Терроризм - XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басындағы ғаламдық процесстің бірі
КІРІСПЕ
БІРІНШІ ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ . ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1.1 Терроризм: туындауы, түрлері
1.2 Ресей және ТМД елдеріндегі терроризм
ЕКІНІПІ ТАРАУ. АҚШ ЖӘНЕ ТЕРРОРИЗМ КӨРІНІСТЕРІ
2.1 АҚШ және терроризм
2.2 Мұсылман дүниесі және Ауғаныстан
ҮШІНІПІ ТАРАУ. ӘЛЕМ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ
3.1 Дүниежүзі терроризмді айыптайды
3.2 Терроризмге қарсы дүниежүзілік күрес тәжірибесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
БІРІНШІ ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ . ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1.1 Терроризм: туындауы, түрлері
1.2 Ресей және ТМД елдеріндегі терроризм
ЕКІНІПІ ТАРАУ. АҚШ ЖӘНЕ ТЕРРОРИЗМ КӨРІНІСТЕРІ
2.1 АҚШ және терроризм
2.2 Мұсылман дүниесі және Ауғаныстан
ҮШІНІПІ ТАРАУ. ӘЛЕМ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ
3.1 Дүниежүзі терроризмді айыптайды
3.2 Терроризмге қарсы дүниежүзілік күрес тәжірибесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Терроризм деген сөз естіпсе, бұл сөздің Европадан шыққаны, ата тегі латын тілі екені, латын тілі десең Оңтүстік Американың Колумб келгенге дейін ықылым заманнан сол жерде өмір сүрген халқының аты бұйырмай, неліктен Латын Америкасы атанып кеткені, тұтас Америка құрылығында европалықтар бала-шаға демей қынадай қырған үнді тайпалары, ағылшындар, испандар, португалдар Африкадан қойша көгедеп, кемеге тиеп әкеліп, мал орнына сатқан, азапты шыбындай қырылған негрлер көзге елестейді. Одан кейін өткен талай ғасырлық тайталас, теке тіресті есептемегенде осыдан бес-алты жыл қол бұлғап, қоштасып кеткен XX ғасыр түгел дерлік капитализм мен коммунизм идеялары туғызған халықаралык терроризм жалынына шарпылумен өтті.
АҚШ-тағы әртүрлі гангестрлік ұйымдарды айтпағанда, "Ку - клукс-клан" деп аталатын ұйым осы елдегі үндіс, негр сияқты түсі басқа халықтарға ашық та, жасырын да террордың неше атасын жасады. Обалы қане, басқаның бәрін орыстандырудың жымысқы саясатын жүргізгенімен, Кеңестер Одағында дәл мүндай жабайылыққа жол беріле қойған жоқ. Рас, Мексикаға қоныс аударып, үстелінде қағаз жазып отырған Троцкийді (Лев Давыдович) Меркадер деген біреудің балтамен ұрып өлтіруінде Сталиннің, Мысырдағы парад кезінде Анвар Садаттың тал түсте оққа ұшуында КСРО МХК-нің, ішкі және сыртқы елдердегі осындай бірнеші тұлғалардың ажалына арнауды қызметтердің қатысы бар, яғни, террор жасалды деген әңгімелерде шындықтың бір ұшы жатқан шығар.
Қазіргі кезде ақпарат құралдары да, көптеген саясаткерлер терроризмді XXI ғасырдың апаты деп бағалауда. Бірақ оның белең алуына байланысты туындаған ой шығар. Ал шын мәнінде оның түпкі тамыры жоғары да көрсеткеніміздей тереңде жатыр. Қазақстан президенті Н.Назарбаев "Терроризмнің айдаһары қашан да болған және өз қарсыластарына ұдайы арамзалықпен соққы беріп отырған. Алайда дәл қазіргідей ашық та ауқымды болып көрген емес. Халықаралық терроризм осы уақытқа дейін болған және қазіргі бар аламдық өңірлік қауіпсіздіктің бәрін торпедалап бітті."-дейді.(1)
Капиталистік және социалистік лагерь кезінде, біз өмір сүрген КСРО-да терроризм көбіне АҚШ пен Израильға байланысты айтылатын еді. Терроризм сионизм деген атаумен қатар аталатын. Израиль мемлектінің кешелі-бүгінгі басшыларының ішінде сионистік ұйымдарда болмағаны кемде кем. Қазіргі премьер-министр, кезінде МАПЛИ деп аталатын псевдосоциалистік сионистік партияны басқарған А. Шарон бір кезде: "Егер менің қолымда өзім ойлағандай билігім болса, ақылды, біздің идеяларымызға берілген еврейлерді құтқаруға (кімнен екені белгісіз) шын жан-тәнімен құштар бар топ мықты жастарды іріктеп алып, еврейлер мәз-майрам болып күнәһарлық батпағына батып жүрген елдерге жіберер едім. Ол жастардың міндеті еврей емес, басқаның кейпіне келіп, сосын "Иіс-қоңыс Еврейлер!", "Еврейлер, Палестинаға тайып тұрыңдар -деген антисемиттік ұрандармен сондағы еврейлерді қудалау болар еді" деген.(2) Қазіргі кезде ел тізгінін қолына ұстаған Шаронның бұл пікірін өркениетті елдердің даму бағытына қарай өзгертері даусыз.
Тақырыптың өзектілігі. Терроризмнің тамыры тереңде жатыр. Бірақ оның "гүлдену" дәуірі өткен XX ғасырдың басталған еді. Оның дәлелдері 1972 жылы 5-маусымда АҚШ-тың Лос-Анджелес театрында Украинаның би ансамблінің гастролі кезінде театрға жарылғыш зат қойылған. Ал 1975 жылы БҰҰ жанындағы КСРО-ның тұрақты өкілдігі атқыланды. Тек 1981 жылдың үш айының ішінде Нью-Йоркте, Вашингтонда бес рет террористік әрекет жасалды. Бірақ мұның бәрі "кеңестік антисемитизмге қарсы күрес", "еврейлердің құқын қорғау" деп аталды.(З) Осылайша қоғамның дамуында ұлтаралык қатынастардың дұрыс шешілмеуінен, халықтың әлеуметтік проблемаларының заңды түрде толық шешімін таппағандығынан күштеу, зорлау, үрейлендіру әрекеттері әлі бәсеңдемей жалғаса беруде.
Ал қазіргі кездегі терроризм кешегі терроризм емес. Оның көптеген анықтамасы бар. Біреулер терроризмді әлеуметтік құбылыс деп санаса, келесілері басқа пікір айтады. Ал бүгінгі терроризм белгілі мақсат пен міндетті жүзеге асыру үшін күш көрсету идеологиясын тұғыр етеді. Терроризм көзқарастар мен идеялардың емес, әрекеттердің жүйесі, өйткені ол кара басының қамын күйттемейді. Ол өзінен-өзі әлеуметтік құндылық бола алмайды, алайда қызмет көрсетудің бір түрі ретінде айтарлықтай әрекетшілдік пен сұранысқа ие.
Терроризмнің таралуына дүмпу қарымы сақталынып отырған нәсілшілдік пен ұлтшылдық идеялары нәр беруде. Ұлтшылдықтың кез келген түрі терроризмнің таралуына қолайлы негіз болатынына ешқандай күмән жоқ. Бір ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін ұлтшылдар терроризмді қолжаулық етуі әбден мүмкін.
Бүгінгі өмірде терроризмнің таралуының себепшісі ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады. Фундаментализм өзінің нақты мәнінде белгілі бір ілімнің түпкі принципін сақтауға ұмтыла отырып, даму барысындағы ауыткқушылықгарды жеңуді білдіреді.
Қазіргі кезде ислам экстремизмі мен терроризмі деген ұғымдардың кеңінен тарап отырғанын атамай өтуге болмайды. Дей тұрғанмен, Исламның өз болмысында ешқандай да агрессияшылдык жоқ. Әрине терроризмнің көрініс табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуы да мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің радикалдануының кез келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге асырудағы әдістері мен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді. Бұл ретте, терроризм туралы "оң" және "сол" радикализмнің көрініс табуының салдары ретінде сөз қозғауға болады.
Терроризм дегеніміз- деструктивті әрекет пен саяси радикализмнің ширыққан шындығы болатын болса, оның салдары белгілі бір партиялық топтардың қандай саяси реңктегі шептен табылуымен теңдесіп жатпақ. Әрі-беріден соң, саяси радикализм сынаса, терроризм
Терроризм деген сөз естіпсе, бұл сөздің Европадан шыққаны, ата тегі латын тілі екені, латын тілі десең Оңтүстік Американың Колумб келгенге дейін ықылым заманнан сол жерде өмір сүрген халқының аты бұйырмай, неліктен Латын Америкасы атанып кеткені, тұтас Америка құрылығында европалықтар бала-шаға демей қынадай қырған үнді тайпалары, ағылшындар, испандар, португалдар Африкадан қойша көгедеп, кемеге тиеп әкеліп, мал орнына сатқан, азапты шыбындай қырылған негрлер көзге елестейді. Одан кейін өткен талай ғасырлық тайталас, теке тіресті есептемегенде осыдан бес-алты жыл қол бұлғап, қоштасып кеткен XX ғасыр түгел дерлік капитализм мен коммунизм идеялары туғызған халықаралык терроризм жалынына шарпылумен өтті.
АҚШ-тағы әртүрлі гангестрлік ұйымдарды айтпағанда, "Ку - клукс-клан" деп аталатын ұйым осы елдегі үндіс, негр сияқты түсі басқа халықтарға ашық та, жасырын да террордың неше атасын жасады. Обалы қане, басқаның бәрін орыстандырудың жымысқы саясатын жүргізгенімен, Кеңестер Одағында дәл мүндай жабайылыққа жол беріле қойған жоқ. Рас, Мексикаға қоныс аударып, үстелінде қағаз жазып отырған Троцкийді (Лев Давыдович) Меркадер деген біреудің балтамен ұрып өлтіруінде Сталиннің, Мысырдағы парад кезінде Анвар Садаттың тал түсте оққа ұшуында КСРО МХК-нің, ішкі және сыртқы елдердегі осындай бірнеші тұлғалардың ажалына арнауды қызметтердің қатысы бар, яғни, террор жасалды деген әңгімелерде шындықтың бір ұшы жатқан шығар.
Қазіргі кезде ақпарат құралдары да, көптеген саясаткерлер терроризмді XXI ғасырдың апаты деп бағалауда. Бірақ оның белең алуына байланысты туындаған ой шығар. Ал шын мәнінде оның түпкі тамыры жоғары да көрсеткеніміздей тереңде жатыр. Қазақстан президенті Н.Назарбаев "Терроризмнің айдаһары қашан да болған және өз қарсыластарына ұдайы арамзалықпен соққы беріп отырған. Алайда дәл қазіргідей ашық та ауқымды болып көрген емес. Халықаралық терроризм осы уақытқа дейін болған және қазіргі бар аламдық өңірлік қауіпсіздіктің бәрін торпедалап бітті."-дейді.(1)
Капиталистік және социалистік лагерь кезінде, біз өмір сүрген КСРО-да терроризм көбіне АҚШ пен Израильға байланысты айтылатын еді. Терроризм сионизм деген атаумен қатар аталатын. Израиль мемлектінің кешелі-бүгінгі басшыларының ішінде сионистік ұйымдарда болмағаны кемде кем. Қазіргі премьер-министр, кезінде МАПЛИ деп аталатын псевдосоциалистік сионистік партияны басқарған А. Шарон бір кезде: "Егер менің қолымда өзім ойлағандай билігім болса, ақылды, біздің идеяларымызға берілген еврейлерді құтқаруға (кімнен екені белгісіз) шын жан-тәнімен құштар бар топ мықты жастарды іріктеп алып, еврейлер мәз-майрам болып күнәһарлық батпағына батып жүрген елдерге жіберер едім. Ол жастардың міндеті еврей емес, басқаның кейпіне келіп, сосын "Иіс-қоңыс Еврейлер!", "Еврейлер, Палестинаға тайып тұрыңдар -деген антисемиттік ұрандармен сондағы еврейлерді қудалау болар еді" деген.(2) Қазіргі кезде ел тізгінін қолына ұстаған Шаронның бұл пікірін өркениетті елдердің даму бағытына қарай өзгертері даусыз.
Тақырыптың өзектілігі. Терроризмнің тамыры тереңде жатыр. Бірақ оның "гүлдену" дәуірі өткен XX ғасырдың басталған еді. Оның дәлелдері 1972 жылы 5-маусымда АҚШ-тың Лос-Анджелес театрында Украинаның би ансамблінің гастролі кезінде театрға жарылғыш зат қойылған. Ал 1975 жылы БҰҰ жанындағы КСРО-ның тұрақты өкілдігі атқыланды. Тек 1981 жылдың үш айының ішінде Нью-Йоркте, Вашингтонда бес рет террористік әрекет жасалды. Бірақ мұның бәрі "кеңестік антисемитизмге қарсы күрес", "еврейлердің құқын қорғау" деп аталды.(З) Осылайша қоғамның дамуында ұлтаралык қатынастардың дұрыс шешілмеуінен, халықтың әлеуметтік проблемаларының заңды түрде толық шешімін таппағандығынан күштеу, зорлау, үрейлендіру әрекеттері әлі бәсеңдемей жалғаса беруде.
Ал қазіргі кездегі терроризм кешегі терроризм емес. Оның көптеген анықтамасы бар. Біреулер терроризмді әлеуметтік құбылыс деп санаса, келесілері басқа пікір айтады. Ал бүгінгі терроризм белгілі мақсат пен міндетті жүзеге асыру үшін күш көрсету идеологиясын тұғыр етеді. Терроризм көзқарастар мен идеялардың емес, әрекеттердің жүйесі, өйткені ол кара басының қамын күйттемейді. Ол өзінен-өзі әлеуметтік құндылық бола алмайды, алайда қызмет көрсетудің бір түрі ретінде айтарлықтай әрекетшілдік пен сұранысқа ие.
Терроризмнің таралуына дүмпу қарымы сақталынып отырған нәсілшілдік пен ұлтшылдық идеялары нәр беруде. Ұлтшылдықтың кез келген түрі терроризмнің таралуына қолайлы негіз болатынына ешқандай күмән жоқ. Бір ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін ұлтшылдар терроризмді қолжаулық етуі әбден мүмкін.
Бүгінгі өмірде терроризмнің таралуының себепшісі ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады. Фундаментализм өзінің нақты мәнінде белгілі бір ілімнің түпкі принципін сақтауға ұмтыла отырып, даму барысындағы ауыткқушылықгарды жеңуді білдіреді.
Қазіргі кезде ислам экстремизмі мен терроризмі деген ұғымдардың кеңінен тарап отырғанын атамай өтуге болмайды. Дей тұрғанмен, Исламның өз болмысында ешқандай да агрессияшылдык жоқ. Әрине терроризмнің көрініс табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуы да мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің радикалдануының кез келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге асырудағы әдістері мен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді. Бұл ретте, терроризм туралы "оң" және "сол" радикализмнің көрініс табуының салдары ретінде сөз қозғауға болады.
Терроризм дегеніміз- деструктивті әрекет пен саяси радикализмнің ширыққан шындығы болатын болса, оның салдары белгілі бір партиялық топтардың қандай саяси реңктегі шептен табылуымен теңдесіп жатпақ. Әрі-беріден соң, саяси радикализм сынаса, терроризм
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
КІРІСПЕ
1. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003. 21-22-бет.
2. Терроризм-қасірет.( Ана тілі, 2002, 7 қараша.)
3. Бұл да сонда.
4. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003, 32-бет.
5. Президент Джордж БушДІ октябрь 2001 г. (Террористическая сеть.) Алматы, 2001, 1-бет.
6. Бұл да сонда. 24-бет.
7. Бұл да сонда, 25-бет
8. Агентство «Рейтерң14 сентября2001 г.
9. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003,40-бет.
10. Ал, Ресейде не болып жатыр? (( Ана тілі, 2002, 7қараша.
11. Саясат(( қыркүйек 2001,9 бет.
12. Саясат(( қыркүйек 2001, 34 бет.
13. Саясат(( қыркүйек 2001, 37 бет.
БІРІНШІ ТАРАУ
ТЕРРОРИЗМ-ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1. Белокреницкий А. Центральная Азия в евразийской перспективе. //Восток. 1996 N5, 37 бет.
2. Цели наиболее известных радикальных террористических групп мира.// Саясат N9, 6-бет.
3. Борьба с терроризмом и консолидация усилий способны оказать позитивные воздейстия на динамику мировой экоиомики.// Саясат N9.
11-бет.
4. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 48-бет.
5. Ляхов Е.Т. Политика терроризма. М, 1997, 36-37-бет.
6. Известия 1999, 21 мамыр,3-бет.
7. Замковой 3, Терроризм глобальная проблема современности. М. 1996, 11-бет.
8. Эрнст Генри. Против терроризма. М, 1981, 32-бет.
9. Терроризм-қасірет.// Ана тілі, 2002, 7 қараша.
10. Бұл да сонда.
11. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 41-бет.
12. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 22-бет.
13. Бұл да сонда.
14. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 33-бет.
15. Терроризм-қасірет.// Ана тілі, 2002, 7 қараша.
16. Террористическая сеть. 2001, 11 қазан.
17. Справедливый уччет экономических и политических интересов
разных государств- очевидный путь к стабилности и миру.// Саясат. қыркүйек 2001. 21-бет.
17. Современный терроризм// Под ред. Е.И. Степанова.М., 2000, 58-бет.
18. Известия. Пнаурыз 197.
19. Основой терроризма, исходящего из мусульманских государств, является вовсе не религия.// Саясат N9 2001. 8-бет.
21. Ал, Ресейде не болып жатыр? (( Ана тілі, 2002, 7қараша.
22. Бұл да сонда.
23. Замковой 3, Терроризм глобальная проблема современности. М. 1996, 11-бет.
24. Казахстанско-росийская газета. 1995 шілде.
25. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9, 4-бет.
26. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 50-бет.
27. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 28-бет.
28. Бұл да сонда. 29-бет.
ЕКІНШІ ТАРАУ
АҚШ ЖӘНЕ ТЕРРОРИЗМ КӨРІНІСТЕРІ
1. Президент Джордж БушДІ октябрь 2001 г. ((Террористическая сеть. Алматы, 2001, 3-бет.
2. Бұл да сонда .
3. Бұл да сонда.
4. Ильчиков В.Г. Терроризм глобальна- проблема современности, М.,1996.
5. Борисов К.Г. Международное право. М., 1998.
6. Эрнест Генри. Протия терроризма. М., 1981.
7. Можно ли искоренить террроризм?// Саясат 2001, 40-бет.
8. Бұл да сонда.
9. Теория и стратегия экономической безопасности в системе национальной безопасности.// Саясат,2001. 41-бет.
10. Бұл да сонда.
