Түрік қағанаты туралы түсінік

Түрік қағанаты.
1, В.Гумилевтің зерттеуінше
2. Металлургияны дамыту түрік хандары

В.Гумилевтің зерттеуінше түріктер алғашқы кезде жужандардың езгісінде болған. 545 жылы Қытай импероторы достық қатынас жасау үшін түрік сұлтаны Бумынға елші жібереді.
Түріктерге 545 жылы келген елші қуанышпен қарсы алынады. Ордадағылар:»бүгін бізге ұлы мемлекеттен елші келді,ұзамай біздің мемлекетіміз де өрге өрлейді – деп бірін бірі құттықтай бастайды». Осынау елеусіз фактінің өзі жужандар өктемдігі түріктерге ауыр тигені, бостандық жолындағы қашса – құтылмайтын соғыстан олардың тайсалмайтыны айқын көрінеді.
Халқының көңіл күйіне бейімделген Бумын өз алдияры – Жужан ханына адал еместігін танытып, Батыс Вей астанасы Чаньанға жауап ретінде көп тату таралғымен елшілер аттандырады, сөйтіп өз мырзасының жауымен одақ құрады. Алайда бұдан жужандармен ара қатынас үзілмейді: тегі, келіссөз аса құпия жағдайда жүргізілгенге ұқсайды.
Батыс теле рулары жужан құлдығынан зар иледі. Ақырында олардың төзімі таусылады олар көтеріліске шығып, жужандардың жүрегінен дәл соғу үшін Батыс Жоңғариядан Халхаға аттанады. Жорықтың нашар ұйымдастырылып, уақыт есебінің нашар жүргізілгені сондай, оны жоспарлы ұйымдастырылған соғыстан гөрі, халықтың ашу-ызасының еркінен тыс бұрқ етіп көрінуі деп болжаған дұрыс тәрізді. Тарих тіпті көтеріліс көсемдерінің аттарында сақтамаған. Телелер жарты жолға жеткен кезде, Гоби Алтйының шатқалдарынан үстеріне көк сауыт киген, қарағай найзаларын ұстаған жарау атты түрік сарбаздары сап түзеп,қатар-қатарымен шыға береді. Телелер соққы бір бүйірден беріледі деп ойламаған және өздерінен өмірде жамандық көрмеген түріктермен емес жексұрын жужандармен соғысқысы келген. Сол себепті де олар дереу Бумынға мойынсұнатынын білдіреді, ал анау бұларды қабылдап, осы арқылы Жужанға екінші рет онша адал емес екенін көрсетеді. Телелер тек бір-ақ нәрсеге – жужандардың көзін құртуға ынтызар болатын, ал Бумын оларды ордасына қабылдаған кезде мұны жақсы білген. Мұндай іңкәр тілек өз руластарының көкейінде де бар, ендеше соғыс болмай қалмайды. Өз бодандарының есілдертін ханда қолдайды, сол себепті де оқиға да заулап ала жөнелді.