Аптека жұмысының мәліметтер базасын құру

Мазмұны:

Есептің қойылымы . . . 3

1. Кіріспе . . . 4

2. Теориялық бөлім . . . 5

2. 1. Мәліметтер қорын басқару жүйесіне негізгі сипаттама . . . 5

2. 2. Database Desktop көмегімен кесте құру . . . 7

2. 3. ВDE Administrator программасы . . . 18

2. 4. Delphi ортасында мәліметтер базасымен жұмыс жасайтын жобалар құруға арналған негізгі компонентерге сипаттама . . . 20

2. 5 Берілгендер жиынымен жұмыс істеудің негізгі әдіс-тәсілдері . . . 22

2. 5. 1. Мәліметтер жиынын сорттау . . . 22

2. 5. 2. Жазбаларға фильтрация жасау . . . 23

3. Қорытынды . . . 24

4. Қолданылған әдебиеттер . . . 25

5. Қосымша . . . 26

6. Программа листингі . . . 33

2.

Есептің қойылымы

Аптека жұмысының мәліметтер базасын құру келесі рет бойынша орындалады:

1. Таңдалған тақырыпқа байланысты мәліметтер жинау

2. Аптекадағы дәрі-дәрмекке байланысты жалпы кесте құру.

3. Database Desktop программасында негізгі кестелерді байланыстыру.

4. BDE Administrator программасында кестелерге каталог құру.

5. Delphi ортасында берілген кестеге байланысты жобалар құру.

• Жазбаларға сорттау жұмыстарын жасау.
• Жазбаларды іздестіру жұмыстарын жасау.
• Жазбаларды өшіру жұмыстарын жасау.
• Программадан шығу жұмыстарын жасау.

Кіріспе

Мәліметтер қоры кейбір қолданбалы ақпараттық жүйеде қолданылатын деректерді қамтиды. Мәліметтер қорының негізгі модульдері келесі түрде болады:

• Иерархиялық модульгедеректер бұтақ тәріздес құрылым түрінде беріледі. Деректердің осындай ұйымы иерархиялық реттелген ақпараттармен жұмыс жасағанда ыңғайлы.
• Желілік модульгедеректер ерікті граф түрінде беріледі. Желілік модульдің кемшілігі болып, құрылымының қаттылығы және оны ұйымдастырудың қиындығы болып табылады.
• Объектілі - бағытталған модульгемәліметтер қорының жазбасы объект түрінде беріледі. Объектілі - бағытталған модуль желілік және реляциялық модульдер ерекшеліктерін қамтып, күрделі базалар құруда пайдаланылады.
• Реляциялық модульгедеректер кесте түрінде беріледі. Деректердің мұндай түрінде ақпараттармен жұиыс жасау ыңғайлы.

Қазіргі заманға сай ақпараттық жүйеге мыналар жатады:

• Есептеуіш жүйе
• Бір немесе бірнеше мәліметтер қоры
• Мәліметтер қорын басқару жүйесі
• Қолданбалы программалар жиынтығы

Мәліметтер қоры - арнайы орталықтандырылған программалық басқарудағы және анықталған бір қолдану саласына қатысты және белгілі бір құрылымға келтірілген мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорының ерекшелігі ол базада мәліметтердің өздерінің сипаттамаларымен бірге орналасуында. бұл өте тиімді. Себебі, алғашқыда мәліметтердің сипаттамалары қолданбалы программаларда ғана белгіленеді. Сондықтан бір өзгеріс енігізу үшін құрылған программаларда өзгерістер енгізу қажеттілігі туындайды. Тағы бір айта кететін ерекшелік мәліметтер базасынан ақпараттарды іріктеуде жай бір файлға ақпаратты іздеу оның нақты мәнін және файлдағы физикалық форматты анықтайтын терминдерді талдау арқылы ғана жүзеге асырылады. Мәліметтер базасы деректердің электрондық сақтаушысы, оларға қатынас бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады. Әдетте, мәліметтер базасы деректерді сақтау үшін жасалады. Мәліметтер базасы ақпараттарды сақтауды және мәліметтерге ыңғайлы тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер базасы өзінен белгілі бір ережелерге сай құрылған деректер жиынтығын құрайды. Деректер базасындағы ақпарат қайшылықсыз біртұтас болуы керек.