11. Талибан предал афганский народ.//Террористическая сеть. Алматы, 2001, 13-бет.
12. Бл да сонда.
13. Основой терроризма, исходящего из мусульманских государств, является вовсе не религия.// Саясат N9 2001. 15-бет.
14. Терроризм и политика соединенных штатов. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 18-бет.
15. Будущее Афганистана. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 12-бет. Саясат// қыркүйек 2001,19 бет.
16. Саясат// қыркүйек 2001, 36 бет.
17. 13. Саясат// қыркүйек 2001, 39 бет.
18. Егемен Қазақстан// қыркүйек 2001.
19. Призывы к насилию и убисйству. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 6-бет.
20. Антонян Ю.М. Терроризм. М.,1998. 95-бет
21. Бүл да сонда. 99-бет.
22. Ляхов Е.Г. Терроризм и международное отношения. М., 1991. 78-бет.
23. Бұл да сонда. 79-бет.
24. Эрнест Генри. Против терроризма. М.,1981. 45-бет.
25. Белокреницкий А. Центральная Азия в евразийской перспективе. //Восток. 1996 N5, 39 бет.
26. Цели наиболее известных радикальных террористических групп мира.// Саясат N9, 26-бет.
27. Борьба с терроризмом и консолидация усилий способны оказать позитивные воздейстия на динамику мировой экономики.// Саясат N9. 15-бет.
28. Бұл да сонда.
30. Ден крови и огня. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 2-бет.
31. Президент Джордж БушДІ октябрь 2001 г. ((Террористическая сеть. Алматы, 2001, 1-бет.
32. Бұл да сонда.
33. Ляхов Е.Г. Терроризм и международное отношения. М., 1991. 83-бет.
ҮШІНШІ ТАРАУ
ӘЛЕМ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ
1. Терроризм-қасірет.// Ана тілі. N45.
2. Президент Джордж Буш,11 октябрь 2001 г. ((Террористическая сеть. Алматы, 2001, 1-бет.
3. Справедливый уччет экономических и политических интересов разных государств- очевидный путь к стабилности и миру.// Саясат. қыркүйек 2001. 21-бет.
4. Современный терроризм// Под ред. Е.И. Степанова.М., 2000, 58- бет.
5. Известия. Пнаурыз 197.
6. Казахстанско-росийская газета. 1995 шілде.
7. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9,4-бет.
8. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 50-бет. 9. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 28-бет.
10. Основой терроризма, исходящего из мусульманских государств, является вовсе не религия.// Саясат N9 2001. 8-бет.
11. Ал, Ресейде не болып жатыр? (( Ана тілі, 2002, 7қараша.
12. Замковой 3, Терроризм глобальная проблема современности. М. 1996, 11-бет.
13. Казахстанско-росийская газета. 1995 шілде.
14. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9, 4-бет.
15. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 50-бет.
16. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 28-бет.
17. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9, 4-бет.
18. Бұл да сонда.
КІРІСПЕ
1. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003. 21-22-бет.
2. Терроризм-қасірет.( Ана тілі, 2002, 7 қараша.)
3. Бұл да сонда.
4. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003, 32-бет.
5. Президент Джордж БушДІ октябрь 2001 г. (Террористическая сеть.) Алматы, 2001, 1-бет.
6. Бұл да сонда. 24-бет.
7. Бұл да сонда, 25-бет
8. Агентство «Рейтерң14 сентября2001 г.
9. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003,40-бет.
10. Ал, Ресейде не болып жатыр? (( Ана тілі, 2002, 7қараша.
11. Саясат(( қыркүйек 2001,9 бет.
12. Саясат(( қыркүйек 2001, 34 бет.
13. Саясат(( қыркүйек 2001, 37 бет.
БІРІНШІ ТАРАУ
ТЕРРОРИЗМ-ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1. Белокреницкий А. Центральная Азия в евразийской перспективе. //Восток. 1996 N5, 37 бет.
2. Цели наиболее известных радикальных террористических групп мира.// Саясат N9, 6-бет.
3. Борьба с терроризмом и консолидация усилий способны оказать позитивные воздейстия на динамику мировой экоиомики.// Саясат N9.
11-бет.
4. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 48-бет.
5. Ляхов Е.Т. Политика терроризма. М, 1997, 36-37-бет.
6. Известия 1999, 21 мамыр,3-бет.
7. Замковой 3, Терроризм глобальная проблема современности. М. 1996, 11-бет.
8. Эрнст Генри. Против терроризма. М, 1981, 32-бет.
9. Терроризм-қасірет.// Ана тілі, 2002, 7 қараша.
10. Бұл да сонда.
11. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 41-бет.
12. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 22-бет.
13. Бұл да сонда.
14. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 33-бет.
15. Терроризм-қасірет.// Ана тілі, 2002, 7 қараша.
16. Террористическая сеть. 2001, 11 қазан.
17. Справедливый уччет экономических и политических интересов
разных государств- очевидный путь к стабилности и миру.// Саясат. қыркүйек 2001. 21-бет.
17. Современный терроризм// Под ред. Е.И. Степанова.М., 2000, 58-бет.
18. Известия. Пнаурыз 197.
19. Основой терроризма, исходящего из мусульманских государств, является вовсе не религия.// Саясат N9 2001. 8-бет.
21. Ал, Ресейде не болып жатыр? (( Ана тілі, 2002, 7қараша.
22. Бұл да сонда.
23. Замковой 3, Терроризм глобальная проблема современности. М. 1996, 11-бет.
24. Казахстанско-росийская газета. 1995 шілде.
25. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9, 4-бет.
26. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 50-бет.
27. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 28-бет.
28. Бұл да сонда. 29-бет.
ЕКІНШІ ТАРАУ
АҚШ ЖӘНЕ ТЕРРОРИЗМ КӨРІНІСТЕРІ
1. Президент Джордж БушДІ октябрь 2001 г. ((Террористическая сеть. Алматы, 2001, 3-бет.
2. Бұл да сонда .
3. Бұл да сонда.
4. Ильчиков В.Г. Терроризм глобальна- проблема современности, М.,1996.
5. Борисов К.Г. Международное право. М., 1998.
6. Эрнест Генри. Протия терроризма. М., 1981.
7. Можно ли искоренить террроризм?// Саясат 2001, 40-бет.
8. Бұл да сонда.
9. Теория и стратегия экономической безопасности в системе национальной безопасности.// Саясат,2001. 41-бет.
10. Бұл да сонда.
11. Талибан предал афганский народ.//Террористическая сеть. Алматы, 2001, 13-бет.
12. Бл да сонда.
13. Основой терроризма, исходящего из мусульманских государств, является вовсе не религия.// Саясат N9 2001. 15-бет.
14. Терроризм и политика соединенных штатов. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 18-бет.
15. Будущее Афганистана. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 12-бет. Саясат// қыркүйек 2001,19 бет.
16. Саясат// қыркүйек 2001, 36 бет.
17. 13. Саясат// қыркүйек 2001, 39 бет.
18. Егемен Қазақстан// қыркүйек 2001.
19. Призывы к насилию и убисйству. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 6-бет.
20. Антонян Ю.М. Терроризм. М.,1998. 95-бет
21. Бүл да сонда. 99-бет.
22. Ляхов Е.Г. Терроризм и международное отношения. М., 1991. 78-бет.
23. Бұл да сонда. 79-бет.
24. Эрнест Генри. Против терроризма. М.,1981. 45-бет.
25. Белокреницкий А. Центральная Азия в евразийской перспективе. //Восток. 1996 N5, 39 бет.
26. Цели наиболее известных радикальных террористических групп мира.// Саясат N9, 26-бет.
27. Борьба с терроризмом и консолидация усилий способны оказать позитивные воздейстия на динамику мировой экономики.// Саясат N9. 15-бет.
28. Бұл да сонда.
30. Ден крови и огня. //Террористическая сеть. Алматы, 2001, 2-бет.
31. Президент Джордж БушДІ октябрь 2001 г. ((Террористическая сеть. Алматы, 2001, 1-бет.
32. Бұл да сонда.
33. Ляхов Е.Г. Терроризм и международное отношения. М., 1991. 83-бет.
ҮШІНШІ ТАРАУ
ӘЛЕМ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ
1. Терроризм-қасірет.// Ана тілі. N45.
2. Президент Джордж Буш,11 октябрь 2001 г. ((Террористическая сеть. Алматы, 2001, 1-бет.
3. Справедливый уччет экономических и политических интересов разных государств- очевидный путь к стабилности и миру.// Саясат. қыркүйек 2001. 21-бет.
4. Современный терроризм// Под ред. Е.И. Степанова.М., 2000, 58- бет.
5. Известия. Пнаурыз 197.
6. Казахстанско-росийская газета. 1995 шілде.
7. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9,4-бет.
8. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 50-бет. 9. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 28-бет.
10. Основой терроризма, исходящего из мусульманских государств, является вовсе не религия.// Саясат N9 2001. 8-бет.
11. Ал, Ресейде не болып жатыр? (( Ана тілі, 2002, 7қараша.
12. Замковой 3, Терроризм глобальная проблема современности. М. 1996, 11-бет.
13. Казахстанско-росийская газета. 1995 шілде.
14. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9, 4-бет.
15. Антонян Ю.М. Терроризм. М.1998, 50-бет.
16. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998, 28-бет.
17. Юрченко В. О роли исламского фактора в современном мире // Зарубежное военное обозрение. 2000. N9, 4-бет.
18. Бұл да сонда.
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
ТЕРРОРИЗМ - XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басындағы ҒАЛАМДЫҚ ПРОЦЕССТІҢ
БІРІ
КІРІСПЕ
БІРІНШІ ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ - ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1. Терроризм: туындауы, түрлері
2. Ресей және ТМД елдеріндегі терроризм
ЕКІНІПІ ТАРАУ. АҚШ ЖӘНЕ ТЕРРОРИЗМ КӨРІНІСТЕРІ
1. АҚШ және терроризм
2. Мұсылман дүниесі және Ауғаныстан
ҮШІНІПІ ТАРАУ. ӘЛЕМ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ
1. Дүниежүзі терроризмді айыптайды
2. Терроризмге қарсы дүниежүзілік күрес тәжірибесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Терроризм деген сөз естіпсе, бұл сөздің Европадан шыққаны, ата тегі
латын тілі екені, латын тілі десең Оңтүстік Американың Колумб келгенге
дейін ықылым заманнан сол жерде өмір сүрген халқының аты бұйырмай, неліктен
Латын Америкасы атанып кеткені, тұтас Америка құрылығында европалықтар бала-
шаға демей қынадай қырған үнді тайпалары, ағылшындар, испандар, португалдар
Африкадан қойша көгедеп, кемеге тиеп әкеліп, мал орнына сатқан, азапты
шыбындай қырылған негрлер көзге елестейді. Одан кейін өткен талай ғасырлық
тайталас, теке тіресті есептемегенде осыдан бес-алты жыл қол бұлғап,
қоштасып кеткен XX ғасыр түгел дерлік капитализм мен коммунизм идеялары
туғызған халықаралык терроризм жалынына шарпылумен өтті.
АҚШ-тағы әртүрлі гангестрлік ұйымдарды айтпағанда, "Ку - клукс-клан"
деп аталатын ұйым осы елдегі үндіс, негр сияқты түсі басқа халықтарға ашық
та, жасырын да террордың неше атасын жасады. Обалы қане, басқаның бәрін
орыстандырудың жымысқы саясатын жүргізгенімен, Кеңестер Одағында дәл мүндай
жабайылыққа жол беріле қойған жоқ. Рас, Мексикаға қоныс аударып, үстелінде
қағаз жазып отырған Троцкийді (Лев Давыдович) Меркадер деген біреудің
балтамен ұрып өлтіруінде Сталиннің, Мысырдағы парад кезінде Анвар Садаттың
тал түсте оққа ұшуында КСРО МХК-нің, ішкі және сыртқы елдердегі осындай
бірнеші тұлғалардың ажалына арнауды қызметтердің қатысы бар, яғни, террор
жасалды деген әңгімелерде шындықтың бір ұшы жатқан шығар.
Қазіргі кезде ақпарат құралдары да, көптеген саясаткерлер терроризмді
XXI ғасырдың апаты деп бағалауда. Бірақ оның белең алуына байланысты
туындаған ой шығар. Ал шын мәнінде оның түпкі тамыры жоғары да
көрсеткеніміздей тереңде жатыр. Қазақстан президенті Н.Назарбаев
"Терроризмнің айдаһары қашан да болған және өз қарсыластарына ұдайы
арамзалықпен соққы беріп отырған. Алайда дәл қазіргідей ашық та ауқымды
болып көрген емес. Халықаралық терроризм осы уақытқа дейін болған және
қазіргі бар аламдық өңірлік қауіпсіздіктің бәрін торпедалап бітті."-
дейді.(1)
Капиталистік және социалистік лагерь кезінде, біз өмір сүрген КСРО-да
терроризм көбіне АҚШ пен Израильға байланысты айтылатын еді. Терроризм
сионизм деген атаумен қатар аталатын. Израиль мемлектінің кешелі-бүгінгі
басшыларының ішінде сионистік ұйымдарда болмағаны кемде кем. Қазіргі
премьер-министр, кезінде МАПЛИ деп аталатын псевдосоциалистік сионистік
партияны басқарған А. Шарон бір кезде: "Егер менің қолымда өзім ойлағандай
билігім болса, ақылды, біздің идеяларымызға берілген еврейлерді құтқаруға
(кімнен екені белгісіз) шын жан-тәнімен құштар бар топ мықты жастарды
іріктеп алып, еврейлер мәз-майрам болып күнәһарлық батпағына батып жүрген
елдерге жіберер едім. Ол жастардың міндеті еврей емес, басқаның кейпіне
келіп, сосын "Иіс-қоңыс Еврейлер!", "Еврейлер, Палестинаға тайып тұрыңдар
-деген антисемиттік ұрандармен сондағы еврейлерді қудалау болар еді"
деген.(2) Қазіргі кезде ел тізгінін қолына ұстаған Шаронның бұл пікірін
өркениетті елдердің даму бағытына қарай өзгертері даусыз.
Тақырыптың өзектілігі. Терроризмнің тамыры тереңде жатыр. Бірақ оның
"гүлдену" дәуірі өткен XX ғасырдың басталған еді. Оның дәлелдері 1972 жылы
5-маусымда АҚШ-тың Лос-Анджелес театрында Украинаның би ансамблінің
гастролі кезінде театрға жарылғыш зат қойылған. Ал 1975 жылы БҰҰ жанындағы
КСРО-ның тұрақты өкілдігі атқыланды. Тек 1981 жылдың үш айының ішінде Нью-
Йоркте, Вашингтонда бес рет террористік әрекет жасалды. Бірақ мұның бәрі
"кеңестік антисемитизмге қарсы күрес", "еврейлердің құқын қорғау" деп
аталды.(З) Осылайша қоғамның дамуында ұлтаралык қатынастардың дұрыс
шешілмеуінен, халықтың әлеуметтік проблемаларының заңды түрде толық шешімін
таппағандығынан күштеу, зорлау, үрейлендіру әрекеттері әлі бәсеңдемей
жалғаса беруде.
Ал қазіргі кездегі терроризм кешегі терроризм емес. Оның көптеген
анықтамасы бар. Біреулер терроризмді әлеуметтік құбылыс деп санаса,
келесілері басқа пікір айтады. Ал бүгінгі терроризм белгілі мақсат пен
міндетті жүзеге асыру үшін күш көрсету идеологиясын тұғыр етеді. Терроризм
көзқарастар мен идеялардың емес, әрекеттердің жүйесі, өйткені ол кара
басының қамын күйттемейді. Ол өзінен-өзі әлеуметтік құндылық бола алмайды,
алайда қызмет көрсетудің бір түрі ретінде айтарлықтай әрекетшілдік пен
сұранысқа ие.
Терроризмнің таралуына дүмпу қарымы сақталынып отырған нәсілшілдік пен
ұлтшылдық идеялары нәр беруде. Ұлтшылдықтың кез келген түрі терроризмнің
таралуына қолайлы негіз болатынына ешқандай күмән жоқ. Бір ұлтқа екінші
ұлттың үстемдігін орнату үшін ұлтшылдар терроризмді қолжаулық етуі әбден
мүмкін.
Бүгінгі өмірде терроризмнің таралуының себепшісі ретінде діни
фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады. Фундаментализм өзінің нақты мәнінде
белгілі бір ілімнің түпкі принципін сақтауға ұмтыла отырып, даму
барысындағы ауыткқушылықгарды жеңуді білдіреді.
Қазіргі кезде ислам экстремизмі мен терроризмі деген ұғымдардың кеңінен
тарап отырғанын атамай өтуге болмайды. Дей тұрғанмен, Исламның өз
болмысында ешқандай да агрессияшылдык жоқ. Әрине терроризмнің көрініс
табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуы да мүмкін. Қоғамдық көңіл
күйдің радикалдануының кез келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын
жүзеге асырудағы әдістері мен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді. Бұл
ретте, терроризм туралы "оң" және "сол" радикализмнің көрініс табуының
салдары ретінде сөз қозғауға болады.
Терроризм дегеніміз- деструктивті әрекет пен саяси радикализмнің
ширыққан шындығы болатын болса, оның салдары белгілі бір партиялық
топтардың қандай саяси реңктегі шептен табылуымен теңдесіп жатпақ. Әрі-
беріден соң, саяси радикализм сынаса, терроризм өлтіреді деп айтуға да
болады.(4)
Бүгінгі өмірде дүние жүзі аймақтарының дамуында сәйкессіздік бел алып
бара жатыр. Осы ахуал әлсіз дамыған мемлекеттерде әлеуметтік қозғалыстардың
етек алуына көп ретте қолайлы жағдай туындатып отыр. Әлуметтік қорғансыздық
терроризмнің пайда болуы мен таралуына дем беретін фактор болып табылады.
Атап айтсак оның нақты көріністері: жұмыссыздықтың биік деңгейі, табыстың
төмендігі, болашақтың бұлыңғырлығы, әлеуметтік шиеленістің ширыға түсуі
және т.б.с.с.
Оның үстіне қазіргі кезде терроризмнің таралуына террористік топтар
ұйымдарының молығуы, насхаттауы әсер етеді. Терроризмді қаржыландырушылар
да, демеушілері де баршылық. Осылайша, терроризм әлемге тарады. Террористік
қызметтің жаһандануының салдары онымен тұрақты айналысатын адамдардың
айрықша топтарының қалыптасуына алып келіп отыр. Сондай-ақ терроризмнің
пайда болуы мен таралуында мемлекеттік-саяси және геосаяси факторлардың да
өз орны бар.
Сонымен терроризм өткен ғасырдың ойлап тапқаны емес. Оның демі адамзат
тарихын қашанда улаумен келеді, ол алғаш рет екі мыңжылдықгың тоғысында
қаһарлы да ауқымды кейіпке енді. Ең бастысы-терроризмнің түркі себебі
дамудың теңсіздігінде жатыр. Осыған қарсы террористер агрессивті жауап
беруде. Оның салдары жазықсыз адамдардың қүрбан болуы, материалдық
байлықтардың бұзылуы, психологияның бүлінуі, ой-өрістің күрделенуі,
үрейдің, қорқыныштың, шарасыздықтың басым бола түсуі т.б.с.с. Осылардың
барлығы таңдалған терроризм тақырыбының қазіргі кездегі тарих ғылымының
көкейтесті, өзекті мәселелерінің бірі екендігін көрсетеді.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазіргі кезде бүкіл дүние жүзін аландатып, үрей
туғызып отырған терроризм проблемасының туындауы, оның не себептен
болатындығы жайында және адамзат баласының тарихында болған террорлық
актілердің бұрын да болғандығы, бірақ оны бүгінгі көріністерімен
салыстыруға болмайтындығын ашып көрсету мен дүние жүзінде әлеуметтік
теңсіздік, кедейшілік сақталып тұрған жағдайда және ұлтаралык
қатынастардағы күрделі мәселелер толық шешілмей жатқан түста ғаламдық
проблемаға айналған терроризммен бірлесіп. ұжымдасып, дүниежүзілік
қауымдастық болып күресу туралы ой қозғап, оны жүзеге асырудың жолдарына
көз жүгірту болып табылады.
Тарихнамасы. Терроризм күтпеген жерден дүние жүзінің алып мемлекеті АҚШ-та
жүзеге асқан соң әлемнің оған үн қатпаған мемлекет басшылары,
қайраткерлері, саясаткерлері болмай қалған жоқ. Дәл сол оқиға туралы АҚШ
президенті Джордж Буш бұл атака өркениетті елдерге жасалған деп бағалай
келе былай дейді: "Месяц назад ни в чем не повинные граждане 80 стран были
подвержены нападению и убиты без всякого предупреждения или провокации с их
стороны в террористическом акте, который ужаснул не только американцев, но
и каждого человека любой веры и национальности, ценящего человеческую жизнь
Нападение произошло на американской земле, но это был удар в самое
сердце и душу цивилизованного мира. Война против тех, кто экспортирует
террор, войны тех правительств, которые поддерживают террористов или даютим
приют."(5) Терактіден кейін Құрама Штаттар террористердің ғаламдық таралу
жолдарын табумен құртуға ұмтылып, халықаралық қауымдастыққа қосылды.
Демократиялық мемлекет деп саналатын құдіретті Америкаға тиген соққыға
ешкім де енжар қала алмады. Америкаға жасалған терактіден кейін АҚШ-тың
қорғаныс министрі Дональд Рамсфрелд терроризмді жандандыруға ықпал етіп
отырған Ауғанстанға жасалатын соғысты былай деп анықтады: "Нынешная война
не будет войной грандиозного альянса, созданного с единой целью: разгромить
группу враждебных держав. В ходе этой войны будет создаваться временные
коалиции стран, которые могут изменяться и эволюционировать. В нынешней
войне миссия будет определять коалицию, а не наоборот."(6)
Дүниежүзінде бейбітшілікті ұстап тұру мақсатында кұрылған БҰҰ-ын да
террроризмнің етек алып бара жатуы қобалжытуда. БҰҰ-ның Бас хатшысы Кофи
Аннан 1 қазан 2001 жылы терроризм туралы әлемнің толқынысына былай деп өз
ойын білдірді: "Реакция на нападения во всем мире должна вселить в нас
отвагу и надежду на победу в этой борьбе. Когда видишь, как во всех частях
света люди разных верований собираются в городах, чтобы выразить свою
скорбь и солидарность с народом Соединенных Штатов —это лучше любых слов
говорит о том, которая не разделяет человечество, а обьединяет его."(7)
Осы оқиғадан кейін әлемнің көптеген саясаткерлері, шолушылары бірден
ислам дүниесін кінәлап шыға келді. Бірак мұның дүрыс еместігін бұдан кейін
өріс алған оқиғалар дәлелдеді. Шын мәнісінде ислам ешуақытта күштеуді,
зорлауды, жазықсыздан біреуді кінәламайды. Оған айғақ Индонезиялық дін
басшысы Юсуф Мухаммедтің сөзі: "Подобные нападения такого колоссального
масштаба -это совершенно возмутительно, эта заслуживает всяческого
осуждения. Тот кто совершил это нападение, не имел права делать это во имя
религии, и конкретно ислама. Убивать невинных людей для достижения цели
никогда не было сутью религии."(8)
Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтің "Сындарлы он жыл"
деген еңбегі жарық көрді. Онда қазіргі кезде белең алып бара жатқан
терроризмнің пайда болуына, таралуына, ғаламдық сипатына жан-жақты талдау
жасайды. Сонымен бірге еңбекте Орта Азия аймағында терроризммен бірлесіп
күрес жүргізу мен қауіпсіздікті сақтау жолдарын нақтылап айқындайды.
"Тероризммен күресті үйлестіру жұмыстары халықаралық деңгейде көптен бері
жүргізіліп келеді және бұл ретте, дүние жүзінде бүгінгі таңда терроризмге
қарсы әрекет ететін айтарлықтай тәжірибе жинақталған. Осынау бай да,
сонымен бірге пайдалы да тәжірибеден, Террористік Интернационалмен
дүниежүзілік қауымдастықгың антитеррористік күресімен бірнеше өзекті
-өзекті стратегияларды саралап шығаруға болады.
Бұл- терроризммен оның таралуының ең бір ықтимал ошақтарында ұзақ
мерзімді, күш көрсете күрес жүргізу.
Бұл- терең әлеуметтік-экономикалық, саяси интеграция жолдарымен
қауіпсіздіктің арнаулы континентаралық нституттарын құру арқылы қол
жеткізуге болатын терроризмге және басқа да жағымсыз әлеуметтік
құбылыстарға қарсы әрекет ету.
Бұл - қауіпсіздіктің қат-қабат жүйесін құру, яғни құрылымдардың
шындалған комбинациясы мен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін жүйенің болуы,
бұл жүйелердің арасында өзара байланыс пен өзара тәуелділіктің болуы деген
сөз.
Бұл - террористік белсенділік айрықша төбе көрсететін жерлерде
халықаралық тұрақты сұхбат түрлерін қалыптастыру. Оның үлгісі ретінде
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім білдіру шаралары жөніндегі Кеңесті
(АӨІСШК) атаған жөн.
Менің пайымдауымда, бүгінгі таңда ғаламдық ауқымда терроризмнің қауіп-
қатеріне қарсы әрекет ететін институттың ең бір тиімдісі Антитеррористік
коалиция болып отыр."(9)
2001 жылдың қарашасында "Ана тілі" газетінде терроризмнің басты мақсатын
көрсеткен, Москвада болған террорлық актілер туралы толық мәлімет берген
мақала жарияланды. Онда Москвада болған актінің АҚШ-та болған актіден де
асып түскендігін сипаттайды."Әлем жұртшылғының үш күн бойы тұла бойын
түршіктірген оқиға Москвада 2002 жылдың қазан айында болған еді. 25 ер
адамнан, 25 бойжеткеннен тұратын қарулы топ Мәдениет сарайында спектакльге
жиналған 700-ден астам адамды кепілдікке алады. Террористер деп
хабарланғандардың бәрі -шешендер. Талаптары: Ресей Шешенстандағы соғысты
тоқтатуы, бұл елден әскерлерін әкетуі. Бұл әлсіздердің, өз мүдесіне жетуде
таңдаған жолы."(10) Сонда терроризм өрті мақсаттарына жетпеген әлсіздердің
өз мүддесіне жету үшін ешнәрседен де тайынбайтынын көрсетеді.
Халықаралық терроризм мәселерін зертеуге көптеген тарихшылар өз үлестерін
қосуда. Швейцариялық Т.Денкердің "Стратегия антитеррора", француздық Робера
Саленің "Террористический вызов", батысгермандық И.Беккердің "Дети
Гитлера", поляк А. Бернградтың "Стратегия терроризма", венгерлік Е.
Ангелдің "Мифы потрясенного создания" деген зертеулерді атап кетуге болады.
Зерттеулерде жүзеге асырылған терактілердің болу себептерін, мотивтерін,
механизмін, психологиясын ашып көрсетуге ұмтылыс жасалады.
Терроризм мәселесі Ресейлік тарихшылады, шолушыларды, зерттеушілерді де
толғандырмай қойған жоқ. Сондай зерттеулердің қатарында Ю.М.Антонянның
"Терроризм", З.Замкованың "Терроризм глобальная проблема современности",
Е.Г.Ляховтың "Терроризм и международные отношения", "Политика терроризма"
сияқты еңбектерді айтуға болады. Бұл еңбектерде терроризмнің халықаралық
сиаптқа ие болуының себептері, оның ұйымдастырылуының жоғарғы деңгейін, оны
қаржыландыратын, дем берушілердің болуы және терроризмнің қарудың соңғы
жетістіктерімен қаруланатындығынын, терроршылардың мемлекетті басқару ісіне
дейін араласатыны- жөнінде баяндалады.
2001 жылы АҚШ-та террорлық акті жасалғаннан кейін Қазақстандық
саясаткерлер, шолушылар, тарихшылар, экономистер де өз пікірлерін білдірді.
Ол "Саясат" журналының бетінде жарык көрді. Қазақстаның Египет, Алжир,
Иордания, Ливия, Марокко, Сирия, Тунистегі елшісі Б.Құлжанүлы мұсылман
елдеріндегі терроризм негізі діни болып табылмайды дей келе, өзінің ойын
былай білдіреді: "Америка мен Европа мемлекеттерінің басшылары, халықаралық
мамандар исламмен терроризмді араластыруы болмайтындығын ашық көрсетеді.
Терроризмді әлеуметтік-экономикалық, саяси наразылықгар, демократияны басып
отырған әділетсіздік туғызады. Израилдің БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің
резолюциясына қарсы Иерусалимді астана етіп, басқа территорияны
окупациялауына тежеу қойылмағандығы арабтардың ғана емес, бүкіл
мұсылмандардың да наразылығын күшейтуде"(11).
К.Садиевтің "Борьба с терроризмом и консолидация усилий способны
оказать позитивные воздействия на динамику мировой экономики" деген ғылыми
мақаласында АҚШ-та болған терактінің АҚШ-тың экономикасына тигізген әсерін
жан-жақты түсіндіріп береді: "Терактіден кейін бірден дүниежүзілік қор
рыногында индекс төмендеді. АҚШ доллары дүниежүзілік басқа валюталарға
қарағанда құны төмендеді. АҚШ доллар курысын бір қалыпты ұстау үшін біршама
шаралар жүргізуде. Сондықтан дүниежүзілік қаржы орындары қобалжуда.
Қазақстанда қор рыногы дамымаған. Сондықган бізде инвестициянын өзгеруі
онша білінбейді"(12).
Сонымен қатар терроризм саяси мақсатқа жетудің тәсіліне айналғандығы
туралы, Қазақстанда террор жайламаса да, онымен күресудің қажеттігі туралы,
діни экстремизм проблемалары, Орталык Азия аймағында діни терроризмімен
күрес саясаты туралы көптеген ғылыми мақалалар жарияланды: "Орталық Азия
республикаларында мыңдаған діни құрылымдар қайтадан өмірге келді,
теологиялық оқу орындары ашылды. Қазіргі қоғамда діннің дамуы көптеген
қайшылықтарға кездесуде. Орталық Азиядағы дін, дінге табынушыларды өз
қатарына тарту үшін күресуде. Дүниежүзілік саясатта ислам мемлекеттерінің
ықпалы күшеюде"(13).
Ислам адамзат баласына қарсы Америкада да, басқа елдерде де қылмыс
жасаған жоқ. Ислам-дүниежүзілік дін. Сондықтанда мұсылман халқының жан-
жақты дамуына ықпал етіп отырған дін ешуақытада терроризм тудырмайды.
Дегенмен адамзат баласына үрей, қауіп төндіретін террористік, экстремистік
актілермен дүниежүзінің бүкіл мемлекеттері болып күресу қажет.
Диплом жұмысының күрылымы: Кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланған
әдебиеттерден тұрады.
БІРІНШІ ТАРАУ
ТЕРРОРИЗМ - ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1.1 Терроризм: туындауы, түрлері және оған қарсы күрес
Адамзат баласының тарихында теракті туралы мәлімет Фессалонияның
автономиясы үшін римляндармен күрескен еврей саяси топтарының методтарынан
көрінген еді. Онан кейін зұлымдықтың, озбырлықтың символы ретінде
ортағасырлык инквизиция, Варфоломеев түні, Француз буржуазиялык
революциясы, Париж коммунасы, Октябрь революциясы, Ресейдегі "қызыл-ақ"
террор және тағы басқалар тарихында көрініс тапты.
Көптеген тарихшылардың пікірі бойынша террор — латын тілінде-ужас, страх
- яғни үрку, қорқыныш деген түсінікті білдіреді де, француз революциясы
кезінде пайда болды дейді. Қазіргі кезде дүниежүзінің көптеген жерінде
террорлық ұйымдар белең алып тұр. Көпшілігінде радикальды-террорлық ұйымдар
тәуелсіздік, бостандық, саяси құқық үшін күресуші саяси бірлестіктер
ретінде қалыптасты. Алайда бірқатар елдерде оппозицияның жеңісі және
топтарға бостандық режимі мен көмектің берілуі олардың террорлық әрекетін
мемлекетке қарсылық деңгейіне жеткізді. Сондықтанда бірқатар мемлекеттердің
қызметтерінің негізгі бағытының бірі террорлык әрекеттерге қарсы күресу
болып табылады.
Терроризм адамзат баласының тұрақты сыңары болып табылады. Біздің
дәуірдің І-ғасырында-ақ Иудада сикарилер (сика-кинжал немесе қысқа семсер)
сектасы әрекет етті. Оның мүшелері римляндармен ынтымақтасқан еврейлердің
атақтыларын жойып жіберіп отырды. Фома Аквинский және христиан шіркеуінің
басшылары, олардың пікірінше халыққа қарсы болған, басшыны өлтіріп жіберіп
отырған. Орта ғасырларда мұсылмандық ассошафиндер сектасының өкілдері
префектілер мен халифтерді өлтіретін болған. Үндістан мен Қытайда кейбір
жасырын қоғамдар саяси террорды жүзеге асырып отырған. Қазіргі Иран мен
Ауғаныстан территорияларында өз қарсыластарынан қорғану үшін исмаилиттер
сектасын өте құпия қолданған. Өздеріне жақпаған адамдарды әртүрлі
тәсілдермен, айуандықпен жойып жіберіп отырған.
1848 жылы радикалдық көзқарастағы неміс ойшылы Карл Гейнцген саяси
күресте өлтіруге тыйым салуға болмайды, өйткені жүздеген мыңдаған адамдарды
өлтіру "Адамзаттың жоғарғы мүддесімен ақталады" деген пікір айтады.
К.Гейнцген қазіргі терроризм теориясының негізін салушы болып есептелінеді.
Ол реакциялық әскердің мінез-құлқы мен күшіне азғана топтың бей-берекетсіз
хаос тудыратын қарулы әрекетін қарсы қоюға болады. К.Гейнцген уландыратын
газ, ракеталарға арқа сүйеді, құртатын жаңа құралдарды іздестіруді талап
етті. Бұл ХІХ-ғасырда пайда болып дамыған "бомба философиясы" деп аталды.
Оның түп тамыры грек тарихындағы тирандық өлтіруге әкеп соғады.
"Бомба философия" концепциясы Бакуниннің "қирату теориясында" одан әрі
дамытылды, тереңдетілді. Бакунин өзінің еңбектерінде бір әрекетті -
қиратуды ғана мойындауды дәлелдеуге тырысты. Күрес құралы ретінде ол уды,
пышақты, арқанды ұсынды. Бакунин революционерлер өлімге кесілгендердің жан
қиналысын естімеуі қажет, ешқандай компрамиске бармауы керек. Орыстың түп
тамыры қанжар мен отпен тазартылуы қажет деп дәлелдеді (1).
ХІХ-ғасырдың 70-жылдарында анархистер "Әрекет насихаты" доктринасын
ұсынды. Оның мәні сөз емес террористік әрекеттер халықты үкіметке қысым
жасауға оята алады дегенді дәлелдейді. Бұл ойды кейінірек Кропоткин де
дамытады. Ол анархизмді "ауызша жазбаша сөз, пышақ, винтовка және динамит
көмегімен" жүзеге асырылатын процесс деп сипаттайды. ХІХ-ғасырдың соңында
Европа мен АҚШ-та терроризмді насихаттауда Иоганн Мост үлкен роль атқарды.
Ол "варварлық системамен күрестің варварлық құралымен" күресу қажет деп
насихаттады. ХІХ-ғасырдың ІІ-жартысынан бастап қоғамдық өмірдің өмірде
терроризм үнемі болатын құбылысқа айналды. Оның өкілдері - орыс
халықшылдары, Ирландия, Македония, Сербиядағы радикалдық ұлтшылдар, 90-
жылдардағы Франциядағы анархистер, Италия, Испания, АҚШ-тағы осы бағыттағы
қозғалыстар (2).
Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін терроризм солшылдардың құралы болып
есептелінді. Алайда осы жолды ешқандай платформасы жоқ индивидуалистерде,
социалистік бағыттағы ұлтшылдар да тандады. Соғыс аяқталған соң Германия,
Франция және Венгриядағы ұлтшыл-сепаратистер және фашистік қозғалыстар,
Румыниядағы "темір гвардия" оңшылдары да осы террорды өз қаруы етті. Сол
кездегі ең ірі терактілердің бірі 1919 жылы Карл Либкнехт пен Роза
Люксембургтің, 1934 жылы француз премьер-министрі Барту мен Югославия
королі Александрдың өлтірілуі болып табылады. Осы қозғалыстардың негізінде
әртүрлі идеологиялық платформалар жатқанымен, барлығы да "бомба
философиясы" мен "әрекет насихаты" доктриналарының нұсқауларын пайдаланған
(3).
XX ғасырда террор методын қолдану үшін әртүрлі мотивтар пайдаланылды.
Егер де XIX ғасырдағы орыс халықшылдары, бірінші мартшылдар және эсерлер
террорды қоғамды жақсарту құралы деп есептесе, ал "қызыл бригадалар" өзін
орнықтыру құралы, тәсілі деп есептеді. "Қызыл террор" және фашистік "қара"
террордың халықшылардың іс-әрекетімен ешқандай байланысы жоқ. Қазіргі
кездегі терроризмнің басты түпкі мақсаты: өкімет билігін басып алу болып
табылады. Бұл жерде "қоғамның игілігі" жөнінде ешқандай сөз болмайды.
XX ғасырда осы уақытқа дейін болмаған жағдай терроризм мемлекеттік
деңгейге көтерілді. Террорлық мемлекет елдің ішінде өз азаматтарын заңсыз
әрекеттермен тұншықтырды, олардың әлсіздігін, күшсіздігін үнемі сездіртіп
отырды. Ондай мемлекет өзінің ел ішіндегі тәртібін шекарадан тыс жерлерде
де өзгертпеді. Соның тарихи мысалы - фашистік Германия. Соңғы жылдары
халықаралық аренада АҚШ-тың көптеген әрекеттері өзінің сипаты жағынан
терактілерге өте жақын.
КСРО құлаған соң бандиттік дәстүрлер кеңестік дәуірден кейінгі
кеңістікке тамырын жайды. Күшпен, зорлаумен өз мақсаттарына жетуге ұмтылу
Грузия, Азербайжан, Армения, Молдова, Тажікстан және Қырғызстан
территориясында қарулы қақтығыстарға әкеп соқты. Бүгінгі күнгі дүниеге
ядролық терроризм, уландыратын заттарды қолдану терроризмінің қаупі төнуде.
Шантаж және сатып алу мақсатында адамдарды ұрлау кең етек жайды. Қазіргі
кезде көптеген адамдар информациялық терроризмнің әрекетінен зардап шегуде.
Терроризм әртүрлі көріністе көрінсе де өзінің масштабы жағынан ең
қауіпті формаға айналды. Оның қоғамдық-саяси салдарлары мен моралдық
проблемаларын адам айтып жеткізе алмайды. Адамзат XXI- ғасырға осындай
қауіппен енуде. Терроризм мен экстремизм әртүрлі көріністе көптеген елдер
мен олардың азаматтарының қауіпсіздігіне барған сайын қауіп төңдіруде. Ол
саяси, экономикалық, моралдык шығындар әкеледі, қалың көпшілікке күшті
психологиялық қысым жасайды, жазықсыз адамдардың өмірін әкетеді.
XX ғасырдың 60-жылдарында терроризмнің қақтығыстык потенциалы өте өсті.
Дүниежүзінің көптеген аймақтары террористік топтар мен ұйымдарға толы
болды. Қазіргі кезде дүниежүзінде 500-дей құпия террористік ұйымдар әрекет
етеді. 1968-1980-жылдары олар 6700 террорлық актілер жасаған, соның
нәтижесінде 3668 адам өлген, 7474 адам жараланған. Қазіргі жағдайда
экстремистік көңіл-күйдегі адамдар, топтар, ұйымдардың террорлық әрекеті
эскалациянуы, оның сипатының күрделенуі, террорлық актілердің сұмдығы,
адамшылдыққа жатпайтындығы күннен-күнге өсе түсуде. Ресей ғалымдары мен
шетелдік зерттеу орталықтарының мәліметтеріне сәйкес террор саласындағы
бюджет жыл сайын 5 млрд-тан 20 млрд-қа жетеді (4).
Терроризм халықаралық, ғаламдық сиаптқа ие болған. Осыдан сәл бұрынырақ
терроризм туралы локалдық құбылыс деп айтуға болатын еді. XX ғасыр 80-90
жылдарында ол универсальды феноменге айналды. Ғаламдық және терроризмнің
барған сайын интернационализациялануы - адамзат баласы алдында тұрған айқын
факт. Бұл феноменге халықаралық қатынастар мен әртүрлі облыстардағы өзара
әрекеттердің кеңеюі мен ғаламдануы жағдай жасайды. Бұл процестер экстремизм
мен терроризм жағдайында жүзеге асады. Көптеген террорлық ұйымдарға
материалдық көмек мұнай өндіретін араб елдерінен және дамыған батыс
мемлекеттерінен келеді. Дамыған мемлекеттер территориясында көптеген діни-
этникалық қоғамдар немесе диаспоралар өмір сүреді, оларға өздері өмір сүріп
отырған әлеуметтік-мәдени атмосфера жат, оған көңілі толмайды. Сондықтан
осындай топтар дүниенің басқа жеріндегі өздерінің "ағайындарына" әртүрлі
формада қолдау көрсетеді. Халықаралық терроризмнің финанстық базасы осылай
қалыптасады.
Дүниежүзілік қауымдастықгың террорлық белсенділіктің өсе түскеніне
абыржушылығы террорлардың келтірген зор материалдык шығыны мен
құрбандарынан келіп туындап отыр. Жаңа технологияның дамуы, бұқаралық
ақпарат құралдарының қызметтері және ғаламлық компьютерлік байланыстар
(интернет), қаталдық пен зорлықгы басым насихаттайтын мәдениет осының бәрі
қоғамда аландатушылықты туғызуда. Терроризмнің бұрқ ете қалуынан әлеуметтік-
экономикалық жағынан жоғары да, төмен де дамыған елдер аман қала алмайды.
Соңғы кезде Солтүстік Ирландия, АҚШ, Ресей, Кения, Танзания, Жапония,
Аргентина, Үндістан, Пакистан, Алжир, Израиль, Египет, Түркия, Албания,
Югославия, Колумбия, Иран, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде болған
терактілерге байланысты орасан зор материалдық шығындар мен адам құрбандары
болған. Адам өмірінің интернационалдық сипаты, байланыстар мен
информацияның жаңа құралдары, қарудың жаңа түрлері мемлекеттік шекаралардың
маңыздылығын төмендетеді, терроризмнен қорғанудың жаңа жолдарын іздетеді.
Террорлық әрекеттің көп түрлілігінің өсуі ұлтшылдық, діни, этникалық
қақтығыстармен, сепаратистік және азаттық қозғалыстармен астарласып жатады
(5).
Көп жылдар бойы террорлық белсенділіктің эпицентрі Латын Америкасынан
Жапонияға, ФРГ-ға, Түркияға, Испанияға, Италияға ауысты. Англия мен
Солтүстік Ирландияда Ира, Испанияда ЭТА ұйымдарының террорлық актілері
бірінен соң бірі жүзеге асып жатты. Палестиналық және Израилдық
террористер, Африка мен Азия елдерінің террорлық актілері жанданды. Соңғы
жылдары Таяу Шығыста исламдық қаруланған террорлық топ "Хамас" және
"Хезболлах" және Үндістанда сикх террорлық қозғалысы мен топтарының әрекеті
өсе түсуде. Колумбия наркомафиясы белсене қимылдап, ресми өкіметтен жаңа
позицияларды тартып алуда. Террорлық қауіп аумақты және қауіпті бола түскен
аймақтар көбейе түсуде. Бұрынғы КСРО территориясында әлеуметтік, саяси,
ұлтаралық, діни қайшылықтар мен қақтығыстардың шиеленісуіне байланысты
қылмыс пен коррупция кең қанат жаюда, шетелдердің ТМД елдерінің ішкі ісіне
араласуы өсе түсуде (6).
Қазіргі кезеңдегі террорлық әрекеттер кең ауқымдылығымен, мемлекеттік
шекараның болмауымен, байланыстың болуынан және халықаралық террорлық
орталықгармен және ұйымдармен өзара әрекеттестігімен, қатал ұйымдық
құрылымымен, басқаруы және оперативтік звеносы, барлау орталығы бар,
материальдық-техникалык жабдықталған, тандап алған кадрларымен және тағы
басқа толып жатқан адам баласына қажетті заттың бәрімен қамтамасыз
етілуімен сипатталады. Казіргі кезеңдегі информациялық соғыс жүргізудің
барлық құралдарын иелене отырып, халықаралық терроризм халықты өз идеясын
ұғынуға және ситуацияны өздерінше түсінуге итермелейді. Бұл нәтижесіз де
емес. Маманданған жалдамаларды айтпағанда, көптеген жастарды өздеріне
тартты.
Террорлық ұйымдар идеологиялық-конфессиональдық, әскери, коммерциялық
және басқа негізде өзара тығыз байланыс орнатты. Көптеген жағдайда
террорристік топтар, әсіресе оның басшылары қарулануда, бірін-бірі
бүркелемеуде, функцияларды бөліп алуда, жүргізетін операциялардың аумағы
және тағы басқа мәселелер бойынша өзара бірігіп қимылдайды. Мәселен,
Ауғанстан мен Ливанда осындай жағдай орын алған. Халықаралық террорлық
қауымдастык күшімен және құралымен әртүрлі маневр жасауды үйренген, қүпия
каналдармен қару-жарақ пен техниканы үлкен көлемде жеткізе алады. Шешен мен
Дағыстан жерлеріне Ауғаныстан, Пәкістан, Сауд Аравиясы, Түркия, Албания
және басқа елдердің нұсқаушылары, халықаралық террористік ұйымдардың
эмиссарлары, насихаттаушылары, қарулары осыпай келді.
Бүгінгі терроризм - жекелеген диверсанттың, самолетті алып кетушінің,
қанішер-камикадзенің әрекеті емес. Қазіргі терроризм - кең аумақтылығына
сай соңғы жетістіктермен жабдықталған, қаруланған зор құрылым. Оның
дәлелдері Ауғаныстан, Тәжікстан, Косова, Шешенстан. Онда болып жатқан
оқиғалар қазіргі терроризмнің диверсиялық-террористік соғыстар жүргізуте
қабілетті екендігін, кең аумақта қарулы қақгығыстарға қатыса алатындығын
көрсетуде. Терроризм "еңбек рыногының" (жалдамалылар және т.б.) дамуына
байланысты ғаламдық масштабта пайдалы бизнеске және капитал салу (қару
сату, есіртке сату және т.б.) көзіне айналды. Мәселен, бұрынғы СФРЮ
территориясындағы соғыс барысында жыл сайын хорваттарға, мұсылмандарға,
албандарға 2 млрд долларға қару және соғыс техникасы сатылған. қазіргі
кезде дүниежүзілік рынокқа наркотиктер мен оның шикізатын террористік
топтар әкелетіндігі мәлім болды. Ол бірнеше миллиард доллардан да асады
(7).
Қаазіргі терроризмнің маңызды ерекшелігі оның жақсы құрылымы мен
ұйымдасушылығы болып табылады. Террористік ұйымдар бірыңғай басқару
органын, басқару системасын, жоспарлайтын бөлімшелер қүрады. Ірі ұйымдар
басщыларының кездесулері, мәжілістері өткізіліп түрады. Әртүрлі ұлттық
ұйымдардың қызметі үйлестіріледі. Моральдық-психологиялық эффект тудыру
үшін, қоғамдық ой енгізу үшін информациялық-насихаттау жұмысы жолға
қойылған. Өздерінің жолын қуатын адамдарды тандауға көп көңіл бөлінеді.
Әсіресе ұлт, экономикалық дағдарыс шиеленіскен жерлерде осы мақсатта
жүргізілген жұмыстар оң нәтижесін беруде. Сондай аудандардың бірі
радикальдық мұсылман ұйымдары болып табылады. Террорлық методтар олардың ең
сүйікті тәсілдеріне айналған. Бүгінгі күні ислам дүниесі саяси күрестің ең
маңызды құралы, инструменті террор деп қарайды. Бүгінгі дүниеде әлеуметтік-
экономикалық, цивилизация арасындағы қайшылықтар, дамыған Солтүстік пен
даму жағынан артта қалған Оңтүстік арасындағы қарсы түру күннен-күнге
тереңдеуде. Осы қайшылықтарды және осы қарама- қарсылықгарды ғылыми-
техникалық революциялар жетістігі де, экономиканы ғаламдау прцессі де,
ақпараттық-насихаттау саласындағы ғаламдану сипаты да бәсеңдете алмайды,
тепе-тең ете алмайды. Бүгінгі күні дамыған елдермен және олардың
одақтастарымен, партнерлерімен әскери-күш саласында бәсекелестікке түсе
алмайтын күштер өзінің әлсіздігін өздерінің қолынан келетін құралдар
арқылы, яғни террорлық әдісті қолдану арқылы жабуға тырысады. Халықаралық
терроризм "Барлық елдердің террористері, бірігіңдер" деген ұран тастайды.
Дүниежүзінің жетекші елдері экономикасы, финансы, әскер жағынан әлсіз,
бірақ олардың айтқанына көнгісі келмейтін елдерге қатаң күш саясатын
жүргізіп, оларды араңдатады. АҚПІ пен оның одақтастарының Иракқа қарсы
бірнеше жылдан бері созылып келе жатқан заңсыз әрекеттері, иран-американ
қарама-қарсылығы, НАТО-ның Балкан, Таяу Шығыстағы агрессиясы - осының бәрі
алдыңғы қатарлы мемлекеттердің жүргізген өктемдігінің нәтижесі. Осындай
саясат, халықаралық және ұлттық терроризмге бағытталған саясат шын мәнінде
оны маманданған халықаралык терроризм деп атауға болады.Кейбір саясаткерлер
өтпелі, тұрақты емес кезеңде терроризмнің белең алуы халықаралық
терроризмнің өзін-өзі көрсетуі дейді. Бұрынғы халықаралық қауіпсіздік
құрылымын бұзу мемлекеттік ұйымдарды шайқаумен жүзеге асады. Дүние
қауіпсіздіктің әлсіреу, тұрақсыздық, бұлдырлық, анық еместік кезеңіне енді.
Мемлекеттік, аймақтық, халықаралық бақылау механизмдері өз дәрежесінде
әрекет ете алмай отыр. Олардың орнын бақылаудың болмай қалуын және
тұрақсыздық факторын пайдаланып, басқа күш алғысы келеді. Геосаяси бос
жерлер, күнгірт әлеуметтік жағдайлар халықаралык терроризм саясатының
обьектісі болып табылады. Бүгінгі күні дүниенің әртүрлі аймақтарында әр
бағыт ұстаған саяси және ұлтшыл радикалдар, өздерінің мақсаттарына жету
құралы ретіне террорды тандап алған, олар жасырын тармақтарын жетілдіруді,
ұйымдастырыла түседі, қаруын, жарылғыш заттарын жаңартады.
Террорлық ұйымдарды бүркемелеу үшін фирма, компания, банк, фондтар
системасы құрылған. Террористер басшылығы қоғамдык ұйымдарға, мемлекеттік
құрылымдарға еніп, агентура тартады. Олар қоғамдық өмірдің саяси,
экономикалық-әлеуметтік саласына бақылау орнатып, олардың қызметіне ықпал
етеді.
Кдзіргі терроризмнің өзіндік ерекшелігі террорлық әрекетті жоспарлау,
нақты операцияларды дайындау мен жүүгізу, жекелеген топтар мен орындаушылар
арасындағы өзара қимылды ұйымдастыру мәселесін шешу үшін халықаралық және
аймақтық басқару органдарын қалыптастырады. Сондай-ақ олар билік үшін
күресі табысты болу мақсатында қоғамда үкіметке қарсы көңіл-күй тудырады;
қоғамдық және мемлекеттік саяси, экономикалық, күш құрылымына кіреді;
дүниенің әр жерінде операция сәтті өтуін қамтамасыз ететін орталықгар
дайындайды; фирма, компания, банк, қорлар тармақтарын құрады, олар
террористерді қаржыландырады тағы басқаларды жүзеге асырады. Соңғы жылдары
жүзеге асқан террорлық актілер сан жағынан да өсуде, күннен-күнге кеңейіп,
қайғылы бола түсуде. Егер 70-жылдары террористердің обьектісі жеке меншік
болса, ал 80-жылдары, АҚШ-тың статистикалық мәліметі бойынша, терактілердің
басым көпшілігі адамдарға қарсы бағытталған. Қатыгездік пен реакция
тиімділігіне және қабылданған қауіпсіздік шараларына байланысты
террористердің мақсатының диапазоны үнемі кеңейе түсуде.
70-жылдары елшіліктерді басып алу кең тарады, онан соң терроризм
жойылған сияқты болып көрінді, өйткені қауіпсіздік шаралары белсене
жүргізілді. Палестиналық терроризмнің ең кең тараған формасы жазықсыз
адамдарды тұтқында ұстау болып табылады. Кейін қауіпсіздік органдар
позициясының күшеюіне байланысты терактілердің бұл формасы бәсеңдеді. Бірақ
варварлык формасы өсті, адам көп жиналатын жерлердегі автомобильдерді жару,
сауда және тұрғын үйлерді қирату, пассажир самолеттерін жою, террорист-
фанатиктердің адамдарды қорқыту үшін адамдарды өлтіру т.б.с.с.
Террористік топтар өзінің мүдделеріне ғылым мен техниканың қазіргі
жетістіктерін барынша пайдаланады, қазіргі соғыс технологиясы мен
информацияны қолданады. Терроризм жаңа формаларға ие болуда, халықаралық
қауымдастықта интеграциялануы күшеюде, информациялық, экономикалық және
финанстык байланыстары дамуда, миграциялық ағылу кеңеюде, шекаралардан
өтуін бақылау бәсеңдеуде. 1996 жылы АҚШ-та университеттің математика
профессоры Т.Казинский тұтқындалды, ол 18 жыл бүкіл Американы қорқынышта
ұстаған. Ол пошта арқылы жарылғыш зат жіберіп отырған, одан көптеген
адамдар зардап шеккен. Оның "назарының" объектісі: университеттер,
авиакомпания, ғалымдар- компьютершиктер, осы саладағы дүкеннің иелері.
Ғалым-террористің мақсаты: адамзат прогресінің бағытын өзгерту, НТР-дің,
урбандалудың келешегі жоқ екенін дәлелдеу. Ол жетекші американ газеттерін
өзінің манифестін жариялауға мәжбүр етті. Онда дүниенің дамуына деген оның
көзқарастары түйінделінген (8).
Соңғы онжылдықга терроризм интернационализацияланды. Халықаралық және
трансұлттық топтар пайда болды, террористік ұйымдар арасында бірігіп әрекет
ету мен байланыстар орнады. Мысалы алжирліктер мен европалықтар, шешендер
мен арабтар, арабтар мен ауған-пәкістандықтар арасында. Бұл құбылыстың ең
қауіптісі оны мемлекеттік режимдердің, әсіресе диктаторлық, ұлтшылдық,
сепаратистік және сол сияқты типтердің қолдауы болып табылады. Өзінің
тәуелсіздігін жариялаған Шешенстанда терроризм мемлекеттік құбылыс,
мемлекеттік масштабтағы "кәсіпшілікке айналды", жоғарғы мемлекеттік адамдар
республика территориясында және одан тыс жерлерде терроризмді
ұйымдастырушыларға айналды .
Қазіргі терроризмнің маңызды ерекшелігі осы проблематика бойынша
талдаушылардың эксперттердің назарында дүниежүзінің әртүрлі аймақтарында
соғыс қаупі ошағының қалыптасуы мен террористік факторлардың болуы болып
табылады. Бұрын терроризм мен соғыс арасында белгілі бір алшақтық бар еді.
Қазір террор мен соғыс кампаниясының себептері мен мақсаттары астарласып
кеткен. Мұны Үндістандағы, Шри-Ланка, Түркиядағы оқиғалар дәлелдейді. КСРО
қүлағаннан кейін Приднестровье, Грузия, Шешенстан, Тәжікстан, Армян,
Азербайжан территориясында болған қақтығыстар осының айғағы болып табылады.
Қазіргі терроризм соғыс қақгығыстарының детонаторы, этника арасындағы
бейбіт процеске кедергі келтіруші болып табылады. Осы жағдайды АҚШ және
басқа Батыс мемлекеттер өзінің геосаяси және стратегиялық мүдделеріне
пайдалануға тырысады. Террордан өзі зардап шеге отырып, олар террористік
топтар мен ынтымақтасуға дайын. Олардың әрекеті өздеріне бағытталмаса
болғаны.
Дүниежүзінің қазіргі бөлінісі халықаралық терроризмді саясаттың
инструменті ретінде ролін көтереді. Бүл демократиялық мемлекеттерге қалыпты
жағдай болып есептелінеді. Халықаралық террор күштері "тапсырма" беру
арқылы пайдаланьыады. "Тапсырма" беруші өмір сүріп отырған қоғамдық-саяси
және мемлекеттік құрылымды бұзу үшін қолданады. Мәселен, ислам
экстремистері мен батыс демократтары Косовада бірігіп әрекет еткен. Егер де
стратегиялык мақсаттары әртүрлі болса партнерлер арасында едәуір
келіспеушілік пен конфликт туады. Қазір көптеген адамдар халықаралык
терроризммен ойнауға болмайтынын түсінбейді, оны өздерінің мақсатына
қолдану едәуір проблемалар тудыратынын естен шығарады.
Казіргі терроризмнің тағы бір ерекшелігі оның террорлык әрекеттерінің
саяси мақсаттарының болуы болып табылады. Дамыған слдердің кейбір заңдары
мен халықаралық құжаттарда (1977 жылы 27 қаңтарда қабылданған терроризммен
күрес жөніндегі Европа конвенциясы) терроризм оның себептеріне,
мақсаттарына, мотивтеріне қарамай қылмысты іс деп сипатталады. Саяси
терроризм мен қылмысты іс арасындағы айырмашылықтың жер мен көктей
екендігіне назар аударылмайды. Саяси террористер өздерін ешқашанда
қылмыстылар деп есептемейді. Саяси террористер әлеуметтік-саяси системаға
қарсы шығады (9).
Бүгінгі күндері саяси терроризм барған сайын қылмысты іспен астарласып
жатады. Оны мақсаттарынан, мотивтерінен, методтарынан, формаларынан ғана
ажыратуға болады. Олар өзара бірігіп әрекет етеді, бір-біріне қолдау
көрсетеді. Кей жағдайларда қылмыскер саяси мақсаттарын жасырып, өзін
террорист етіп көрсетеді. Латын Америкасында перуандық, колумбиялық
террористік ұйымдар наркомафиямен шатысып жатады. Саяси бағыттағы
террористік ұйымдар кей жағдайларда финанс пен материальдық ресурстарды алу
үшін қылмыс методтарын пайдаланады: контрабандамен айналысады, заңсыз түрде
қару, наркотиктер сатады. Сомалиде терроризм теңіз қарақшылығымен бірігіп
кеткен. Корсикада террористік топтар Сициилік мафиямен тығыз байланыста
әрекет етеді (10).
Терроризм қоғамның қауіпті әлеуметтік құбылысы ретінде барған сайын
аумағы кеңеюде, көп адамдар тартылуда. Құбылыс жаппай болып бара жатыр.
Ойластырылған және жүзеге асырылатын операциялардың ауқымы едәуір қаржыны,
материальдық ресурстарды, дамыған инфрастуктураны қажет етеді, әртүрлі
мамандарды тартады, арнайы дайындықты, оны дайындайтын оқу орындарының
болуын, арнайы мектепті және полигондарды, әртүрлі техникалык құралдарды,
қаруды, агентураны, күтетін, қызмет ететін персоналдарды, осындай толып
жатқан қажеттіліктерді талап етеді.
Терроризм барған сайын қорқытудың жаңа түрін іздейді, аумағын
кеңейтеді, қатігезденеді. Террористер әрекеті шектен шығып кетті, олар
ешнәрседен аянбайды. Мысалы, Жапонияның метросында болған жағдай. Шетелдік
эксперттердің сипаттауы бойынша, террористер алдын-ала жаппай жою қаруын
бірнеше рет байқап көрген, қаруды дайындап, сонан соң ядролық мекемелердің
ішіне кіруге тырысады, атом злектр станцияларына қарсы немесе атом
қондырғыларына қарсы диверсия ұйымдастырады. Кейбір елдердің қоғамында
талан-таразға салу, халықтың байлығын тонау сияқты алуан-түрлі ой-пікір
таратылады
1972 жылы Чикагода су желісі уландырылған, ФРГ-да террористердің сібір
жарасының бацилласын қолданғаны, Австрияда радиоактивтік заттарды шашқаны,
Парижде улы зат шығаратын жасырын лаборатория табылған, оның уының
күштілігі сондай 200 грамы дүниежүзінің тірі жанын құртуға жеткілікті екен,
Токио метрополитеніндегі газбен уландыру және тағы басқалар дүниені тыныш
жатқыза алмайтыны сөзсіз. Әлемнің алып мемлекеті, ешнәрсе әсер ете алмайды
деп саналатын Американың Нью-Йорк қаласындағы сауда орталығының жарылысы
бүкіл халықты дүр сілкіндірді. Ол терроризмнің ғаламдық апатқа ұшырататын
факторға айналып бара жатқанын көрсетеді. Осы оқиғалар террористердің
қоғамға қарсы ірі акцияларды дайындауда химиялық және бактериологиялық
қаруларды қолдануға дейін баратындығын дәлелдейді. Сібір жарасының
бацилласын жасау мен оны сақтауға террористердің қолдарының жетуі, егер оны
қолданса термоядролық қаруды қолданумен бірдей қүрбандық әкелетіндігіне
күмән келтіруге болмайды.
Осылайша, терроризм адамзат баласының өмір сүру проблемасымен,
мемлекеттердің қауіпсіздік қамтамасыз етумен тікелей байланысты.
Әлеуметтік, этникалық, діни радикализм мен экстремизмнің ең шектен шыкқан
формасы ретінде ол өз мақсаттарына жету үшін еш нәрседен аянбайтынын
дүниежүзінің әр жерінде бой көрсетіп жатқан іс әрекеттері дәлелдейді.
Халықаралык масштабта терроризм қауіпті эпидемия ретінде тарады.
Сондықтанда террористер әлеуметтік, ұлттық, діни және басқа қақтығыстарды
шешуде санкциялық тәсілге баса назар аударады. Осындай қылмыстык құбылыстар
тенденциясы дүниежүзінде жыл сайын өсе түсуде: терактілер 80-жылдары 500-
ден 800-ге дейін болса, 90-жылдары 900-ден де асып тұр (11) (Криминологтар
жылдан-жылға терактілер жақсы ұйымдастырылып, соңғы техниканы, қаруды,
байланыс жүйесін қолданатындығын атап көрсетеді.
Терроризм наркобизнеспен және басқа қылмысты құбылыстармен тығыз
байланысып, біртұтас болып барады. Радикальдық элементтер қолдарына финанс
құралдарын шоғырландырған сайын терроризм қаупі өсе түседі. Планетаның бай
адамдары террористік ұйымдардың спонсорлары, жақтаушыларына айналады. Соның
нақты дәлелі -араб миллиардері Усама бен Ладен. Олар Жер шарының қай
жерінде болса да, қандай масштабта болса да қаржыландыруға дайын. Соғыс
қимылдарынан кейін профессионалдар-боевиктердің көп мөлшерде пайда болуы
өте қауіпті екенін Шешенстан тәжірибесі көрсетсе де, Таяу Шығыс,
Ауғаныстан, Босния, Тәжікстан, Косова сияқты "отты" жерлерде осы қайталанып
отыр. Олар ақша үшін кез келген елге, обьектіге, ұлтқа қарсы теракті
жасауға әзір.
Өзінің мәні жағынан халықаралық қылмыс болып табылатын терроризм
актілері халықаралық құқық тәртіптеріне түзей алмаитындай нұқсан келтіреді.
Осы жағдай дүние жүзі мемлекеттерінің аймақгар масштабында бірігіп күш
жүмылдыруын талап етеді. Қазіргі халықаралық право универсиальды және
регионалдық сипатта бірқатар халықаралық конвенция қабылдады. Осылардың
негізінде халықаралық терроризмге қарсы күресте мемлекеттердің өзара
ынтымақтасуы құқықтық реттелген. II- дүниежүзілік соғыс алдында Ұлттар
Лигасы эгидасымен терроризмді болдырмау және террористік әрекеттер үшін
жазалау Конвенциясы мен Халықаралық сот (1937ж.) құру туралы Конвенция
жасалған болатын. Бұл құжаттар қабылданып, жүзеге аспаса да, халықаралық
-құқық нормаларды үйлестіру қажет екендігі туралы жалпы ұғым қалыптасты.
Универсиальды сипаттағы актілерге жататындар: 1963 жылғы қылмыстар және
басқа актілер жөніндегі Конвенция; 1970 жылғы азаматтық авиация
қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз актілерге қарсы күрес туралы
Конвенция; 1988 жылғы теңіз кеме кәсіпшілігіне қарсы бағытталған заңсыз
актілермен күресу туралы Конвенция; 1979 жылғы аманаттар басып алумен
күресу туралы Конвенция; 1980 жылғы ядролық материалдарды физикалық қорғау
туралы Конвенция; 1973 жылғы адамдарға қарсы қылмысты болдырмау және
халықаралық қорғауды пайдаланытын дипломатиялық агенттерді жазалау
жөніндегі Конвенция; 1976 жылғы терроризммен күрестуралы Европалық
конвенция; 1979 жылғы терроризмге қарсы Европалық конвенцияны қолдану
жөніндегі Дублин келісімі. Халықаралық Қауымдастық терроризмді қандай
жағдайда көрініс берсе де айыптайды. 1985 жылы 9 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясы осы мәселе бойынша декларация қабылдады. Ал 1994 жылы БҰҰ Бас
Ассамблеясының 49-шы сессиясы халықаралык терроризмнің жолын кесу шаралары
жөніндегі Декларациясында, қалың көпшіліктің арасында террорлық атмосфера
туғызатын қылмыстық әрекеттерді идеологиялық та, нәсілдік те, этникалық та,
діни де мотивтердің ешқайсысы ақтай алмайды деп атап көрсетті (12).
Галифаксте өткен "жетеудің" кездеуінде, оған Ресейде қатысқан, терроризммен
күресте жан-жақгы ынтымақтасудың нақты шаралары туралы шешім қабылданды.
Осы шешімге сәйкес 1995 жылы 12 желтоқсанда Оттавада "жетілік" елдерінің
сыртқы саясат пен кұқык органдарының басшыларының конференциясы өткізілді.
Онда терроризмге қарсы күресте осы елдердің саяси міндеттері анықталған
Қорытынды декларация қабылданды (13).
Қазіргі терроризммен күрес дүниежүзілік қауымдастық бірлігіне
сүйенген ғаламдық болуға тиіс. Осы жағдайды әлемнің алдыңғы қатарлы
саясаткерлері мен талдаушылары мойындап отыр. Көптеген елдер басшыларының,
оның ішінде Ресей де бар, Египетте 1996 жылы 13 наурызда өткен кездесуінде
терроризмге қарсы халықаралык бірлесу айқын көрініс тапты. Терроризмге
қарсы күресуге қатысушылар мен бақылаушылардың көпшілігі "Интерпол" тәрізді
халықаралық терроризмге қарсы арнайы күштер құру қажет деп қазіргі
терроризмде ұйымдасқан қылмыстың барлық белгілері бар. Елдегі қылмыстық
заңдарға сүйене отырып, халықаралық практикада да, терористік акті
жасаушыларға нацистік соғыс айыптыларына қолданылған зандарды, ережелерді
қолдануға болады. Бұл террористік ұйымның немесе топтың әр мүшесі ұйымның
барлық қылмысына жауап береді дегенді білдіреді. Терроризм туралы істі
қарағанда оған дем берушілер, ұйымдастырушылар туралы мәселені жете тексеру
қажет.
Субьективтік сипаты жағынан терроризм- тікелей арам пиғылмен, әдейі
жасалған қылмыс. Бұл жағдайда қылмыскерлердің ойы өлтірушіден мүлдем
өзгеше. Өлтіргенде екі жақ бар: қылмыскер және құрбан болушы, ал
террористік актіде үшінші жақ - өкімет органдары немесе қоғам. Террорист
құрбаны қызықтырмауы мүмкін, өйткені ол мақсат емес, тек құрал. Олардың
әрекеттері мақсаттарына жетуге үшін жасалған. Олар қоғамдық толқу туғызып,
халық пен өкімет өкілдерін қорқыту, өздерінің саяси, діни және басқа
көзқарастарын насихаттау міндетін қояды. Ең бастысы олар өздерінің
құрбандықтарына қатігездікпен, аяусыздықпен қарайды.
Терроризм мотивтері — бұл тек зорлау, баю, кек ғана емес. Қазіргі
терроризм саяси феноменге айналды, оның мотивтері саяси немесе бірнеше
болып табылады. Террористердің арасында қылмыскерлер де бар, олар үшін
саяси талап тек ширма немесе олар саясаткерлердің, діни экстремистік
ұйымдардың қолшоқпары ғана. Соның бірі Рим папасының өміріне қастандық
жасаған Агджа. Кей жағдайларда террористердің жауапкершілігін азайту үшін
халықаралық саяси терроризм қатарынан саяси қылмысты кәдуілгі қылмысқа
айналдырады (15).
Үлкен заң сөздігі терроризмді қоғамдық қауіпсіздікке қарсы жасалған
қылмыс деп баға береді. Терроризм трансұлтшылдык қылмысқа жатады. Терроризм
халықаралық қылмыс ретінде әртүрлі көзқарастар туғызады. Ол не саясаттанды,
не кәдімгі азаматтык қылмыс ретінде қаралды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІРІ
КІРІСПЕ
БІРІНШІ ТАРАУ. ТЕРРОРИЗМ - ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1. Терроризм: туындауы, түрлері
2. Ресей және ТМД елдеріндегі терроризм
ЕКІНІПІ ТАРАУ. АҚШ ЖӘНЕ ТЕРРОРИЗМ КӨРІНІСТЕРІ
1. АҚШ және терроризм
2. Мұсылман дүниесі және Ауғаныстан
ҮШІНІПІ ТАРАУ. ӘЛЕМ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ
1. Дүниежүзі терроризмді айыптайды
2. Терроризмге қарсы дүниежүзілік күрес тәжірибесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Терроризм деген сөз естіпсе, бұл сөздің Европадан шыққаны, ата тегі
латын тілі екені, латын тілі десең Оңтүстік Американың Колумб келгенге
дейін ықылым заманнан сол жерде өмір сүрген халқының аты бұйырмай, неліктен
Латын Америкасы атанып кеткені, тұтас Америка құрылығында европалықтар бала-
шаға демей қынадай қырған үнді тайпалары, ағылшындар, испандар, португалдар
Африкадан қойша көгедеп, кемеге тиеп әкеліп, мал орнына сатқан, азапты
шыбындай қырылған негрлер көзге елестейді. Одан кейін өткен талай ғасырлық
тайталас, теке тіресті есептемегенде осыдан бес-алты жыл қол бұлғап,
қоштасып кеткен XX ғасыр түгел дерлік капитализм мен коммунизм идеялары
туғызған халықаралык терроризм жалынына шарпылумен өтті.
АҚШ-тағы әртүрлі гангестрлік ұйымдарды айтпағанда, "Ку - клукс-клан"
деп аталатын ұйым осы елдегі үндіс, негр сияқты түсі басқа халықтарға ашық
та, жасырын да террордың неше атасын жасады. Обалы қане, басқаның бәрін
орыстандырудың жымысқы саясатын жүргізгенімен, Кеңестер Одағында дәл мүндай
жабайылыққа жол беріле қойған жоқ. Рас, Мексикаға қоныс аударып, үстелінде
қағаз жазып отырған Троцкийді (Лев Давыдович) Меркадер деген біреудің
балтамен ұрып өлтіруінде Сталиннің, Мысырдағы парад кезінде Анвар Садаттың
тал түсте оққа ұшуында КСРО МХК-нің, ішкі және сыртқы елдердегі осындай
бірнеші тұлғалардың ажалына арнауды қызметтердің қатысы бар, яғни, террор
жасалды деген әңгімелерде шындықтың бір ұшы жатқан шығар.
Қазіргі кезде ақпарат құралдары да, көптеген саясаткерлер терроризмді
XXI ғасырдың апаты деп бағалауда. Бірақ оның белең алуына байланысты
туындаған ой шығар. Ал шын мәнінде оның түпкі тамыры жоғары да
көрсеткеніміздей тереңде жатыр. Қазақстан президенті Н.Назарбаев
"Терроризмнің айдаһары қашан да болған және өз қарсыластарына ұдайы
арамзалықпен соққы беріп отырған. Алайда дәл қазіргідей ашық та ауқымды
болып көрген емес. Халықаралық терроризм осы уақытқа дейін болған және
қазіргі бар аламдық өңірлік қауіпсіздіктің бәрін торпедалап бітті."-
дейді.(1)
Капиталистік және социалистік лагерь кезінде, біз өмір сүрген КСРО-да
терроризм көбіне АҚШ пен Израильға байланысты айтылатын еді. Терроризм
сионизм деген атаумен қатар аталатын. Израиль мемлектінің кешелі-бүгінгі
басшыларының ішінде сионистік ұйымдарда болмағаны кемде кем. Қазіргі
премьер-министр, кезінде МАПЛИ деп аталатын псевдосоциалистік сионистік
партияны басқарған А. Шарон бір кезде: "Егер менің қолымда өзім ойлағандай
билігім болса, ақылды, біздің идеяларымызға берілген еврейлерді құтқаруға
(кімнен екені белгісіз) шын жан-тәнімен құштар бар топ мықты жастарды
іріктеп алып, еврейлер мәз-майрам болып күнәһарлық батпағына батып жүрген
елдерге жіберер едім. Ол жастардың міндеті еврей емес, басқаның кейпіне
келіп, сосын "Иіс-қоңыс Еврейлер!", "Еврейлер, Палестинаға тайып тұрыңдар
-деген антисемиттік ұрандармен сондағы еврейлерді қудалау болар еді"
деген.(2) Қазіргі кезде ел тізгінін қолына ұстаған Шаронның бұл пікірін
өркениетті елдердің даму бағытына қарай өзгертері даусыз.
Тақырыптың өзектілігі. Терроризмнің тамыры тереңде жатыр. Бірақ оның
"гүлдену" дәуірі өткен XX ғасырдың басталған еді. Оның дәлелдері 1972 жылы
5-маусымда АҚШ-тың Лос-Анджелес театрында Украинаның би ансамблінің
гастролі кезінде театрға жарылғыш зат қойылған. Ал 1975 жылы БҰҰ жанындағы
КСРО-ның тұрақты өкілдігі атқыланды. Тек 1981 жылдың үш айының ішінде Нью-
Йоркте, Вашингтонда бес рет террористік әрекет жасалды. Бірақ мұның бәрі
"кеңестік антисемитизмге қарсы күрес", "еврейлердің құқын қорғау" деп
аталды.(З) Осылайша қоғамның дамуында ұлтаралык қатынастардың дұрыс
шешілмеуінен, халықтың әлеуметтік проблемаларының заңды түрде толық шешімін
таппағандығынан күштеу, зорлау, үрейлендіру әрекеттері әлі бәсеңдемей
жалғаса беруде.
Ал қазіргі кездегі терроризм кешегі терроризм емес. Оның көптеген
анықтамасы бар. Біреулер терроризмді әлеуметтік құбылыс деп санаса,
келесілері басқа пікір айтады. Ал бүгінгі терроризм белгілі мақсат пен
міндетті жүзеге асыру үшін күш көрсету идеологиясын тұғыр етеді. Терроризм
көзқарастар мен идеялардың емес, әрекеттердің жүйесі, өйткені ол кара
басының қамын күйттемейді. Ол өзінен-өзі әлеуметтік құндылық бола алмайды,
алайда қызмет көрсетудің бір түрі ретінде айтарлықтай әрекетшілдік пен
сұранысқа ие.
Терроризмнің таралуына дүмпу қарымы сақталынып отырған нәсілшілдік пен
ұлтшылдық идеялары нәр беруде. Ұлтшылдықтың кез келген түрі терроризмнің
таралуына қолайлы негіз болатынына ешқандай күмән жоқ. Бір ұлтқа екінші
ұлттың үстемдігін орнату үшін ұлтшылдар терроризмді қолжаулық етуі әбден
мүмкін.
Бүгінгі өмірде терроризмнің таралуының себепшісі ретінде діни
фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады. Фундаментализм өзінің нақты мәнінде
белгілі бір ілімнің түпкі принципін сақтауға ұмтыла отырып, даму
барысындағы ауыткқушылықгарды жеңуді білдіреді.
Қазіргі кезде ислам экстремизмі мен терроризмі деген ұғымдардың кеңінен
тарап отырғанын атамай өтуге болмайды. Дей тұрғанмен, Исламның өз
болмысында ешқандай да агрессияшылдык жоқ. Әрине терроризмнің көрініс
табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуы да мүмкін. Қоғамдық көңіл
күйдің радикалдануының кез келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын
жүзеге асырудағы әдістері мен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді. Бұл
ретте, терроризм туралы "оң" және "сол" радикализмнің көрініс табуының
салдары ретінде сөз қозғауға болады.
Терроризм дегеніміз- деструктивті әрекет пен саяси радикализмнің
ширыққан шындығы болатын болса, оның салдары белгілі бір партиялық
топтардың қандай саяси реңктегі шептен табылуымен теңдесіп жатпақ. Әрі-
беріден соң, саяси радикализм сынаса, терроризм өлтіреді деп айтуға да
болады.(4)
Бүгінгі өмірде дүние жүзі аймақтарының дамуында сәйкессіздік бел алып
бара жатыр. Осы ахуал әлсіз дамыған мемлекеттерде әлеуметтік қозғалыстардың
етек алуына көп ретте қолайлы жағдай туындатып отыр. Әлуметтік қорғансыздық
терроризмнің пайда болуы мен таралуына дем беретін фактор болып табылады.
Атап айтсак оның нақты көріністері: жұмыссыздықтың биік деңгейі, табыстың
төмендігі, болашақтың бұлыңғырлығы, әлеуметтік шиеленістің ширыға түсуі
және т.б.с.с.
Оның үстіне қазіргі кезде терроризмнің таралуына террористік топтар
ұйымдарының молығуы, насхаттауы әсер етеді. Терроризмді қаржыландырушылар
да, демеушілері де баршылық. Осылайша, терроризм әлемге тарады. Террористік
қызметтің жаһандануының салдары онымен тұрақты айналысатын адамдардың
айрықша топтарының қалыптасуына алып келіп отыр. Сондай-ақ терроризмнің
пайда болуы мен таралуында мемлекеттік-саяси және геосаяси факторлардың да
өз орны бар.
Сонымен терроризм өткен ғасырдың ойлап тапқаны емес. Оның демі адамзат
тарихын қашанда улаумен келеді, ол алғаш рет екі мыңжылдықгың тоғысында
қаһарлы да ауқымды кейіпке енді. Ең бастысы-терроризмнің түркі себебі
дамудың теңсіздігінде жатыр. Осыған қарсы террористер агрессивті жауап
беруде. Оның салдары жазықсыз адамдардың қүрбан болуы, материалдық
байлықтардың бұзылуы, психологияның бүлінуі, ой-өрістің күрделенуі,
үрейдің, қорқыныштың, шарасыздықтың басым бола түсуі т.б.с.с. Осылардың
барлығы таңдалған терроризм тақырыбының қазіргі кездегі тарих ғылымының
көкейтесті, өзекті мәселелерінің бірі екендігін көрсетеді.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазіргі кезде бүкіл дүние жүзін аландатып, үрей
туғызып отырған терроризм проблемасының туындауы, оның не себептен
болатындығы жайында және адамзат баласының тарихында болған террорлық
актілердің бұрын да болғандығы, бірақ оны бүгінгі көріністерімен
салыстыруға болмайтындығын ашып көрсету мен дүние жүзінде әлеуметтік
теңсіздік, кедейшілік сақталып тұрған жағдайда және ұлтаралык
қатынастардағы күрделі мәселелер толық шешілмей жатқан түста ғаламдық
проблемаға айналған терроризммен бірлесіп. ұжымдасып, дүниежүзілік
қауымдастық болып күресу туралы ой қозғап, оны жүзеге асырудың жолдарына
көз жүгірту болып табылады.
Тарихнамасы. Терроризм күтпеген жерден дүние жүзінің алып мемлекеті АҚШ-та
жүзеге асқан соң әлемнің оған үн қатпаған мемлекет басшылары,
қайраткерлері, саясаткерлері болмай қалған жоқ. Дәл сол оқиға туралы АҚШ
президенті Джордж Буш бұл атака өркениетті елдерге жасалған деп бағалай
келе былай дейді: "Месяц назад ни в чем не повинные граждане 80 стран были
подвержены нападению и убиты без всякого предупреждения или провокации с их
стороны в террористическом акте, который ужаснул не только американцев, но
и каждого человека любой веры и национальности, ценящего человеческую жизнь
Нападение произошло на американской земле, но это был удар в самое
сердце и душу цивилизованного мира. Война против тех, кто экспортирует
террор, войны тех правительств, которые поддерживают террористов или даютим
приют."(5) Терактіден кейін Құрама Штаттар террористердің ғаламдық таралу
жолдарын табумен құртуға ұмтылып, халықаралық қауымдастыққа қосылды.
Демократиялық мемлекет деп саналатын құдіретті Америкаға тиген соққыға
ешкім де енжар қала алмады. Америкаға жасалған терактіден кейін АҚШ-тың
қорғаныс министрі Дональд Рамсфрелд терроризмді жандандыруға ықпал етіп
отырған Ауғанстанға жасалатын соғысты былай деп анықтады: "Нынешная война
не будет войной грандиозного альянса, созданного с единой целью: разгромить
группу враждебных держав. В ходе этой войны будет создаваться временные
коалиции стран, которые могут изменяться и эволюционировать. В нынешней
войне миссия будет определять коалицию, а не наоборот."(6)
Дүниежүзінде бейбітшілікті ұстап тұру мақсатында кұрылған БҰҰ-ын да
террроризмнің етек алып бара жатуы қобалжытуда. БҰҰ-ның Бас хатшысы Кофи
Аннан 1 қазан 2001 жылы терроризм туралы әлемнің толқынысына былай деп өз
ойын білдірді: "Реакция на нападения во всем мире должна вселить в нас
отвагу и надежду на победу в этой борьбе. Когда видишь, как во всех частях
света люди разных верований собираются в городах, чтобы выразить свою
скорбь и солидарность с народом Соединенных Штатов —это лучше любых слов
говорит о том, которая не разделяет человечество, а обьединяет его."(7)
Осы оқиғадан кейін әлемнің көптеген саясаткерлері, шолушылары бірден
ислам дүниесін кінәлап шыға келді. Бірак мұның дүрыс еместігін бұдан кейін
өріс алған оқиғалар дәлелдеді. Шын мәнісінде ислам ешуақытта күштеуді,
зорлауды, жазықсыздан біреуді кінәламайды. Оған айғақ Индонезиялық дін
басшысы Юсуф Мухаммедтің сөзі: "Подобные нападения такого колоссального
масштаба -это совершенно возмутительно, эта заслуживает всяческого
осуждения. Тот кто совершил это нападение, не имел права делать это во имя
религии, и конкретно ислама. Убивать невинных людей для достижения цели
никогда не было сутью религии."(8)
Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтің "Сындарлы он жыл"
деген еңбегі жарық көрді. Онда қазіргі кезде белең алып бара жатқан
терроризмнің пайда болуына, таралуына, ғаламдық сипатына жан-жақты талдау
жасайды. Сонымен бірге еңбекте Орта Азия аймағында терроризммен бірлесіп
күрес жүргізу мен қауіпсіздікті сақтау жолдарын нақтылап айқындайды.
"Тероризммен күресті үйлестіру жұмыстары халықаралық деңгейде көптен бері
жүргізіліп келеді және бұл ретте, дүние жүзінде бүгінгі таңда терроризмге
қарсы әрекет ететін айтарлықтай тәжірибе жинақталған. Осынау бай да,
сонымен бірге пайдалы да тәжірибеден, Террористік Интернационалмен
дүниежүзілік қауымдастықгың антитеррористік күресімен бірнеше өзекті
-өзекті стратегияларды саралап шығаруға болады.
Бұл- терроризммен оның таралуының ең бір ықтимал ошақтарында ұзақ
мерзімді, күш көрсете күрес жүргізу.
Бұл- терең әлеуметтік-экономикалық, саяси интеграция жолдарымен
қауіпсіздіктің арнаулы континентаралық нституттарын құру арқылы қол
жеткізуге болатын терроризмге және басқа да жағымсыз әлеуметтік
құбылыстарға қарсы әрекет ету.
Бұл - қауіпсіздіктің қат-қабат жүйесін құру, яғни құрылымдардың
шындалған комбинациясы мен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін жүйенің болуы,
бұл жүйелердің арасында өзара байланыс пен өзара тәуелділіктің болуы деген
сөз.
Бұл - террористік белсенділік айрықша төбе көрсететін жерлерде
халықаралық тұрақты сұхбат түрлерін қалыптастыру. Оның үлгісі ретінде
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім білдіру шаралары жөніндегі Кеңесті
(АӨІСШК) атаған жөн.
Менің пайымдауымда, бүгінгі таңда ғаламдық ауқымда терроризмнің қауіп-
қатеріне қарсы әрекет ететін институттың ең бір тиімдісі Антитеррористік
коалиция болып отыр."(9)
2001 жылдың қарашасында "Ана тілі" газетінде терроризмнің басты мақсатын
көрсеткен, Москвада болған террорлық актілер туралы толық мәлімет берген
мақала жарияланды. Онда Москвада болған актінің АҚШ-та болған актіден де
асып түскендігін сипаттайды."Әлем жұртшылғының үш күн бойы тұла бойын
түршіктірген оқиға Москвада 2002 жылдың қазан айында болған еді. 25 ер
адамнан, 25 бойжеткеннен тұратын қарулы топ Мәдениет сарайында спектакльге
жиналған 700-ден астам адамды кепілдікке алады. Террористер деп
хабарланғандардың бәрі -шешендер. Талаптары: Ресей Шешенстандағы соғысты
тоқтатуы, бұл елден әскерлерін әкетуі. Бұл әлсіздердің, өз мүдесіне жетуде
таңдаған жолы."(10) Сонда терроризм өрті мақсаттарына жетпеген әлсіздердің
өз мүддесіне жету үшін ешнәрседен де тайынбайтынын көрсетеді.
Халықаралық терроризм мәселерін зертеуге көптеген тарихшылар өз үлестерін
қосуда. Швейцариялық Т.Денкердің "Стратегия антитеррора", француздық Робера
Саленің "Террористический вызов", батысгермандық И.Беккердің "Дети
Гитлера", поляк А. Бернградтың "Стратегия терроризма", венгерлік Е.
Ангелдің "Мифы потрясенного создания" деген зертеулерді атап кетуге болады.
Зерттеулерде жүзеге асырылған терактілердің болу себептерін, мотивтерін,
механизмін, психологиясын ашып көрсетуге ұмтылыс жасалады.
Терроризм мәселесі Ресейлік тарихшылады, шолушыларды, зерттеушілерді де
толғандырмай қойған жоқ. Сондай зерттеулердің қатарында Ю.М.Антонянның
"Терроризм", З.Замкованың "Терроризм глобальная проблема современности",
Е.Г.Ляховтың "Терроризм и международные отношения", "Политика терроризма"
сияқты еңбектерді айтуға болады. Бұл еңбектерде терроризмнің халықаралық
сиаптқа ие болуының себептері, оның ұйымдастырылуының жоғарғы деңгейін, оны
қаржыландыратын, дем берушілердің болуы және терроризмнің қарудың соңғы
жетістіктерімен қаруланатындығынын, терроршылардың мемлекетті басқару ісіне
дейін араласатыны- жөнінде баяндалады.
2001 жылы АҚШ-та террорлық акті жасалғаннан кейін Қазақстандық
саясаткерлер, шолушылар, тарихшылар, экономистер де өз пікірлерін білдірді.
Ол "Саясат" журналының бетінде жарык көрді. Қазақстаның Египет, Алжир,
Иордания, Ливия, Марокко, Сирия, Тунистегі елшісі Б.Құлжанүлы мұсылман
елдеріндегі терроризм негізі діни болып табылмайды дей келе, өзінің ойын
былай білдіреді: "Америка мен Европа мемлекеттерінің басшылары, халықаралық
мамандар исламмен терроризмді араластыруы болмайтындығын ашық көрсетеді.
Терроризмді әлеуметтік-экономикалық, саяси наразылықгар, демократияны басып
отырған әділетсіздік туғызады. Израилдің БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің
резолюциясына қарсы Иерусалимді астана етіп, басқа территорияны
окупациялауына тежеу қойылмағандығы арабтардың ғана емес, бүкіл
мұсылмандардың да наразылығын күшейтуде"(11).
К.Садиевтің "Борьба с терроризмом и консолидация усилий способны
оказать позитивные воздействия на динамику мировой экономики" деген ғылыми
мақаласында АҚШ-та болған терактінің АҚШ-тың экономикасына тигізген әсерін
жан-жақты түсіндіріп береді: "Терактіден кейін бірден дүниежүзілік қор
рыногында индекс төмендеді. АҚШ доллары дүниежүзілік басқа валюталарға
қарағанда құны төмендеді. АҚШ доллар курысын бір қалыпты ұстау үшін біршама
шаралар жүргізуде. Сондықтан дүниежүзілік қаржы орындары қобалжуда.
Қазақстанда қор рыногы дамымаған. Сондықган бізде инвестициянын өзгеруі
онша білінбейді"(12).
Сонымен қатар терроризм саяси мақсатқа жетудің тәсіліне айналғандығы
туралы, Қазақстанда террор жайламаса да, онымен күресудің қажеттігі туралы,
діни экстремизм проблемалары, Орталык Азия аймағында діни терроризмімен
күрес саясаты туралы көптеген ғылыми мақалалар жарияланды: "Орталық Азия
республикаларында мыңдаған діни құрылымдар қайтадан өмірге келді,
теологиялық оқу орындары ашылды. Қазіргі қоғамда діннің дамуы көптеген
қайшылықтарға кездесуде. Орталық Азиядағы дін, дінге табынушыларды өз
қатарына тарту үшін күресуде. Дүниежүзілік саясатта ислам мемлекеттерінің
ықпалы күшеюде"(13).
Ислам адамзат баласына қарсы Америкада да, басқа елдерде де қылмыс
жасаған жоқ. Ислам-дүниежүзілік дін. Сондықтанда мұсылман халқының жан-
жақты дамуына ықпал етіп отырған дін ешуақытада терроризм тудырмайды.
Дегенмен адамзат баласына үрей, қауіп төндіретін террористік, экстремистік
актілермен дүниежүзінің бүкіл мемлекеттері болып күресу қажет.
Диплом жұмысының күрылымы: Кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланған
әдебиеттерден тұрады.
БІРІНШІ ТАРАУ
ТЕРРОРИЗМ - ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАСТЫ ПРОБЛЕМА
1.1 Терроризм: туындауы, түрлері және оған қарсы күрес
Адамзат баласының тарихында теракті туралы мәлімет Фессалонияның
автономиясы үшін римляндармен күрескен еврей саяси топтарының методтарынан
көрінген еді. Онан кейін зұлымдықтың, озбырлықтың символы ретінде
ортағасырлык инквизиция, Варфоломеев түні, Француз буржуазиялык
революциясы, Париж коммунасы, Октябрь революциясы, Ресейдегі "қызыл-ақ"
террор және тағы басқалар тарихында көрініс тапты.
Көптеген тарихшылардың пікірі бойынша террор — латын тілінде-ужас, страх
- яғни үрку, қорқыныш деген түсінікті білдіреді де, француз революциясы
кезінде пайда болды дейді. Қазіргі кезде дүниежүзінің көптеген жерінде
террорлық ұйымдар белең алып тұр. Көпшілігінде радикальды-террорлық ұйымдар
тәуелсіздік, бостандық, саяси құқық үшін күресуші саяси бірлестіктер
ретінде қалыптасты. Алайда бірқатар елдерде оппозицияның жеңісі және
топтарға бостандық режимі мен көмектің берілуі олардың террорлық әрекетін
мемлекетке қарсылық деңгейіне жеткізді. Сондықтанда бірқатар мемлекеттердің
қызметтерінің негізгі бағытының бірі террорлык әрекеттерге қарсы күресу
болып табылады.
Терроризм адамзат баласының тұрақты сыңары болып табылады. Біздің
дәуірдің І-ғасырында-ақ Иудада сикарилер (сика-кинжал немесе қысқа семсер)
сектасы әрекет етті. Оның мүшелері римляндармен ынтымақтасқан еврейлердің
атақтыларын жойып жіберіп отырды. Фома Аквинский және христиан шіркеуінің
басшылары, олардың пікірінше халыққа қарсы болған, басшыны өлтіріп жіберіп
отырған. Орта ғасырларда мұсылмандық ассошафиндер сектасының өкілдері
префектілер мен халифтерді өлтіретін болған. Үндістан мен Қытайда кейбір
жасырын қоғамдар саяси террорды жүзеге асырып отырған. Қазіргі Иран мен
Ауғаныстан территорияларында өз қарсыластарынан қорғану үшін исмаилиттер
сектасын өте құпия қолданған. Өздеріне жақпаған адамдарды әртүрлі
тәсілдермен, айуандықпен жойып жіберіп отырған.
1848 жылы радикалдық көзқарастағы неміс ойшылы Карл Гейнцген саяси
күресте өлтіруге тыйым салуға болмайды, өйткені жүздеген мыңдаған адамдарды
өлтіру "Адамзаттың жоғарғы мүддесімен ақталады" деген пікір айтады.
К.Гейнцген қазіргі терроризм теориясының негізін салушы болып есептелінеді.
Ол реакциялық әскердің мінез-құлқы мен күшіне азғана топтың бей-берекетсіз
хаос тудыратын қарулы әрекетін қарсы қоюға болады. К.Гейнцген уландыратын
газ, ракеталарға арқа сүйеді, құртатын жаңа құралдарды іздестіруді талап
етті. Бұл ХІХ-ғасырда пайда болып дамыған "бомба философиясы" деп аталды.
Оның түп тамыры грек тарихындағы тирандық өлтіруге әкеп соғады.
"Бомба философия" концепциясы Бакуниннің "қирату теориясында" одан әрі
дамытылды, тереңдетілді. Бакунин өзінің еңбектерінде бір әрекетті -
қиратуды ғана мойындауды дәлелдеуге тырысты. Күрес құралы ретінде ол уды,
пышақты, арқанды ұсынды. Бакунин революционерлер өлімге кесілгендердің жан
қиналысын естімеуі қажет, ешқандай компрамиске бармауы керек. Орыстың түп
тамыры қанжар мен отпен тазартылуы қажет деп дәлелдеді (1).
ХІХ-ғасырдың 70-жылдарында анархистер "Әрекет насихаты" доктринасын
ұсынды. Оның мәні сөз емес террористік әрекеттер халықты үкіметке қысым
жасауға оята алады дегенді дәлелдейді. Бұл ойды кейінірек Кропоткин де
дамытады. Ол анархизмді "ауызша жазбаша сөз, пышақ, винтовка және динамит
көмегімен" жүзеге асырылатын процесс деп сипаттайды. ХІХ-ғасырдың соңында
Европа мен АҚШ-та терроризмді насихаттауда Иоганн Мост үлкен роль атқарды.
Ол "варварлық системамен күрестің варварлық құралымен" күресу қажет деп
насихаттады. ХІХ-ғасырдың ІІ-жартысынан бастап қоғамдық өмірдің өмірде
терроризм үнемі болатын құбылысқа айналды. Оның өкілдері - орыс
халықшылдары, Ирландия, Македония, Сербиядағы радикалдық ұлтшылдар, 90-
жылдардағы Франциядағы анархистер, Италия, Испания, АҚШ-тағы осы бағыттағы
қозғалыстар (2).
Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін терроризм солшылдардың құралы болып
есептелінді. Алайда осы жолды ешқандай платформасы жоқ индивидуалистерде,
социалистік бағыттағы ұлтшылдар да тандады. Соғыс аяқталған соң Германия,
Франция және Венгриядағы ұлтшыл-сепаратистер және фашистік қозғалыстар,
Румыниядағы "темір гвардия" оңшылдары да осы террорды өз қаруы етті. Сол
кездегі ең ірі терактілердің бірі 1919 жылы Карл Либкнехт пен Роза
Люксембургтің, 1934 жылы француз премьер-министрі Барту мен Югославия
королі Александрдың өлтірілуі болып табылады. Осы қозғалыстардың негізінде
әртүрлі идеологиялық платформалар жатқанымен, барлығы да "бомба
философиясы" мен "әрекет насихаты" доктриналарының нұсқауларын пайдаланған
(3).
XX ғасырда террор методын қолдану үшін әртүрлі мотивтар пайдаланылды.
Егер де XIX ғасырдағы орыс халықшылдары, бірінші мартшылдар және эсерлер
террорды қоғамды жақсарту құралы деп есептесе, ал "қызыл бригадалар" өзін
орнықтыру құралы, тәсілі деп есептеді. "Қызыл террор" және фашистік "қара"
террордың халықшылардың іс-әрекетімен ешқандай байланысы жоқ. Қазіргі
кездегі терроризмнің басты түпкі мақсаты: өкімет билігін басып алу болып
табылады. Бұл жерде "қоғамның игілігі" жөнінде ешқандай сөз болмайды.
XX ғасырда осы уақытқа дейін болмаған жағдай терроризм мемлекеттік
деңгейге көтерілді. Террорлық мемлекет елдің ішінде өз азаматтарын заңсыз
әрекеттермен тұншықтырды, олардың әлсіздігін, күшсіздігін үнемі сездіртіп
отырды. Ондай мемлекет өзінің ел ішіндегі тәртібін шекарадан тыс жерлерде
де өзгертпеді. Соның тарихи мысалы - фашистік Германия. Соңғы жылдары
халықаралық аренада АҚШ-тың көптеген әрекеттері өзінің сипаты жағынан
терактілерге өте жақын.
КСРО құлаған соң бандиттік дәстүрлер кеңестік дәуірден кейінгі
кеңістікке тамырын жайды. Күшпен, зорлаумен өз мақсаттарына жетуге ұмтылу
Грузия, Азербайжан, Армения, Молдова, Тажікстан және Қырғызстан
территориясында қарулы қақтығыстарға әкеп соқты. Бүгінгі күнгі дүниеге
ядролық терроризм, уландыратын заттарды қолдану терроризмінің қаупі төнуде.
Шантаж және сатып алу мақсатында адамдарды ұрлау кең етек жайды. Қазіргі
кезде көптеген адамдар информациялық терроризмнің әрекетінен зардап шегуде.
Терроризм әртүрлі көріністе көрінсе де өзінің масштабы жағынан ең
қауіпті формаға айналды. Оның қоғамдық-саяси салдарлары мен моралдық
проблемаларын адам айтып жеткізе алмайды. Адамзат XXI- ғасырға осындай
қауіппен енуде. Терроризм мен экстремизм әртүрлі көріністе көптеген елдер
мен олардың азаматтарының қауіпсіздігіне барған сайын қауіп төңдіруде. Ол
саяси, экономикалық, моралдык шығындар әкеледі, қалың көпшілікке күшті
психологиялық қысым жасайды, жазықсыз адамдардың өмірін әкетеді.
XX ғасырдың 60-жылдарында терроризмнің қақтығыстык потенциалы өте өсті.
Дүниежүзінің көптеген аймақтары террористік топтар мен ұйымдарға толы
болды. Қазіргі кезде дүниежүзінде 500-дей құпия террористік ұйымдар әрекет
етеді. 1968-1980-жылдары олар 6700 террорлық актілер жасаған, соның
нәтижесінде 3668 адам өлген, 7474 адам жараланған. Қазіргі жағдайда
экстремистік көңіл-күйдегі адамдар, топтар, ұйымдардың террорлық әрекеті
эскалациянуы, оның сипатының күрделенуі, террорлық актілердің сұмдығы,
адамшылдыққа жатпайтындығы күннен-күнге өсе түсуде. Ресей ғалымдары мен
шетелдік зерттеу орталықтарының мәліметтеріне сәйкес террор саласындағы
бюджет жыл сайын 5 млрд-тан 20 млрд-қа жетеді (4).
Терроризм халықаралық, ғаламдық сиаптқа ие болған. Осыдан сәл бұрынырақ
терроризм туралы локалдық құбылыс деп айтуға болатын еді. XX ғасыр 80-90
жылдарында ол универсальды феноменге айналды. Ғаламдық және терроризмнің
барған сайын интернационализациялануы - адамзат баласы алдында тұрған айқын
факт. Бұл феноменге халықаралық қатынастар мен әртүрлі облыстардағы өзара
әрекеттердің кеңеюі мен ғаламдануы жағдай жасайды. Бұл процестер экстремизм
мен терроризм жағдайында жүзеге асады. Көптеген террорлық ұйымдарға
материалдық көмек мұнай өндіретін араб елдерінен және дамыған батыс
мемлекеттерінен келеді. Дамыған мемлекеттер территориясында көптеген діни-
этникалық қоғамдар немесе диаспоралар өмір сүреді, оларға өздері өмір сүріп
отырған әлеуметтік-мәдени атмосфера жат, оған көңілі толмайды. Сондықтан
осындай топтар дүниенің басқа жеріндегі өздерінің "ағайындарына" әртүрлі
формада қолдау көрсетеді. Халықаралық терроризмнің финанстық базасы осылай
қалыптасады.
Дүниежүзілік қауымдастықгың террорлық белсенділіктің өсе түскеніне
абыржушылығы террорлардың келтірген зор материалдык шығыны мен
құрбандарынан келіп туындап отыр. Жаңа технологияның дамуы, бұқаралық
ақпарат құралдарының қызметтері және ғаламлық компьютерлік байланыстар
(интернет), қаталдық пен зорлықгы басым насихаттайтын мәдениет осының бәрі
қоғамда аландатушылықты туғызуда. Терроризмнің бұрқ ете қалуынан әлеуметтік-
экономикалық жағынан жоғары да, төмен де дамыған елдер аман қала алмайды.
Соңғы кезде Солтүстік Ирландия, АҚШ, Ресей, Кения, Танзания, Жапония,
Аргентина, Үндістан, Пакистан, Алжир, Израиль, Египет, Түркия, Албания,
Югославия, Колумбия, Иран, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде болған
терактілерге байланысты орасан зор материалдық шығындар мен адам құрбандары
болған. Адам өмірінің интернационалдық сипаты, байланыстар мен
информацияның жаңа құралдары, қарудың жаңа түрлері мемлекеттік шекаралардың
маңыздылығын төмендетеді, терроризмнен қорғанудың жаңа жолдарын іздетеді.
Террорлық әрекеттің көп түрлілігінің өсуі ұлтшылдық, діни, этникалық
қақтығыстармен, сепаратистік және азаттық қозғалыстармен астарласып жатады
(5).
Көп жылдар бойы террорлық белсенділіктің эпицентрі Латын Америкасынан
Жапонияға, ФРГ-ға, Түркияға, Испанияға, Италияға ауысты. Англия мен
Солтүстік Ирландияда Ира, Испанияда ЭТА ұйымдарының террорлық актілері
бірінен соң бірі жүзеге асып жатты. Палестиналық және Израилдық
террористер, Африка мен Азия елдерінің террорлық актілері жанданды. Соңғы
жылдары Таяу Шығыста исламдық қаруланған террорлық топ "Хамас" және
"Хезболлах" және Үндістанда сикх террорлық қозғалысы мен топтарының әрекеті
өсе түсуде. Колумбия наркомафиясы белсене қимылдап, ресми өкіметтен жаңа
позицияларды тартып алуда. Террорлық қауіп аумақты және қауіпті бола түскен
аймақтар көбейе түсуде. Бұрынғы КСРО территориясында әлеуметтік, саяси,
ұлтаралық, діни қайшылықтар мен қақтығыстардың шиеленісуіне байланысты
қылмыс пен коррупция кең қанат жаюда, шетелдердің ТМД елдерінің ішкі ісіне
араласуы өсе түсуде (6).
Қазіргі кезеңдегі террорлық әрекеттер кең ауқымдылығымен, мемлекеттік
шекараның болмауымен, байланыстың болуынан және халықаралық террорлық
орталықгармен және ұйымдармен өзара әрекеттестігімен, қатал ұйымдық
құрылымымен, басқаруы және оперативтік звеносы, барлау орталығы бар,
материальдық-техникалык жабдықталған, тандап алған кадрларымен және тағы
басқа толып жатқан адам баласына қажетті заттың бәрімен қамтамасыз
етілуімен сипатталады. Казіргі кезеңдегі информациялық соғыс жүргізудің
барлық құралдарын иелене отырып, халықаралық терроризм халықты өз идеясын
ұғынуға және ситуацияны өздерінше түсінуге итермелейді. Бұл нәтижесіз де
емес. Маманданған жалдамаларды айтпағанда, көптеген жастарды өздеріне
тартты.
Террорлық ұйымдар идеологиялық-конфессиональдық, әскери, коммерциялық
және басқа негізде өзара тығыз байланыс орнатты. Көптеген жағдайда
террорристік топтар, әсіресе оның басшылары қарулануда, бірін-бірі
бүркелемеуде, функцияларды бөліп алуда, жүргізетін операциялардың аумағы
және тағы басқа мәселелер бойынша өзара бірігіп қимылдайды. Мәселен,
Ауғанстан мен Ливанда осындай жағдай орын алған. Халықаралық террорлық
қауымдастык күшімен және құралымен әртүрлі маневр жасауды үйренген, қүпия
каналдармен қару-жарақ пен техниканы үлкен көлемде жеткізе алады. Шешен мен
Дағыстан жерлеріне Ауғаныстан, Пәкістан, Сауд Аравиясы, Түркия, Албания
және басқа елдердің нұсқаушылары, халықаралық террористік ұйымдардың
эмиссарлары, насихаттаушылары, қарулары осыпай келді.
Бүгінгі терроризм - жекелеген диверсанттың, самолетті алып кетушінің,
қанішер-камикадзенің әрекеті емес. Қазіргі терроризм - кең аумақтылығына
сай соңғы жетістіктермен жабдықталған, қаруланған зор құрылым. Оның
дәлелдері Ауғаныстан, Тәжікстан, Косова, Шешенстан. Онда болып жатқан
оқиғалар қазіргі терроризмнің диверсиялық-террористік соғыстар жүргізуте
қабілетті екендігін, кең аумақта қарулы қақгығыстарға қатыса алатындығын
көрсетуде. Терроризм "еңбек рыногының" (жалдамалылар және т.б.) дамуына
байланысты ғаламдық масштабта пайдалы бизнеске және капитал салу (қару
сату, есіртке сату және т.б.) көзіне айналды. Мәселен, бұрынғы СФРЮ
территориясындағы соғыс барысында жыл сайын хорваттарға, мұсылмандарға,
албандарға 2 млрд долларға қару және соғыс техникасы сатылған. қазіргі
кезде дүниежүзілік рынокқа наркотиктер мен оның шикізатын террористік
топтар әкелетіндігі мәлім болды. Ол бірнеше миллиард доллардан да асады
(7).
Қаазіргі терроризмнің маңызды ерекшелігі оның жақсы құрылымы мен
ұйымдасушылығы болып табылады. Террористік ұйымдар бірыңғай басқару
органын, басқару системасын, жоспарлайтын бөлімшелер қүрады. Ірі ұйымдар
басщыларының кездесулері, мәжілістері өткізіліп түрады. Әртүрлі ұлттық
ұйымдардың қызметі үйлестіріледі. Моральдық-психологиялық эффект тудыру
үшін, қоғамдық ой енгізу үшін информациялық-насихаттау жұмысы жолға
қойылған. Өздерінің жолын қуатын адамдарды тандауға көп көңіл бөлінеді.
Әсіресе ұлт, экономикалық дағдарыс шиеленіскен жерлерде осы мақсатта
жүргізілген жұмыстар оң нәтижесін беруде. Сондай аудандардың бірі
радикальдық мұсылман ұйымдары болып табылады. Террорлық методтар олардың ең
сүйікті тәсілдеріне айналған. Бүгінгі күні ислам дүниесі саяси күрестің ең
маңызды құралы, инструменті террор деп қарайды. Бүгінгі дүниеде әлеуметтік-
экономикалық, цивилизация арасындағы қайшылықтар, дамыған Солтүстік пен
даму жағынан артта қалған Оңтүстік арасындағы қарсы түру күннен-күнге
тереңдеуде. Осы қайшылықтарды және осы қарама- қарсылықгарды ғылыми-
техникалық революциялар жетістігі де, экономиканы ғаламдау прцессі де,
ақпараттық-насихаттау саласындағы ғаламдану сипаты да бәсеңдете алмайды,
тепе-тең ете алмайды. Бүгінгі күні дамыған елдермен және олардың
одақтастарымен, партнерлерімен әскери-күш саласында бәсекелестікке түсе
алмайтын күштер өзінің әлсіздігін өздерінің қолынан келетін құралдар
арқылы, яғни террорлық әдісті қолдану арқылы жабуға тырысады. Халықаралық
терроризм "Барлық елдердің террористері, бірігіңдер" деген ұран тастайды.
Дүниежүзінің жетекші елдері экономикасы, финансы, әскер жағынан әлсіз,
бірақ олардың айтқанына көнгісі келмейтін елдерге қатаң күш саясатын
жүргізіп, оларды араңдатады. АҚПІ пен оның одақтастарының Иракқа қарсы
бірнеше жылдан бері созылып келе жатқан заңсыз әрекеттері, иран-американ
қарама-қарсылығы, НАТО-ның Балкан, Таяу Шығыстағы агрессиясы - осының бәрі
алдыңғы қатарлы мемлекеттердің жүргізген өктемдігінің нәтижесі. Осындай
саясат, халықаралық және ұлттық терроризмге бағытталған саясат шын мәнінде
оны маманданған халықаралык терроризм деп атауға болады.Кейбір саясаткерлер
өтпелі, тұрақты емес кезеңде терроризмнің белең алуы халықаралық
терроризмнің өзін-өзі көрсетуі дейді. Бұрынғы халықаралық қауіпсіздік
құрылымын бұзу мемлекеттік ұйымдарды шайқаумен жүзеге асады. Дүние
қауіпсіздіктің әлсіреу, тұрақсыздық, бұлдырлық, анық еместік кезеңіне енді.
Мемлекеттік, аймақтық, халықаралық бақылау механизмдері өз дәрежесінде
әрекет ете алмай отыр. Олардың орнын бақылаудың болмай қалуын және
тұрақсыздық факторын пайдаланып, басқа күш алғысы келеді. Геосаяси бос
жерлер, күнгірт әлеуметтік жағдайлар халықаралык терроризм саясатының
обьектісі болып табылады. Бүгінгі күні дүниенің әртүрлі аймақтарында әр
бағыт ұстаған саяси және ұлтшыл радикалдар, өздерінің мақсаттарына жету
құралы ретіне террорды тандап алған, олар жасырын тармақтарын жетілдіруді,
ұйымдастырыла түседі, қаруын, жарылғыш заттарын жаңартады.
Террорлық ұйымдарды бүркемелеу үшін фирма, компания, банк, фондтар
системасы құрылған. Террористер басшылығы қоғамдык ұйымдарға, мемлекеттік
құрылымдарға еніп, агентура тартады. Олар қоғамдық өмірдің саяси,
экономикалық-әлеуметтік саласына бақылау орнатып, олардың қызметіне ықпал
етеді.
Кдзіргі терроризмнің өзіндік ерекшелігі террорлық әрекетті жоспарлау,
нақты операцияларды дайындау мен жүүгізу, жекелеген топтар мен орындаушылар
арасындағы өзара қимылды ұйымдастыру мәселесін шешу үшін халықаралық және
аймақтық басқару органдарын қалыптастырады. Сондай-ақ олар билік үшін
күресі табысты болу мақсатында қоғамда үкіметке қарсы көңіл-күй тудырады;
қоғамдық және мемлекеттік саяси, экономикалық, күш құрылымына кіреді;
дүниенің әр жерінде операция сәтті өтуін қамтамасыз ететін орталықгар
дайындайды; фирма, компания, банк, қорлар тармақтарын құрады, олар
террористерді қаржыландырады тағы басқаларды жүзеге асырады. Соңғы жылдары
жүзеге асқан террорлық актілер сан жағынан да өсуде, күннен-күнге кеңейіп,
қайғылы бола түсуде. Егер 70-жылдары террористердің обьектісі жеке меншік
болса, ал 80-жылдары, АҚШ-тың статистикалық мәліметі бойынша, терактілердің
басым көпшілігі адамдарға қарсы бағытталған. Қатыгездік пен реакция
тиімділігіне және қабылданған қауіпсіздік шараларына байланысты
террористердің мақсатының диапазоны үнемі кеңейе түсуде.
70-жылдары елшіліктерді басып алу кең тарады, онан соң терроризм
жойылған сияқты болып көрінді, өйткені қауіпсіздік шаралары белсене
жүргізілді. Палестиналық терроризмнің ең кең тараған формасы жазықсыз
адамдарды тұтқында ұстау болып табылады. Кейін қауіпсіздік органдар
позициясының күшеюіне байланысты терактілердің бұл формасы бәсеңдеді. Бірақ
варварлык формасы өсті, адам көп жиналатын жерлердегі автомобильдерді жару,
сауда және тұрғын үйлерді қирату, пассажир самолеттерін жою, террорист-
фанатиктердің адамдарды қорқыту үшін адамдарды өлтіру т.б.с.с.
Террористік топтар өзінің мүдделеріне ғылым мен техниканың қазіргі
жетістіктерін барынша пайдаланады, қазіргі соғыс технологиясы мен
информацияны қолданады. Терроризм жаңа формаларға ие болуда, халықаралық
қауымдастықта интеграциялануы күшеюде, информациялық, экономикалық және
финанстык байланыстары дамуда, миграциялық ағылу кеңеюде, шекаралардан
өтуін бақылау бәсеңдеуде. 1996 жылы АҚШ-та университеттің математика
профессоры Т.Казинский тұтқындалды, ол 18 жыл бүкіл Американы қорқынышта
ұстаған. Ол пошта арқылы жарылғыш зат жіберіп отырған, одан көптеген
адамдар зардап шеккен. Оның "назарының" объектісі: университеттер,
авиакомпания, ғалымдар- компьютершиктер, осы саладағы дүкеннің иелері.
Ғалым-террористің мақсаты: адамзат прогресінің бағытын өзгерту, НТР-дің,
урбандалудың келешегі жоқ екенін дәлелдеу. Ол жетекші американ газеттерін
өзінің манифестін жариялауға мәжбүр етті. Онда дүниенің дамуына деген оның
көзқарастары түйінделінген (8).
Соңғы онжылдықга терроризм интернационализацияланды. Халықаралық және
трансұлттық топтар пайда болды, террористік ұйымдар арасында бірігіп әрекет
ету мен байланыстар орнады. Мысалы алжирліктер мен европалықтар, шешендер
мен арабтар, арабтар мен ауған-пәкістандықтар арасында. Бұл құбылыстың ең
қауіптісі оны мемлекеттік режимдердің, әсіресе диктаторлық, ұлтшылдық,
сепаратистік және сол сияқты типтердің қолдауы болып табылады. Өзінің
тәуелсіздігін жариялаған Шешенстанда терроризм мемлекеттік құбылыс,
мемлекеттік масштабтағы "кәсіпшілікке айналды", жоғарғы мемлекеттік адамдар
республика территориясында және одан тыс жерлерде терроризмді
ұйымдастырушыларға айналды .
Қазіргі терроризмнің маңызды ерекшелігі осы проблематика бойынша
талдаушылардың эксперттердің назарында дүниежүзінің әртүрлі аймақтарында
соғыс қаупі ошағының қалыптасуы мен террористік факторлардың болуы болып
табылады. Бұрын терроризм мен соғыс арасында белгілі бір алшақтық бар еді.
Қазір террор мен соғыс кампаниясының себептері мен мақсаттары астарласып
кеткен. Мұны Үндістандағы, Шри-Ланка, Түркиядағы оқиғалар дәлелдейді. КСРО
қүлағаннан кейін Приднестровье, Грузия, Шешенстан, Тәжікстан, Армян,
Азербайжан территориясында болған қақтығыстар осының айғағы болып табылады.
Қазіргі терроризм соғыс қақгығыстарының детонаторы, этника арасындағы
бейбіт процеске кедергі келтіруші болып табылады. Осы жағдайды АҚШ және
басқа Батыс мемлекеттер өзінің геосаяси және стратегиялық мүдделеріне
пайдалануға тырысады. Террордан өзі зардап шеге отырып, олар террористік
топтар мен ынтымақтасуға дайын. Олардың әрекеті өздеріне бағытталмаса
болғаны.
Дүниежүзінің қазіргі бөлінісі халықаралық терроризмді саясаттың
инструменті ретінде ролін көтереді. Бүл демократиялық мемлекеттерге қалыпты
жағдай болып есептелінеді. Халықаралық террор күштері "тапсырма" беру
арқылы пайдаланьыады. "Тапсырма" беруші өмір сүріп отырған қоғамдық-саяси
және мемлекеттік құрылымды бұзу үшін қолданады. Мәселен, ислам
экстремистері мен батыс демократтары Косовада бірігіп әрекет еткен. Егер де
стратегиялык мақсаттары әртүрлі болса партнерлер арасында едәуір
келіспеушілік пен конфликт туады. Қазір көптеген адамдар халықаралык
терроризммен ойнауға болмайтынын түсінбейді, оны өздерінің мақсатына
қолдану едәуір проблемалар тудыратынын естен шығарады.
Казіргі терроризмнің тағы бір ерекшелігі оның террорлык әрекеттерінің
саяси мақсаттарының болуы болып табылады. Дамыған слдердің кейбір заңдары
мен халықаралық құжаттарда (1977 жылы 27 қаңтарда қабылданған терроризммен
күрес жөніндегі Европа конвенциясы) терроризм оның себептеріне,
мақсаттарына, мотивтеріне қарамай қылмысты іс деп сипатталады. Саяси
терроризм мен қылмысты іс арасындағы айырмашылықтың жер мен көктей
екендігіне назар аударылмайды. Саяси террористер өздерін ешқашанда
қылмыстылар деп есептемейді. Саяси террористер әлеуметтік-саяси системаға
қарсы шығады (9).
Бүгінгі күндері саяси терроризм барған сайын қылмысты іспен астарласып
жатады. Оны мақсаттарынан, мотивтерінен, методтарынан, формаларынан ғана
ажыратуға болады. Олар өзара бірігіп әрекет етеді, бір-біріне қолдау
көрсетеді. Кей жағдайларда қылмыскер саяси мақсаттарын жасырып, өзін
террорист етіп көрсетеді. Латын Америкасында перуандық, колумбиялық
террористік ұйымдар наркомафиямен шатысып жатады. Саяси бағыттағы
террористік ұйымдар кей жағдайларда финанс пен материальдық ресурстарды алу
үшін қылмыс методтарын пайдаланады: контрабандамен айналысады, заңсыз түрде
қару, наркотиктер сатады. Сомалиде терроризм теңіз қарақшылығымен бірігіп
кеткен. Корсикада террористік топтар Сициилік мафиямен тығыз байланыста
әрекет етеді (10).
Терроризм қоғамның қауіпті әлеуметтік құбылысы ретінде барған сайын
аумағы кеңеюде, көп адамдар тартылуда. Құбылыс жаппай болып бара жатыр.
Ойластырылған және жүзеге асырылатын операциялардың ауқымы едәуір қаржыны,
материальдық ресурстарды, дамыған инфрастуктураны қажет етеді, әртүрлі
мамандарды тартады, арнайы дайындықты, оны дайындайтын оқу орындарының
болуын, арнайы мектепті және полигондарды, әртүрлі техникалык құралдарды,
қаруды, агентураны, күтетін, қызмет ететін персоналдарды, осындай толып
жатқан қажеттіліктерді талап етеді.
Терроризм барған сайын қорқытудың жаңа түрін іздейді, аумағын
кеңейтеді, қатігезденеді. Террористер әрекеті шектен шығып кетті, олар
ешнәрседен аянбайды. Мысалы, Жапонияның метросында болған жағдай. Шетелдік
эксперттердің сипаттауы бойынша, террористер алдын-ала жаппай жою қаруын
бірнеше рет байқап көрген, қаруды дайындап, сонан соң ядролық мекемелердің
ішіне кіруге тырысады, атом злектр станцияларына қарсы немесе атом
қондырғыларына қарсы диверсия ұйымдастырады. Кейбір елдердің қоғамында
талан-таразға салу, халықтың байлығын тонау сияқты алуан-түрлі ой-пікір
таратылады
1972 жылы Чикагода су желісі уландырылған, ФРГ-да террористердің сібір
жарасының бацилласын қолданғаны, Австрияда радиоактивтік заттарды шашқаны,
Парижде улы зат шығаратын жасырын лаборатория табылған, оның уының
күштілігі сондай 200 грамы дүниежүзінің тірі жанын құртуға жеткілікті екен,
Токио метрополитеніндегі газбен уландыру және тағы басқалар дүниені тыныш
жатқыза алмайтыны сөзсіз. Әлемнің алып мемлекеті, ешнәрсе әсер ете алмайды
деп саналатын Американың Нью-Йорк қаласындағы сауда орталығының жарылысы
бүкіл халықты дүр сілкіндірді. Ол терроризмнің ғаламдық апатқа ұшырататын
факторға айналып бара жатқанын көрсетеді. Осы оқиғалар террористердің
қоғамға қарсы ірі акцияларды дайындауда химиялық және бактериологиялық
қаруларды қолдануға дейін баратындығын дәлелдейді. Сібір жарасының
бацилласын жасау мен оны сақтауға террористердің қолдарының жетуі, егер оны
қолданса термоядролық қаруды қолданумен бірдей қүрбандық әкелетіндігіне
күмән келтіруге болмайды.
Осылайша, терроризм адамзат баласының өмір сүру проблемасымен,
мемлекеттердің қауіпсіздік қамтамасыз етумен тікелей байланысты.
Әлеуметтік, этникалық, діни радикализм мен экстремизмнің ең шектен шыкқан
формасы ретінде ол өз мақсаттарына жету үшін еш нәрседен аянбайтынын
дүниежүзінің әр жерінде бой көрсетіп жатқан іс әрекеттері дәлелдейді.
Халықаралык масштабта терроризм қауіпті эпидемия ретінде тарады.
Сондықтанда террористер әлеуметтік, ұлттық, діни және басқа қақтығыстарды
шешуде санкциялық тәсілге баса назар аударады. Осындай қылмыстык құбылыстар
тенденциясы дүниежүзінде жыл сайын өсе түсуде: терактілер 80-жылдары 500-
ден 800-ге дейін болса, 90-жылдары 900-ден де асып тұр (11) (Криминологтар
жылдан-жылға терактілер жақсы ұйымдастырылып, соңғы техниканы, қаруды,
байланыс жүйесін қолданатындығын атап көрсетеді.
Терроризм наркобизнеспен және басқа қылмысты құбылыстармен тығыз
байланысып, біртұтас болып барады. Радикальдық элементтер қолдарына финанс
құралдарын шоғырландырған сайын терроризм қаупі өсе түседі. Планетаның бай
адамдары террористік ұйымдардың спонсорлары, жақтаушыларына айналады. Соның
нақты дәлелі -араб миллиардері Усама бен Ладен. Олар Жер шарының қай
жерінде болса да, қандай масштабта болса да қаржыландыруға дайын. Соғыс
қимылдарынан кейін профессионалдар-боевиктердің көп мөлшерде пайда болуы
өте қауіпті екенін Шешенстан тәжірибесі көрсетсе де, Таяу Шығыс,
Ауғаныстан, Босния, Тәжікстан, Косова сияқты "отты" жерлерде осы қайталанып
отыр. Олар ақша үшін кез келген елге, обьектіге, ұлтқа қарсы теракті
жасауға әзір.
Өзінің мәні жағынан халықаралық қылмыс болып табылатын терроризм
актілері халықаралық құқық тәртіптеріне түзей алмаитындай нұқсан келтіреді.
Осы жағдай дүние жүзі мемлекеттерінің аймақгар масштабында бірігіп күш
жүмылдыруын талап етеді. Қазіргі халықаралық право универсиальды және
регионалдық сипатта бірқатар халықаралық конвенция қабылдады. Осылардың
негізінде халықаралық терроризмге қарсы күресте мемлекеттердің өзара
ынтымақтасуы құқықтық реттелген. II- дүниежүзілік соғыс алдында Ұлттар
Лигасы эгидасымен терроризмді болдырмау және террористік әрекеттер үшін
жазалау Конвенциясы мен Халықаралық сот (1937ж.) құру туралы Конвенция
жасалған болатын. Бұл құжаттар қабылданып, жүзеге аспаса да, халықаралық
-құқық нормаларды үйлестіру қажет екендігі туралы жалпы ұғым қалыптасты.
Универсиальды сипаттағы актілерге жататындар: 1963 жылғы қылмыстар және
басқа актілер жөніндегі Конвенция; 1970 жылғы азаматтық авиация
қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз актілерге қарсы күрес туралы
Конвенция; 1988 жылғы теңіз кеме кәсіпшілігіне қарсы бағытталған заңсыз
актілермен күресу туралы Конвенция; 1979 жылғы аманаттар басып алумен
күресу туралы Конвенция; 1980 жылғы ядролық материалдарды физикалық қорғау
туралы Конвенция; 1973 жылғы адамдарға қарсы қылмысты болдырмау және
халықаралық қорғауды пайдаланытын дипломатиялық агенттерді жазалау
жөніндегі Конвенция; 1976 жылғы терроризммен күрестуралы Европалық
конвенция; 1979 жылғы терроризмге қарсы Европалық конвенцияны қолдану
жөніндегі Дублин келісімі. Халықаралық Қауымдастық терроризмді қандай
жағдайда көрініс берсе де айыптайды. 1985 жылы 9 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясы осы мәселе бойынша декларация қабылдады. Ал 1994 жылы БҰҰ Бас
Ассамблеясының 49-шы сессиясы халықаралык терроризмнің жолын кесу шаралары
жөніндегі Декларациясында, қалың көпшіліктің арасында террорлық атмосфера
туғызатын қылмыстық әрекеттерді идеологиялық та, нәсілдік те, этникалық та,
діни де мотивтердің ешқайсысы ақтай алмайды деп атап көрсетті (12).
Галифаксте өткен "жетеудің" кездеуінде, оған Ресейде қатысқан, терроризммен
күресте жан-жақгы ынтымақтасудың нақты шаралары туралы шешім қабылданды.
Осы шешімге сәйкес 1995 жылы 12 желтоқсанда Оттавада "жетілік" елдерінің
сыртқы саясат пен кұқык органдарының басшыларының конференциясы өткізілді.
Онда терроризмге қарсы күресте осы елдердің саяси міндеттері анықталған
Қорытынды декларация қабылданды (13).
Қазіргі терроризммен күрес дүниежүзілік қауымдастық бірлігіне
сүйенген ғаламдық болуға тиіс. Осы жағдайды әлемнің алдыңғы қатарлы
саясаткерлері мен талдаушылары мойындап отыр. Көптеген елдер басшыларының,
оның ішінде Ресей де бар, Египетте 1996 жылы 13 наурызда өткен кездесуінде
терроризмге қарсы халықаралык бірлесу айқын көрініс тапты. Терроризмге
қарсы күресуге қатысушылар мен бақылаушылардың көпшілігі "Интерпол" тәрізді
халықаралық терроризмге қарсы арнайы күштер құру қажет деп қазіргі
терроризмде ұйымдасқан қылмыстың барлық белгілері бар. Елдегі қылмыстық
заңдарға сүйене отырып, халықаралық практикада да, терористік акті
жасаушыларға нацистік соғыс айыптыларына қолданылған зандарды, ережелерді
қолдануға болады. Бұл террористік ұйымның немесе топтың әр мүшесі ұйымның
барлық қылмысына жауап береді дегенді білдіреді. Терроризм туралы істі
қарағанда оған дем берушілер, ұйымдастырушылар туралы мәселені жете тексеру
қажет.
Субьективтік сипаты жағынан терроризм- тікелей арам пиғылмен, әдейі
жасалған қылмыс. Бұл жағдайда қылмыскерлердің ойы өлтірушіден мүлдем
өзгеше. Өлтіргенде екі жақ бар: қылмыскер және құрбан болушы, ал
террористік актіде үшінші жақ - өкімет органдары немесе қоғам. Террорист
құрбаны қызықтырмауы мүмкін, өйткені ол мақсат емес, тек құрал. Олардың
әрекеттері мақсаттарына жетуге үшін жасалған. Олар қоғамдық толқу туғызып,
халық пен өкімет өкілдерін қорқыту, өздерінің саяси, діни және басқа
көзқарастарын насихаттау міндетін қояды. Ең бастысы олар өздерінің
құрбандықтарына қатігездікпен, аяусыздықпен қарайды.
Терроризм мотивтері — бұл тек зорлау, баю, кек ғана емес. Қазіргі
терроризм саяси феноменге айналды, оның мотивтері саяси немесе бірнеше
болып табылады. Террористердің арасында қылмыскерлер де бар, олар үшін
саяси талап тек ширма немесе олар саясаткерлердің, діни экстремистік
ұйымдардың қолшоқпары ғана. Соның бірі Рим папасының өміріне қастандық
жасаған Агджа. Кей жағдайларда террористердің жауапкершілігін азайту үшін
халықаралық саяси терроризм қатарынан саяси қылмысты кәдуілгі қылмысқа
айналдырады (15).
Үлкен заң сөздігі терроризмді қоғамдық қауіпсіздікке қарсы жасалған
қылмыс деп баға береді. Терроризм трансұлтшылдык қылмысқа жатады. Терроризм
халықаралық қылмыс ретінде әртүрлі көзқарастар туғызады. Ол не саясаттанды,
не кәдімгі азаматтык қылмыс ретінде қаралды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz