Оқушының оқу мотивациясын мұғалімдердің зерттеуі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 6-7

І. ОҚУШЫНЫҢ ОҚУ МОТИВАЦИЯСЫН МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ЗЕРТТЕУІ. 8

1. 1 Оқу процесінде оқушылардың мотивациясының пайда болуы . . . 8-11

1. 2 Оқушының оқу мотивациясын мұғалімдердің зерттеу әдістері . . . 12-16

ІІ. МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ОҚУ МОТИВАЦИЯСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ17

2. 1 Мектеп оқушыларының оқу мотивациясын қалыптастырудың психикалық қағидалары . . . 17-22

2. 2 Оқыту барысында оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыру . . . 23-27

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ . . . 28-29

IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 30

V. ҚОСЫМШАЛАР…… . . . .

Кіріспе.

Зерттеудің өзектілігі. Мотивациялық сфераға кіретін әр түрлі ниеттер, мысалы, таным және әлеументтік мотивтер өзінің пайда болуы тұрғысынан бірдей емес, олар оқу барысында өздері әр түрлі "белгілср" береді. Оқушының оқуға деген белсенділігінің әр түрлі ой түрлерімен салыстыру болады. Реакция білдіру;

"Білетін" мотиптор, яғни оқушылар ұғатын және нақты әсер ететін мотивтер оқу процесінде әр түрлі жағдайларда пайда болады.

"Білетін" мотивтер - оқушының кім үшін және не үшін оқитнын ұғынып, тұжырымлай білуі, өз мотивтерін, мотині мен мақсатып салыстыру, өз мотивін мәнділік деңгейі бойынша құру ептілігі.

Нақты әрекеттегі мотив үлгсрім және қатысу, сабақтан қалу себептері, танымдық және қоғамдық іс-әрекеттегі нақты белсенділік, оқу жұмысының ұзақтығы және басқа да компопепттердеп тұрады (түсініксіз сұрақты қоңы-раудан кейін анықтау, сабақта жауап беруге өз бетінше ұмтылу, сабаққа мақсат қою) . Сабаққа мақсат мынадан байқаймыз: оқушылардың өз бетінше жаңа перепективті мақсат қоюға септілігі, жұмысты соңына дейін жеткізу, оқу әрекстінің аяқталуына ұмтылуы, қиыншылықпен кездескендегі мінез-құлқы (қиьндықты өзі жөндеу немесе көмек сұрау), сабақтан басқаға көңіл бөлуінің жалпы саны.

Дербес пайда болатын мотивтер оқушының өз бетінше шешуі және мұғалімнің бағасынан тәулсіз өз мақсатына ұмтылуы, меп жолдастарының сыбыр сөзі қабылдамауынан көрінсді.

Басым мотив оқушылардың жекелегсн попдерге және іс-әрекеттің түрлеріне таңдамалы қатынасы арқылы пайда болады, сол мотиві әр түрлі жағдайда, іс-әрекеттің әр түрінде жеткілікті тұрақты көрінсді. Әсерленулің жағымды эмоциясы эмоциопалды пікір айту, жолдасың жетістігіне тілектестігі, мұгалімін қайғысын бөлісу және өзінің сенімсіздігі мен мазасыздануынан айқындалады.

Зерттеудің мақсаты. Оқу процесінде оқушылардың мотивациясының қалыптастыру.

Мәртөбе эмоциясы үзілісте жолдасымен материалды талқылау барысынан, басқа сынып оқушыларымен әңгімелескенінен, қызығушылыққа әсерінен байқалады.

Мұғаліммен байланыс және әділ баға алғап кездегі қанағаттану эмоциясы жақсы тортіп және сабақтағы тыныштық сақтаудан, қызығушылық қимылынан, ілікпе сөз сипатынан, мимика, монерлі қимыл, сөздегі иптопа-циядан.

Оқуға қызығушылықтың болмау көрсеткіші: оқушылардың енжарлығы және немқұрайлылығы, оқу іс-әрекетінде белсеніділік, дербестілік, инициатива көрсетуге құлықсыздығы, сабақ барысымен байланысы жоқ бөгде әрекеттер жасау, сабаққа қатыссыз тақырыпта әңгімелесу, бөгде кітаптарды оқу, мұның бәрі мұғалімгс жақсы мәлім.

Мотивация туралы тек бір ғана көрсеткіші бойынша, мысалы сыныптың эмоционалды жандануы, жекелеген реплика бойынша пікір айту жеткіліксіз. Тек әр түрлі көрсеткіштерді салыстыру ғана оқуға қатыпастың жеткілікті толық көрінісін беріледі.

Барлық көрсеткіштер айқын сандық сипттамаларға ие: жаттығуды өз бетінше орындаудың ең ұзақтығы, мұғалімдермен сөйлесудің ұзақтығы, көңіл аударған сұрақтардың саны, т. б. Бірақ та айта кету қажет, жекелеген көрсеткіштің сандық өсуі емес, атап айтқанда, мотивация сферасының сапалық күрделенуі, оның қиынырақ ұйымдастырылуы, негізгі басым мотивтерге көптеген ниеттенудің бағынуы оқу мотивациясы кемелденуінің негізгі көрсеткіші болып табылады.

Барлық осы көрсеткіштердің осылайша реттелуі әр оқушыдан нақты қандай мотивацияны іздеп, жазып тіркеу, әр оқушыны өзара салыстыру керек екенін мұғалім түрде көз алдына келтіре білу үшін керек. Сонымен қатар әр түрлі оқу пәндсрі бойынша, әр түрлі мұғалімнің сабағында оқытудың түрлі құрылымдарына және әр түрлі әдістерінің қолданылуына байланысты оқуға деген жағымды қатынастың дәлелдері салыстырған өте тиімді. Әр түрлі мотивацияның пайда болуындағы сипаттамалар (жазылғандар) оқушының өзінің оқу еңбегіне нақты қатынасының көрсеткіші болып табылады. Педагогикалық әдебиетте тәрбие жұмысының тиімділігінің көрсеткіші өткізілген шаралардың санымен емес (дискуссия, конференция, еңбек, жұмыс), осы өзгерістердің барысындағы ұйымдастырылған іс-әрекетке оқушының өздерінің қатынасымен анықталуы тиіс екені дұрыс атап көрсетіледі. Мотивацияның сипаты туралы мұғалім, жоғарыда жазылғандай, оқуға қатынастың түрлі қырларын салыстыру бойынша ғана емес, оқу іс-әрекетінің нақты жетістігінің деңгейі арқылы ой түйін алалы. Бұған әдетте сабаққа қатысу, мектептегі оқу үлгерімі және ең бастысы оқушының оқу іс-әрекеті қалыптасуының көрсеткіші жатады.

І. тарау. Оқушының оқу мотивациясын мүғалімдердің зерттеуі.

1. 1 Оқу процесінде оқушылардың мотивациясының пайда болуы.

Алдыңғы бөлімде оқудың мотивациялық сферасының күрделі құрылымы көрсетілді. Бұл бөлімде оқушылардың оқуға қарым-қатынасының көрсеткіші, мұғалімнің мотивация туралы пікірі бойынша, оның қалыптасқан деңгейі, оқыту мен тәрбиенің әсерінен пайда болатын оның сапалық өзгерісі ретінде қарастырылады.

Мүғалімнің мотивациясын зерттеудің барысында және нәтижесінде мына сұраққа жауап алуға болады: алдыңғы бөлімде аталған барлық талаптанулар (оқу мағынасы, оның мотиві, мақсат, эмоция) оқушыларда қалай қалыптасқан ? Олар қандай арақатынаста болады? Осы мәліметтер тек мотивацияның төмендеуін көрсетуге ғана емес, сол оқушыда мотивацияның қандай сфералық компәненттері жеткіліксіз дамығанын нақты айтуға мүмкіндік береді. Мәселен, мұғалім оқушыда тек бірінші деңгейдегі таным мотиві (білім алу мотиві) қалыптасқанын, әлеуметтік мотив оның көрсеткішінің бір түрі - позициялық мотив (жақын адамдардың мақұлдауы) ретінде берілгенін, бұл оқушы тек жақын мақсатты ғана қоя алатынын, оның үстіне өз бетінше емес, опда қолайсызлықтан қашқақтау жағымсыз эмоциясы басым екенін анықтай алады.

Осы бөлімде сонымен қатар мотивтерді зерттеу әдістері, яғни мұгалімдердің оқу-тәрбие процесіи бұзбай, табиғи түрде пайдалану мүмкіндігі туралы айтылады.

Оқушы мінез-құлқының әр түрлі сферасында оқуға қызығушылығы болуының барлық белгілерін келтірейік, Мектептегі оқуға жағымды қатынастың біріпші топ көрссткіші баланыц сабақтағы мінез-құлқында пайда болады. Оған келесі ішкі белгілер кіреді: оқу іс-әрекетіне белсенді қатысу, таным материалын ұйып тыңдау, қызық-тыратып материалға қатты зейін қоюшылық, басқаға мүлде көңіл бөлмеу, еріксіз зейіптің басым болуы, оқу іс-әрекет процесінде сұрақтардың тууы, сол көбірек дайындалуға ниеттану және сабақты тоқтатуға ниетсіздік, сабақта матириалды баяндау барысында оқушының қатысуы жәпе мұғалімге туындайтын сұрақтардан әсерленушілік. Жағымды қатынастың сыртқы белгілері: баланың жандануы, жүздерінде қуаныштың пайда болуы, көздерінің нұр шашуы, жақсы көру жәпс есту үшін алға қарай ұмтылу.

Оқушының қызығушылықтарын білдіретіп мінез-құлқы мен іс-әрекеті ерекшеліктерінің екінші тобы сабақтан тыс пайда болады. Олар сабақтан соң кетпей, мұғалімдерді қоршап алады, сұрақ қойып немесе қызық қап мәселесі бойынша өзіндік пікірін айтады; оқушылардың өз арасында әңгіме меп пікір таластар, өзіндік жұмыс үшін оқушы өз еркімен тапсырма алуы, қосымша әдебиеттер оқуы байқалады.

Ерекшеліктердің үшінші тобы өмірдің барлық жақтарына қатысты, қызығушылықтан пайда болатып іс-әрекеттерді: мектептен тыс уақыттағы сабақ түрлері, үйірме, секция және т. б. қамтиды. Сонымен, мотивация тұлға-ның маңызды сипаттамасы ретіндс балалардың бүкіл мінез-құлқына тереңірек бойлайды.

Оқу-тәрбис процесі барысында мотивацияның жекелеген жақтарының пайда болуын ерекше қарау қажеттілігі туындайды.

Оқу процесінде оқушылардың оқу мотивациясының пайда болуы

Мотивациялық сфераға кіретін әр түрлі ниеттер, мысалы, таным және әлеументтік мотивтер өзінің пайда болуы тұрғысынан бірдей емес, олар оқу барысында өздері әр түрлі "белгілср" береді. Оқушының оқуға деген белсенділігінің әр түрлі ой түрлерімен салыстыру болады. Реакция білдіру;

Мортөбе эмоциясы үзілісте жолдасымен материалды талқылау барысынан, басқа сынып оқушыларымен әңгімелескенінен, қызығушылыққа әсерінен байқалады.

Оқушылардың оқу мотивациясын мүғалімдердің зерттеу әдістері

Мотивацияны зерттеуді, яғни оқушыньщ мотивациясыи талдауда мүғалім пайдалана алатын әдістерді қарастырайық. Психологялық-педагогикалық әдобиеттсрде таным процесін зерттеудің көптеген құнды әдістері сипатталған. Мүғалімнің мотивацияны зерттеуі мотицияны зерттеу мақсатындағы зерттеулермен салыстырғанда өзіндік ерекшелікке ие; себебі ол үшін мүғалімге арнайы уақыт бөлінбеген, сондықтан әдеті оқу мотивациясын оқу процесімен байланыстыру керек. Мүғалім үшін мотивацияны зерттеу әдістеріндегі нақтырақ болып табылатындар:

- сабақ үстіпде және одан тыс оқушылардың мінез-қүлқын, оқу, қоғамдық іс-әрекеттің пайдалы ұйымдасқан және басқа ла түрлерін, оқушының қарым-қатынас сипатын бақылаудың нәтижесі мұгалімнің күнделігінде, подагогикалық мінездемеде тіркеледі;

- арнайы іріктеліп алыпған жағдаяттың бірқатарын пайдалаиу (оларды эксперимептті педагогикалық жагдаят деп айтуға болады), яғпи "бақылау жұмысы" түрінде, сынып сағатындагы сынып жетекшісінің тапсырмасы түрінде оқу процесінің табиғи барысына енгізу;

- ипдивидуалды (жеке) әңгіме - оқушыға өзі үшін оқудың мотиві, мағынасы, мақсаты не екені туралы мүғалімнің тікелей және жанама қойған сұрақтары;

- сауалнама жүргізу, оқушының оқуға қатынасы туралы бірнеше сыныптағы, мектептен тездетіп көптеген материал жинау.

Мүғалім үшін тиімдірогі бірінші окі одіс, өйткені олар, біріпшідсн, арпайы уақытты талап отпейді, оқу және тәрбие процесімсн тығыз ұштасады, екіншіден, мектептегі оқытудың табиғи жағдайында оқушылардың шынайы мінез-құлқының фактілерін анықтайды, сонымен қатар ол оқушылардың сауалнамасының жақсы ойластырылған сүрақтарына жауап бергендіктен гөрі өнімді және анығырақ мәліметтер береді.

Оқушыларды оң және теріс процесінде бәріне үйретуге мүмкін екендігі белгілі. "Балаларды танып біле отырып, тәрбиелеп оқыту үшін, оларды тәрбиелеп және оқыта отырып, танып білу қажет деп, - жазады кеңес психологы С. Л. Рубииштейн, - бұл педагогикалық жұмыстың жалғыз толық жарамды жолы және балалардың психологиясын тануда жемісті жол". Оқыту барысында бақылау арнайы таңдап алынған жағдаяттарға үлгерімі өте жақсыдан үлгере алмайтын оқушыға дейін, оған орташа оқитындарды қоса, қатыстыра отырып, осы әдістермен барлық оқушыларды бақылап, зерттеуге болады.

Кейбір оқушылар оқу жұмысьшда қиын жағдайға тап болганда, мұғалім оқушы мен жеке әңгіме өткізеді. Осындай кезде мұғалім әңгіме барысында оқу мотивациясының сәтсіздігін және оқушының жалпы мінез-құлқын ескеруі қажст. Әңгімелесуді өткізу үшін оқушыда сөнімділік пен байланыс жағдайын туғызу қажет. Оқушымен әңгімелесуде жанама сұрақтарды пайдаланып тиімді. Мысалы, оқушы жұмысына қатысы жоқ үйдегі бос уақытын қалай өткізеді, мүғалімнің баға қоюына қалай қарайды, т. б. ?

Мұғалім сауалнаманы тәрбие жұмысының мақсатында бірнеше сынып бойынша материал жинап салыстыруы қажет болғанда, мысалы, бірнеше мектеп бітірушінің кәсіби бағдар мотивін анықтау үшін жүргізеді. Бірақ ескеретін жағдай, сауалнаманың мәліметтері тек мотивацияның сыртқы көрінісін береді және оның төмендеуінің себебін ашпайды. Сауалнамалық зерттеуде айрықша сақтықты қажет ететін қиын сфера - мотивация. Оқушылар үшін сауалнама құрастырушылар сұрақтарды өте дұрыс, абайлап құрастыруы керек. Мысалы, ұнататын мұғалім туралы, жақсы көретін сабақ туралы сұрақтар олар мен ұнатпайтын сабақтарын еске салады, бұл мүғалім беделіне нүқсан келтіруі мүмкін.

Бақылау әдісін пайдалануда мотивацияның барлық көрінісі пайдаланылуы тиіс бұл туралы осы бөлімнің бірінші тарауында айтылған. Атап айтқанда, оларлы белгілеу, сонымен қатар осы құбылыстардың өзгеру динамикасын бақылап отыру мотивацияныц өзгеруі, тек өсуі және өшуі ғана емес, сонымен бірге мотивациялық сфераның сапалы өзгерістері туралы да сенімді ой түюге мүмкіндік береді .

Арнайы таңдап алынған жағдаят (эксперимеитті) әдісіне толығырақ тоқталайық, оның артықшылығы мынада: ол оқуға нақты қатынасты анықтауға, сонымен қатар оқу-тәрбие процесінің табиғи ағымын үзбеуге мүмкіндік береді. Ескертетін жағдай, оқушылардың бұл жаттығуға қатысуы формальды түрде болмауы тиіс, олардың процеске қатысуға белгілі бір мотивациясы болуы қажет. Бір жағдайда мүғалім былай айтады: мектеп бағдарламасын құрастырушыларды жаңа кітапты жасауда оқушылардың білім деңгейі қызықтырады, басқаларда - оқушылардың зерттігі тексеріледі, т. б. Басқаша айтқанда, жаттығуды жау кершілікпен орындау ұстанымы қойылады, бұл жердс оқу мотивациясының пайда болуы мен жаттығу арасында байланыс болмауы тиіс. Барлық жағдайда да бағалау факторын болдырмау қажет, яғни жауапқа баға қойыл майды, жаттығу баға үшін жүргізілмейді.

1. 2 Оқушының оқу мотивациясын мұғалімдердің зерттеу әдістері.

Төменде көрсетілген экспериментті жағдаят барлық оқу пәндері бойынша сабақта және орта мектептің барлық сыныптарында қолданылуы мүмкін. Барлық экспориментті жағдаяттың мәнісі мынада: оқушыға тек сөз жүзіндс емес, іс жүзінде де қандай бір іске асатып шынайы таңдау жасау ұсынылады. Осы таңдау оқушы үшін шынайы болып табылады, себебі жат-тығуды орындай отырып оқушының өз таңдауы оның ары қарайғы оқу өміріне әсерін тигізуі мүмкін: оны қызықтыратын қосымша сабақтарға қатысу, сабақ кестесін құрастыру, т. б.

Әр түрлі ситуацияларды таңдау мектеп өмірінің әр түрлі жақтарына қатысты болуы мүмкін. Әдеттегідей, оқушыларға тапсырманың ішінен біреуін таңдау ұсынылады (нұсқау бойыиша "ұсынылған тапсырмалардың ішінен кез келгенін таңда") .

Оған әр түрлі қиындық дегсйіиде оқу тапсырмасы (өте қиын, орташа, жеңіл), әр түрлі типтегі оқу материалының оқу тапсырмасы (сипатталған, теориялық, қолданбалы, т. б. ), әр түрлі оқу пәндері, сыпыптан тыс сабақтың әр түрлі түрлері (үйірме, факультатив), оқу үшін әр түрлі кітап, шығарма үшін әр түрлі тақырып және т. б. ұсынылады. Сонымсн бірге таңдау ашық түрде берілуі мүмкін, онда мұғалім былай деп айтады: "Соған қызықты пе, таңда" және жабық түрде, тікелей нұсқау оқушылардың қызығушылығы туралы сүрақты кіргізбеуі мүмкіи, мысалы, мүғалім оқушының қылықтарын еркін, міндетті емес жағдаяттарда қадағалауы мүмкін.

Әдебиеттерде сипатталған және мұгалімдердің пайдалануы мүмкін жекелеген әдістемелерді мысалға келтірейік.

"Аптаға кесте құрастыр" әдістемесі. Оқушыларға мектеп багдарламасында қарастырылған және қарастырылмаған әр түрлі пәндер бойынша кестсде кез келген сабақ санын енгізу, сонымен қатар оларды қызықтырмайтын пәнді сызу ұсынылады.

Осындай мақсатта оқушыларға берілген бос уақытты өткізу жағдаятты пайдаланылады (мысалы, сабақ соңында), онда мүғалім былай айтуы мүмкін: "Сіздер пәнмен айналыссаңыздар да мүмкіншіліктеріңіз бар, уақыт қалды", сосын оқушылардың мінез-құлқын және сабақ түрлерінің тақырыптарын бақылайды.

Барлық осы таңдау жағдаяттары кең танымдық мотивтің бар немесе жоқ екенін анықтайды.

Оқу-танымдық мотивін арнайы анықтау үшін (оқу іс-әрекетінің тәсілдәріне, әдістеріне оқушылардың бағыттылығы) оқу материалының әр түрлі типімен емес, оқу ісінің қандай да бір жақтарына оқушылар бағдарының (оның тәсілдері, нәтижелері) қажеттілігімен ерекшеленетін тапсырмаларды таңдау қолданылуы мүмкін. Мысалы, оқушыға таңдау үсынылады: әр түрлі типтегі оқу тапсырмасы (репродуктивті және шыгармашылық, теориялық және практикалық) .

Мотивтің тәсілін немесе нәтижеге бағыттылығын арттыруда мынадай тапсырма көмектесуі мүмкін. Мүғалім оқушыларға былай дейді: "Біз сіздерді өздігінен білуі алудың машығына арнайы үйретеміз. Ол үшін сыпыптас бірнеше топ құрамыз. Бірінші топта біз сіздерді бәрінен бұрын міндеттерді тсз шешуге, дүрыс нәтижені алуға үйретеміз. Екінші топта міндеттерді шешудің әр түрлі әдістерін іздеуді үйретеміз. Үшінші топта өз жұмыстарын бақылау тәсілдерін меңгереміз. Төртінші топта өз жұмысымыздың сыртын әдемі безендіруді үйретеміз. Бесінші топта өз мүмкіндіктеріңді ескере отырып өздігінен білім алу жоспарын құруға үйретеміз. Сіз қандай топқа жазылғыңызкеледі?".

Оқушыларда әр түрлі әлеуметтік мотивтің бар-жоғып анықтау үшін сабақта үжымдық және топтық жұмыстардың жағдайын үйымдастыруға болады, оқушыларға анық немесе анық емес жұмыстың типін таңдау ұсынылады - жеке немесе жолдастарымен бірігіп жұмыс жасау. Оқу-шыларда жеке мотив немесе әлеуметтік ынтымақтастық мотиві басым екендігін анықтауда әр түрлі танымдық және қоғамдық пайдалы іс-әрекетті таңдау тапсырмасы пайдаланылуы мүмкін.

Мүғалімнің оқушылардың оқу мотивациясын зерттеуінің жалпы жолы келесіден тұруы ықтимал.

Оқушының оқу іс-әрекет жағдайын талдауға мыналар кіреді:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.