4.

Теориялық бөлім

Мәліметтер қорын басқару жүйесі - деректер базасын құруға, толтыруға, жаңартуға, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады. Жалпы мәліметтер қорын басқару жүйесі ол көптеген қосымшаларға арналған, жалпыланған мәліметтер қорын құру оны әр кезде жұмыс жағдайында ұстау және пайдаланушылардың оларға берілген өкілеттіліктер шеңберінен аспайтын, ену мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін арнайы тұрғызылған жүйе. Delphi жүйесі мәліметтер қорын басқару жүйесі болып табылмайды. Бірақ ол толықтай мәліметтер қорын басқару жүйесінің мүмкіндіктеріне ие.

Delphi құралы локалдық және тораптық мәліметтер қорын құрып және оның ішінде жұмыс істеуге, сондай-ақ кез келген мәліметтер қорымен жұмыс істей алатын қосымша құруға мүмкіндік береді.

Локалдық мәліметтер қорын басқару жүйесінің барлық бөліктері қолданушы компьютерінің мәліметтер қорында орналасады, егер бір мәліметтер қорына бірнеше қолданушылар бір мезгілде қатынас жасаса әрбір қолданушының компьтерінде локалдық мәліметтер қорын басқару жүйесінің көшірмесі болуы керек.

Тораптық мәліметтер қорын басқару жүйесінің негізгі атрибуттары файл-серверлік, клиент-серверлік мәліметтер қорын басқару жүйелері болып табылады.

Аптекадағы дәрі-дәрмекке байланысты жалпы мәліметтер келесі кесте құрылымы түрінде берілген:

6.

3. 2. Database Desktop көмегімен кесте құру.

Database Desktop программасы - кестені құруға және редактірлеуге арналған, сонымен қатар SQL - сұрауымен және жасырын атпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бұл программаны Delphi ортасындағы Tools / Database Desktop командасы арқылы шақыруға болады, яғни жіберілген файл dbd32. exe арқылы немесе негізгі менюдегі Программы/Borland Delphi 7/ Database Desktop командасы арқылы шақыруға болады.

Database Desktop программасында аптека жұмысын келесідей қадамдар арқылы орындаймыз.

Database Desktop программасын жүктейік. Содан кейін File / New командасын таңдау арқылы 1- суретте берілгендей қосымша менюді көре аламыз:

1- сурет

Онда берілген командалар келесі түрде сипатталады

QBE Query - визуальды сұраныстарды құру және оларды файлға жазу.

SQL File - SQL-де сұраныстар жасау және оларды файлға жазу.

Table - жаңа кесте құру.

Бұл командалар ішінен Table командасын таңдап аламыз. Төмендегі суретте көрсетілгендей сұхбат терезесі ашылады. Сырғымалы тізімнен мәліметтер қорын басқару жүйесін таңдап алуға болады. Бірақ қалыпты жағдайда Paradox 7 - ні таңдап алып, ОК түймесін басамыз.

2- сурет 3- сурет

7.

4- суретте көрсетілгендей кестенің құрылымын құрушы терезе ашылады.

4- сурет.

Мәліметтер қорын құрайтын кестелер негізінен дискілердегі каталогтарда орналасады. Кестелерді көшіруге, орнын ауыстыруға болады, бірақ құжаттарға қарағанда мәліметтер қорының кестелері көп қолданбалы қатынау режимін қолдайды, яғни бірнеше қолданбалымен бір мезгілде жұмыс жасауға болады, бір кесте үшін бірнеше файлдар жасалады. Осылардың ішіндегі негізгісі болып, кестенің атымен аталатын мәліметтер файлы болып табылады. Мәліметтер қорының әр кестесі бағаннан және жолдан тұрады. Өріс - мүмкін болатын типтердің мәліметтерін қамтиды. Кестенің негізін, оның өрісінің сипаты құрайды. Әр кестенің кем дегенде бір өрісі болуы қажет. Кестенің құрылымдық түсінігі өте кең және оның құрамына Өріс сипаты, кілті, индекстері, кестелер арасындағы байланысты сақтау және т. б. кіреді. Кестені құрғанда аты және құрылымы беріледі.

6- суретте көрсетілгендей әр өріске ең алдымен ат (Field Name)

береміз. Ол өріс идентификаторы деп аталады және 25 символдан тұруы мүмкін және бос орыннан басталмауы қажет (ішінде бос орын бола береді) . Менің жұмысымда ол идентификаторлар екінші жолда көрсетілген.

Содан кейін өрістің типін (Type) анықтау керек. Өріс типін тышқанның оң жақ түймешелігін немесе бос орын түймешесін басу арқылы контекстік менюден таңдап алуға болады. Paradox 7- де мынандай мүмкін типтер бар:

8.

Alpha - 1-255 аралығында берілетін жолдық өріс. (белгіленуі -A ) ;

Number - (аралығындағы) нақты сандар. (белгіленуі -N) ;

Money - оң және теріс сандар, Number-ден берілу формасы мен ақша бірлігі символымен ерекшеленеді. (белгіленуі - $) ;

Short - (-32767 мен 32767) аралығындағы қысқа бүтін сандар. (белгіленуі - S) ;

Long Integer - (-2147483648 мен 2147483647) аралығындағы ұзын бүтін сандар. (белгіленуі - I) ;

BCD - BCD форматтағы сандар. Жоғарғы нақтылықты қажет ететін есептеулер үшін пайдаланылады. (белгіленуі - #) ;

Data - датаны көрсететін мән. ( белгіленуі-D) ;

Time - уақытты көрсететін мән. ( белгіленуі -Т) ;

Timestamp - ( 0-32) аралығындағы датаны және уақытты сақтайтын мән. ( белгіленуі- @) ;

Memo - (1-240) аралығындағы ұзындығы шектелмеген мәтіндерге арналған өріс (белгіленуі-М) ;

Formatted Memo - (0-240) аралығындағы форматталған мәтіндер сақталатын өріс (белгіленуі-F) ;

Graphic - bmp форматтағы файлдағы суреттер (белгіленуі-G) ;

OLE - осы типті мәліметтер - суреттер, дыбыстар, құжаттар. Database Desktop бұл форматтарды қолдамайды. Бұл өрістер мәнін Paradox 7-мен Delphi жобаларында ғана көруге болады (белгіленуі-О) ;

Logical - логикалық өрістер. Қалыпты жағдайда - true және false деген екі мән қабылдайды (белгіленуі-L) ;

Autoincrement - 1 мөлшерге өсіп отыратын ұзын бүтін сан. Тек оқуға арналған. Өшірілген кезде қалған өрістердің мәні өзгермейді (белгіленуі- +) ;

9.

5 - сурет.

Менің тапсырмамда бұл типтер келесі түрде көрсетілген:

Кейбір типтерге, мысалы, Alpha типіне қосымша өлшемін беру қажет (Size) . Ол символдардың саны. Ал кілттік өріс мына (*) символы арқылы беріледі.

10.

6- сурет.

6- суретте берілгендей файлдың атын, типін, өлшемін, кілттік өрісін бергеннен кейін, Save as командасын орындаймыз. Онда көптеген сақталатын орын берілген. Бұл кестеге локалдық диск (С:) -дан орын дайындадым, яғни папкаға мынадай (Anara) атау бердім, ал оның ішінде 6- суреттегі кестеге (apt1) деген атау береміз.

Жоғарғыда берілген кестені құрып, сақтап болғаннан кейін, негізгі кестені құрамыз. Бұл кестеге өрістің атауын, типін, өлшемін, кілттік өрісін тағайындаймыз. Ол 7- суретте көрсетілген.

Енді бағанағы локалдық диск (С:) -да дайындаған орындағы (Anara) папкадан осы кестеге (apt2) деген атау береміз. Бұл папка

8- суретте берілген.

11.

7- сурет.

8- сурет.

12.

9- сурет.

Берілген кестенің қасиеттерін беру үшін локалдық диск (С:) -да cақталған (Anara) папкадағы (apt1) файлын қайтадан ашамыз. Database Desktop ортасындағы Table/Restructure командасын орындаймыз.

10- сурет.

6- суреттің терезесінің оң жағында кестенің қасиеті берілген, яғни ол жоғарғы жағындағы сырғымалы тізім (Table properties) болып табылады . Кестенің қасиеттері мыналар:

13.

1. Validity Checks- мәндердің дұрыстығын тексеру үшін қолданылады. Бұл қасиеттің мынадй батырмалары бар:

• Required Field -бұл индекатор арқылы әр жазбада міндетті түрде болу керек өрістер белгіленеді
• Minimum value -ең кіші мән. Бұл қасиетті сандық өрістерге беру қажет.
• Maximum value -ең үлкен мән. Бұл қасиетті сандық өрістерге беру қажет.
• Default value -қалыпты жағдайдағы мән. Бұл қасиетті сандық, логикалық және кейбір символдық өрістерге беру қажет.
• Picture -мұнда мәліметтерді енгізу шаблоны беріледі. Мысалы, телефон номері берілген өріске беруге болады.
• Assist -Picture шаблонын беру үшін сұхбат терезесін шақырады.

2. Table Lookup - көру терзесі. Бұл қасиет кестедегі бір өрісті келесі бір кестедегі екінші өріспен байланыстыру үшін қажет. Table Lookup таңдағаннан кейін терезеде Define - анықтау батырмасы пайда болады. Осы батырманы шерткенде 10- суретте берілген кесте шығады. Drive or Alias сырғымалы тізіміне Browse батырмасын басу арқылы қосымша кесте (apt2) орналасқан папканы іздеп табамыз. Fields бөлімінен қосымша кестені (apt1) таңдап алып , стрелка орналасқан батырманы басу арқылы Field name өрісіне енгіземіз. Lookup table бөлігінен қосымша кестені (apt2) таңдап алып Lookup field өрісіне стрелка арқылы енгіземіз. Осыдан кейін ОК батырмасын басамыз.

11- сурет.

2. Secondary Indexes -екінші индекс. Secondary Indexesқасиетін жасау үшінDefine- анықтау батырмасын басу қажет. 11- суретте берілгендей терезе ашылады. Сол жақ терезедеFieldsмүмкін өрістер тізімі берілген. Indexed fields -қажет деген өрістер тізімін реттеп орналастыруға арналған. Сол жақ терезеден оң жақ терезеге өрісті өткізу үшін оларды белгілеп алып стрелкасы бар батырманы басу қажет. Change orderстрелкасы бар батырмасымен оң жақтағы терезедегі өрістердің орналасу ретін өзгертуге болады. Index optionsрадиокнопкалар панелінің мынадай батырмалары бар:Unique -бірдей атпен берілмеуді қамтамасыз етеді. Descending -кесте кему ретімен реттеледі(қалыпты жағдайда өсу ретімен орналасады) . Case Sensitive -символдардың енгізілу регистірі есепке алынатын батырма. Maintained -бұл опция белгіленулі тұрған кезде кесте өзгерген сайын индекс жаңарып отырады.

Secondary Indexes қасиет арқылы мен өз тапсырмамдағы аптека товарын номері бойынша реттедім. Бұл қасиетті орындап болған соң ОК батырмасын басамыз. Сонда Save Index As терезесі ашылады. Оған ат беріп (Dina) сақтадым.

12- сурет.

15.

3. Referential Integrity - сілтеме деңгейіндегі бүтінділік. Сілтеме деңгейіндегі бүтінділік бөлек кестелердегі мәліметтердің өзара тұрақты байланысын қамтамавыз етеді. Егер екі кесте арасында осындай байланыс орнатылса, олардың бірі - негізгі (аналық), екіншісі - (көмекші), қосымша кестеде негізгі кестедегі кілттік өрістен ғана мәндерді ала алатын өріс көрсетіледі. Осындай байланысты орнату үшін ең алдымен екі кесте де орналасқан жұмысшы каталогты баптау керек. Ол File/ Working Directory командасы арқылы орындалады. Define - анықтау батырмасын басу арқылы (13- сурет. ) ашамыз. Fields панелінен керек деген өрісті таңдап аламыз. Менің тапсырмамда ол (apt1) өрісі. Стрелка орналасқан батырманы басу арқылы ол өріс Child fields қосымша кестелер тізіміне енгіземіз. Оң жақтағы Table панелінен Parents key негізгі кесте тізіміне қосамыз. Осыдан кейін ОК батырмасын басамыз. Нәтижесінде Save Referential Integrity As терезесі ашылады. Оған ат беріп (Aker) сақтадым.

13-сурет. 14-сурет.

16.

15- сурет.

4. Рassword Security - кіру парольдері. Бұл қасиет арқылы кестеге пароль беруге және әр өріске немесе жалпы кестеге белгілі бір операцияларды жүргізуге болатынын анықтауға болады. Define - анықтау батырмасын басу арқылы Password Security терезесін ашуға болады. Ол жерде негізгі парольді - Master Passwords деп беруге болады және оны нақтылауға Verify masterpassword болады. Осыдан кейін Auxiliary Passwords қосымша парольдар кнопкасын басу арқылы екінші терезені ашу керек. Current Password терезесінде парольді беру қажет. Table Rights кестеге кіру мүмкіндігін, жалпы деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

17.

3. 3. BDE Administrator программасы

BDE Administrator программасы - мәліметтер қорын бабына келтіруге мүмкіндік береді және операциялық жүйелерді, оның ішінде псевдоним параметірлерін (атын, типін, жолын), драйверлерін (типін, тілін) және жүйелік құрылымын (датаның, уақыттың форматын) анықтайды. BDE Administrator программасын шақыру үшін bdeadmin. exe файлын жіберуге болады немесе Программы / Borland Delphi 7 / BDE Administrator командаларын орындау қажет. Программа терезесі екі беттен тұрады. Олар: Databases - мәліметтер қоры және Configuration - конфигурация. Сол жақ панельде мәліметтер қорының псевдонимінің бұтақшаларын көреміз. Мәліметтер қорының псевдонимін құру үшін Object / New командаларын орындаймыз.

14- сурет.

Локалдық кесте үшін Standard типін таңдаймыз және ОК батырмасын басамыз (14-сурет) . Псевдоним параметірінің құрылымының терезесі пайда болады. Databases бетінде псевдоним аттары берілген тізімді көреміз. Одан Standard түрінде берілген псевдонимді таңдап алуға болады, оны керекті жағдайда өзгертуге болады. Менің тапсырмамда ол 1988 деген атпен берілген. Definition бетінде псевдоним параметірініңм тізімі шығады. Олар мыналар:

• Оның типі (Standard)
• Драйвердің типі (кесте параметрі =Paradox)

18.

• BCD форматы үшін санның аударылуының тура мәнінің

қажеттілігі. Екі мән қабылдайды: false, true.

• Path -мәліметтер қорынан каталогқа жол. Псевдоним параметірін өзгертуге болады (мысалы: атын, жолын) . Pathпараметірінің мәнін қолымен енгізуге немесеSelect Directory(каталог таңдау ) терезесінің көмегімен таңдауға болады. Бұл маңынан екі рет шерту арқылы мәнінің жолының соңындағы көп нүктенібасу арқылы шақырамыз. Көп нүктеPathпараметрі мен жолды таңдау барысында пайда болады. Локалдық диск (С:) -да дайындаған орындағы(Anara) папкасын таңдап аламыз. Содан кейін ОК батырмасын басқаннан кейін жол автоматты түрдеPathмәні ретінде енгізіледі. Applyбатырмасы арқылы сақтаймыз.

19.

3. 4. Delphi ортасында мәліметтер базасымен жұмыс жасайтын жобалар құруға арналған негізгі компонентерге сипаттама

Мәліметтер базасымен жұмыс жасайтын, берілген кестеге байланысты жобалар құру- осы Delphi ортасында жүзеге асырылады. Жоба құру үшін мынадай компоненттерді қолданамыз:

• Main Menu -бұл компонент программаның бас менюі болып табылады және күрделі иерархиялық меню құрып жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Main MenuStandardбетінде орналасқан. Негізгі менюлерді формамен байланыстыру үшін Main Menu компонентін таңдап алып, формаға орналастырамыз. Формада кішкене пиктограмма пайда болады. Ең алдымен ол таза болып тұрады, себебі онда ешқандай элемент жазылмаған. Менюдің элементін анықтау үшін редактор менюін шақыруымыз қажет. Бұл редакторды ашу үшін берілген пиктограмманы тышқанның сол жақ батырмасы арқылы екі рет шертеміз. Ашылған терезеге керекті мәліметтерді енгіземіз.
• TDBGrid -ешқандай кодсыз жазбаларды редактірлеуге, өшіруге және басқа жазба қосу үшін қолданылады. Бұл орналасқан. TDBGridкомпонентінің негізгі қасиетіData Source. ерекшелеп, оныңData SourceқасиетінеData Source1мәнін беру қажет.
• TDBNavigator -мәліметтер топтамасымен байланысқан көрсетілімдерді басқаруға мүмкіндік береді. Бұл орналасқан. DBNavigatorкомпоненті үшін деData SourceқасиетінеData Source1мәнін беру қажет. Бұл компонент келесі батырмалардан тұрады:

First - бірінші жазбаға өту.

Prior - алдыңғы жазбаға өту.

Next - кейінгі жазбаға өту.

Last - ең соңғы жазбаға өту.

20.

Insert - көрсетілген бағыт бойынша жазба қою.

Delete - көрсетілген бағыт бойынша жазбаны өшіру.

Edit - берілген жазбаны редактірлеу.

Post - мәліметтер қорының кестесінің жаңа өзгерісін сақтау.

Cancel - жаңа енгізілген өзгерісті болдырмау.

Refresh - мәліметтер қорындағы жаңа деректертерді сақтай отырып, кестені жаңарту.

• Table -мәліметтер қорының кестесіне арналған берілгендер жиынтығы. Бұл компонентBDEбетінде орналасқан. Table компоненті кей уақытта мәліметтер қорының бір ғана кестесімен байланысуы мүмкін. Бұл компонентті тек мәліметтер қорының локалдық дискісне (dBase, Paradox) ғана пайдаланады. Кесте арасындағы байланыс және Table компонентін мәліметтер қоры кестесімен байланыстыру үшін - оның қасиеттерін пайдаланамыз. Соның біріDatabaseName. Бұл қасиеттің маңын шертсең сырғымалы тізім беріледі, осы тізімнен BDE Administrator программасында берген жалған атты береміз. Бұдан аламыз. Бұл қасиет кестенің атын анықтайды(Database Desktop ортасында жасаған кестелердің тізімі беріледі) . TableName қасиетін бергенде файлдың аты көрсетіледі. Барлық қасиеттер берілген береміз.
• Data Source -мәліметтер қорының негізгі көзі. Кестелер арасындағы байланысты, сонымен қатар басқада физикалық мәліметтер жиынымен және формадағы элементтерді басқаруды қамтамасыз етеді. Бұл компонентData Accessбетінде орналасқан. Оның мынадай қасиетін өзгертеміз, береміз.

3. 5. Берілгендер жиынымен жұмыс істеудің негізгі әдіс-тәсілдері

... жалғасы

MS Access деректер қорында кесте құру

Кестенің сыртқы түрі

Adobe Dreamweaver бағдарламасында "Дәріхана" сайтын құру

Дәріхананың ақпараттық жүйесін жобалау. Дәрілік заттарды есепке алу ішкі жүйесі

Сайттың негізгі беттері

SC Food ЖШС-нің ірі қара мал бұзаутазын алдын алу және онымен күресу шаралары

Деректер базасын жобалау және моделін құру

Киім дүкендерінің түрлері

ГАЖ негізінде ақпараттық анықтамалық жүйе құру

Орталық Азия аймағында Еуропалық Одақ елдерінің ынтымақтастық тәжірибесін тиімді қолдану мүмкіндігі

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс