққан жері —
Орталық Азия жәнеАуғанстан. Пияз өсіріп алынатын бадана тегіс, ұзын немесе
домалақ пішінде болады, қысқа сабақтан және оған тығыз, біріне-бірі қысыла
орналасқан етті қабыршақтан тұрады. Қабыршақтың жоғары бөлігі жұқа, жалған
сабақ құрайды. Сыртқы қабыршақтары бірте-бірте өледі де, жамылғыға
айналады. Олар сары, қоңыр, қызғылт-көгілдір, ал кейде ақ түсті болады.
Пияздың жапырақтары етті қабыршақтың жалғасы сияқты. Олар түтікті,
үшкірленген, ұз. 20 — 50 см, 18 — 20oС-та жақсы өседі. Гүл шоғыры — шар
тәрізді шатырша, гүлдері қос жынысты. Тұқымы — қарашық, ұсақ (1000
данасының салм. 3,5 — 4,0 г), қара, пирамида пішіндес, 2 — 4oС-та өне
бастайды. Тығыз және ұзақ бөртетін қабықты болғандықтан тұқымы өте баяу
өнеді. Құнарлы, қарашірігі мол, қышқыл емес, қоректік заттарға бай,
арамшөптерден тазартылған топырақта жақсы өседі. Қазылып алынған бадананың
аязға төзімділігі кемиді, толық піскендері 3оС суыққа шыдай алады. Үсікке
пияздың ащы сорттары төзімдірек келеді.
Бадананың құрамында (сортына қарай) 2,4 — 14% қант, 2 — 13,9 мг% С
витамині, 18% құрғақ зат, 2%-дың шамасында белок, эфир майы; жапырағында —
25 — 47,7 мг% С витамині және 1,3 — 5,9% А провитамині бар.

Құрамындағы эфир майының мөлшеріне, дәмінің ащылығына қарай Пияздың
сорттарын 3 топқа — ащы, жартылай ащы және тәтті деп бөледі. Ащы
сорттарында құрғақ заттың, қанттың және эфир майының мөлшері көбірек
болады. Пиязды ауыспалы егісте көкөніс және егіс танабынан кейін отырғызып,
жапырақтары сарғайған кезде жинайды. Шабындықта және жайылымдарда Пияз
отырғызбаған абзал, өйткені Пияз мал сүтінің дәмін өзгертіп, жағымсыз дәм
береді. Пияз ежелден бағалы дәрілік өсімдік деп саналған. Ол ас қорытуды
жақсартады, асқазан шырынының бөлінуін күшейтеді. Пиязға эфир майы ерекше
иіс береді. Одан басқа пияз бен сарымсақта фитонцид бар, ол ауру қоздыратын
бактериялардың өсуін тежейтін ұшпа зат.

Пайдалылығы

Біріншіден, ас қорытуға жақсы әсерін тигізеді. Пияздың иісі өте жағымсыз
екенін бәріміз жақсы білгілі. Алайда бұл көкөністің бойындағы ең құндысы да
осы. Пияздың бойындағы эфир майы ауру қоздыратын – құрт, бактерияларды
жояды. Сондықтан оны салатқа, бірінші және екінші тағамға, жалпы сәйкес
келеді деген барлық тағам түрлеріне қосып, үнемі пайдаланған жөн.

Атересклероз, ми тамырлары ауруларына пияз сөлі мен балды араластырып
(1:1), бір ас қасықтан күніне үш рет ауқаттанардан сағат жарым уақыт бұрын
немесе содан екі-үш сағат кейін қабылдайды. Пияз сөлі мен кесінділері әр
түрлі жараларға, соның ішінде ұзақ уақыттан бері бітіп болмаған жарақатқа,
күйген жерге жақса, тиімді әсері тез байқалады.

Сүйелдер мен іріңді жараларға пияздың жылытылған ұсақ кесінділерін кір
сабынмен араластырып (2:1) жағып, үстінен бинтпен орап тастайды. Бинтті күн
сайын ауыстыру қажет.

Пияздың сөлі салқын тигеннен болатын ауруларға (тұмау, мұрынның бітелуі
т.б) өте жақсы көмектеседі. Ол үшін сөл мен балды 1:1 араластырып, ас
қасықпен күніне үш-төрт рет ішу керек. Егер тамақ ауырса, осы қоспаны бір
шай қасықпен күніне үш-төрт рет ішеді. Тұмау болғанда пияздың сөлін
мұрынның айналасына жағады немесе туралған пиязды екі-үш минут иіскеу
керек. Бұл тәсілді ауру жаңа басталғанда қолданған өте тиімді. Туралған
пиязды шағын ыдысқа салып, бала ұйықтаған кезде (тұмау болғанда) бас жағына
қойса, мұрнының ашылып, жақсы ұйықтауына көмектеседі.

Қатты жөтелден арылмасаңыз, пияздың көмегіне жүгініңіз. Ол үшін әйнек
бөтелкені туралған пиязбен толтырып, бөтелкенің сыртын қамырмен қаптап,
духовкаға салыңыз. Сырты пісті-ау деген кезде духовканы өшіріп, суығанын
күтіңіз. Содан кейін қамырынан аршып, бөтелкедегіні үлкендер екі ас
қасықтан күніне 3-4 рет қабылдайды, ал балаларға бір ас қасықтан берсе де
болады. Мұндай ем созылмалы гастриті барларға да зиянын тигізбейді.

Шамамен 50 грамм мейізге 200 мл қайнаған су құйып, жарты сағат қоя тұрады.
Сосын оған бірнеше пияздың сығып алынған сөлін (үш ас қасық көлемінде)
араластырады. Бұл тұнбаны жөтел кезінде күніне бір рет жатар алдында бір
жұтым шамасында қабылдап алған жөн. Сонда жөтелден тез құтыласыз.

Қан қысымы жоғары адамдарға (гипертоник) күніне бір-екі пияз жеп тұрған өте
пайдалы. Бір ескертер жай, асқазаны ауыратындарға пияздың таза өзінің сөлін
пайдалануға болмайды. Бірнеше пиязды ұсақтап турап, оны басыңызға қалың
етіп салып, он минут шамасында ұстаңыз. Сосын басыңызды шайып алсаңыз, шаш
құрамы жақсарып, шаштың түсуі тоқтайды.

Пияздың басты (қатпарлы) пияз, батун-пияз, корей-пияз, шнитт-пияз, шалот-
пияз т.б. түрлері бар. Ең кең тарағаны — басты пияз, оның түйнегі мен
жапырақты сабағы болады. Түйнекте белок, клетка қабығы және минералды
тұздар болады. Басты пияздың сорттары ащы, жартылай ащы және тәтті болып
бөлінеді. Пияздағы ащы дәм оның құрамында болатын эфир майынан. Пияздағы С
витаминінің көлемі 10 мг %. Ауру жұқтырмайтын (бактерицидтік) және
қырқұлаққа қарсы қасиеттері бар. Жартылай ащы және ащы пияздарды көбінесе
орталық белдеуде және солтүстікте өсіреді. Басты пияздың ең жақсы ащы
сорттарының қатарына: Бессоновский, Ростовский, кубастый, Ростовский
репчатый, Арзамасский, Стригуновский, Мстерский, Тимирязевский пияздары,
жартылай ащы сорттарына — Цитауский, Қаратал, Луганский пияздары жатады.
Пияздың тәтті және жартылай ащы сорт- тарын (Испанский, Каба және басқа
пиязда көбінесе еліміздің оңтүстігінде өсіреді, өйткені орталық белдеуле,
сондай-ақ солтүстікте олар пісіп үлгірмейді. Тәтті пияздар жартылай ащы
және ащы пияздарға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.