Педагогика пәні бойынша әдістемелік құрал
КІРІСПЕ
ПЕДАГОГИКАНЫҢ ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
1.Педагогика пәні туралы түсінік.
2.Педагогика ғылымының жүйесі және оның басқа ғылымдармен байланысы.
3.Педагогика ғылымының негізгі категориялары.
4.Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері.
ПЕДАГОГИКАНЫҢ ӘДІСНАМАСЫ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ӘДІСТЕРІ
1. Педагогиканың әдіснамалық негіздері, тәрбиенің мақсаты мен тұлғаны дамытудың қозғаушы күштері (факторлары) жайлы ілім.
2. Педагогикалық зерттеу әдістеріне сипаттама
3. Оқушылардың қызығуы мен қажеттігін анықтауға бағытталған анкета дайындап, оны педагогикалық практика кезінде оқушылар ұжымында пайдалану.
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС . ЖүЙЕ ЖӘНЕ ТұТАС ҚұБЫЛЫС
1. Педагогикалык процестің мәні.
2. Педагогикалык процестің қүрылымдық компоненттері.
3. Педагогикалық процестің қозғаушы күштері.
4. Педагогикалық процестің зандылықтары.
5. Педагогикалық процестің кезеңдері.
ТұЛҒА . ТӘРБИЕНІҢ ОБЪЕКТІ ЖӘНЕ СУЪЕКТІ
1. Жеке тұлға туралы түсінік.
2. Жеке тұлғаның дамуы.
3. Жеке тұлғаның дамуына, қалыптасуына әсер етуші факторлар.
4. Жеке тұлға туралы теориялар.
5. Баланы жас кезеңдерге бөлу.
ДАМУДЫҢ ЖАС ЖӘНЕ ЖЕКЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1. Баланың жас кезеңдеріне байланысты дамуының педагогикалық шарттары. Адам дамуының жас кезеңдері жайлы
2. Нәрестелік жас кезеңінде бала дамуына әсер етуші факторлар
3. «Бала мінезі бесіктен басталады», . деген халық тұжырымы жайында.
4. Бастауыш мектеп жасындағы оқушының қол жетерлік іс.әрекет түрлері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БІЛІМ БЕРУ ЖүЙЕСІ
1. Білім беру мазмұны туралы түсінік.
2. Білім беру мазмүнын қалыптастыруга ықпал ететін факторлар.
3. Білім беру мазмүнын қалыптастыру принциптері.
4. Білім берудің қүрамдас бөліктері.
5. Білім беруді ұйымдастыру жүйесі.
6. Білім беру мазмүнын анықтайтын қүжаттар.
7. Білім берудің даму бағыттары.
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ МӘНІ
1. Оқушының қоғамдық мәнін қалыптастыру барысында тәрбие
2. Тәрбиенің негізгі құралдары
3. Сыртқы тәрбиелік ықпалдардың тәртіп пен іс.әрекет себептеріне айналуы
4. Тәрбие принциптеріне сипаттама
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ
Тәрбиенің идеялылығы мен мақсаттылығы.
1 .Тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, қоғамдық құрылыстың практикасымен байланысы
2. Тәрбиелеушінің қоғамдық мәніне қойылатын талап.тар мен
көрсетілетін құрметтің бірлігі.
ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНІҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ
1. Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік ерекшеліктері.
2. Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері.
3. Тәрбие процесінің диалектикалық мәні.
4. Жеке тұлғаны қалыптастырып дамытуда өзін.өзі тәрбиелеу мен қайта тәрбиелеудің маңызы.
5. Қазіргі кезеңдегі мектептегі тәрбие жұмысының мазмұны.
ҚАЗІРГІ ПЕДАГОГИКАДАҒЫ ТӘРБИЕ ӘДІСТЕРІ, ҚұРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ФОРМАЛАРЫ..
1. Тәрбие қағидалары адамды дамыту, қалыптастыруды жеделдету
2. Оқу тәрбие процесін ізгілендіру, жеке адамның жан.жақты даму заңдылықтары
ДүНИЕГЕ К¤ЗҚАРАС .ҚАЛЫПТАСУШЫ ТұЛҒАНЫҢ НЕГІЗІ
1. Ақыл.ой тәрбиесінің мәні, мақсаты мен міндеттері.
2. Ақыл.ой тәрбиесінің қүралдары.
3. Оқушылардың ақыл.ой тәрбиесі мен дамуы.
4. Дүниетаным және ғылыми дүниетанымның мәні.
5. Оқушылардың ғылыми дүнистанымын қалыптастыру жолдары.
ұЖЫМ .ТӘРБИЕ ҚұРАЛЫ
1. Тәрбие формалары.
2. Мектеп тәрбиесінің жетекші идеясы.
3. Оқушылар ұжымы.
4. А.С. Макаренконың ұжым туралы ілімі.
5. Ұжым және тұлга.
6. Ұжымға педагогикалық басшылық.
ДИДАКТИКА . ОҚЫТУ ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУ
ТЕОРИЯСЫ РЕТІНДЕ
1. Дидактиканың даму тарихы.
2. Дидактиканың негізгі ұғымдары.
3. Оқыту процесінің мәні, ерекшеліктері меп кызметі..
4. Оқыту процесінің әдіснамалық негізі.
5. Окушылардың оқыту процесіндегі оқу.танымдық іс .әрекетінің психологиялық негіздері.
ОҚЫТУ ЗАҢДАРЫ,ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ПРИНЦИПТЕРІ.
1. Окыту заңдары, құрылымдық компонеттері.
2. Оқыту процесінің әдіснамалық негізі
3. Оқу.танымдық іс.әрекеттің психологиялық.педагогикалық негіздері
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУДІҢ МАЗМұНЫ
1. Оқыту мен тәрбиелеу барысының бірлігі
2. Оқыту мен тәрбиелеу барысындағы ерекшеліктері
3. Оқу.тәрбиенің біртұтас барысында оқыту және тәрбиелеу бірлігін қамтамасыз етудің негізгі жолдары
ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНІҢ САПАСЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҚЫЛАУ
1. Оқытуды диагностикалау туралы үғым.
2. Оқу іс.әрекетін бакылау туралы түсінік.
3. Окушылардың үлгерімін диагностикалау мен бақылаудың ең маңызды принциптері.
4. Бақылау түрлері мен мазмұны.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ПЕДАГОГИКАНЫҢ ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
1.Педагогика пәні туралы түсінік.
2.Педагогика ғылымының жүйесі және оның басқа ғылымдармен байланысы.
3.Педагогика ғылымының негізгі категориялары.
4.Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері.
ПЕДАГОГИКАНЫҢ ӘДІСНАМАСЫ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ӘДІСТЕРІ
1. Педагогиканың әдіснамалық негіздері, тәрбиенің мақсаты мен тұлғаны дамытудың қозғаушы күштері (факторлары) жайлы ілім.
2. Педагогикалық зерттеу әдістеріне сипаттама
3. Оқушылардың қызығуы мен қажеттігін анықтауға бағытталған анкета дайындап, оны педагогикалық практика кезінде оқушылар ұжымында пайдалану.
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС . ЖүЙЕ ЖӘНЕ ТұТАС ҚұБЫЛЫС
1. Педагогикалык процестің мәні.
2. Педагогикалык процестің қүрылымдық компоненттері.
3. Педагогикалық процестің қозғаушы күштері.
4. Педагогикалық процестің зандылықтары.
5. Педагогикалық процестің кезеңдері.
ТұЛҒА . ТӘРБИЕНІҢ ОБЪЕКТІ ЖӘНЕ СУЪЕКТІ
1. Жеке тұлға туралы түсінік.
2. Жеке тұлғаның дамуы.
3. Жеке тұлғаның дамуына, қалыптасуына әсер етуші факторлар.
4. Жеке тұлға туралы теориялар.
5. Баланы жас кезеңдерге бөлу.
ДАМУДЫҢ ЖАС ЖӘНЕ ЖЕКЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1. Баланың жас кезеңдеріне байланысты дамуының педагогикалық шарттары. Адам дамуының жас кезеңдері жайлы
2. Нәрестелік жас кезеңінде бала дамуына әсер етуші факторлар
3. «Бала мінезі бесіктен басталады», . деген халық тұжырымы жайында.
4. Бастауыш мектеп жасындағы оқушының қол жетерлік іс.әрекет түрлері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БІЛІМ БЕРУ ЖүЙЕСІ
1. Білім беру мазмұны туралы түсінік.
2. Білім беру мазмүнын қалыптастыруга ықпал ететін факторлар.
3. Білім беру мазмүнын қалыптастыру принциптері.
4. Білім берудің қүрамдас бөліктері.
5. Білім беруді ұйымдастыру жүйесі.
6. Білім беру мазмүнын анықтайтын қүжаттар.
7. Білім берудің даму бағыттары.
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ МӘНІ
1. Оқушының қоғамдық мәнін қалыптастыру барысында тәрбие
2. Тәрбиенің негізгі құралдары
3. Сыртқы тәрбиелік ықпалдардың тәртіп пен іс.әрекет себептеріне айналуы
4. Тәрбие принциптеріне сипаттама
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ
Тәрбиенің идеялылығы мен мақсаттылығы.
1 .Тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, қоғамдық құрылыстың практикасымен байланысы
2. Тәрбиелеушінің қоғамдық мәніне қойылатын талап.тар мен
көрсетілетін құрметтің бірлігі.
ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНІҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ
1. Тәрбие процесі, оның мәні мен өзіндік ерекшеліктері.
2. Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері.
3. Тәрбие процесінің диалектикалық мәні.
4. Жеке тұлғаны қалыптастырып дамытуда өзін.өзі тәрбиелеу мен қайта тәрбиелеудің маңызы.
5. Қазіргі кезеңдегі мектептегі тәрбие жұмысының мазмұны.
ҚАЗІРГІ ПЕДАГОГИКАДАҒЫ ТӘРБИЕ ӘДІСТЕРІ, ҚұРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ФОРМАЛАРЫ..
1. Тәрбие қағидалары адамды дамыту, қалыптастыруды жеделдету
2. Оқу тәрбие процесін ізгілендіру, жеке адамның жан.жақты даму заңдылықтары
ДүНИЕГЕ К¤ЗҚАРАС .ҚАЛЫПТАСУШЫ ТұЛҒАНЫҢ НЕГІЗІ
1. Ақыл.ой тәрбиесінің мәні, мақсаты мен міндеттері.
2. Ақыл.ой тәрбиесінің қүралдары.
3. Оқушылардың ақыл.ой тәрбиесі мен дамуы.
4. Дүниетаным және ғылыми дүниетанымның мәні.
5. Оқушылардың ғылыми дүнистанымын қалыптастыру жолдары.
ұЖЫМ .ТӘРБИЕ ҚұРАЛЫ
1. Тәрбие формалары.
2. Мектеп тәрбиесінің жетекші идеясы.
3. Оқушылар ұжымы.
4. А.С. Макаренконың ұжым туралы ілімі.
5. Ұжым және тұлга.
6. Ұжымға педагогикалық басшылық.
ДИДАКТИКА . ОҚЫТУ ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУ
ТЕОРИЯСЫ РЕТІНДЕ
1. Дидактиканың даму тарихы.
2. Дидактиканың негізгі ұғымдары.
3. Оқыту процесінің мәні, ерекшеліктері меп кызметі..
4. Оқыту процесінің әдіснамалық негізі.
5. Окушылардың оқыту процесіндегі оқу.танымдық іс .әрекетінің психологиялық негіздері.
ОҚЫТУ ЗАҢДАРЫ,ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ПРИНЦИПТЕРІ.
1. Окыту заңдары, құрылымдық компонеттері.
2. Оқыту процесінің әдіснамалық негізі
3. Оқу.танымдық іс.әрекеттің психологиялық.педагогикалық негіздері
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУДІҢ МАЗМұНЫ
1. Оқыту мен тәрбиелеу барысының бірлігі
2. Оқыту мен тәрбиелеу барысындағы ерекшеліктері
3. Оқу.тәрбиенің біртұтас барысында оқыту және тәрбиелеу бірлігін қамтамасыз етудің негізгі жолдары
ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНІҢ САПАСЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҚЫЛАУ
1. Оқытуды диагностикалау туралы үғым.
2. Оқу іс.әрекетін бакылау туралы түсінік.
3. Окушылардың үлгерімін диагностикалау мен бақылаудың ең маңызды принциптері.
4. Бақылау түрлері мен мазмұны.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың тұтас жүйесі құрылды. Осы жүйеге сәйкес ғылымдардың, оның ішінде педагогика ғылымының табиғаты өзгеріп күрделене түсуде. Болашақ мамандардың кәсіби даярлығын арттыруға байланысты барлық мәселелердің өзектілігі мен маңыздылығы дәл қазіргі кезеңдегі жағдайына талдау жасай отырып, оның алдында тұрған мәселелерге назар аударудың қажеттілігін дәлелдеп отыр. Отандық дәстүрлерді әлемдік тәжірибе және тұрақты даму қағидалары негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жаңартқан 12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу, оқытуды жинақтаудың президенттік жүйесіне негізделген педагог кадрларды даярлаудың біртұтас моделін жасау мақсаты қойылуына сай болашақ мамандарға осы жаңа құрылымға сәйкес сатылы білім беру педагогикасына көшу міндеті туындайды. Осындай қоғамдық аса маңызды міндеттерді шешуде, маман дайындауда педагогика курсының алатын орны ерекше.
Сыртқы бөлім студенттеріне ықшамдалып дайындалған лекция жинағында болашақ бастауыш мектеп мамандарына педагогика ғылымдарының теориялық негіздері мен білімді меңгеруге және бастауыш мектептегі тәрбие мен оқыту процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалык білім, білік және дағды қалыптастыру.
Педагогика пәні бойынша әдістемелік құрал негізінен 5 бөлімнен кұралған. Бұл бөлімдер оқу стандартына сәйкес жасалған. Атап айтсақ, «Педагогиканың жалпы негіздері», «Тәрбиенің теориялық және әдістемелік негіздері», «Дидактика», «Оқыту және білім беру мазмұнындағы жаңа технологиялар», «Мектеп басқарудың ғылыми-теориялық және әдістемелік негіздері» сияқты бөлімдерін қарастыратын тақырыптарға арналған дәрісбаяндардың жоспары мен мәтіндері беріліп отыр. Тақырыптардың мазмұны ықшамдалған түрде қамтылған және студенттердің білімін тексеру мақсатында пысықтау мен бақылауға арналған сұрақтар берілген.
Сонымен, бұл ұсынылып отырған оқу-әдістемелік құрал 050102 "Бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесі" мамандықтарында оқитын сыртқы бөлім студенттері үшін дайындалған лекциялар жинағы болып саналады.
Сыртқы бөлім студенттеріне ықшамдалып дайындалған лекция жинағында болашақ бастауыш мектеп мамандарына педагогика ғылымдарының теориялық негіздері мен білімді меңгеруге және бастауыш мектептегі тәрбие мен оқыту процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалык білім, білік және дағды қалыптастыру.
Педагогика пәні бойынша әдістемелік құрал негізінен 5 бөлімнен кұралған. Бұл бөлімдер оқу стандартына сәйкес жасалған. Атап айтсақ, «Педагогиканың жалпы негіздері», «Тәрбиенің теориялық және әдістемелік негіздері», «Дидактика», «Оқыту және білім беру мазмұнындағы жаңа технологиялар», «Мектеп басқарудың ғылыми-теориялық және әдістемелік негіздері» сияқты бөлімдерін қарастыратын тақырыптарға арналған дәрісбаяндардың жоспары мен мәтіндері беріліп отыр. Тақырыптардың мазмұны ықшамдалған түрде қамтылған және студенттердің білімін тексеру мақсатында пысықтау мен бақылауға арналған сұрақтар берілген.
Сонымен, бұл ұсынылып отырған оқу-әдістемелік құрал 050102 "Бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесі" мамандықтарында оқитын сыртқы бөлім студенттері үшін дайындалған лекциялар жинағы болып саналады.
1. Бабанский Ю.К. Проблемы повышении әффективности педагогических исследованй. М., 1982
2. Журавлев Я.И. Педагогика в системе наук очеловке. М, 1990
3. Скаткин М.Н. Методология и методика педагогических исследований. М.. 1986
4. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. А., 1998
5. Василькова Ю.В., Василькова Т.А. Социальная подготовка: курс лекций. М., 1999
6. Зверева В.И. Диагностика и әкспертиза педагогической деятельности аттестуемых учителей. М., 1998
7. Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и таблицах. 2000
8. Садыков Т.С., Абылкасымова А.Е., Дидактические основы обучения в высшей школе. А., 2000
9. Қалыбекова Ә.А., Ысқаков Ж.Ы., Әлсатов Т.М. Мүгалімдердіц педагогикалық сөздігі мен анықтамалары. А., Қазақ университеті, 2002 - 287 б.
10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагоика. А., 1998 ж. 3786.
11. Қазақ тілі терминдерінің сапалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология. ред.басқ. М.А.Құл-Мұхаммед. А., 2002
12. Әбілқасымова А.Е. Қазіргі замангы сабақ. А., 2004 -2186.
13. Қ.Қожахметова. Мектептің ұлттық тәрбие жүйесі: теория және практика. /оқу құралы/. А., 1998 ж. 130 б.
14. Әбенбаев С. Сынып жетекшісі: оқу әдістемелік құрал. А., 2004 ж. - 204
15. Әбенбаев С. Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. А.,2004 ж.
16. Бегалиев Т. Педагогика. Қыскаша лекциялар курсы. Оку құралы. Тараз, 2002 ж. -256 б.
17. Каменская Е.Н. Педагогика: курс лекций. Ростов н/Д, 2003 г. - 160с.
18. Әбиев Ж., Бабаев С.Б., Құдиярова А.М., Педагогика. Оқу құралы. А., Дарын 2004ж. - 448 б.
19. Педагогика. Дәріс курсы. А., «Нұрлы әлем». 2003. -3686.
20. Амонашвили Ш. А. Личностно-гуманная основа педагогического процесса. М. 1990г.
21. Жұмабаев М. Педагогика. А.1992 ж.
22. Қожахметова К.Ж. Мектеп директорыныц тәрбие ісі жөніндегі орынбасары. Алматы, Әлем, 2000.
23. Бейсенбаева А.А. Педагогикалық лекциялар циклі. Ред.басыл. А., 1990
24. Сабыров Т. Оқушылардын оқу белсенділігін арттыру жолдары. А. 1978
25. Сейтәлиев К.Б. Тәрбие теориясы. А. 1986ж.
26. Педагогика тарихы. Оқулық. А. 1984ж.
27. Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы заңы" 1999ж.
28. Қазақстан Республикасының Гуманитарлык білім беру тұжырымдамасы 1994 ж.
29. Қ.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. А.1984ж.
30. З.Әбілова. Оқушыларга әстетикалық тәрбие беру. 1972ж.
31. И.Е.Синица. Педагогтық әдеп және ұстаздык шеберлік. А. 1987ж.
32. Г.Ақманбетов.Т.Дәуітов, А.Жақыпов. Педагог әтикасы. А. 1969ж.
33. Педагогика лекциялар циклі. Ред. баскарган Б.Айтмамбетова. А., 1990
34. Подласый И. Педагогика. В 2-х книгах. М., 2001.
35. Тілеуова С Педагогика 2006
36. Р.Қоянбаев,Қ.Ыбыраимжанов Жалпы бастауыш білім беру педагогикасы. 2005
2. Журавлев Я.И. Педагогика в системе наук очеловке. М, 1990
3. Скаткин М.Н. Методология и методика педагогических исследований. М.. 1986
4. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. А., 1998
5. Василькова Ю.В., Василькова Т.А. Социальная подготовка: курс лекций. М., 1999
6. Зверева В.И. Диагностика и әкспертиза педагогической деятельности аттестуемых учителей. М., 1998
7. Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и таблицах. 2000
8. Садыков Т.С., Абылкасымова А.Е., Дидактические основы обучения в высшей школе. А., 2000
9. Қалыбекова Ә.А., Ысқаков Ж.Ы., Әлсатов Т.М. Мүгалімдердіц педагогикалық сөздігі мен анықтамалары. А., Қазақ университеті, 2002 - 287 б.
10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагоика. А., 1998 ж. 3786.
11. Қазақ тілі терминдерінің сапалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология. ред.басқ. М.А.Құл-Мұхаммед. А., 2002
12. Әбілқасымова А.Е. Қазіргі замангы сабақ. А., 2004 -2186.
13. Қ.Қожахметова. Мектептің ұлттық тәрбие жүйесі: теория және практика. /оқу құралы/. А., 1998 ж. 130 б.
14. Әбенбаев С. Сынып жетекшісі: оқу әдістемелік құрал. А., 2004 ж. - 204
15. Әбенбаев С. Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. А.,2004 ж.
16. Бегалиев Т. Педагогика. Қыскаша лекциялар курсы. Оку құралы. Тараз, 2002 ж. -256 б.
17. Каменская Е.Н. Педагогика: курс лекций. Ростов н/Д, 2003 г. - 160с.
18. Әбиев Ж., Бабаев С.Б., Құдиярова А.М., Педагогика. Оқу құралы. А., Дарын 2004ж. - 448 б.
19. Педагогика. Дәріс курсы. А., «Нұрлы әлем». 2003. -3686.
20. Амонашвили Ш. А. Личностно-гуманная основа педагогического процесса. М. 1990г.
21. Жұмабаев М. Педагогика. А.1992 ж.
22. Қожахметова К.Ж. Мектеп директорыныц тәрбие ісі жөніндегі орынбасары. Алматы, Әлем, 2000.
23. Бейсенбаева А.А. Педагогикалық лекциялар циклі. Ред.басыл. А., 1990
24. Сабыров Т. Оқушылардын оқу белсенділігін арттыру жолдары. А. 1978
25. Сейтәлиев К.Б. Тәрбие теориясы. А. 1986ж.
26. Педагогика тарихы. Оқулық. А. 1984ж.
27. Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы заңы" 1999ж.
28. Қазақстан Республикасының Гуманитарлык білім беру тұжырымдамасы 1994 ж.
29. Қ.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. А.1984ж.
30. З.Әбілова. Оқушыларга әстетикалық тәрбие беру. 1972ж.
31. И.Е.Синица. Педагогтық әдеп және ұстаздык шеберлік. А. 1987ж.
32. Г.Ақманбетов.Т.Дәуітов, А.Жақыпов. Педагог әтикасы. А. 1969ж.
33. Педагогика лекциялар циклі. Ред. баскарган Б.Айтмамбетова. А., 1990
34. Подласый И. Педагогика. В 2-х книгах. М., 2001.
35. Тілеуова С Педагогика 2006
36. Р.Қоянбаев,Қ.Ыбыраимжанов Жалпы бастауыш білім беру педагогикасы. 2005
КІРІСПЕ
Ќазаќстан Республикасында білім беруді дамытудыњ т±тас ж‰йесі
ќ±рылды. Осы ж‰йеге сєйкес ѓылымдардыњ, оныњ ішінде педагогика ѓылымыныњ
табиѓаты µзгеріп к‰рделене т‰суде. Болашаќ мамандардың кәсіби даярлығын
арттыруға байланысты барлық мәселелердіњ өзектілігі мен маңыздылығы дәл
қазіргі кезеңдегі жағдайына талдау жасай отырып, оның алдында тұрған
мәселелерге назар аударудың қажеттілігін дәлелдеп отыр. Отандыќ дєст‰рлерді
єлемдік тєжірибе жєне т±раќты даму ќаѓидалары негізінде білім берудіњ
мазм±ны мен ќ±рылымын жањартќан 12 жылдыќ жалпы орта білім беруге кµшу,
оќытуды жинаќтаудыњ президенттік ж‰йесіне негізделген педагог кадрларды
даярлаудыњ бірт±тас моделін жасау маќсаты ќойылуына сай болашаќ мамандарѓа
осы жања ќ±рылымѓа сєйкес сатылы білім беру педагогикасына кµшу міндеті
туындайды. Осындай қоғамдық аса маңызды міндеттерді шешуде, маман
дайындауда педагогика курсының алатын орны ерекше.
Сыртќы бµлім студенттеріне ыќшамдалып дайындалѓан лекция жинаѓында
болашақ бастауыш мектеп мамандарына педагогика ғылымдарының теориялық
негіздері мен білімді мењгеруге жєне бастауыш мектептегі тәрбие мен оқыту
процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалык білім, білік және
дағды қалыптастыру.
Педагогика пәні бойынша әдістемелік құрал негізінен 5 бөлімнен
кұралған. Бұл бөлімдер оқу стандартына сәйкес жасалған. Атап айтсақ,
Педагогиканың жалпы негіздері, Тәрбиенің теориялық және әдістемелік
негіздері, Дидактика, Оқыту және білім беру мазмұнындағы жаңа
технологиялар, Мектеп басқарудың ғылыми-теориялық және әдістемелік
негіздері сияќты бөлімдерін қарастыратын тақырыптарға арналған
дєрісбаяндардыњ жоспары мен мәтіндері беріліп отыр. Тақырыптардың мазмұны
ықшамдалған түрде қамтылған жєне студенттердің білімін тексеру мақсатында
пысықтау мен бақылауға арналған сұрақтар берілген.
Сонымен, бұл ұсынылып отырған оќу-єдістемелік ќ±рал 050102 "Бастауыш
оќыту педагогикасы жєне єдістемесі" мамандыќтарында оќитын сыртќы бµлім
студенттері ‰шін дайындалѓан лекциялар жинаѓы болып саналады.
ПЕДАГОГИКАНЫЊ ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
1.Педагогика пәні туралы түсінік.
2.Педагогика ғылымының жүйесі және оның басқа ғылымдармен байланысы.
3.Педагогика ғылымының негізгі категориялары.
4.Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері.
1. Педагогика пәні туралы түсінік
Ќазір жерде тіршіліктіњ саќталуы б‰кіл адамзаттыњ ќажеттілігіне айналып
отыр. Б±л ќажеттілік – адамзат ќоѓамы дамуыныњ ќозѓаушы к‰ші. Адамзат
ќоѓамыныњ дамуы ‰шін ќоѓамныњ µзі адамдардыњ кейінгі ±рпаќтарына єлеуметтік
тєжірибені беруді ж‰зеге асыру керек. Ќоѓамдаѓы µмір мен ењбек ‰шін ќажетті
аѓа ±рпаќтардыњ єлеуметтік тєжірибені жас ±рпаќќа беруін жєне жас ±рпаќтыњ
оны пєрменді мењгеруін тєрбие деп атайды. Тєрбиеніњ б±л аныќтама-сындаѓы
єлеуметтік тєжірибені беру тєрбиеленушініњ санасына оны тек ауыстыра салу
емес екендігін т‰сінгендігіміз жµн. Ол – адамдардыњ ќабылданатын тєжірибені
пєрменді мењгеруінсіз, олардыњ ќоршаѓан ортаны т‰рлендірудегі жасампаз іс-
єрекетінсіз ж‰зеге аспайтын к‰рделі ќ±былыстыњ барысы. Адамдар єр т‰рлі
жаѓдайлар мен тєрбиеніњ нєтижесі бола отырып, б±л жаѓдайларды µзгертуге
олар µздері ќатынасатыны белгілі.
Адамныњ ќоршаѓан ортаны т‰рлендіре отырып, µзін-µзі т‰рлендіреді деген
ќаѓиданыњ айрыќша мєні бар. Б±л ќаѓида жоѓарыдаѓы тєрбие аныќтамасыныњ
мєнін жоќќа шыѓармайды, себебі ќоршаѓан ортаны т‰рлендірудіњ барысын
адамзаттыњ ќолымен жасаѓанын, бєрін маѓыналы ±ѓынусыз м‰мкін емес.
Тєрбие мєњгілік болып табылады. Ол адамзат ќоѓамыныњ пайда болуымен
ќатар жарыќ кµрді жєне оныњ дамуыныњ барлыќ кезењдерінде µмір с‰реді. Ата-
аналар балаларѓа, ересектер кішілерге, тєжірибелілер тєжірибесі аздарѓа µз
тєжірибесін береді. Б±л кезде тєрбиеленушілер іс-єрекетке, ќарым-ќатынасќа
белсенді ќатынасады, µз санасын µздері байытады. Іс-єрекет, ењбек, тєртіп,
µздерін ќоршаѓандармен ќарым-ќатынас, табиѓатпен µзара єрекет нєтижесінде
адамдар ќоѓамдыќ наќты µмір салтын ќабылдайды.
Кµп ѓасырлар бойына тєрбие барысы адамзат тіршілігініњ табиѓи жайы
ретінде ж‰ріп, арнайы зерттелген жоќ. Кейін келе ќоѓамдыќ сананыњ т‰рлерін,
єлем жєне ондаѓы адамныњ орны жµніндегі жалпы т‰сініктерді талдаѓан ѓалым
философтардыњ ойында тєрбие барысы т±раќты орын тепті.
Тєрбиеге ѓылыми кµзќарас Сократ, Демокрит, Платон, Аристотель,
Квинтилинан сияќты белгілі философтардыњ ењбектерінде ќалыптасты.
Ежелгі Грецияда пайда болѓан педагогика деген атаудыњ ќазаќша маѓынасы
баланы жетектеу болып табылады. Кейінірек аќылшы ±стазды, баланы
тєрбиелейтін жєне оќытатын адамды педагог деп атайды.
Педагогиканыњ тану саласы – ќоѓамныњ ерекше ќызметі ретіндегі адам
тєрбиесі. Кµп жылдар бойына ±йымдастырылѓан тєрбиемен тек балалар ќамтылды,
сондыќтан педагогиканы бала тєрбиесі туралы ѓылым деп келді. Ќазіргі
кезењде білім беру мен тєрбиелеу ж‰йесі барлыќ адамдарды ќамтитын
болѓандыќтан, педагогика адам дамуыныњ жас кезењдерініњ барлыѓындаѓы оныњ
тєрбиесі туралы ѓылым болып табылады. ‡здіксіз білім беру ж‰йесін ќ±ру жєне
ныѓайту кезењінде б±л т±жырым кµкейкесті мєселе болып отыр.
Педагогиканы ѓылым ретінде оќып ‰йренуде оныњ негізгі ±ѓымдарыныњ
маѓынасын терењ ±ѓынудыњ мєні зор. Педагогиканыњ негізгі ±ѓымдарыныњ
ќатарына дамыту, білім беру, оќыту, тєрбиелеу жатады.
Адамды дамыту деп ішкі жєне сыртќы, басќарылатын жєне басќарылмайтын,
єлеуметтік жєне табиѓи факторлар ыќпалымен оныњ т±лѓасыныњ бірте-бірте
ќалыптасуыныњ барысын атаймыз. Адам т±лѓасыныњ психикалыќ, к‰ш-ќуаттыќ жєне
жалпы дамуын бµліп ќарау керек. Психикалыќ деп адам т±лѓасыныњ
зиялылыѓыныњ, кµњіл-к‰й сезімдерініњ, еркініњ ќажеттіктерін, ќабілеттерініњ
дамуын т‰сінеміз. К‰ш-ќуаттыњ дамуы дене м‰шелерініњ, б±лшыќ еттерініњ,
буын ќимылдарыныњ дамуы болып табылады. Жалпы дамуды психикалыќ, к‰ш-
ќуаттыќ, ќ±лыќтыќ жєне адам т±лѓасыныњ басќа да сапаларыныњ дамуы деп
±ѓынуымыз керек.
Білім беру – оќушылардыњ ѓылыми білімдер, танымдыќ біліктер мен даѓдылар
ж‰йесін мењгеруініњ, осылардыњ негізінде д‰ниеге кµзќарасыныњ, ќ±лќыныњ
жєне адам т±лѓасыныњ басќа да сапаларыныњ ќалыптасуыныњ, жасампаз к‰штері
мен ќабілеттерініњ барысы жєне нєтижесі. Білім беруді ж‰зеге асырудаѓы
жетекші к‰ш – ж‰йелі оќыту.
Оќыту – адамныњ білім алуы ж‰зеге асырылатын, м±ѓалім мен оќушылардыњ
маќсатќа баѓытталѓан µзара єрекетініњ барысы.
Арнайы педагогикалыќ маѓынада тєрбиелеу – ќоѓамда т±лѓаныњ, оныњ
ќатынастарыныњ, µзіне тєн белгілерініњ, сапаларыныњ, кµзќарастарыныњ,
сенімдерініњ, тєртіп тєсілдерініњ дамуы маќсатына баѓытталѓан ыќпал барысы
жєне нєтижесі.
Кењ маѓынада тєрбиелеу – маќсатќа баѓытталѓан оќытудыњ жєне тєрбиелеудіњ
єсерімен адам т±лѓасы дамуыныњ барысы жєне нєтижесі. Т±лѓаны ќалыптастыру –
орта, т±ќым ќуалау жєне тєрбиеніњ ыќпалымен адам т±лѓасыныњ даму барысы
жєне нєтижесі.
Жоѓарыда келтірілген педагогиканыњ негізгі ±ѓымдарыныњ аныќтамаларынан
олардыњ µзара µте терењ байланыста екенін жєне іштей жанасќанын кµреміз.
Оларѓа сипаттама бергенде єрќайсысына тєн басты ќызметін кµре біліп, сол
арќылы екіншісін ажырату керек.
Педагогика ѓылым ретінде бірќатар ѓылыми салаларѓа бµлінеді. Олар:
мектепке дейінгі тєрбие мен оќыту, жалпы бастауыш білім беру, негізгі
жалпы білім беру, жалпы орта білім беру педагогикасы, техникалыќ жєне
кєсіптік білім беру, орта білімнен кейінгі кєсіптік білім беру, жоѓары
білім беру педагогикасы, ‰здіксіз білім беру педагогикасы, оќу пєндерініњ
єдістемесі. Осымен бірге педагогика ѓылымы ќ±рылымына кµзі кµрмейтін
(тифлопедагогика), сањырау жєне нашар еститін (сурдопедагогика), аќыл-есі
кеміс (олигрофенопедагогика) балаларды тєрбиелеу мєселелерін зерттейтін
арнайы педагогика саласы да енеді.
Педагогика салаларыныњ жиынтыѓы педагогикалыќ ѓылымныњ бірт±тас ж‰йесін
ќ±райды. Педагогика µзініњ дамуында философия, этика, социология,
психология, мектеп гигиенасымен тыѓыз байланыста болады жєне олардыњ
зањдылыќтары мен н±сќамаларына с‰йенеді.
2. Педагогика ғылымының жүйесі және оның басқа ғылымдармен
байланысы
Педагогика ғылымының жүйесі біркатар педагогиканың салаларынан тұрады:
Педагогика тарихы - тәрбиенің шығуы мен дамуының заңдылықтарын зерттейді.
Арнайы педагогика - көру, есту, сөйлеу мүшелерінде және ақыл-ойында табиѓи
кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін зерттейді.
Арнайы педагогиканың салалары:
Сурдопедагогика - саңырау, мылқау, керең балаларды оқыту мен тәрбиелеу;
Тифлопедагогика - соқыр балаларды оқыту мен тәрбиелеу;
Олигофренопедагогика - ақыл-ойы кеміс балаларды оқыту мен тәрбиелеу;
Логопедия - тілінің кемісі бар балаларды тәрбиелеу мен оқыту мәселелеріп
зерттейді.
Пәндерді окыту әдістемесі - окыту және білім беру теориясына - жалпы
дидактикаға сүйенеді.
Мектеп педагогикасы - кіші, орта және жоғары жастағы балаларды тәрбиелеу
мен оқытудың мақсаттары мен міндеттерін, әдістері мен принциптерін,
формаларын, мазмұнын және нәтижесін зерттейді.
Мектенке дейінгі педагогика - үйелмендегі, балалар бақшасындағы, демек,
мектеп жасына дейінгі балалар тәрбиесін зерттейді.
Жоғары мектен педагогикасы - жоғары мектептегі жастарды оқыту мен тәрбиелеу
мәселелерін зерттейді.
Кәсіби-техникалык білім беру педагогикасы -педагогикалық процесс және
жұмысшы кадрларын кәсіби және сонымен бірге әртүрлі деңгейдегі мамандардың
заңдылықтарын қарастырады.
Әскери педагогика - әртүрлі рангтағы әскери қызмет атқаратындарды әскерге
шақыру жасындағылардан бастап, әскери мамандықты игергендер мен офицерлер
құрамының тәрбиелік іс-әрекеттерінің тәрбиелік заңдылықтарын зерттейді.
Салыстырмалы педагогика - әрбір елдердегі білім беру және тәрбие
жүйелерінің дамуын, олардың жалпы және өзіндік ерекшеліктерін салыстыра
дамуын зерттейді.
Этнопедагогика - үлттық тәрбиеніц ерекшеліктерін зерттейді.
Педагогика ғылымының басқа ғылымдармен байланысы:
Философия - бұл адамды күшті идеялық сенімге, айқын түсіне білушілікке
тәрбиелейді.
Психология - адамның мінез-құлқын қалай
тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерін іздестіреді.
Адам физиологиясы — бала организміндегі жоғары нерв қызметін, тыныс алу,
қан және жүрек тамыр жүйесінің физиологиялық ерекшеліктерін қарастырады.
Мектеп гигиенасы - жас ±рпақтыњ денсаулығын сақтау, нығайту және дамыту
жайындағы ѓылым.
Әлеуметтану - жас ұрпақты дамыту, тәрбиелеу және қалыптастыру проблемаларын
зерттеу барысында педагогика ѓылымы әлеуметтік орта мен тәрбие жайындағы
мәліметтерді әлеуметтану ғылымы негізінен қарастырып, шешім қабылдайды.
Этнография - белгілі бір халықтың экономикасын, қоѓамдық және рухани
мәдениетін, т±рмысын зерттейді.
Археология - өткен ғасырдағы ескерткіштер арқылы халықтардың әдет-ғұрып,
мәдениетін, тарихын зерттейді.
Сондай-ақ, педагогика ғылымы медицина, экология, экономика, әдебиет,
тарих және т.б. ғылымдармсн тығыз байланысты.
3. Педагогиканың негізгі категориялары
Тәрбие - адамзат баласының ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық
әлеуметтік тәжірибесін жас ±рпақтың бойына сіңіру, аға ұрпақ пен жас
±рпақтың µзара бір-бірімен әрекеттесу процесі.
➢ Оқыту - оқушы мен мұғалімнің белгілі бір дидактикалық міндеттерді
шешуге бағытталған мақсатты түрде өзара әрекет жасау процесі.
➢ Білім беру - ғылымдар жүйесінен білім алу және танымдық іскерлік пен
дағдыны қалыптастыру, соның негізінде жеке бастың көзқарасын,
адамгершілік және т.б. жаѓымды қасиеттерді қалыптастырып, жеке адамның
шығармашылық қабілетін дамыту.
➢ Даму - адамның физикалық және рухани күш жігерінің сандық және
сапалық жағынан тізбектеле, яғни бірізді өзгеруінің объективті
процесі.
➢ Өзін-өзі тәрбиелеу - адамның өз бойында өзі қалаған, өзіне ұнаған
қасиеттер мен қабілеттсрді, мінез-құлықтарды, әдеп пен әдетті,
дағдыларды қалыптастыру мақсатында саналы, мақсатты, белсенді жұмыс
істеуі.
➢ Өздігінен білім алу - адамның өзін қызықтырған сала бойынша
білімдерді іздестіруі мен меңгеруіне өз бетінше мақсатты түрде,
белсенді жұмыс істеуі.
➢ Қайта тәрбиелеу - осыған дейін қолданылған тәрбие әдістері мен
тәсілдері, формалары нәтиже бермеген жағдайда, тәрбие әдістері мен
тәсілдерін, формаларын түбегейлі өзгерту.
➢ Қалыптасу - ішкі және сыртқы, басқарылатын және басқарылмайтын,
барлық факторлардың ықпалымен адамның әлеуметтік тірі жан иесі ретінде
дамып жетілуі.
4. Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері .
Педагогикалық зерттеу әдістеріне мыналар жатады:
♦ Педагогикалық тұрғыдан бақылау - бұл белгілі бір қ±былысты ұзақ және
жоспарлы түрде зерттеудің таным әдісі.
♦ Зерттеу мақсатындағы әңгіме - мұғалімдер мен сынып жетекшілері,
мектеп басшылары мен ата-аналар және басқа да қажетті адамдармен
жүргізіледі.
♦ Мектеп қ±жаттарын зерттеу - мектеп құжаттарына сынып журналдары, оқушы
күнделіктері, сыныптың оқу-тәрбие жұмысының жоспары, үйірме мүшелерінің
баяндамалары, педагогикалық тақырыптарға жазылған мұғалімдердің
баяндамалары және ғылыми мақалалар және т.б.
➢ Оқушылардың жұмысын зерттеу - жазба, бақылау және графикалық
жұмыстар, суреттер, пәндер бойынша дәптерлер, баяндамалар, рефераттар.
➢ эксперимент деп - нақты жағдайды есепке алып, педагогикалык процесті
зерттейтін ғылыми тәжірибені айтады.
➢ эксперимент жүргізілетін орнына қарай 2 түрге бөлінеді:
1. Табиғи эксперимент
2. Лабораториялық эксперимент
Эксперимент мақсатына қарай 3 түрге бµлінеді:
Констатациялаушы эксперимент
Тексеруші эксперимент
Қалыптастырушы эксперимент.
Әлеуметтік зерттеу әдістері: анкета, рейтинг.
Математикалық статистикалық әдістер:
Статистикалық әдістерге: тіркеу әдісі және рангілеу;
Модельдеу әдісі;
Шкалалау әдістері: атаулар шкаласы; реттік шкаласы;
аралык шкаласы: қатынастар шкаласы.
ПЕДАГОГИКАНЫЊ ЄДІСНАМАСЫ ЖЄНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫЌ ЗЕРТТЕУЛЕРДІЊ ЄДІСТЕРІ
1. Педагогиканыњ єдіснамалыќ негіздері, тєрбиеніњ маќсаты мен т±лѓаны
дамытудыњ ќозѓаушы к‰штері (факторлары) жайлы ілім.
2. Педагогикалыќ зерттеу єдістеріне сипаттама
3. Оќушылардыњ ќызыѓуы мен ќажеттігін аныќтауѓа баѓытталѓан анкета
дайындап, оны педагогикалық практика кезінде оќушылар ±жымында пайдалану.
1. Педагогиканыњ єдіснамалыќ негіздері, тєрбиеніњ маќсаты мен т±лѓаны
дамытудыњ ќозѓаушы к‰штері (факторлары) жайлы ілім.
Педагогиканыњ єдіснамалыќ негіздері, тєрбие маќсаты жєне т±лѓаны
дамытатын факторлар жµніндегі ілім
Ѓылымныњ єдіснамасы дегеніміз ѓылыми танымныњ ќ±рылу принциптері,
т‰рлері мен тєсілдері туралы ілім.
Педагогикалыќ зерттеулерге, олардыњ жалпы маќсатќа жету жолына
(стратегиясына), зерттеу єдістерін тањдап алуѓа жєне оныњ нєтижелерін
жалпылауѓа (интерперетациялауѓа) єдіснамалыќ т±рѓыдан ќарауды материалистік
диалектика, бейнелеу жєне таным теориясы аныќтайды.
Педагогиканыњ ѓылыми диалектикалыќ материалистік єдіснамасы ѓалымдардыњ
ењбектерінде ќалыптасты. Олар тєрбиеніњ ќоѓамдыќ болмыс сипатына, ќоѓамдаѓы
µндіргіш к‰штер мен µндірістік ќатынастардыњ дамуына, оныњ т‰рлеріне
тікелей тєуелділігін кµрсетті, тєрбиені маќсаты мен принциптерін
т±жырымдады.
Диалектикалыќ-материалистік т±рѓыдан ќарау педагогикалыќ іс-єрекет
барысын жєне ќ±былыстарын жан-жаќты зерттеуді, осы екеуініњ арасындаѓы ішкі
жєне сыртќы µзара байланысыныњ сипатын ашуды, б±ларды ќозѓалыс, µзгеріс
к‰йінде ќарауды, олардаѓы сандыќ µзгерістердіњ сапалыќ µзгерістерге кµшуін
кµре білуді, ішкі ќарама-ќайшылыќтарды, ќарама-ќайшылыќтардыњ бірлігін,
осыныњ негізінде зерттелетін ќ±былыстар мен іс-єрекеттер барысыныњ ќозѓаушы
к‰штерін ашуды, танымда бекереге шыѓаруды бекерге шыѓару зањын басшылыќќа
алуды, тєжірибе таным б±лаѓы жєне теорияныњ аќиќаттылыѓыныњ кµрсеткіші
болѓандыќтан зерттелуші ќ±былыстардыњ теориясы мен тєжірибесін бірлікте
талдауды талап етеді.
Дидактикалыќ-материалистік єдіснама логикалыќтыњ жєне тарихилыќтыњ
бірлігі принципімен ќаруландырады. Тарихилыќ принципіне с‰йену –
зерттелетін ќ±былыстыњ пайда болу тарихын, оѓан тєн ќарама-ќайшылыќтарды,
даму баѓыттарын кµруге, оныњ онан єрі даму баѓыттарын белгілеуге м‰мкіндік
береді. Тарихи т±рѓыдан ќарауды логикалыќ талдаумен бекіту зерттелетін
ќ±былыстардыњ мєніне, олардыњ зањдылыќтарына терењірек енуге жол ашады.
Біздіњ ќоѓамымыздаѓы м±ѓалім рµлі айрыќша белгіленеді. Ќоѓамныњ маќсат-
м‰дделерін кµздеген тєрбие, білім беру дамудыњ ±заќ тарихи жолынан µтті.
Ќазір адамзат ќоѓамыныњ даму барысы педагогикалыќ кµкейкесті мєселелерді
жеке ќоѓам маќсатын есте ±стай отырып, б‰кіл адамзаттыќ маќсат, м±рат,
м‰дделер т±рѓысынан ќарауды талап етеді. М±ныњ µзі педагогика теориясы мен
тєжірибесін дамытудыњ жања дењгейі т±рѓысынан ќайта ќ±ру міндетін алѓа
ќойып отыр.
Педагогика тєрбие маќсаты наќты тарихи сипатта болады деген ќаѓиданы
басшылыќќа алады. Тєрбие маќсаты єлеуметтік-экономикалыќ жаѓдайдыњ
µзгеруімен ±дайы дамып отырады.
Алѓашќы ќауымдыќ ќоѓамда тєрбие баршаѓа ортаќ, µмірдегі ќарым-ќатынас
барысында ж‰зеге асырылды.
Ќ±лдыќ ќоѓам тєрбие маќсаты таптыќ сипат алды. Ќ±л иеленушілер балалары
µмірде ‰стемдік етуге, ќ±лдардыњ балалары µз иелеріне ќызмет ету ењбегінде
иесініњ еркіне мойын ±сынуѓа дайындалды.
Феодалдыќ ќоѓамда да тєрбие таптыќ сипатта болды. Феодалдар теологияны
(діни білім алу) біліп, белгілі бір ѓылыми білім алды. Олардыњ ќызметшілері
дін алдындаѓы ‰рей негізінде тєрбиеленіп, оларѓа білім алу м‰мкіндігі
берілмеді.
Єлеуметтік-экономикалыќ формацияныњ буржуазиялыќ сатысында тєрбие
маќсатын аныќтауѓа т‰рлі аѓымдар ‰лкен ыќпал жасады (ќайта µрлеу дєуірі,
социал-утопистер, революционер-демократтар, т.т.).
Ќорыта айтќанда, адам дамуыныњ шексіз м‰мкіндігі, адам т±лѓасыныњ
‰йлесімді дамуы, жан-жаќты болып ќалыптасуы, оѓан жетудіњ жолдары жµніндегі
ой-пікірлер кењ етек жайды.
Тєрбиеніњ маќсаты – ќоѓамныњ барлыќ м‰шелерініњ еркін жан-жаќты дамуын
ќамтамасыз ету болып табылады.
Ќоѓамныњ єрбір єлеуметтік-экономикалыќ даму кезењінде адамды жан-жаќты
ќалыптастырудыњ наќты міндеттері аныќталды.
Алѓа ќойѓан маќсат, айќындалѓан міндеттерге тєуелсіз адамныњ жан-жаќты
дамуына ыќпал жасайтын факторлар бар. Олар: т±ќым ќуалау, орта жєне тєрбие.
Б±л ‰ш фактордыњ араќатынасы диалектикалыќ т±рѓыда ќаралды. Т±ќым
ќуалаудыњ ата-аналардан балаларѓа берілетін адамныњ генетикалыќ
баѓдарламасында болатын ерекшеліктер екендігі белгілі. Б±лар адам бітімініњ
анатомиялыќ жєне физиологиялыќ ќ±рылымы, терісініњ, кµзініњ, шашыныњ т‰сі,
дене ќ±рылысы, нерв ж‰йесініњ ерекшеліктері, сонымен ќатар сµйлеу, ойлау
нышандары жєне т.б. болып табылады.
Балалардыњ т±ќым ќуалауына ата-аналарыныњ психикалыќ денсаулыѓы мен µмір
салттары да елеулі єсер етеді. Мысалы, балалардыњ аќыл-ой ќабілетіне ата-
аналардыњ маск‰немдігі, нашаќорлыѓы айрыќша теріс ыќпал жасайды.
Адам тікелей табиѓи тірі тіршілік иесі, оѓан табиѓи жєне µміршењ к‰штер
берілген. Ол іс-єрекетті табиѓи тіршілік иесі болѓандыќтан, б±л к‰штер оныњ
бойында нышандар мен ќабілеттер, еліктеулер т‰рінде µмір с‰рді.
Адам т±лѓасыныњ дамуына єлеуметтік орта, экономикалыќ жєне саяси
жаѓдайлар, µмір салты, мемлекеттік ќ±рылыс, µндірістік жєне ќоѓамдыќ
ќатынастар ж‰йесі ыќпал жасайды. Адамныњ мєні немесе т±лѓасы барлыќ
ќоѓамдыќ ќатынастардыњ жиынтыѓы болып табылады.
Адам дамуына географиялыќ орта да ыќпал етеді, дегенмен, ол шешуші ыќпал
емес. Жетекші рµл єлеуметтік ортаѓа беріледі. Адам дамуына шешуіші ыќпал
жасайтын ‰шінші ќозѓаушы к‰ш (фактор) – тєрбиелеу. Ол тєрбиеленушілер
тєрбиешініњ маќсатќа баѓытталѓан, саналы ±йымдастырылѓан ыќпалын ќамтамасыз
етеді. Тєрбиелеу тиімділігі оныњ ыќпалы кезінде ортаныњ єсері мен т±лѓаныњ
т±ќым ќуалау ерекшеліктерін ‰немі ескеруге тєуелді болады.
Т±лѓа µзініњ дамуында єр т‰рлі жас кезењдерінен µтеді. Оларды
педагогикада мектеп жасына дейінгі, мектеп жасын-даѓы, жасµспірім,
кємелеттік жастаѓылар т.б. деп бµледі.
Психологиялыќ жєне педагогикалыќ зерттеулер нєтижесінде соњѓы жылдары
жас кезењдерініњ тµмендегідей жеті сатыдан т±ратын ќ±рылымы ±сынылуда:
Жања туѓан бала (туѓан сєттен бір айѓа дейін);
Нєрестелік шаќ (бір айдан бір жасќа дейін);
Ерте сєбилік шаќ (бір жастан ‰ш жасќа жейін);
Мектепке дейінгі балалыќ шаќ (4-тен 6 жасќа дейін);
Бастауыш мектеп шаѓы (алты жастан он жасќа дейін);
Жеткіншек шаќ (он жастан 15-16-ѓа дейін);
Жасµспірімдік шаќ (16-дан 18 жасќа дейін).
Б±ндай сатыларѓа бµлудіњ µзін салыстырмалы т±рѓыдан ќарау керек. Себебі
соњѓы кездегі балалардыњ ќарќынды даму ќ±былысын (акселерация) зерттеу
нєтижелері жас сатыларын ќатањ ќарауѓа болмайтынын кµрсетіп отыр. Осыѓан
сєйкес жалпы бастауыш білім беру мазм±ныныњ теориялыќ дењгейі кµтеріле
т‰суде.
3. Ѓылыми-педагогикалыќ зерттеу єдістері
Бастауыш мектеп м±ѓалімдерін даярлау ж‰йесіне енгізілген педагогикалыќ
практикада, семинар сабаќтарында, тєжірибелік лабораториялыќ ж±мыстарда,
педагогика жєне пєндер єдістемесінен курстыќ ж±мыстар орындау барысында
ќажетті педагогикалыќ зерттеу єдістерін студенттер білуі тиіс.
Зерттеу єдістерін білу болашаќта ±стаздыќ жасампаздыќќа жетелеп,
оќытудыњ жєне тєрбиелеудіњ т‰рлері мен єдістерін жетілдіруді ќамтамасыз
етеді.
Педагогикалыќ ќ±былыстарды жан-жаќты білуге жєне т‰рлі ѓылыми
педагогикалыќ мєселелерді шешуге баѓытталѓан тєсілдердіњ жєне амалдардыњ
жиынтыѓын педагогикалыќ зерттеу єдістері деп атайды.
Мєліметтердіњ алынып жинаќталу кµзіне байланысты зерттеу єдістерін
теориялыќ негіздерін жан-жаќты білу, наќты оќу-тєрбие барысын талдау
єдістері деп бµледі.
Оќу-тєрбие барысын µмірдегі ќалыпты жаѓдайында жан-жаќты білуге ќажетті
єдістерге: байќау, єњгіме, анкета ж‰ргізу (алдын ала дайындалѓан с±раќтар
бойынша жазбаша мєліметтер алу), интервью алу (алдын ала дайындалѓан
с±раќтар бойынша ауызша пікір жинау), мектеп ќ±жаттарын зерттеу, іс-єрекет
нєтижесін талдау, м±ѓалімніњ ж±мыс тєжірибесін талдау т.б. жатады.
Ал енді оќу-тєрбие барысын арнайы µзгертілген жаѓдайда жан-жаќты білу
мектептегі педагогикалыќ эксперимент жєне зерттеу ќорытындыларын тєжірибе
ж‰зінде тексеру єдістері арќылы ж‰зеге асады.
Зерттеу мєліметтерін µњдеу жєне талдау тєсілдеріне ќарай зерттеу
нєтижелерін сапалыќ талдау жєне сандыќ µњдеу єдістері деп екіге бµліп
ќарайды. Сандыќ µњдеу єдістері эксперимент нєтижелерін, сапалыќ талдау
єдістерін ќажет ететіндіктен кµп жаѓдайда б±л екеуі µзара байланыста
ќолданылады. Зерттеу єдістері зерттеудіњ єдіснамалыќ негіздемесіне сєйкес
тањдалып алынады. Ѓылыми зерттеулер ќаѓидасын негіздеуде іс-єрекеттік,
т±лѓалыќ, ж‰йелік т±рѓыдан ќараудыњ мањызы зор.
Іс-єрекеттік т±рѓыдан ќарау оќу-тєрбие барысын, іс-єрекеттіњ барлыќ
негізгі ќ±рамаларын, оныњ маќсаттарын, себептерін, єрекеттерін, амалдарын,
реттеу тєсілдерін, т‰зетулерін, баќылау жєне ќол жеткен нєтижелерін
талдауды бірт±тас зерттеуді талап етеді.
Педагогикалыќ ќ±былыстарда міндетті т‰рде т±лѓалардыњ µзара єрекеттері
болатындыќтан, зерттеулер ‰шін оќу-тєрбие барысын т±лѓалыќ т±рѓыдан да
ќарау мањызды.
Зерттеулерді т±лѓалыќ т±рѓыдан ќарап ж‰ргізудіњ єдіснамалыќ негізі
т±лѓаныњ ќоѓамдаѓы орны, ±жым мен т±лѓаныњ араќатынасы жєне оны дамытудаѓы
±жымныњ алатын орны, т±лѓаныњ жан-жаќты, ‰йлесімді дамуы, т±лѓаны тєрбиеніњ
объектісі єрі субъектісі деп ќарау жµніндегі ілім болып табылады.
Педагогикалыќ зерттеулер єдіснамасы ‰шін ќарќынды дамып келе жатќан
ж‰йелік-ќ±рылымдыќ т±рѓыдан ќараудыњ аса мањызы бар. Ж‰йе деп µз ісіне тєн
тіршілік ету зањдарымен ќызмет ететін ќ±рамды бµліктердіњ белгілі бір
ортаќтастыѓын айтамыз.
Диалектикалыќ ж‰йелік т±рѓыдан педагогикалыќ міндеттерді шешудіњ м‰мкін
боларлыќ т‰рлері мен єдістерін µзара байланыста жєне бірт±тас, олардыњ
ішінен тиімді жолын салыстырмалы тањдап алу м‰мкіндігін ќарауды талап
етеді.
Байќау єдісі. Байќау єдісі – оќу-тєрбие барысын, оныњ жеке т‰рлері мен
жаќтарын арнайы баѓдарламамен ±йымдастырылѓан, жеткілікті мерзімде
ќабылдау.
Байќауды µткізу жоспары нені байќау керек, не ‰шін байќау керек,
байќаудан не нєтиже к‰туге болады деген с±раќтарѓа жауап беру керек.
Байќау нєтижесі м±ѓалімге тєрбиелік єсерлерді т‰зетудіњ негізі болады,
ќалыптасќан педагогикалыќ жаѓдайѓа д±рыс баѓа беру, айќындалѓан маќсатќа
сай оќушыларды онан єрі зерттеуді жобалауѓа м‰мкіндік береді.
Зерттеуші алынѓан нєтижені басќа да зерттеушілердіњ, оќу барысын тікелей
байќаушылардыњ топшылауларымен жєне басќа да ќосымша мєліметтермен
салыстырса, байќау ќорытындысы шындыќќа жуыќ болады. Байќау ќорытындысыныњ
шындыќќа жуыќтауын арнайы техникалыќ ќ±ралдарды пайдалану (дыбыс, кескін
жазу, киноѓа т‰сіру, бейне таспаѓа т‰сіру, т.б.) арттыра т‰седі.
Єњгіме єдісі жєне интервью алу. Єњгіме жєне интервью єдістері єњгіме мен
интервьюдіњ маќсатын ѓалым-±стаз алдын ала наќты белгілегенде ѓана,
зерттеушіге ќажетті мєселелердіњ мєнін ашатын негізгі жєне ќосымша
с±раќтардыњ шењберін аныќтаѓанда ѓана жаќсы нєтиже береді.
Єњгімелесушілердіњ араќатынасыныњ ќолайлылыѓын ќамтамасыз еткен жµн.
Анкета ж‰ргізу єдісі. Б±л єдіс белгілі бір ‰йреншікті ќ±былыстар жµнінде
маѓл±маттар алуда ќолданылады. Анкета ж‰ргізудіњ нєтижелілігіне тура жєне
жанама с±раќтардыњ орынды ќойылуы, с±раќ мазм±нында орынды жауапќа µзі
жетелейтін ойдыњ айќындалмауы, с±раќ маѓынасыныњ шашырањќы болмауы, наќты
жауап беру не пікірін айту м‰мкіндігініњ болуы сияќты шарттар ыќпал етеді.
Мектеп ќ±жаттарын жєне оќушылар іс-єрекеті нєтижелерін зерттеу єдістері.
Оќушылар іс-єрекеттіњ себептері, µзіне тєн іс-єрекет µрнегі, олардыњ
зерттелетін педагогикалыќ ќ±былысќа ќатынастары жµнінде жан-жаќты
маѓл±маттар алуѓа м‰мкіндік береді.
Оќушылардыњ іс-ќаѓаздарымен, дєрігерлік карталарымен, мєжіліс жєне кењес
протоколдарымен, сынып журналдары, жазба есептерімен танысу да зерттеушіні
ќ±нды деректермен ќамтамасыз етуі сµзсіз.
Педагогикалыќ эксперимент єдісі. Б±л арнайы жасалѓан жєне есепке
алынатын жаѓдайда оќыту мен тєрбие єдістерін тєжірибе арќылы ж‰ргізу немесе
тексеру деген сµз. Педагогикалыќ эксперименттіњ негізгі ќызметі кейбір
педагогикалыќ єсер ќ±рамаларыныњ жєне оныњ нєтижелерініњ арасындаѓы себеп-
салдарлыќ байланыстарды аныќтау болып табылады. Эксперимент ж‰ргізбестен
б±рын педагогикалыќ іс-єрекеттегі єдістіњ немесе тєсілдіњ тиімділік
м‰мкіндігі жµнінде алдын ала ѓылыми жорамал т±жырымдалады.
Эксперимент оќытушылар µмірініњ жєне іс-єрекеттіњ ќалыпты жаѓдайында
µтуі м‰мкін. Б±л кезде оны табиѓи эксперимент деп атайды. Лабораториялыќ
эксперимент болса, зерттелінушілерге єсердіњ жєне олардыњ кері жауабыныњ
сипатын есепке алуѓа м‰мкіндік беретін арнайы жаѓдай жасады.
Теориялыќ зерттеу єдістері. Б±ѓан салыстырмалы-тарихи талдау,
абстрактылыќтан наќтылыќќа µту, модель ќ±рау жатады. Єдетте, б±л єдістер
бір-бірімен байланыста пайдаланылады. Олар студенттер диплом ж±мысын
орындауда ќолданылады.
Салыстырмалы-тарихи талдау педагогикалыќ ќ±былыстарды жан-жаќты жєне
терењ зерттеп, пайда болѓан мєселелерді ќазіргі кездегі алдыњѓы ќатарлы
єдістерге с‰йеніп, µткенніњ ќателері мен кемшіліктерініњ алдын алып, оќу-
тєрбие барысын жетілдірудіњ наќты шараларын жобалауѓа м‰мкіндік береді.
Бірт±тас оќу-тєрбие барысын зерттеуде абстрактылыќтан наќтылыќќа µтудіњ
логикалыќ жолына с‰йеніп, тµмендегідей кезењдерді ќамту ќажет:
- оќу-тєрбие барысыныњ ќ±рылымын, оныњ маќсаттыќ, мазм±ндыќ, амалдыќ, іс-
єрекеттік, ынта-себептік, баќылау-т‰зетулік, баѓалыќ-талдаулыќ сияќты
ќ±рамаларын бірт±тас сипаттап жазу. Сонымен ќатар оќу-тєрбие барысы µтіп
жатќан оќу-материалдыќ мектептік-гигиеналыќ, моральдыќ-психологиялыќ,
єсемдік жєне т.б. жаѓдайларда бірт±тас сипаттап жазу;
- оќу барысы ќ±рамаларыныњ µзара м‰мкін боларлыќ байланысын жєне
єсіресе, себеп-салдарлыќ байланысын сипаттап жазу;
- т±лѓаныњ сапалыќ ќ±рылымын, м±ѓалімдер мен тєрбиеленушілер іс-
єрекеттіњ ќ±рылымын бірт±тас сипаттап жазу;
- м‰мкін боларлыќ шамада м±ѓалімдер мен тєрбиеленушілердіњ µзара
єрекетіне толыќ сипаттама беру;
- тєрбиеленушілерге кµпшілік хабарларын тарату ќ±ралдары, микроорта жєне
т.б. арќылы тигізілетін сыртќы ыќпалдар мен оќу-тєрбие барысыныњ
байланыстарын ќарау;
- келешекте оќу-тєрбие барысында еске алу ‰шін белгілі бір зањды
байланыстарды тауып алу.
Модель ќ±рау єдістері. Б±л єдістер теориялыќ ізденіс єдістерін
пайдаланудыњ тиімділігін к‰шейте т‰сті. Олар зерттелетін ќ±былыс барысын
сызба, схема, ќысќаша сµздік жєне жазбаша т‰рде кµрнекті-бейнелік сипаттама
беруге м‰мкіндік береді. Кей жаѓдайда модель ќ±рауда педагогикалыќ
ќ±былыстарды математикалыќ формулалар, матрицалар, шартты белгілер жєне
т.б. т‰рінде белгілейді.
Модельде мектеп, жан±я, ж±ртшылыќ, кµпшілік хабар ќ±ралдары жєне т.б.
оќушыларѓа тєрбиелік ыќпал институттары µте сєтті бейнеленеді. Модельдер
кµмегімен оќытуды ±йымдастыру формалары, сабаќ т‰рлері тиімді сипатталып
жазылады.
Маќсат – зерттелетін ќ±былыстарды педагогикалыќ сапалыќ талдаудыњ
жетекшілік рµлін ќалдыра отырып педагогикада математиканы лайыќты
пайдалануды ќамтамасыз етеді.
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ПЕДАГОГИКАЛЫЌ ПРОЦЕСС - Ж‡ЙЕ ЖЄНЕ Т¦ТАС
Ќ¦БЫЛЫС
1. Педагогикалык процестің мәні.
2. Педагогикалык процестің қүрылымдық компоненттері.
3. Педагогикалық процестің қозғаушы күштері.
4. Педагогикалық процестің зандылықтары.
5. Педагогикалық процестің кезеңдері.
1. Педагогикалық процестің мәні
Педагогикалық процестің мәні туралы әртүрлі көзқарастарды (С.Т Шацкий,
Н.К. Крупская, А.С.Макаренко, М.А. Данилов, Б.Т. Лихачев, Ю.К. Бабанский,
В.М. Коротов және т.б.) зерттеу жалпы қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
Педагогикалық процестің мәні туралы мәселеге бірқатар ғалымдар оның
маңыздылығын жан-жақты қарастырды.
А.Ф.Кайтерев, М.А.Данилов: біртұтас педагогикалық процесс-
оқыту мен тәрбиенің бірігуі деді.
Ю.К.Бабанский: Педагогикалық процесс-оқыту, даму және
тәрбиелік қызметтерінің бірлігі-деп қарастырды.
С.Т.Шацкий, Н.К. Крупская, В.А.Сухомлинский: Педагогикалық
процестегі оқушылардың өзара әрекетінің ерекшеліктерін зерттеді.
Б.Т.Лихачев: Бірт±тас педагогикалық процестің қандай ерекшеліктерін
білу оның бағытты дамуының мәселелерін шешуге көмектеседі деді.
Сонымен, педагогикалық процесс дегеніміз - оқушылардың мәдени
байлықты меңгеруге және еңбек пен қоѓамдық өмірге даярлануға бағытталған,
мүғалімнің қатысуымен және басшылығымен жүзеге асатын өзара байланысқан іс-
әрекеті болып табылады. (Н.Д.Хмель)
Педагогикалық процесс - окыту процесі мен тәрбие процесінің бірлігі.
(Ю.К.Бабанский).
Т±тас педагогикалық процесс дегеніміз - оқытушылар мен
тыңдаушылардың белгілі бір мақсатқа бағытталған, мазм±нды түрде ±йымдасќан,
бағыт беруші белсенді іс-әрекеті.
2. Т±тас педагогикалық процестің қ±рылымдыќ
компоненттері
Педагогикалық процестің қ±рылымы оның µзара тыѓыз байланысқан
компоненттерінен т±рады. Педагогикалық процестің қ±рылымы оның өзара тығыз
байланысқан жеті компонентерін педагогикалық процестің қ±рылымы деп
айтамыз. Сонымен, педагогикалық процестің компоненттері:
➢ Педагог - арнайы дайындығы, білімі бар ±стаз, педагогикалык
процесті жүргізетін маман.
➢ Оқушы-тыңдаушы - объект және субъект ретінде карастырады.
➢ Педагогикалық процестің мазм±ны ол адамның әлеуметтік
катынасынан туындайды. Оның мазм±нына идеология, өндіріс,
еңбек, ғылым, мәдениет, т.б. жатады.
➢ Педагогикалық процесті ±йымдастыру және басқару комплексі.
Оған педагогикалық процестің мақсаты, міндеті, мазм±ны, түрі,
әдісі, қ±ралы жатады.
➢ Педагогикалық диагностика. Ұстаз бен шәкірттің тәрбие, оқу,
үйрену процесін жүргізу барысында істің нәтижесін білу.
➢ Педагогикалық процестің нәтижесін бағалау. Оқушының іс-
әрекетінің нәтижесінің қорытындысын . бағасын сол баланы
қоршаган орта, қауым береді.
➢ Педагогикалык процестің қоршаған ортамен байланысында.
Әлеуметтік орта - бала тәрбиесінің маңызды факторының бірі.
3. Педагогикалық процестің қозғаушы күштері
Педагогикалық процестің негізгі қозғаушы күші,
диалектикасы - қарама қарсылық. Педагогикалық процестің қарама-
қарсылық екі т±рғыдан қаралады:
1. Әлеуметтік педагогикалық қарама-қарсылық. Б±л әлеуметтік жаѓдайға
байланысты шешілетін қарама-қарсылық: экономикалық, саяси, рухани
адамгершілік, мәдени отбасына байланысты жағдайлар.
2. Таза педагогикалыќ - оқу-тәрбие жүмысына байланысты жағдай.
Педагогикалық қарама-қарсылық обьективті және субьективті болуы мүмкін:
Обьективтік қарама-қарсылық: қоғамның қойған талабына баланың іс-әрекеті
сәйкес келе бермеуі;
а) ¦жым мен жеке адамның көзкарасы сәйкес келе бермейді;
є) Жаңа талап пен ескі кµзқарас арасындағы қарама-карсылық.
Субьективті қарама-қарсылық:
Педагогикалық теорияның, концепциялардың, жүйелердің өмір талабынан қалып
қоюы.
4.Педагогикалық процестің заңдылыќтары
Құбылыстар мен процестер арасындағы дамуды сипаттайтын мәнді
байланыс философияда заңдылық деп аталады.
Педагогикалық процестің заңдылықтары оның тұтастығын дәлелдейді.
Педагогикалық процестің заңдылықтары:
➢ Оқыту мен тәрбие қоғамның әлеуметтік, әкономикалық жагдайына
байланысты. Жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу қоғамның тапсырмасы, қоғам
өзіне лайықты ұрпақ дайындайды, өз жағдайымен байланыстырады.
➢ Тәрбиенің, оқытудыњ, білім берудің және дамудың өзара байланыс
заңдылығы. Оқытусыз тәрбиені іске асыруға болмайды. Өйткені адам
баласы белгілі заңдылықтарды білімді меңгеру негізінде ғана өмірге игі
әсер етеді.
➢ Тәрбие мен өзі-өзі тәрбиелеудің бірлігі.
➢ Тәрбие мен оқыту - іс-әрекеттің және қарым- қатынастың шешуші рөлі.
Тәрбие, оқыту және білім беру іс-әрекетке байланысты. Іс-әрекет, қарым-
қатынас таным процесін дамытады.
➢ Педагогикалық процесте оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін
есепке алу.
➢ Педагогикалық процесте ұжым мен жеке адамның өзара байланысы.
Жеке адам ұжымға тәуелді, ұжымсыз өмір сүруі
мүмкін емес.
Педагогикалық процестің міндеттерінің, мазмұнының,
формаларының өзара байланыс заңдылықтары:
а) окыту мен тәрбиенің мазмұны қоғамның мақсаттарын және
кажеттілігін бейнелейтін міндеттерге байланысты.
є) Оқыту мен тәрбиенің формалары, оларға ұйымдастырып өткізудің
міндеттеріне, мазмұнына және әдістеріне байланысты.
б) Оқыту мен тәрбиенің әдістері олардың мақсаттарымен анықталады.
5. Педагогикалық процестің кезеңдері
Педагогикалық процестің барлығы да бірдей кезеңдер циклдарынан
құралады, әрі бұл циклдардың өтуіне бірізділік тән.
Педагогикалық процес 3 кезеңнен тұрады:
1. Дайындык кезеңі. Мұндағы атқарылатын іс-әрекеттер:
а) Педагогикалық процестің мақсатын негіздеу және оны
нақты кою;
б) Педагогикалық диагностика;
в) Педагогикалық процестің барысы мен нәтижесін
болжау;
г) Педагогикалык процесті ұйымдастыру жобасын жасау,
жоспарын кұру.
2. Негізгі кезең. Мұнда орындалатын іс-әрекеттер:
а) Педагогикалык процестің басқа процестермен байланысын
қамтамасыз ету;
є) Педагогикалық процесс барысында оқушыларды іс-әрскетке
айналдырудың түрлі шараларын жүзеге асыру;
б) Педагогикалық процесс барысында ыңғайлы әрі қолайлы жағдай туғызу.
3. Қорытынды кезең. Мұнда педагогикалық процесс
барысы мен соңында қол жеткен нәтижелерге талдау жасайды.
Т¦ЛЃА - ТЄРБИЕНІЊ ОБЪЕКТІ ЖЄНЕ СУЪЕКТІ
1. Жеке тұлға туралы түсінік.
2. Жеке тұлғаның дамуы.
3. Жеке тұлғаның дамуына, қалыптасуына әсер етуші факторлар.
4. Жеке тұлға туралы теориялар.
5. Баланы жас кезеңдерге бөлу.
1. Жеке тұлға туралы түсінік
Жеке тұлғаның маңыздылығы оның қасиеттері мен іс-әрекеттерінде
қоғамдық процестің тенденцияларының, әлеуметтік белгілер мен қасиеттердің
айқын және спецификалық көрініс табуы арқылы, оның іс-әрекетіндегі
шығармашылық қасиетінің деңгейі арқылы анықталады. Бұл орайда, адам,
жеке тұлга деген ұғымдардың қатары даралық деген ұғыммен толықтырылуы
қажет.
Даралық ұғымы бір адамды баска бір адамнан, бір тұлғадан ажыратып, оған
өзіне тән сұлулык пен қайталанбас қасиет беретін жалпы мен жекеден тұрады.
Адам қасиетін түсіндіретін тағы бір ұғым - индивид. Бұл сөз латын
тілінен алынған және оның қазақша баламасы -жекелік. Индивид - адамзат
тұқымының еш қасиеттері ескерілмеген бір өкілін білдіреді. Бұл орайда әрбір
адам -индивид.
Психологияда жеке тұлға деген ұғымға мынадай анықтама береді:
Жеке тұлға дегеніміз - әлеуметтік қатынастар мен саналы іс-әрекеттің
субъектісі ретіндегі индивид.
Жеке тұлғаның басты белгісі - оның әлеуметтік мәнінің болуы және оның
әлеуметтік функцияларды атқаруы.
Жеке тұлғаның ен маңызды белгілері - оның саналылығы, жауапкершілігі,
бостандығы. қадір-қасиеті, даралығы.
2. Жеке тұлғаның дамуы
Жеке тұлғаның даму мен қалыптасу мәселесінің көп ғасырлық тарихы
бар. Жеке тұлғаның қалыптасуының факторлары туралы идеялар келесі
дәуірлердің прогрессивті философиялық және психологиялық-педагогикалык
пікірлерінде өз жалғасын тапқан (Э.Роттердамский, А.Я. Коменский,
КА.Гельвеций, Д. Дидро. А.Дистерверг, Л.Д. Ушинский, В.Г. Белинский,
Н.Г.Чернышевский, К.Маркс, Ф.әнгельс, З.Фрейд, Д.Дыо, ә. Торндайк,
Н.К.Крупская, Б.Б. Блонский, А.С. Макаренко, Л.С. Выготский, Э.И. Моносзон,
Л.И. Божович, С.Л. Рубинштейн, В.В. Давыдов т.б.).
Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз - оның қасиеттері мен санасындағы
сандық өзгерістер процесі.
Тұлғаның дамуы дегеніміз - адамның анатомиялық, физиологиялық
жетілуіндегі, оның жүйке жүйесі мен психикасының дамуындағы, сондай-ақ
танымдық және шығармашылық іс-әрекетіндегі, оның дүниетанымы, өнегелі-лігі,
қоғамдық саяси көзқарастары мен сенімдерінің кеңеюіндегі орын алатын сандык
және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі.
Сонымен адамның жалпы дамуында өзара байланысты екі бағыты -
биологиялық және әлеуметтік бағыттар байқалады. Адам биологиялық тіршілік
иесі болып туады, алайда өз дамуы барысында ғана ол әлеуметтік тіршілік
иесіне айналады.
3.Жеке тулғаның дамуына, калыптасуына әсер ететін факторлар
Жеке тұлғаның дамуына әсер етуші факторлар мыналар:
1. Тұқым қуалаушылық.
2. Орта (биологиялық, географиялық, әлеуметтік).
3. Мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие.
4. Тұлғаның іс-әрекеті.
1. Американдық психолог және педагог Э.Торндайктың пікірінше, жеке
тұлғаның барлық қасиеттерін тек тектілік, тұқым қуалаушылық кана анықтайды.
Оның ойынша, ақыл-ой қабілеті балаға көздері, тістері және саусақтары
сияқты дүниеге келгеннен-ақ беріледі.
Тұқым қуалаушылык деп генетикалық код арқылы атадан балаға түр
ұқсастығы мен кейбір ерекшс кабілеттіктер нышанының берілуін айтамыз.
Ата-аналарынан балаларына тұқым куалаушылық арқылы:
➢ дене бітімінің ерекшеліктері;
➢ шаштың, көздің, тері қабатының түсі сиякты сыртқы белгілер;
➢ қан тобы, резус-фактор;
➢ бала мінез-құлқының негізін құрайтын жүйке жүйесінің ерекшеліктері,
психикалық процестердің өту ерекшеліктері;
➢ қан аурулары, қант диабеті, кейбір эндокриндік бұзылушылықтар;
➢ кейбір ерекше қабілеттіліктер нышаны.
Маркс пен Энгельс адамды ортаға белсенді әсер ететін, өз өміріндегі
жағдайларды өзгерте алатын әлеуметтік ортадағы қайраткер деп қарастырады.
Орта мен бізді айнала қоршаған бүкіл дүниені айтады.
Биологиялық және географиялық орта адамның дене бітіміне,
денсаулығына, бет пішіміне, тері қабатынын түсіне, айналысатын еңбек
түрлерінің пайда болуы мен калыптасуына, салт-дәстүрлердің пайда болуына
ықпал етеді.
Әлеуметтік орта сол орта үшін құнды болып табылатын бүкіл адами
касиеттер мен кабілеттердің, табиғатпен, адамдармен, коғаммен карым-катынас
нормаларының қалыптасуына ықпал етеді.
Джон Локк бойынша, бала жаны табиғатынан - ақ тақта сияқты тан-таза
болады, сондықтан тәрбиеші нені қажет деп тапса, соны сол таза ақ тактаға
жазуы тиіс. Бүл жерде ол тәрбиенің маңызын көрсетті.
В.Г. Белинский тұжырымдауынша, өмір жазатын әріптердің мәні тәрбиеші
мен жазу құралына және сол тақтаның өз саласына байланысты деп жазды. Мұнда
ол тәрбиенің ролін аса дәріптеді.
Тәрбиенің тиімділігі оның мақсатты, жүйелі және білікті
жүргізілетіндігінде. Тәрбиешінің мақсатқа сай, жүйелі ықпал етуі алдын ала
жоспарланған максатқа сәйкес, тұлғалық қасиеттердің қалыптасуына әкеледі.
Іс-әрекет пен адамның бүкіл айналысатын, шұғылданатын істерінің
барлығын айтады. Адамның өз қолымен жасап көрмеген іс-әрекетті оның
санасында із қалдырмайды. (А.Н. Леонтьев).
Іс-әрекет бағыттарына қарай мынадай түрлерге болінеді:
➢ танымдық іс-әрекет;
➢ қоғамдық іс-әрекет;
➢ спорттык іс-әрекет;
➢ кµркем өнерлік іс-әрекет;
➢ техникалык іс-әрекет;
➢ қолөнерлік іс-әрекет;
➢ гедоникалық (ләззат алуға бағытталған) іс-әрекет
4. Жеке тұлға туралы теориялар
Жеке тұлға теориясы - бұл адам бойында болатын ойлар мен гипотезалар
жиынтығы.
Бұл теория негізгі екі функцияны атқарады: олар мінез - құлықты
түсіндіреді және алдын-ала болжайды. Жеке тұлға теориясы адамның жеке
басындағы мінез-құлықты зерттеп қалыптасқан жүйесіне түсініктеме береді.
Психодинамикалық теория. З.Фрейдтің (1856-1939 жж.) психодинамикалық
теориясы адамның мінез-құлқын психоаналитикалық қарым-қатынас арқылы
зерттеуге негізделген.
Жеке тұлғанын теориясы (Эрик Эриксон). Бұл теория бойынша, қоғамға
және жеке адамдарға, олардың барлық өмірі бойында жеке басының калыптасуы
тепе-теңдік теориясына негізделген.
Эриксон теориясының артықшылығы биологиялық жетілу жолдарының адам
өмірінің барлық кезеңінде толастамайтынын, оның философиялық,
психологиялык, тарихи, ғылыми, т.б. әлеуметгік үрдістермен байланыстылығын
анықтайды.
Джулиана Роттердің әлеуметтік ілім теориясы. Әлеуметтік ілім
теориясын Джулиана Роттер қоршаған ортаны зерттеу арқылы басқа адамдармен
карым - қатынас түрлерінің әлеуметтік әсеріп кабылдаудың нәтижесі деп
түсіндіреді.
Альберт Бандураның әлеуметтік-когнитивтік теориясы. Бүл теория өзара
детерминизмге негізделген. Ол жеке тұлғаның және әрбір адамның қоршаған
ортамен қарым-қатынасы кезіндегі мінезіндегі өзгерістің ауытқу
ерекшеліктерін көрсетеді. Бұл теория бойынша мінез құлык реакциясы мен
айналадағылардың дамуы, ортамен сыпайы түрде қарым -қатынас жасауға
негізделген.
Джорж Келлидің жске тұлғаның когнитивтік теориясы (1967).
Жеке тұлғаның когнитивгік теориясы бойынша адам бойында конструктивті
заттар болады. Бұл арқылы ол қоршаған ортадағы интерпретациялық
оқиғаны ұдайы жинайды. Бұл жиналған конструктивті заттар сол адамның
мінезін айқындайды. Осы арқылы жаңа конструктивті ойлар қалыптасады.
Карл Роджерстіц жеке тұлғалық феноменологиялық теориясы (1902-1987
жж.). Бұл теорияның авторлары феноменологиялық бағыт адамның ішкі
дүниесінің және рухының үйлесімділігін тапқанда ғана дұрыс болып табылады
деген. Субъективтік әлем - оның феномені қоршаған ортаны уақыттың қай
кезеңінде болмасын түсіне білуі Роджерс субъективтік қабылдау немесе
адамның уайым тартуы жеке тұлғаның жекелей іс-әрекетінің мінезге тән
өзгерісін дәлелдейді.
Жеке іс-қимыл теориясы. Іс-қимыл теориясы кәсіптік даму үрдісінің
методологиялық негізі болып есептеледі. Ол субъектінің (индивид немесе
әлеуметтік топ) белсенділігін туғызатын, және сол белсенділік арқылы
дамудың арнаулы жағдайын айқындайды.
5.Баланы жас кезеңдерге бөлу.
Жас кезендері - әрбір адамның дамуының қажетті стадиясы. Жас
кезеңдері әртүрлі жастағы адамдардың даму және жетілу ерекшеліктеріне
негізделген.
Өмір циклінің басқа да көптеген сатылары, стадиясы бар.
Герентологияда төмендегідей көптеген белестер мен баспалдақтарға, фазаларға
бөледі (Б.Г.Ананьев, 1980).
1. Жастық шақ 12-17 жас
2. Ерте есею жасы 17-25 жас
3. Есейгендік 25-29 жас
4. Кеш жетілу 50-75 жас
5. Кәрілік75 жас
Кейбір сатылық дамуда жас фазасы жыныстық күйге байланысты. Сондай-
ақ, халықаралық симпозиумда қабылданған жас кезеңі төмендегідей:
1. Нәрестелік кезең;
2. Бөбектік кезең (1-3 жас);
3. Мектепке дейінгі кезең (3-7 жас);
4. Балалық шақтың екінші кезеңі (8-12 жас ұл бала үшін, 6, 8-10 жас қыз
бала үшін);
5. Ересек жас (13-16 жас ұл бала үшін 9-15 жас қыз бала үшін);
6. Жастың шак (17-21 ерлер үшін. 16-20 жас қыз балалар үшін);
7. Орта кезең
8. бірінші кезеңі (22-35 жас ерлер үшін, 21-35 әйелдер үшін);
9. екінші кезең (36-60 жас ерлер үшін, 36-55 әйелдер үшін);
10. қарт адамдар (61-75 ерлер үшін, 55 -75 әйелдер үшін).
Кәрілік кезең 74 - 90 әйел мен ер адам үшін ұзақ өмір сүрушілер 74-90 жас.
Нәрестелік кезең - (1 жасқа дейін) жеке тұлғаның жан-жақты дамуының
алғы шарты.
Бөбектік кезең (1-3 жас) - дамудың секіріс кезеңі. Баланың жеке
ерекшеліктері қалыптаса бастайды. 1-3 жас арасында бөбектерде қоршаган
ортамен күн өткен сайын, белсенді танысушылық қалыптасады.
Мектепке дейінгі кезең (3-7 жас). Баланың бұл жастағы дамуын, оның
қоршаған ортамен қатынасының күрделене түскенін, балаға қойылатын талаптың
арта түскендігімен айқындалады.
Ересек кезең (11-15 жас) балалықтан өту кезеңі. Дене, мінез, акыл-ой,
эстетикалық, еңбек тәрбиесінін дамуы және жеке тұлғаның қалыптасу кезеңі
болын табылады. Органдардың диспропорциясы арта түседі, жыныстық пісіп
жетілу кезеңі басталады.
Жастық шақ кезеңі (15-18 жас). Дене жағынан адамның жетілуі аяқталып,
өсу баяулайды. Бұлшық еттер күші толысады. Қан қысымы мөлшерге сай
қалыптасады. Ішкі секреция бездерінің жұмысы қалыптасады. Жыныстық
жетілудің алғашқы кезеңі аякталады.
Мектептегі кезең (7-10 жас) - жеке тұлға дамуының қарама-қарсы
және едәуір күрделі кезеңі. Бала 1-сыньшта өзінің дене бітімі және
психикалық сапасына сәйкес мектепке дейінгі кезеңіндегідей болса, ал 4-
сыныпта өсу белгілері айқындалып, белгілі бола бастайды.
ДАМУДЫЊ ЖАС ЖЄНЕ ЖЕКЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1. Баланыњ жас кезењдеріне байланысты дамуыныњ педагогикалыќ шарттары.
Адам дамуыныњ жас кезењдері жайлы
2. Нєрестелік жас кезењінде бала дамуына єсер етуші факторлар
3. Бала мінезі бесіктен басталады, – деген халыќ т±жырымы жайында.
4. Бастауыш мектеп жасындаѓы оќушыныњ ќол жетерлік іс-єрекет т‰рлері
1.Баланыњ жас кезењдеріне байланысты дамуыныњ педагогикалыќ шарттары.
Адам дамуыныњ жас кезењдері жайлы
Адамныњ дамуы мен ќалыптасуы бірќатар кезењдерден µтеді. Ол кезењдердіњ
єрќайсысы µзіндік ерекшеліктерімен жєне зањдылыќтармен сипатталады.
М±ѓалімніњ іс-єрекеті адам дамуыныњ жас кезењдерін терењ ±ѓынуѓа
негізделген болса ѓана ол оќушыларды тєрбиелеу, білім беру жєне оќыту
міндеттерін нєтижелі орындай алады.
¤ткенніњ ±лы педагогтары тєрбиелеу мен оќытуды жас кезењдері т±рѓысынан
ќарауѓа ‰лкен мєн берді. Мысалы, Я.А.Коменскийше м±ѓалім µзі
ќалыптастыратын ќасиеттері мен сапаларды кєсіп иесі дењгейінде білу керек.
И.Г.Песталоццише оќытуды бала табиѓатымен ‰йлестіре ж‰ргізгенде ѓана оны
нєтижелі оќытуѓа болады, ал К.Д.Ушинскийше баланы оќытпастан б±рын оны жан-
жаќты білу ќажет.
А.С.Макаренконыњ педагогикалыќ ой-пікірі бала психологиясын, оныњ
єлеуметтік ортадаѓы жаѓдайын, µз ќатарлары жєне ересектер ±жымындаѓы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ќазаќстан Республикасында білім беруді дамытудыњ т±тас ж‰йесі
ќ±рылды. Осы ж‰йеге сєйкес ѓылымдардыњ, оныњ ішінде педагогика ѓылымыныњ
табиѓаты µзгеріп к‰рделене т‰суде. Болашаќ мамандардың кәсіби даярлығын
арттыруға байланысты барлық мәселелердіњ өзектілігі мен маңыздылығы дәл
қазіргі кезеңдегі жағдайына талдау жасай отырып, оның алдында тұрған
мәселелерге назар аударудың қажеттілігін дәлелдеп отыр. Отандыќ дєст‰рлерді
єлемдік тєжірибе жєне т±раќты даму ќаѓидалары негізінде білім берудіњ
мазм±ны мен ќ±рылымын жањартќан 12 жылдыќ жалпы орта білім беруге кµшу,
оќытуды жинаќтаудыњ президенттік ж‰йесіне негізделген педагог кадрларды
даярлаудыњ бірт±тас моделін жасау маќсаты ќойылуына сай болашаќ мамандарѓа
осы жања ќ±рылымѓа сєйкес сатылы білім беру педагогикасына кµшу міндеті
туындайды. Осындай қоғамдық аса маңызды міндеттерді шешуде, маман
дайындауда педагогика курсының алатын орны ерекше.
Сыртќы бµлім студенттеріне ыќшамдалып дайындалѓан лекция жинаѓында
болашақ бастауыш мектеп мамандарына педагогика ғылымдарының теориялық
негіздері мен білімді мењгеруге жєне бастауыш мектептегі тәрбие мен оқыту
процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалык білім, білік және
дағды қалыптастыру.
Педагогика пәні бойынша әдістемелік құрал негізінен 5 бөлімнен
кұралған. Бұл бөлімдер оқу стандартына сәйкес жасалған. Атап айтсақ,
Педагогиканың жалпы негіздері, Тәрбиенің теориялық және әдістемелік
негіздері, Дидактика, Оқыту және білім беру мазмұнындағы жаңа
технологиялар, Мектеп басқарудың ғылыми-теориялық және әдістемелік
негіздері сияќты бөлімдерін қарастыратын тақырыптарға арналған
дєрісбаяндардыњ жоспары мен мәтіндері беріліп отыр. Тақырыптардың мазмұны
ықшамдалған түрде қамтылған жєне студенттердің білімін тексеру мақсатында
пысықтау мен бақылауға арналған сұрақтар берілген.
Сонымен, бұл ұсынылып отырған оќу-єдістемелік ќ±рал 050102 "Бастауыш
оќыту педагогикасы жєне єдістемесі" мамандыќтарында оќитын сыртќы бµлім
студенттері ‰шін дайындалѓан лекциялар жинаѓы болып саналады.
ПЕДАГОГИКАНЫЊ ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
1.Педагогика пәні туралы түсінік.
2.Педагогика ғылымының жүйесі және оның басқа ғылымдармен байланысы.
3.Педагогика ғылымының негізгі категориялары.
4.Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері.
1. Педагогика пәні туралы түсінік
Ќазір жерде тіршіліктіњ саќталуы б‰кіл адамзаттыњ ќажеттілігіне айналып
отыр. Б±л ќажеттілік – адамзат ќоѓамы дамуыныњ ќозѓаушы к‰ші. Адамзат
ќоѓамыныњ дамуы ‰шін ќоѓамныњ µзі адамдардыњ кейінгі ±рпаќтарына єлеуметтік
тєжірибені беруді ж‰зеге асыру керек. Ќоѓамдаѓы µмір мен ењбек ‰шін ќажетті
аѓа ±рпаќтардыњ єлеуметтік тєжірибені жас ±рпаќќа беруін жєне жас ±рпаќтыњ
оны пєрменді мењгеруін тєрбие деп атайды. Тєрбиеніњ б±л аныќтама-сындаѓы
єлеуметтік тєжірибені беру тєрбиеленушініњ санасына оны тек ауыстыра салу
емес екендігін т‰сінгендігіміз жµн. Ол – адамдардыњ ќабылданатын тєжірибені
пєрменді мењгеруінсіз, олардыњ ќоршаѓан ортаны т‰рлендірудегі жасампаз іс-
єрекетінсіз ж‰зеге аспайтын к‰рделі ќ±былыстыњ барысы. Адамдар єр т‰рлі
жаѓдайлар мен тєрбиеніњ нєтижесі бола отырып, б±л жаѓдайларды µзгертуге
олар µздері ќатынасатыны белгілі.
Адамныњ ќоршаѓан ортаны т‰рлендіре отырып, µзін-µзі т‰рлендіреді деген
ќаѓиданыњ айрыќша мєні бар. Б±л ќаѓида жоѓарыдаѓы тєрбие аныќтамасыныњ
мєнін жоќќа шыѓармайды, себебі ќоршаѓан ортаны т‰рлендірудіњ барысын
адамзаттыњ ќолымен жасаѓанын, бєрін маѓыналы ±ѓынусыз м‰мкін емес.
Тєрбие мєњгілік болып табылады. Ол адамзат ќоѓамыныњ пайда болуымен
ќатар жарыќ кµрді жєне оныњ дамуыныњ барлыќ кезењдерінде µмір с‰реді. Ата-
аналар балаларѓа, ересектер кішілерге, тєжірибелілер тєжірибесі аздарѓа µз
тєжірибесін береді. Б±л кезде тєрбиеленушілер іс-єрекетке, ќарым-ќатынасќа
белсенді ќатынасады, µз санасын µздері байытады. Іс-єрекет, ењбек, тєртіп,
µздерін ќоршаѓандармен ќарым-ќатынас, табиѓатпен µзара єрекет нєтижесінде
адамдар ќоѓамдыќ наќты µмір салтын ќабылдайды.
Кµп ѓасырлар бойына тєрбие барысы адамзат тіршілігініњ табиѓи жайы
ретінде ж‰ріп, арнайы зерттелген жоќ. Кейін келе ќоѓамдыќ сананыњ т‰рлерін,
єлем жєне ондаѓы адамныњ орны жµніндегі жалпы т‰сініктерді талдаѓан ѓалым
философтардыњ ойында тєрбие барысы т±раќты орын тепті.
Тєрбиеге ѓылыми кµзќарас Сократ, Демокрит, Платон, Аристотель,
Квинтилинан сияќты белгілі философтардыњ ењбектерінде ќалыптасты.
Ежелгі Грецияда пайда болѓан педагогика деген атаудыњ ќазаќша маѓынасы
баланы жетектеу болып табылады. Кейінірек аќылшы ±стазды, баланы
тєрбиелейтін жєне оќытатын адамды педагог деп атайды.
Педагогиканыњ тану саласы – ќоѓамныњ ерекше ќызметі ретіндегі адам
тєрбиесі. Кµп жылдар бойына ±йымдастырылѓан тєрбиемен тек балалар ќамтылды,
сондыќтан педагогиканы бала тєрбиесі туралы ѓылым деп келді. Ќазіргі
кезењде білім беру мен тєрбиелеу ж‰йесі барлыќ адамдарды ќамтитын
болѓандыќтан, педагогика адам дамуыныњ жас кезењдерініњ барлыѓындаѓы оныњ
тєрбиесі туралы ѓылым болып табылады. ‡здіксіз білім беру ж‰йесін ќ±ру жєне
ныѓайту кезењінде б±л т±жырым кµкейкесті мєселе болып отыр.
Педагогиканы ѓылым ретінде оќып ‰йренуде оныњ негізгі ±ѓымдарыныњ
маѓынасын терењ ±ѓынудыњ мєні зор. Педагогиканыњ негізгі ±ѓымдарыныњ
ќатарына дамыту, білім беру, оќыту, тєрбиелеу жатады.
Адамды дамыту деп ішкі жєне сыртќы, басќарылатын жєне басќарылмайтын,
єлеуметтік жєне табиѓи факторлар ыќпалымен оныњ т±лѓасыныњ бірте-бірте
ќалыптасуыныњ барысын атаймыз. Адам т±лѓасыныњ психикалыќ, к‰ш-ќуаттыќ жєне
жалпы дамуын бµліп ќарау керек. Психикалыќ деп адам т±лѓасыныњ
зиялылыѓыныњ, кµњіл-к‰й сезімдерініњ, еркініњ ќажеттіктерін, ќабілеттерініњ
дамуын т‰сінеміз. К‰ш-ќуаттыњ дамуы дене м‰шелерініњ, б±лшыќ еттерініњ,
буын ќимылдарыныњ дамуы болып табылады. Жалпы дамуды психикалыќ, к‰ш-
ќуаттыќ, ќ±лыќтыќ жєне адам т±лѓасыныњ басќа да сапаларыныњ дамуы деп
±ѓынуымыз керек.
Білім беру – оќушылардыњ ѓылыми білімдер, танымдыќ біліктер мен даѓдылар
ж‰йесін мењгеруініњ, осылардыњ негізінде д‰ниеге кµзќарасыныњ, ќ±лќыныњ
жєне адам т±лѓасыныњ басќа да сапаларыныњ ќалыптасуыныњ, жасампаз к‰штері
мен ќабілеттерініњ барысы жєне нєтижесі. Білім беруді ж‰зеге асырудаѓы
жетекші к‰ш – ж‰йелі оќыту.
Оќыту – адамныњ білім алуы ж‰зеге асырылатын, м±ѓалім мен оќушылардыњ
маќсатќа баѓытталѓан µзара єрекетініњ барысы.
Арнайы педагогикалыќ маѓынада тєрбиелеу – ќоѓамда т±лѓаныњ, оныњ
ќатынастарыныњ, µзіне тєн белгілерініњ, сапаларыныњ, кµзќарастарыныњ,
сенімдерініњ, тєртіп тєсілдерініњ дамуы маќсатына баѓытталѓан ыќпал барысы
жєне нєтижесі.
Кењ маѓынада тєрбиелеу – маќсатќа баѓытталѓан оќытудыњ жєне тєрбиелеудіњ
єсерімен адам т±лѓасы дамуыныњ барысы жєне нєтижесі. Т±лѓаны ќалыптастыру –
орта, т±ќым ќуалау жєне тєрбиеніњ ыќпалымен адам т±лѓасыныњ даму барысы
жєне нєтижесі.
Жоѓарыда келтірілген педагогиканыњ негізгі ±ѓымдарыныњ аныќтамаларынан
олардыњ µзара µте терењ байланыста екенін жєне іштей жанасќанын кµреміз.
Оларѓа сипаттама бергенде єрќайсысына тєн басты ќызметін кµре біліп, сол
арќылы екіншісін ажырату керек.
Педагогика ѓылым ретінде бірќатар ѓылыми салаларѓа бµлінеді. Олар:
мектепке дейінгі тєрбие мен оќыту, жалпы бастауыш білім беру, негізгі
жалпы білім беру, жалпы орта білім беру педагогикасы, техникалыќ жєне
кєсіптік білім беру, орта білімнен кейінгі кєсіптік білім беру, жоѓары
білім беру педагогикасы, ‰здіксіз білім беру педагогикасы, оќу пєндерініњ
єдістемесі. Осымен бірге педагогика ѓылымы ќ±рылымына кµзі кµрмейтін
(тифлопедагогика), сањырау жєне нашар еститін (сурдопедагогика), аќыл-есі
кеміс (олигрофенопедагогика) балаларды тєрбиелеу мєселелерін зерттейтін
арнайы педагогика саласы да енеді.
Педагогика салаларыныњ жиынтыѓы педагогикалыќ ѓылымныњ бірт±тас ж‰йесін
ќ±райды. Педагогика µзініњ дамуында философия, этика, социология,
психология, мектеп гигиенасымен тыѓыз байланыста болады жєне олардыњ
зањдылыќтары мен н±сќамаларына с‰йенеді.
2. Педагогика ғылымының жүйесі және оның басқа ғылымдармен
байланысы
Педагогика ғылымының жүйесі біркатар педагогиканың салаларынан тұрады:
Педагогика тарихы - тәрбиенің шығуы мен дамуының заңдылықтарын зерттейді.
Арнайы педагогика - көру, есту, сөйлеу мүшелерінде және ақыл-ойында табиѓи
кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін зерттейді.
Арнайы педагогиканың салалары:
Сурдопедагогика - саңырау, мылқау, керең балаларды оқыту мен тәрбиелеу;
Тифлопедагогика - соқыр балаларды оқыту мен тәрбиелеу;
Олигофренопедагогика - ақыл-ойы кеміс балаларды оқыту мен тәрбиелеу;
Логопедия - тілінің кемісі бар балаларды тәрбиелеу мен оқыту мәселелеріп
зерттейді.
Пәндерді окыту әдістемесі - окыту және білім беру теориясына - жалпы
дидактикаға сүйенеді.
Мектеп педагогикасы - кіші, орта және жоғары жастағы балаларды тәрбиелеу
мен оқытудың мақсаттары мен міндеттерін, әдістері мен принциптерін,
формаларын, мазмұнын және нәтижесін зерттейді.
Мектенке дейінгі педагогика - үйелмендегі, балалар бақшасындағы, демек,
мектеп жасына дейінгі балалар тәрбиесін зерттейді.
Жоғары мектен педагогикасы - жоғары мектептегі жастарды оқыту мен тәрбиелеу
мәселелерін зерттейді.
Кәсіби-техникалык білім беру педагогикасы -педагогикалық процесс және
жұмысшы кадрларын кәсіби және сонымен бірге әртүрлі деңгейдегі мамандардың
заңдылықтарын қарастырады.
Әскери педагогика - әртүрлі рангтағы әскери қызмет атқаратындарды әскерге
шақыру жасындағылардан бастап, әскери мамандықты игергендер мен офицерлер
құрамының тәрбиелік іс-әрекеттерінің тәрбиелік заңдылықтарын зерттейді.
Салыстырмалы педагогика - әрбір елдердегі білім беру және тәрбие
жүйелерінің дамуын, олардың жалпы және өзіндік ерекшеліктерін салыстыра
дамуын зерттейді.
Этнопедагогика - үлттық тәрбиеніц ерекшеліктерін зерттейді.
Педагогика ғылымының басқа ғылымдармен байланысы:
Философия - бұл адамды күшті идеялық сенімге, айқын түсіне білушілікке
тәрбиелейді.
Психология - адамның мінез-құлқын қалай
тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерін іздестіреді.
Адам физиологиясы — бала организміндегі жоғары нерв қызметін, тыныс алу,
қан және жүрек тамыр жүйесінің физиологиялық ерекшеліктерін қарастырады.
Мектеп гигиенасы - жас ±рпақтыњ денсаулығын сақтау, нығайту және дамыту
жайындағы ѓылым.
Әлеуметтану - жас ұрпақты дамыту, тәрбиелеу және қалыптастыру проблемаларын
зерттеу барысында педагогика ѓылымы әлеуметтік орта мен тәрбие жайындағы
мәліметтерді әлеуметтану ғылымы негізінен қарастырып, шешім қабылдайды.
Этнография - белгілі бір халықтың экономикасын, қоѓамдық және рухани
мәдениетін, т±рмысын зерттейді.
Археология - өткен ғасырдағы ескерткіштер арқылы халықтардың әдет-ғұрып,
мәдениетін, тарихын зерттейді.
Сондай-ақ, педагогика ғылымы медицина, экология, экономика, әдебиет,
тарих және т.б. ғылымдармсн тығыз байланысты.
3. Педагогиканың негізгі категориялары
Тәрбие - адамзат баласының ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық
әлеуметтік тәжірибесін жас ±рпақтың бойына сіңіру, аға ұрпақ пен жас
±рпақтың µзара бір-бірімен әрекеттесу процесі.
➢ Оқыту - оқушы мен мұғалімнің белгілі бір дидактикалық міндеттерді
шешуге бағытталған мақсатты түрде өзара әрекет жасау процесі.
➢ Білім беру - ғылымдар жүйесінен білім алу және танымдық іскерлік пен
дағдыны қалыптастыру, соның негізінде жеке бастың көзқарасын,
адамгершілік және т.б. жаѓымды қасиеттерді қалыптастырып, жеке адамның
шығармашылық қабілетін дамыту.
➢ Даму - адамның физикалық және рухани күш жігерінің сандық және
сапалық жағынан тізбектеле, яғни бірізді өзгеруінің объективті
процесі.
➢ Өзін-өзі тәрбиелеу - адамның өз бойында өзі қалаған, өзіне ұнаған
қасиеттер мен қабілеттсрді, мінез-құлықтарды, әдеп пен әдетті,
дағдыларды қалыптастыру мақсатында саналы, мақсатты, белсенді жұмыс
істеуі.
➢ Өздігінен білім алу - адамның өзін қызықтырған сала бойынша
білімдерді іздестіруі мен меңгеруіне өз бетінше мақсатты түрде,
белсенді жұмыс істеуі.
➢ Қайта тәрбиелеу - осыған дейін қолданылған тәрбие әдістері мен
тәсілдері, формалары нәтиже бермеген жағдайда, тәрбие әдістері мен
тәсілдерін, формаларын түбегейлі өзгерту.
➢ Қалыптасу - ішкі және сыртқы, басқарылатын және басқарылмайтын,
барлық факторлардың ықпалымен адамның әлеуметтік тірі жан иесі ретінде
дамып жетілуі.
4. Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері .
Педагогикалық зерттеу әдістеріне мыналар жатады:
♦ Педагогикалық тұрғыдан бақылау - бұл белгілі бір қ±былысты ұзақ және
жоспарлы түрде зерттеудің таным әдісі.
♦ Зерттеу мақсатындағы әңгіме - мұғалімдер мен сынып жетекшілері,
мектеп басшылары мен ата-аналар және басқа да қажетті адамдармен
жүргізіледі.
♦ Мектеп қ±жаттарын зерттеу - мектеп құжаттарына сынып журналдары, оқушы
күнделіктері, сыныптың оқу-тәрбие жұмысының жоспары, үйірме мүшелерінің
баяндамалары, педагогикалық тақырыптарға жазылған мұғалімдердің
баяндамалары және ғылыми мақалалар және т.б.
➢ Оқушылардың жұмысын зерттеу - жазба, бақылау және графикалық
жұмыстар, суреттер, пәндер бойынша дәптерлер, баяндамалар, рефераттар.
➢ эксперимент деп - нақты жағдайды есепке алып, педагогикалык процесті
зерттейтін ғылыми тәжірибені айтады.
➢ эксперимент жүргізілетін орнына қарай 2 түрге бөлінеді:
1. Табиғи эксперимент
2. Лабораториялық эксперимент
Эксперимент мақсатына қарай 3 түрге бµлінеді:
Констатациялаушы эксперимент
Тексеруші эксперимент
Қалыптастырушы эксперимент.
Әлеуметтік зерттеу әдістері: анкета, рейтинг.
Математикалық статистикалық әдістер:
Статистикалық әдістерге: тіркеу әдісі және рангілеу;
Модельдеу әдісі;
Шкалалау әдістері: атаулар шкаласы; реттік шкаласы;
аралык шкаласы: қатынастар шкаласы.
ПЕДАГОГИКАНЫЊ ЄДІСНАМАСЫ ЖЄНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫЌ ЗЕРТТЕУЛЕРДІЊ ЄДІСТЕРІ
1. Педагогиканыњ єдіснамалыќ негіздері, тєрбиеніњ маќсаты мен т±лѓаны
дамытудыњ ќозѓаушы к‰штері (факторлары) жайлы ілім.
2. Педагогикалыќ зерттеу єдістеріне сипаттама
3. Оќушылардыњ ќызыѓуы мен ќажеттігін аныќтауѓа баѓытталѓан анкета
дайындап, оны педагогикалық практика кезінде оќушылар ±жымында пайдалану.
1. Педагогиканыњ єдіснамалыќ негіздері, тєрбиеніњ маќсаты мен т±лѓаны
дамытудыњ ќозѓаушы к‰штері (факторлары) жайлы ілім.
Педагогиканыњ єдіснамалыќ негіздері, тєрбие маќсаты жєне т±лѓаны
дамытатын факторлар жµніндегі ілім
Ѓылымныњ єдіснамасы дегеніміз ѓылыми танымныњ ќ±рылу принциптері,
т‰рлері мен тєсілдері туралы ілім.
Педагогикалыќ зерттеулерге, олардыњ жалпы маќсатќа жету жолына
(стратегиясына), зерттеу єдістерін тањдап алуѓа жєне оныњ нєтижелерін
жалпылауѓа (интерперетациялауѓа) єдіснамалыќ т±рѓыдан ќарауды материалистік
диалектика, бейнелеу жєне таным теориясы аныќтайды.
Педагогиканыњ ѓылыми диалектикалыќ материалистік єдіснамасы ѓалымдардыњ
ењбектерінде ќалыптасты. Олар тєрбиеніњ ќоѓамдыќ болмыс сипатына, ќоѓамдаѓы
µндіргіш к‰штер мен µндірістік ќатынастардыњ дамуына, оныњ т‰рлеріне
тікелей тєуелділігін кµрсетті, тєрбиені маќсаты мен принциптерін
т±жырымдады.
Диалектикалыќ-материалистік т±рѓыдан ќарау педагогикалыќ іс-єрекет
барысын жєне ќ±былыстарын жан-жаќты зерттеуді, осы екеуініњ арасындаѓы ішкі
жєне сыртќы µзара байланысыныњ сипатын ашуды, б±ларды ќозѓалыс, µзгеріс
к‰йінде ќарауды, олардаѓы сандыќ µзгерістердіњ сапалыќ µзгерістерге кµшуін
кµре білуді, ішкі ќарама-ќайшылыќтарды, ќарама-ќайшылыќтардыњ бірлігін,
осыныњ негізінде зерттелетін ќ±былыстар мен іс-єрекеттер барысыныњ ќозѓаушы
к‰штерін ашуды, танымда бекереге шыѓаруды бекерге шыѓару зањын басшылыќќа
алуды, тєжірибе таным б±лаѓы жєне теорияныњ аќиќаттылыѓыныњ кµрсеткіші
болѓандыќтан зерттелуші ќ±былыстардыњ теориясы мен тєжірибесін бірлікте
талдауды талап етеді.
Дидактикалыќ-материалистік єдіснама логикалыќтыњ жєне тарихилыќтыњ
бірлігі принципімен ќаруландырады. Тарихилыќ принципіне с‰йену –
зерттелетін ќ±былыстыњ пайда болу тарихын, оѓан тєн ќарама-ќайшылыќтарды,
даму баѓыттарын кµруге, оныњ онан єрі даму баѓыттарын белгілеуге м‰мкіндік
береді. Тарихи т±рѓыдан ќарауды логикалыќ талдаумен бекіту зерттелетін
ќ±былыстардыњ мєніне, олардыњ зањдылыќтарына терењірек енуге жол ашады.
Біздіњ ќоѓамымыздаѓы м±ѓалім рµлі айрыќша белгіленеді. Ќоѓамныњ маќсат-
м‰дделерін кµздеген тєрбие, білім беру дамудыњ ±заќ тарихи жолынан µтті.
Ќазір адамзат ќоѓамыныњ даму барысы педагогикалыќ кµкейкесті мєселелерді
жеке ќоѓам маќсатын есте ±стай отырып, б‰кіл адамзаттыќ маќсат, м±рат,
м‰дделер т±рѓысынан ќарауды талап етеді. М±ныњ µзі педагогика теориясы мен
тєжірибесін дамытудыњ жања дењгейі т±рѓысынан ќайта ќ±ру міндетін алѓа
ќойып отыр.
Педагогика тєрбие маќсаты наќты тарихи сипатта болады деген ќаѓиданы
басшылыќќа алады. Тєрбие маќсаты єлеуметтік-экономикалыќ жаѓдайдыњ
µзгеруімен ±дайы дамып отырады.
Алѓашќы ќауымдыќ ќоѓамда тєрбие баршаѓа ортаќ, µмірдегі ќарым-ќатынас
барысында ж‰зеге асырылды.
Ќ±лдыќ ќоѓам тєрбие маќсаты таптыќ сипат алды. Ќ±л иеленушілер балалары
µмірде ‰стемдік етуге, ќ±лдардыњ балалары µз иелеріне ќызмет ету ењбегінде
иесініњ еркіне мойын ±сынуѓа дайындалды.
Феодалдыќ ќоѓамда да тєрбие таптыќ сипатта болды. Феодалдар теологияны
(діни білім алу) біліп, белгілі бір ѓылыми білім алды. Олардыњ ќызметшілері
дін алдындаѓы ‰рей негізінде тєрбиеленіп, оларѓа білім алу м‰мкіндігі
берілмеді.
Єлеуметтік-экономикалыќ формацияныњ буржуазиялыќ сатысында тєрбие
маќсатын аныќтауѓа т‰рлі аѓымдар ‰лкен ыќпал жасады (ќайта µрлеу дєуірі,
социал-утопистер, революционер-демократтар, т.т.).
Ќорыта айтќанда, адам дамуыныњ шексіз м‰мкіндігі, адам т±лѓасыныњ
‰йлесімді дамуы, жан-жаќты болып ќалыптасуы, оѓан жетудіњ жолдары жµніндегі
ой-пікірлер кењ етек жайды.
Тєрбиеніњ маќсаты – ќоѓамныњ барлыќ м‰шелерініњ еркін жан-жаќты дамуын
ќамтамасыз ету болып табылады.
Ќоѓамныњ єрбір єлеуметтік-экономикалыќ даму кезењінде адамды жан-жаќты
ќалыптастырудыњ наќты міндеттері аныќталды.
Алѓа ќойѓан маќсат, айќындалѓан міндеттерге тєуелсіз адамныњ жан-жаќты
дамуына ыќпал жасайтын факторлар бар. Олар: т±ќым ќуалау, орта жєне тєрбие.
Б±л ‰ш фактордыњ араќатынасы диалектикалыќ т±рѓыда ќаралды. Т±ќым
ќуалаудыњ ата-аналардан балаларѓа берілетін адамныњ генетикалыќ
баѓдарламасында болатын ерекшеліктер екендігі белгілі. Б±лар адам бітімініњ
анатомиялыќ жєне физиологиялыќ ќ±рылымы, терісініњ, кµзініњ, шашыныњ т‰сі,
дене ќ±рылысы, нерв ж‰йесініњ ерекшеліктері, сонымен ќатар сµйлеу, ойлау
нышандары жєне т.б. болып табылады.
Балалардыњ т±ќым ќуалауына ата-аналарыныњ психикалыќ денсаулыѓы мен µмір
салттары да елеулі єсер етеді. Мысалы, балалардыњ аќыл-ой ќабілетіне ата-
аналардыњ маск‰немдігі, нашаќорлыѓы айрыќша теріс ыќпал жасайды.
Адам тікелей табиѓи тірі тіршілік иесі, оѓан табиѓи жєне µміршењ к‰штер
берілген. Ол іс-єрекетті табиѓи тіршілік иесі болѓандыќтан, б±л к‰штер оныњ
бойында нышандар мен ќабілеттер, еліктеулер т‰рінде µмір с‰рді.
Адам т±лѓасыныњ дамуына єлеуметтік орта, экономикалыќ жєне саяси
жаѓдайлар, µмір салты, мемлекеттік ќ±рылыс, µндірістік жєне ќоѓамдыќ
ќатынастар ж‰йесі ыќпал жасайды. Адамныњ мєні немесе т±лѓасы барлыќ
ќоѓамдыќ ќатынастардыњ жиынтыѓы болып табылады.
Адам дамуына географиялыќ орта да ыќпал етеді, дегенмен, ол шешуші ыќпал
емес. Жетекші рµл єлеуметтік ортаѓа беріледі. Адам дамуына шешуіші ыќпал
жасайтын ‰шінші ќозѓаушы к‰ш (фактор) – тєрбиелеу. Ол тєрбиеленушілер
тєрбиешініњ маќсатќа баѓытталѓан, саналы ±йымдастырылѓан ыќпалын ќамтамасыз
етеді. Тєрбиелеу тиімділігі оныњ ыќпалы кезінде ортаныњ єсері мен т±лѓаныњ
т±ќым ќуалау ерекшеліктерін ‰немі ескеруге тєуелді болады.
Т±лѓа µзініњ дамуында єр т‰рлі жас кезењдерінен µтеді. Оларды
педагогикада мектеп жасына дейінгі, мектеп жасын-даѓы, жасµспірім,
кємелеттік жастаѓылар т.б. деп бµледі.
Психологиялыќ жєне педагогикалыќ зерттеулер нєтижесінде соњѓы жылдары
жас кезењдерініњ тµмендегідей жеті сатыдан т±ратын ќ±рылымы ±сынылуда:
Жања туѓан бала (туѓан сєттен бір айѓа дейін);
Нєрестелік шаќ (бір айдан бір жасќа дейін);
Ерте сєбилік шаќ (бір жастан ‰ш жасќа жейін);
Мектепке дейінгі балалыќ шаќ (4-тен 6 жасќа дейін);
Бастауыш мектеп шаѓы (алты жастан он жасќа дейін);
Жеткіншек шаќ (он жастан 15-16-ѓа дейін);
Жасµспірімдік шаќ (16-дан 18 жасќа дейін).
Б±ндай сатыларѓа бµлудіњ µзін салыстырмалы т±рѓыдан ќарау керек. Себебі
соњѓы кездегі балалардыњ ќарќынды даму ќ±былысын (акселерация) зерттеу
нєтижелері жас сатыларын ќатањ ќарауѓа болмайтынын кµрсетіп отыр. Осыѓан
сєйкес жалпы бастауыш білім беру мазм±ныныњ теориялыќ дењгейі кµтеріле
т‰суде.
3. Ѓылыми-педагогикалыќ зерттеу єдістері
Бастауыш мектеп м±ѓалімдерін даярлау ж‰йесіне енгізілген педагогикалыќ
практикада, семинар сабаќтарында, тєжірибелік лабораториялыќ ж±мыстарда,
педагогика жєне пєндер єдістемесінен курстыќ ж±мыстар орындау барысында
ќажетті педагогикалыќ зерттеу єдістерін студенттер білуі тиіс.
Зерттеу єдістерін білу болашаќта ±стаздыќ жасампаздыќќа жетелеп,
оќытудыњ жєне тєрбиелеудіњ т‰рлері мен єдістерін жетілдіруді ќамтамасыз
етеді.
Педагогикалыќ ќ±былыстарды жан-жаќты білуге жєне т‰рлі ѓылыми
педагогикалыќ мєселелерді шешуге баѓытталѓан тєсілдердіњ жєне амалдардыњ
жиынтыѓын педагогикалыќ зерттеу єдістері деп атайды.
Мєліметтердіњ алынып жинаќталу кµзіне байланысты зерттеу єдістерін
теориялыќ негіздерін жан-жаќты білу, наќты оќу-тєрбие барысын талдау
єдістері деп бµледі.
Оќу-тєрбие барысын µмірдегі ќалыпты жаѓдайында жан-жаќты білуге ќажетті
єдістерге: байќау, єњгіме, анкета ж‰ргізу (алдын ала дайындалѓан с±раќтар
бойынша жазбаша мєліметтер алу), интервью алу (алдын ала дайындалѓан
с±раќтар бойынша ауызша пікір жинау), мектеп ќ±жаттарын зерттеу, іс-єрекет
нєтижесін талдау, м±ѓалімніњ ж±мыс тєжірибесін талдау т.б. жатады.
Ал енді оќу-тєрбие барысын арнайы µзгертілген жаѓдайда жан-жаќты білу
мектептегі педагогикалыќ эксперимент жєне зерттеу ќорытындыларын тєжірибе
ж‰зінде тексеру єдістері арќылы ж‰зеге асады.
Зерттеу мєліметтерін µњдеу жєне талдау тєсілдеріне ќарай зерттеу
нєтижелерін сапалыќ талдау жєне сандыќ µњдеу єдістері деп екіге бµліп
ќарайды. Сандыќ µњдеу єдістері эксперимент нєтижелерін, сапалыќ талдау
єдістерін ќажет ететіндіктен кµп жаѓдайда б±л екеуі µзара байланыста
ќолданылады. Зерттеу єдістері зерттеудіњ єдіснамалыќ негіздемесіне сєйкес
тањдалып алынады. Ѓылыми зерттеулер ќаѓидасын негіздеуде іс-єрекеттік,
т±лѓалыќ, ж‰йелік т±рѓыдан ќараудыњ мањызы зор.
Іс-єрекеттік т±рѓыдан ќарау оќу-тєрбие барысын, іс-єрекеттіњ барлыќ
негізгі ќ±рамаларын, оныњ маќсаттарын, себептерін, єрекеттерін, амалдарын,
реттеу тєсілдерін, т‰зетулерін, баќылау жєне ќол жеткен нєтижелерін
талдауды бірт±тас зерттеуді талап етеді.
Педагогикалыќ ќ±былыстарда міндетті т‰рде т±лѓалардыњ µзара єрекеттері
болатындыќтан, зерттеулер ‰шін оќу-тєрбие барысын т±лѓалыќ т±рѓыдан да
ќарау мањызды.
Зерттеулерді т±лѓалыќ т±рѓыдан ќарап ж‰ргізудіњ єдіснамалыќ негізі
т±лѓаныњ ќоѓамдаѓы орны, ±жым мен т±лѓаныњ араќатынасы жєне оны дамытудаѓы
±жымныњ алатын орны, т±лѓаныњ жан-жаќты, ‰йлесімді дамуы, т±лѓаны тєрбиеніњ
объектісі єрі субъектісі деп ќарау жµніндегі ілім болып табылады.
Педагогикалыќ зерттеулер єдіснамасы ‰шін ќарќынды дамып келе жатќан
ж‰йелік-ќ±рылымдыќ т±рѓыдан ќараудыњ аса мањызы бар. Ж‰йе деп µз ісіне тєн
тіршілік ету зањдарымен ќызмет ететін ќ±рамды бµліктердіњ белгілі бір
ортаќтастыѓын айтамыз.
Диалектикалыќ ж‰йелік т±рѓыдан педагогикалыќ міндеттерді шешудіњ м‰мкін
боларлыќ т‰рлері мен єдістерін µзара байланыста жєне бірт±тас, олардыњ
ішінен тиімді жолын салыстырмалы тањдап алу м‰мкіндігін ќарауды талап
етеді.
Байќау єдісі. Байќау єдісі – оќу-тєрбие барысын, оныњ жеке т‰рлері мен
жаќтарын арнайы баѓдарламамен ±йымдастырылѓан, жеткілікті мерзімде
ќабылдау.
Байќауды µткізу жоспары нені байќау керек, не ‰шін байќау керек,
байќаудан не нєтиже к‰туге болады деген с±раќтарѓа жауап беру керек.
Байќау нєтижесі м±ѓалімге тєрбиелік єсерлерді т‰зетудіњ негізі болады,
ќалыптасќан педагогикалыќ жаѓдайѓа д±рыс баѓа беру, айќындалѓан маќсатќа
сай оќушыларды онан єрі зерттеуді жобалауѓа м‰мкіндік береді.
Зерттеуші алынѓан нєтижені басќа да зерттеушілердіњ, оќу барысын тікелей
байќаушылардыњ топшылауларымен жєне басќа да ќосымша мєліметтермен
салыстырса, байќау ќорытындысы шындыќќа жуыќ болады. Байќау ќорытындысыныњ
шындыќќа жуыќтауын арнайы техникалыќ ќ±ралдарды пайдалану (дыбыс, кескін
жазу, киноѓа т‰сіру, бейне таспаѓа т‰сіру, т.б.) арттыра т‰седі.
Єњгіме єдісі жєне интервью алу. Єњгіме жєне интервью єдістері єњгіме мен
интервьюдіњ маќсатын ѓалым-±стаз алдын ала наќты белгілегенде ѓана,
зерттеушіге ќажетті мєселелердіњ мєнін ашатын негізгі жєне ќосымша
с±раќтардыњ шењберін аныќтаѓанда ѓана жаќсы нєтиже береді.
Єњгімелесушілердіњ араќатынасыныњ ќолайлылыѓын ќамтамасыз еткен жµн.
Анкета ж‰ргізу єдісі. Б±л єдіс белгілі бір ‰йреншікті ќ±былыстар жµнінде
маѓл±маттар алуда ќолданылады. Анкета ж‰ргізудіњ нєтижелілігіне тура жєне
жанама с±раќтардыњ орынды ќойылуы, с±раќ мазм±нында орынды жауапќа µзі
жетелейтін ойдыњ айќындалмауы, с±раќ маѓынасыныњ шашырањќы болмауы, наќты
жауап беру не пікірін айту м‰мкіндігініњ болуы сияќты шарттар ыќпал етеді.
Мектеп ќ±жаттарын жєне оќушылар іс-єрекеті нєтижелерін зерттеу єдістері.
Оќушылар іс-єрекеттіњ себептері, µзіне тєн іс-єрекет µрнегі, олардыњ
зерттелетін педагогикалыќ ќ±былысќа ќатынастары жµнінде жан-жаќты
маѓл±маттар алуѓа м‰мкіндік береді.
Оќушылардыњ іс-ќаѓаздарымен, дєрігерлік карталарымен, мєжіліс жєне кењес
протоколдарымен, сынып журналдары, жазба есептерімен танысу да зерттеушіні
ќ±нды деректермен ќамтамасыз етуі сµзсіз.
Педагогикалыќ эксперимент єдісі. Б±л арнайы жасалѓан жєне есепке
алынатын жаѓдайда оќыту мен тєрбие єдістерін тєжірибе арќылы ж‰ргізу немесе
тексеру деген сµз. Педагогикалыќ эксперименттіњ негізгі ќызметі кейбір
педагогикалыќ єсер ќ±рамаларыныњ жєне оныњ нєтижелерініњ арасындаѓы себеп-
салдарлыќ байланыстарды аныќтау болып табылады. Эксперимент ж‰ргізбестен
б±рын педагогикалыќ іс-єрекеттегі єдістіњ немесе тєсілдіњ тиімділік
м‰мкіндігі жµнінде алдын ала ѓылыми жорамал т±жырымдалады.
Эксперимент оќытушылар µмірініњ жєне іс-єрекеттіњ ќалыпты жаѓдайында
µтуі м‰мкін. Б±л кезде оны табиѓи эксперимент деп атайды. Лабораториялыќ
эксперимент болса, зерттелінушілерге єсердіњ жєне олардыњ кері жауабыныњ
сипатын есепке алуѓа м‰мкіндік беретін арнайы жаѓдай жасады.
Теориялыќ зерттеу єдістері. Б±ѓан салыстырмалы-тарихи талдау,
абстрактылыќтан наќтылыќќа µту, модель ќ±рау жатады. Єдетте, б±л єдістер
бір-бірімен байланыста пайдаланылады. Олар студенттер диплом ж±мысын
орындауда ќолданылады.
Салыстырмалы-тарихи талдау педагогикалыќ ќ±былыстарды жан-жаќты жєне
терењ зерттеп, пайда болѓан мєселелерді ќазіргі кездегі алдыњѓы ќатарлы
єдістерге с‰йеніп, µткенніњ ќателері мен кемшіліктерініњ алдын алып, оќу-
тєрбие барысын жетілдірудіњ наќты шараларын жобалауѓа м‰мкіндік береді.
Бірт±тас оќу-тєрбие барысын зерттеуде абстрактылыќтан наќтылыќќа µтудіњ
логикалыќ жолына с‰йеніп, тµмендегідей кезењдерді ќамту ќажет:
- оќу-тєрбие барысыныњ ќ±рылымын, оныњ маќсаттыќ, мазм±ндыќ, амалдыќ, іс-
єрекеттік, ынта-себептік, баќылау-т‰зетулік, баѓалыќ-талдаулыќ сияќты
ќ±рамаларын бірт±тас сипаттап жазу. Сонымен ќатар оќу-тєрбие барысы µтіп
жатќан оќу-материалдыќ мектептік-гигиеналыќ, моральдыќ-психологиялыќ,
єсемдік жєне т.б. жаѓдайларда бірт±тас сипаттап жазу;
- оќу барысы ќ±рамаларыныњ µзара м‰мкін боларлыќ байланысын жєне
єсіресе, себеп-салдарлыќ байланысын сипаттап жазу;
- т±лѓаныњ сапалыќ ќ±рылымын, м±ѓалімдер мен тєрбиеленушілер іс-
єрекеттіњ ќ±рылымын бірт±тас сипаттап жазу;
- м‰мкін боларлыќ шамада м±ѓалімдер мен тєрбиеленушілердіњ µзара
єрекетіне толыќ сипаттама беру;
- тєрбиеленушілерге кµпшілік хабарларын тарату ќ±ралдары, микроорта жєне
т.б. арќылы тигізілетін сыртќы ыќпалдар мен оќу-тєрбие барысыныњ
байланыстарын ќарау;
- келешекте оќу-тєрбие барысында еске алу ‰шін белгілі бір зањды
байланыстарды тауып алу.
Модель ќ±рау єдістері. Б±л єдістер теориялыќ ізденіс єдістерін
пайдаланудыњ тиімділігін к‰шейте т‰сті. Олар зерттелетін ќ±былыс барысын
сызба, схема, ќысќаша сµздік жєне жазбаша т‰рде кµрнекті-бейнелік сипаттама
беруге м‰мкіндік береді. Кей жаѓдайда модель ќ±рауда педагогикалыќ
ќ±былыстарды математикалыќ формулалар, матрицалар, шартты белгілер жєне
т.б. т‰рінде белгілейді.
Модельде мектеп, жан±я, ж±ртшылыќ, кµпшілік хабар ќ±ралдары жєне т.б.
оќушыларѓа тєрбиелік ыќпал институттары µте сєтті бейнеленеді. Модельдер
кµмегімен оќытуды ±йымдастыру формалары, сабаќ т‰рлері тиімді сипатталып
жазылады.
Маќсат – зерттелетін ќ±былыстарды педагогикалыќ сапалыќ талдаудыњ
жетекшілік рµлін ќалдыра отырып педагогикада математиканы лайыќты
пайдалануды ќамтамасыз етеді.
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ПЕДАГОГИКАЛЫЌ ПРОЦЕСС - Ж‡ЙЕ ЖЄНЕ Т¦ТАС
Ќ¦БЫЛЫС
1. Педагогикалык процестің мәні.
2. Педагогикалык процестің қүрылымдық компоненттері.
3. Педагогикалық процестің қозғаушы күштері.
4. Педагогикалық процестің зандылықтары.
5. Педагогикалық процестің кезеңдері.
1. Педагогикалық процестің мәні
Педагогикалық процестің мәні туралы әртүрлі көзқарастарды (С.Т Шацкий,
Н.К. Крупская, А.С.Макаренко, М.А. Данилов, Б.Т. Лихачев, Ю.К. Бабанский,
В.М. Коротов және т.б.) зерттеу жалпы қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
Педагогикалық процестің мәні туралы мәселеге бірқатар ғалымдар оның
маңыздылығын жан-жақты қарастырды.
А.Ф.Кайтерев, М.А.Данилов: біртұтас педагогикалық процесс-
оқыту мен тәрбиенің бірігуі деді.
Ю.К.Бабанский: Педагогикалық процесс-оқыту, даму және
тәрбиелік қызметтерінің бірлігі-деп қарастырды.
С.Т.Шацкий, Н.К. Крупская, В.А.Сухомлинский: Педагогикалық
процестегі оқушылардың өзара әрекетінің ерекшеліктерін зерттеді.
Б.Т.Лихачев: Бірт±тас педагогикалық процестің қандай ерекшеліктерін
білу оның бағытты дамуының мәселелерін шешуге көмектеседі деді.
Сонымен, педагогикалық процесс дегеніміз - оқушылардың мәдени
байлықты меңгеруге және еңбек пен қоѓамдық өмірге даярлануға бағытталған,
мүғалімнің қатысуымен және басшылығымен жүзеге асатын өзара байланысқан іс-
әрекеті болып табылады. (Н.Д.Хмель)
Педагогикалық процесс - окыту процесі мен тәрбие процесінің бірлігі.
(Ю.К.Бабанский).
Т±тас педагогикалық процесс дегеніміз - оқытушылар мен
тыңдаушылардың белгілі бір мақсатқа бағытталған, мазм±нды түрде ±йымдасќан,
бағыт беруші белсенді іс-әрекеті.
2. Т±тас педагогикалық процестің қ±рылымдыќ
компоненттері
Педагогикалық процестің қ±рылымы оның µзара тыѓыз байланысқан
компоненттерінен т±рады. Педагогикалық процестің қ±рылымы оның өзара тығыз
байланысқан жеті компонентерін педагогикалық процестің қ±рылымы деп
айтамыз. Сонымен, педагогикалық процестің компоненттері:
➢ Педагог - арнайы дайындығы, білімі бар ±стаз, педагогикалык
процесті жүргізетін маман.
➢ Оқушы-тыңдаушы - объект және субъект ретінде карастырады.
➢ Педагогикалық процестің мазм±ны ол адамның әлеуметтік
катынасынан туындайды. Оның мазм±нына идеология, өндіріс,
еңбек, ғылым, мәдениет, т.б. жатады.
➢ Педагогикалық процесті ±йымдастыру және басқару комплексі.
Оған педагогикалық процестің мақсаты, міндеті, мазм±ны, түрі,
әдісі, қ±ралы жатады.
➢ Педагогикалық диагностика. Ұстаз бен шәкірттің тәрбие, оқу,
үйрену процесін жүргізу барысында істің нәтижесін білу.
➢ Педагогикалық процестің нәтижесін бағалау. Оқушының іс-
әрекетінің нәтижесінің қорытындысын . бағасын сол баланы
қоршаган орта, қауым береді.
➢ Педагогикалык процестің қоршаған ортамен байланысында.
Әлеуметтік орта - бала тәрбиесінің маңызды факторының бірі.
3. Педагогикалық процестің қозғаушы күштері
Педагогикалық процестің негізгі қозғаушы күші,
диалектикасы - қарама қарсылық. Педагогикалық процестің қарама-
қарсылық екі т±рғыдан қаралады:
1. Әлеуметтік педагогикалық қарама-қарсылық. Б±л әлеуметтік жаѓдайға
байланысты шешілетін қарама-қарсылық: экономикалық, саяси, рухани
адамгершілік, мәдени отбасына байланысты жағдайлар.
2. Таза педагогикалыќ - оқу-тәрбие жүмысына байланысты жағдай.
Педагогикалық қарама-қарсылық обьективті және субьективті болуы мүмкін:
Обьективтік қарама-қарсылық: қоғамның қойған талабына баланың іс-әрекеті
сәйкес келе бермеуі;
а) ¦жым мен жеке адамның көзкарасы сәйкес келе бермейді;
є) Жаңа талап пен ескі кµзқарас арасындағы қарама-карсылық.
Субьективті қарама-қарсылық:
Педагогикалық теорияның, концепциялардың, жүйелердің өмір талабынан қалып
қоюы.
4.Педагогикалық процестің заңдылыќтары
Құбылыстар мен процестер арасындағы дамуды сипаттайтын мәнді
байланыс философияда заңдылық деп аталады.
Педагогикалық процестің заңдылықтары оның тұтастығын дәлелдейді.
Педагогикалық процестің заңдылықтары:
➢ Оқыту мен тәрбие қоғамның әлеуметтік, әкономикалық жагдайына
байланысты. Жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу қоғамның тапсырмасы, қоғам
өзіне лайықты ұрпақ дайындайды, өз жағдайымен байланыстырады.
➢ Тәрбиенің, оқытудыњ, білім берудің және дамудың өзара байланыс
заңдылығы. Оқытусыз тәрбиені іске асыруға болмайды. Өйткені адам
баласы белгілі заңдылықтарды білімді меңгеру негізінде ғана өмірге игі
әсер етеді.
➢ Тәрбие мен өзі-өзі тәрбиелеудің бірлігі.
➢ Тәрбие мен оқыту - іс-әрекеттің және қарым- қатынастың шешуші рөлі.
Тәрбие, оқыту және білім беру іс-әрекетке байланысты. Іс-әрекет, қарым-
қатынас таным процесін дамытады.
➢ Педагогикалық процесте оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін
есепке алу.
➢ Педагогикалық процесте ұжым мен жеке адамның өзара байланысы.
Жеке адам ұжымға тәуелді, ұжымсыз өмір сүруі
мүмкін емес.
Педагогикалық процестің міндеттерінің, мазмұнының,
формаларының өзара байланыс заңдылықтары:
а) окыту мен тәрбиенің мазмұны қоғамның мақсаттарын және
кажеттілігін бейнелейтін міндеттерге байланысты.
є) Оқыту мен тәрбиенің формалары, оларға ұйымдастырып өткізудің
міндеттеріне, мазмұнына және әдістеріне байланысты.
б) Оқыту мен тәрбиенің әдістері олардың мақсаттарымен анықталады.
5. Педагогикалық процестің кезеңдері
Педагогикалық процестің барлығы да бірдей кезеңдер циклдарынан
құралады, әрі бұл циклдардың өтуіне бірізділік тән.
Педагогикалық процес 3 кезеңнен тұрады:
1. Дайындык кезеңі. Мұндағы атқарылатын іс-әрекеттер:
а) Педагогикалық процестің мақсатын негіздеу және оны
нақты кою;
б) Педагогикалық диагностика;
в) Педагогикалық процестің барысы мен нәтижесін
болжау;
г) Педагогикалык процесті ұйымдастыру жобасын жасау,
жоспарын кұру.
2. Негізгі кезең. Мұнда орындалатын іс-әрекеттер:
а) Педагогикалык процестің басқа процестермен байланысын
қамтамасыз ету;
є) Педагогикалық процесс барысында оқушыларды іс-әрскетке
айналдырудың түрлі шараларын жүзеге асыру;
б) Педагогикалық процесс барысында ыңғайлы әрі қолайлы жағдай туғызу.
3. Қорытынды кезең. Мұнда педагогикалық процесс
барысы мен соңында қол жеткен нәтижелерге талдау жасайды.
Т¦ЛЃА - ТЄРБИЕНІЊ ОБЪЕКТІ ЖЄНЕ СУЪЕКТІ
1. Жеке тұлға туралы түсінік.
2. Жеке тұлғаның дамуы.
3. Жеке тұлғаның дамуына, қалыптасуына әсер етуші факторлар.
4. Жеке тұлға туралы теориялар.
5. Баланы жас кезеңдерге бөлу.
1. Жеке тұлға туралы түсінік
Жеке тұлғаның маңыздылығы оның қасиеттері мен іс-әрекеттерінде
қоғамдық процестің тенденцияларының, әлеуметтік белгілер мен қасиеттердің
айқын және спецификалық көрініс табуы арқылы, оның іс-әрекетіндегі
шығармашылық қасиетінің деңгейі арқылы анықталады. Бұл орайда, адам,
жеке тұлга деген ұғымдардың қатары даралық деген ұғыммен толықтырылуы
қажет.
Даралық ұғымы бір адамды баска бір адамнан, бір тұлғадан ажыратып, оған
өзіне тән сұлулык пен қайталанбас қасиет беретін жалпы мен жекеден тұрады.
Адам қасиетін түсіндіретін тағы бір ұғым - индивид. Бұл сөз латын
тілінен алынған және оның қазақша баламасы -жекелік. Индивид - адамзат
тұқымының еш қасиеттері ескерілмеген бір өкілін білдіреді. Бұл орайда әрбір
адам -индивид.
Психологияда жеке тұлға деген ұғымға мынадай анықтама береді:
Жеке тұлға дегеніміз - әлеуметтік қатынастар мен саналы іс-әрекеттің
субъектісі ретіндегі индивид.
Жеке тұлғаның басты белгісі - оның әлеуметтік мәнінің болуы және оның
әлеуметтік функцияларды атқаруы.
Жеке тұлғаның ен маңызды белгілері - оның саналылығы, жауапкершілігі,
бостандығы. қадір-қасиеті, даралығы.
2. Жеке тұлғаның дамуы
Жеке тұлғаның даму мен қалыптасу мәселесінің көп ғасырлық тарихы
бар. Жеке тұлғаның қалыптасуының факторлары туралы идеялар келесі
дәуірлердің прогрессивті философиялық және психологиялық-педагогикалык
пікірлерінде өз жалғасын тапқан (Э.Роттердамский, А.Я. Коменский,
КА.Гельвеций, Д. Дидро. А.Дистерверг, Л.Д. Ушинский, В.Г. Белинский,
Н.Г.Чернышевский, К.Маркс, Ф.әнгельс, З.Фрейд, Д.Дыо, ә. Торндайк,
Н.К.Крупская, Б.Б. Блонский, А.С. Макаренко, Л.С. Выготский, Э.И. Моносзон,
Л.И. Божович, С.Л. Рубинштейн, В.В. Давыдов т.б.).
Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз - оның қасиеттері мен санасындағы
сандық өзгерістер процесі.
Тұлғаның дамуы дегеніміз - адамның анатомиялық, физиологиялық
жетілуіндегі, оның жүйке жүйесі мен психикасының дамуындағы, сондай-ақ
танымдық және шығармашылық іс-әрекетіндегі, оның дүниетанымы, өнегелі-лігі,
қоғамдық саяси көзқарастары мен сенімдерінің кеңеюіндегі орын алатын сандык
және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі.
Сонымен адамның жалпы дамуында өзара байланысты екі бағыты -
биологиялық және әлеуметтік бағыттар байқалады. Адам биологиялық тіршілік
иесі болып туады, алайда өз дамуы барысында ғана ол әлеуметтік тіршілік
иесіне айналады.
3.Жеке тулғаның дамуына, калыптасуына әсер ететін факторлар
Жеке тұлғаның дамуына әсер етуші факторлар мыналар:
1. Тұқым қуалаушылық.
2. Орта (биологиялық, географиялық, әлеуметтік).
3. Мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие.
4. Тұлғаның іс-әрекеті.
1. Американдық психолог және педагог Э.Торндайктың пікірінше, жеке
тұлғаның барлық қасиеттерін тек тектілік, тұқым қуалаушылық кана анықтайды.
Оның ойынша, ақыл-ой қабілеті балаға көздері, тістері және саусақтары
сияқты дүниеге келгеннен-ақ беріледі.
Тұқым қуалаушылык деп генетикалық код арқылы атадан балаға түр
ұқсастығы мен кейбір ерекшс кабілеттіктер нышанының берілуін айтамыз.
Ата-аналарынан балаларына тұқым куалаушылық арқылы:
➢ дене бітімінің ерекшеліктері;
➢ шаштың, көздің, тері қабатының түсі сиякты сыртқы белгілер;
➢ қан тобы, резус-фактор;
➢ бала мінез-құлқының негізін құрайтын жүйке жүйесінің ерекшеліктері,
психикалық процестердің өту ерекшеліктері;
➢ қан аурулары, қант диабеті, кейбір эндокриндік бұзылушылықтар;
➢ кейбір ерекше қабілеттіліктер нышаны.
Маркс пен Энгельс адамды ортаға белсенді әсер ететін, өз өміріндегі
жағдайларды өзгерте алатын әлеуметтік ортадағы қайраткер деп қарастырады.
Орта мен бізді айнала қоршаған бүкіл дүниені айтады.
Биологиялық және географиялық орта адамның дене бітіміне,
денсаулығына, бет пішіміне, тері қабатынын түсіне, айналысатын еңбек
түрлерінің пайда болуы мен калыптасуына, салт-дәстүрлердің пайда болуына
ықпал етеді.
Әлеуметтік орта сол орта үшін құнды болып табылатын бүкіл адами
касиеттер мен кабілеттердің, табиғатпен, адамдармен, коғаммен карым-катынас
нормаларының қалыптасуына ықпал етеді.
Джон Локк бойынша, бала жаны табиғатынан - ақ тақта сияқты тан-таза
болады, сондықтан тәрбиеші нені қажет деп тапса, соны сол таза ақ тактаға
жазуы тиіс. Бүл жерде ол тәрбиенің маңызын көрсетті.
В.Г. Белинский тұжырымдауынша, өмір жазатын әріптердің мәні тәрбиеші
мен жазу құралына және сол тақтаның өз саласына байланысты деп жазды. Мұнда
ол тәрбиенің ролін аса дәріптеді.
Тәрбиенің тиімділігі оның мақсатты, жүйелі және білікті
жүргізілетіндігінде. Тәрбиешінің мақсатқа сай, жүйелі ықпал етуі алдын ала
жоспарланған максатқа сәйкес, тұлғалық қасиеттердің қалыптасуына әкеледі.
Іс-әрекет пен адамның бүкіл айналысатын, шұғылданатын істерінің
барлығын айтады. Адамның өз қолымен жасап көрмеген іс-әрекетті оның
санасында із қалдырмайды. (А.Н. Леонтьев).
Іс-әрекет бағыттарына қарай мынадай түрлерге болінеді:
➢ танымдық іс-әрекет;
➢ қоғамдық іс-әрекет;
➢ спорттык іс-әрекет;
➢ кµркем өнерлік іс-әрекет;
➢ техникалык іс-әрекет;
➢ қолөнерлік іс-әрекет;
➢ гедоникалық (ләззат алуға бағытталған) іс-әрекет
4. Жеке тұлға туралы теориялар
Жеке тұлға теориясы - бұл адам бойында болатын ойлар мен гипотезалар
жиынтығы.
Бұл теория негізгі екі функцияны атқарады: олар мінез - құлықты
түсіндіреді және алдын-ала болжайды. Жеке тұлға теориясы адамның жеке
басындағы мінез-құлықты зерттеп қалыптасқан жүйесіне түсініктеме береді.
Психодинамикалық теория. З.Фрейдтің (1856-1939 жж.) психодинамикалық
теориясы адамның мінез-құлқын психоаналитикалық қарым-қатынас арқылы
зерттеуге негізделген.
Жеке тұлғанын теориясы (Эрик Эриксон). Бұл теория бойынша, қоғамға
және жеке адамдарға, олардың барлық өмірі бойында жеке басының калыптасуы
тепе-теңдік теориясына негізделген.
Эриксон теориясының артықшылығы биологиялық жетілу жолдарының адам
өмірінің барлық кезеңінде толастамайтынын, оның философиялық,
психологиялык, тарихи, ғылыми, т.б. әлеуметгік үрдістермен байланыстылығын
анықтайды.
Джулиана Роттердің әлеуметтік ілім теориясы. Әлеуметтік ілім
теориясын Джулиана Роттер қоршаған ортаны зерттеу арқылы басқа адамдармен
карым - қатынас түрлерінің әлеуметтік әсеріп кабылдаудың нәтижесі деп
түсіндіреді.
Альберт Бандураның әлеуметтік-когнитивтік теориясы. Бүл теория өзара
детерминизмге негізделген. Ол жеке тұлғаның және әрбір адамның қоршаған
ортамен қарым-қатынасы кезіндегі мінезіндегі өзгерістің ауытқу
ерекшеліктерін көрсетеді. Бұл теория бойынша мінез құлык реакциясы мен
айналадағылардың дамуы, ортамен сыпайы түрде қарым -қатынас жасауға
негізделген.
Джорж Келлидің жске тұлғаның когнитивтік теориясы (1967).
Жеке тұлғаның когнитивгік теориясы бойынша адам бойында конструктивті
заттар болады. Бұл арқылы ол қоршаған ортадағы интерпретациялық
оқиғаны ұдайы жинайды. Бұл жиналған конструктивті заттар сол адамның
мінезін айқындайды. Осы арқылы жаңа конструктивті ойлар қалыптасады.
Карл Роджерстіц жеке тұлғалық феноменологиялық теориясы (1902-1987
жж.). Бұл теорияның авторлары феноменологиялық бағыт адамның ішкі
дүниесінің және рухының үйлесімділігін тапқанда ғана дұрыс болып табылады
деген. Субъективтік әлем - оның феномені қоршаған ортаны уақыттың қай
кезеңінде болмасын түсіне білуі Роджерс субъективтік қабылдау немесе
адамның уайым тартуы жеке тұлғаның жекелей іс-әрекетінің мінезге тән
өзгерісін дәлелдейді.
Жеке іс-қимыл теориясы. Іс-қимыл теориясы кәсіптік даму үрдісінің
методологиялық негізі болып есептеледі. Ол субъектінің (индивид немесе
әлеуметтік топ) белсенділігін туғызатын, және сол белсенділік арқылы
дамудың арнаулы жағдайын айқындайды.
5.Баланы жас кезеңдерге бөлу.
Жас кезендері - әрбір адамның дамуының қажетті стадиясы. Жас
кезеңдері әртүрлі жастағы адамдардың даму және жетілу ерекшеліктеріне
негізделген.
Өмір циклінің басқа да көптеген сатылары, стадиясы бар.
Герентологияда төмендегідей көптеген белестер мен баспалдақтарға, фазаларға
бөледі (Б.Г.Ананьев, 1980).
1. Жастық шақ 12-17 жас
2. Ерте есею жасы 17-25 жас
3. Есейгендік 25-29 жас
4. Кеш жетілу 50-75 жас
5. Кәрілік75 жас
Кейбір сатылық дамуда жас фазасы жыныстық күйге байланысты. Сондай-
ақ, халықаралық симпозиумда қабылданған жас кезеңі төмендегідей:
1. Нәрестелік кезең;
2. Бөбектік кезең (1-3 жас);
3. Мектепке дейінгі кезең (3-7 жас);
4. Балалық шақтың екінші кезеңі (8-12 жас ұл бала үшін, 6, 8-10 жас қыз
бала үшін);
5. Ересек жас (13-16 жас ұл бала үшін 9-15 жас қыз бала үшін);
6. Жастың шак (17-21 ерлер үшін. 16-20 жас қыз балалар үшін);
7. Орта кезең
8. бірінші кезеңі (22-35 жас ерлер үшін, 21-35 әйелдер үшін);
9. екінші кезең (36-60 жас ерлер үшін, 36-55 әйелдер үшін);
10. қарт адамдар (61-75 ерлер үшін, 55 -75 әйелдер үшін).
Кәрілік кезең 74 - 90 әйел мен ер адам үшін ұзақ өмір сүрушілер 74-90 жас.
Нәрестелік кезең - (1 жасқа дейін) жеке тұлғаның жан-жақты дамуының
алғы шарты.
Бөбектік кезең (1-3 жас) - дамудың секіріс кезеңі. Баланың жеке
ерекшеліктері қалыптаса бастайды. 1-3 жас арасында бөбектерде қоршаган
ортамен күн өткен сайын, белсенді танысушылық қалыптасады.
Мектепке дейінгі кезең (3-7 жас). Баланың бұл жастағы дамуын, оның
қоршаған ортамен қатынасының күрделене түскенін, балаға қойылатын талаптың
арта түскендігімен айқындалады.
Ересек кезең (11-15 жас) балалықтан өту кезеңі. Дене, мінез, акыл-ой,
эстетикалық, еңбек тәрбиесінін дамуы және жеке тұлғаның қалыптасу кезеңі
болын табылады. Органдардың диспропорциясы арта түседі, жыныстық пісіп
жетілу кезеңі басталады.
Жастық шақ кезеңі (15-18 жас). Дене жағынан адамның жетілуі аяқталып,
өсу баяулайды. Бұлшық еттер күші толысады. Қан қысымы мөлшерге сай
қалыптасады. Ішкі секреция бездерінің жұмысы қалыптасады. Жыныстық
жетілудің алғашқы кезеңі аякталады.
Мектептегі кезең (7-10 жас) - жеке тұлға дамуының қарама-қарсы
және едәуір күрделі кезеңі. Бала 1-сыньшта өзінің дене бітімі және
психикалық сапасына сәйкес мектепке дейінгі кезеңіндегідей болса, ал 4-
сыныпта өсу белгілері айқындалып, белгілі бола бастайды.
ДАМУДЫЊ ЖАС ЖЄНЕ ЖЕКЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1. Баланыњ жас кезењдеріне байланысты дамуыныњ педагогикалыќ шарттары.
Адам дамуыныњ жас кезењдері жайлы
2. Нєрестелік жас кезењінде бала дамуына єсер етуші факторлар
3. Бала мінезі бесіктен басталады, – деген халыќ т±жырымы жайында.
4. Бастауыш мектеп жасындаѓы оќушыныњ ќол жетерлік іс-єрекет т‰рлері
1.Баланыњ жас кезењдеріне байланысты дамуыныњ педагогикалыќ шарттары.
Адам дамуыныњ жас кезењдері жайлы
Адамныњ дамуы мен ќалыптасуы бірќатар кезењдерден µтеді. Ол кезењдердіњ
єрќайсысы µзіндік ерекшеліктерімен жєне зањдылыќтармен сипатталады.
М±ѓалімніњ іс-єрекеті адам дамуыныњ жас кезењдерін терењ ±ѓынуѓа
негізделген болса ѓана ол оќушыларды тєрбиелеу, білім беру жєне оќыту
міндеттерін нєтижелі орындай алады.
¤ткенніњ ±лы педагогтары тєрбиелеу мен оќытуды жас кезењдері т±рѓысынан
ќарауѓа ‰лкен мєн берді. Мысалы, Я.А.Коменскийше м±ѓалім µзі
ќалыптастыратын ќасиеттері мен сапаларды кєсіп иесі дењгейінде білу керек.
И.Г.Песталоццише оќытуды бала табиѓатымен ‰йлестіре ж‰ргізгенде ѓана оны
нєтижелі оќытуѓа болады, ал К.Д.Ушинскийше баланы оќытпастан б±рын оны жан-
жаќты білу ќажет.
А.С.Макаренконыњ педагогикалыќ ой-пікірі бала психологиясын, оныњ
єлеуметтік ортадаѓы жаѓдайын, µз ќатарлары жєне ересектер ±жымындаѓы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz