Салық туралы түсінік
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1САЛЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ..4
1.2 Салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Салық алуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1Салық түрлері.Акциздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Арнаулы салық режімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3 Салықтарды аудару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1САЛЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ..4
1.2 Салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Салық алуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1Салық түрлері.Акциздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Арнаулы салық режімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3 Салықтарды аудару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Кіріспе
Салықтар мемлекет тарпынан біржақты ережелермен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір көлемде жәнс мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай қаражаттар.
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы" заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы мемлекеттік салык, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Бұл курстық жұмыста Қазақстан Републикасының салық жүйесі туралы баяндалып, және салық түрлері , оның мемлекетегі салыну мөлшерлемелері жазылған. Себебі салық салу түсетін табыс, мемлекеттік бюджеттің 70-80% құрайды. Сонымен қатар мелекеттік кәсіпорындарды шетелдік бәсекелестіктен қорғайды, яғни арнайы кеден баждарына төленетін салықтардан.
Салықтар мемлекет тарпынан біржақты ережелермен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір көлемде жәнс мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай қаражаттар.
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы" заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы мемлекеттік салык, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Бұл курстық жұмыста Қазақстан Републикасының салық жүйесі туралы баяндалып, және салық түрлері , оның мемлекетегі салыну мөлшерлемелері жазылған. Себебі салық салу түсетін табыс, мемлекеттік бюджеттің 70-80% құрайды. Сонымен қатар мелекеттік кәсіпорындарды шетелдік бәсекелестіктен қорғайды, яғни арнайы кеден баждарына төленетін салықтардан.
Қолданылған әдебиеттер
1.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). — Алматы: ЮРИСТ, 2004.
2.Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. — Алматы: Мерей, 2001.
3. Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы: Қазақстан, 2000.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы.
5.Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. Қазақстан Республикасының кодексі. Егемен Қазақстан, 6 мамыр 2004 ж.
6.Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Оқулық. - Алматы: 2003.
7. Бабич А.М., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник.- М.: 2001.
8. Балабанов А.И., Балабанов И.Т. Финансы. Учебное пособие. - Петербург: 2000.
9.Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие. — М.: Приор, 2000.
10. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. — Алматы: Мерей, 2001
11. Иншыкбаева С.Ж. Фискальная политика и ее роль в обеспечении устойчивого развития экономики Казахстана. — Алматы: 2002.
12. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. — Алматы: Мерей, 2001.
13. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. В 4-х т.- Алматы: Экономика, 2002.
14. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. — Алматы: Институт развития Казахстана, 2001.
1.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). — Алматы: ЮРИСТ, 2004.
2.Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. — Алматы: Мерей, 2001.
3. Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы: Қазақстан, 2000.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы.
5.Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. Қазақстан Республикасының кодексі. Егемен Қазақстан, 6 мамыр 2004 ж.
6.Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Оқулық. - Алматы: 2003.
7. Бабич А.М., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник.- М.: 2001.
8. Балабанов А.И., Балабанов И.Т. Финансы. Учебное пособие. - Петербург: 2000.
9.Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие. — М.: Приор, 2000.
10. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. — Алматы: Мерей, 2001
11. Иншыкбаева С.Ж. Фискальная политика и ее роль в обеспечении устойчивого развития экономики Казахстана. — Алматы: 2002.
12. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. — Алматы: Мерей, 2001.
13. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. В 4-х т.- Алматы: Экономика, 2002.
14. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. — Алматы: Институт развития Казахстана, 2001.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..3
1САЛЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні ... ... ..4
1.2 Салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .7
1.3 Салық алуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ
ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .15
2.1Салық
түрлері.Акциздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..15
2.2 Арнаулы салық
режімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 28
2.3 Салықтарды
аудару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 35
Кіріспе
Салықтар мемлекет тарпынан біржақты ережелермен заң жүзінде белгілеген,
белгілі бір көлемде жәнс мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және
өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай қаражаттар.
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық
жүйесі жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі
туралы" заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын,
салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген
алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен
бастап 13 жалпы мемлекеттік салык, 18 жергілікті салықтар мен алымдар
енгізілді.
Бұл курстық жұмыста Қазақстан Републикасының салық жүйесі туралы
баяндалып, және салық түрлері , оның мемлекетегі салыну мөлшерлемелері
жазылған. Себебі салық салу түсетін табыс, мемлекеттік бюджеттің 70-80%
құрайды. Сонымен қатар мелекеттік кәсіпорындарды шетелдік бәсекелестіктен
қорғайды, яғни арнайы кеден баждарына төленетін салықтардан.
1.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар — бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жәнс мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетгің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлскеттің қажеттіліктері мең
сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
өсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен кабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінін негізгі көзі
—ұлттық табысты кайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлексттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметгік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлскеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлсу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —деп жазылған.
Салықтарда ежелдсн салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) "қайыр көрсету" (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудын классикалық қагидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысынын табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қашдаты);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті, бұл
процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке "салықтар—оны төлейтіндерге
кұлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасауға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) "деңгейлес теңдікке" жету — салық төлеушілердің табыстарына тең
жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) "сатылас теңдікті" сақтау — жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта болу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелсрді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салык төлеушіге
түсінікті болуы тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтыш — алдын ала белгіленгсн шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші
субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді
бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалык қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермсн
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің
салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін баска да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туыңдауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке
сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлсушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады. Мемлекетке түсетін салық
түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық қажеттергс кейін
иесіз пайдаланылуы . болып табылады. Осысымен салықтардың мемлекет, сондай-
ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндстті мақсатты
жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.Салықтардың
әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларда толық
ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан салықтар қосалқы категория
болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан қаржыға қатысты
салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы
функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты
негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының
ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция — барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлскеттік бюджсттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын тандау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттсуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесімінс, қорлану мен тұтыну көлеміне
ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы аныкталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді: бұл үлес 2002 жылы — 19,7%,
2003 жылы — 16,6%, 2004 жылы - 17,4%, 2005 жылы - 22,6%, 2006 жылы -22,2%
болды (салыстыру үшін: Украинада — 29%, Ресейде — 33,3%).
Мемлекет салық саясатын — салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалык және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленгсн экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
1.2 Салық жүйесі
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салык. жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздсрінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабыддаған
бірқатар зандарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалышасты.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мсрзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 1995 жылғы сәуірдің
24-інде Қазақстан Республикасы Президснтінің заң күші бар жарлығы шықты.
Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қыскартылып, олардың саны
небәрі 11 болып қалды. Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы ғ 440-1 заңына
сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен
және Қазақстан Республикасының зандарымен бұл заңға өзгертістер мен
толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша жіктследі:
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар — салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салыктар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты
салықтар салық, төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с.) салынады. Жеке тура салықтар — бұл
жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар.
Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке
табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар — бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленғен
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдык мүдделерін білдіреді.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің
тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл жағдайда салықты
тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекст
арасында тікелей байланыс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арнаулы)
болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және
жаллымемлекеттік қажеттіліктерді қаржьшандыруға пайдаланылады. Мақсатты
(арнаулы) садықтардың нысаналы арналымы болады (мысалы, зейнетақы
төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлсуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салыктар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуга салынатын салықтар —- бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт өдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмлдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы)
нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктсрді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
(арнаулы салық режімін қолданатын заңи тұлғаларды қоспағанда) салық
органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық ксзеңінен кейінгі жылдың ЗІ-
наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрлыс материалдарын сатып
алуды іске асырғандар;
Қазақстан Рсспубликасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Рсспубликасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы курес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жонінде міндеттеме жүктелгсн
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке табыс
салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетті мемлексттік орган белгілсген
тәртіппен ұсынады.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімгс ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істсйтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленсді. Патент — арнаулы Салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымсн тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық телеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі — салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төлснбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын кіріктіреді.
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың
тізбесі мыналарды кіріктіреді:
. Салықтар:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салыш.
7. Әлеуметтік салық.
8. Жср салығы.
9. Көлік күралдарына салынатын салық.
10. Мүлікке салынатын салық.
11. Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттары бойынша өнімді
бөлу жөніндегі үлесі.
2. Алымдар.
1. Заңи тұлғаларды мемлекеттік тірксгені үшін алынатын алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтырды және олармен жасалған мөмілелсрді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғарьі құрылғыларды
мемлекеттік тіркегсні үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекетгік тіркегені
үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттіктіркегені үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Рсспубликасының аумағы арқылы жүру
алымы.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Консулдық алым.
12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
13. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
3. Төлемақылар:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бстіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
4. Мемлекеттік баж.
5. Кеден төлемдері:
1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы.
4. Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
сомасы "Қазақстан Республикасының бюджет кодексі" мен тиісті қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы занда белгіленғен тәртіппен тиісті
бюджеттердің кірісіне түседі.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетгі зейнетақы жарналарының толық
әне дер кезінде аударылуын камтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орыңдауына салықтық бақылауды жүзеге
асырады.
"Салық" және "салық салу" ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жағдайда — бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде —
экономикалық-кұқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп
алу (есептеу және алу) процссі.
1.3. Салық алуды ұйымдастыру
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін,
яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі
мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін салық мехажзмін құруға
және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты
элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйссі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементгеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұзғаны үшін санкциялар және басқалары. Салық субъектісі немесе салық
төлеуші. Ол — салықты және бюджетке басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда
нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы басқа тұлғаға — салық салынушыға
аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар —нақты салық ауыртпалығы (салық жукгемесі) түсетін
жеке тұлғалар, түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттср салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы — салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтын, негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын кіріктіреді;
капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады;
Салық өлшемі — есеп-қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
бірлігі (теңге, табыс, айналым, т.б., жердің 1 гектары, тауарды өлшеу
бірлігі және басқалары).
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне
салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан салық
салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленсді (мысалы, мұнайдың 1 тонасына,
газдың 1 текше метріне);
үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі, Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар мен
басқа да міндетті төлемдсрдің сомасы есептеледі.
Салықпұл ~ субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы. Салық
жеңілдіктері — заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе ішінара
босату. Салық жендлдіктеріне мьшалар жатады: салық салынбайтын минимум —
салық салудан толық босатылатын салық объектісінің ең аз бөлігі;
табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге — халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік объектілерді сақтауға, табиғат қорғау шараларына
жұмсалатын шығындардың сомасынан — пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату
кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша
өтемақы төлемдерінің сомасы);
салық салудың жеке субъектлері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
бойынша бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі — салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-
әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері —
билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтық бақылау — салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
салық төлеушілерді тіркеу есебі;
салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді есепке
алу;
бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді ссепке алу;
салық тексерістері;
коммерциялық бақылау;
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
фискалдық жады бар бақылау-касса машинарларын қолдану ережелері;
акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау жөне акциздік
постыларды белгілеу;
мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төлснетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырады.
Салык, құпиясын салық төлеуші және оның каржы-шаруашылық қызметі туралы
салық службасы органдары алған кез келген мәлімсттер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілсрге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік
немесе еселенғен көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін
өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ
ЕРЕЖЕЛЕРІ
2.1 Салық түрлері.Акциздер
Жанама сапықтар — жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке
үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушілердің табыстарына
немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Оларды саналы пайдалану баға
белгілеу процесіне онтайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі
мүмкін. Бұдан басқа, салық телеушілер үшін табыстарға тура салық салудың
өсуінен гөрі олардың шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге
тұтынуға салынатын салықтар болып табылатын акциздерді, сатудан алынатын
салықты, қосылған құнға салынатын салықты пайдаланудың көбірек артықшылығы
болады, өйткені, олардан жалтарыну қиынырақ; олармен экономикалық бұзушылық
аз байланысты; олар еңбекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады;
тапшылықтың жоқтығы жағдайында, ауыстырушы тауарға да тапшылықтың жоқтығын
қоса олар тұтынушыға таңдау құқығын сақтап қалады; салықтардың
жасырымдылығын қамтамасыз етеді жәнс т.с.с.
Алайда тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері де бар, бұл
кемшіліктерге олардың инфляциялық және регрсссивтік сипатын жатқызуға
болады. Бірақ бұл салықтардың оң нәтижесі олардың теріс әсерін жауып
кетеді. Егер баға өсетін болса, сонымен бірге бюджет шығыстары да өсетін
болса, онда бұл салықтардан түсетін түсімдер бағаның осуімен көбсйетін
болады. Бұл өлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға қаражаттар алуға
мүмкіңдік береді. Бюджет жүйесіне инфляцияға қарсы автоматты механизм
кіріктірілетін болды. Салық салу жүйесіне ортақ заңцылықтың болатынын есте
ұстау қажет: экономиканың дағдарысы жағдайында, тұралаушылықта —
өндірістегі, саудадағы және экономиканың басқа секторларындағы тоқырауда —
салық салуды тұтынысқа объективті қайта бағдарлау болады. Осы кезде
мемлекеттің шығыстары мұндай жағдайда қыс-қармайды, тіпті кейде халықтың
жұмыспен қамтылуының төмендеуінің нәтижесінде оны әлеуметгік қолдауды
кеңейту, экономиканың құрылымын қайта құруға, оның тіршілікті қамтамасыз
ететін салаларын қолдауға жұмсалатын шығыстарды және басқа кезек
күттірмейтін шығыстарды артгыру қажеттілігінен көбейеді. Сондықтан салық
ауыртпалығын көп тұтынатындарға ауыстырудың қажеттігі пайда болады.
Бөлгіштік процестегі белгілі бір теңестіруге жанама салықтардың өзіндік
әлеуметгік бағыттылығы осыңда көрінеді. Дүниежүзілік тәжірибе мұндай
практиканы қолдап отырады.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған
құнға салынатын салық — ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны
төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық, салу объектісі
материалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім) болып
саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар,
мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар кіріктірілуі
мүмкін.
Демек, бұл салықтың ерекшелігі — оның салық салынатын объектісі сатудан
(өткізуден) түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салынатын айналым мен
салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС
дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық
одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы мынада:
біріншіден ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен
тобынан алынады; екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы
қарапайымдылығымен ерекшеленеді және үшіншіден, бағалардың өзгеруіне,
төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет
бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын
қамтамасыз етеді. ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет
кірістсрінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады. Мемлекеттік бюджет
кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 27,1% кұрады.
Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС мөлшерлемесі салық салынатын импорт
мөлшерінің 15 пайызына тең болады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден
заңнамасьша сәйкес бслгіленстін импортталатын тауарлардың кедендік құны,
сондай-ақ ҚҚС-ты қоспағанда Қазақстан Республикасына тауарлар импорты
кезіндс салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы
кіріктіріледі.
Жеке тұлғалар оңайлатылған тәртіппен өткізілетін тауарлар импорты
кезінде ҚҚС жиынтық кеден төлемінің құрамында төлей алады, оның мөлшері
Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес анықталады.
Жанама салықтар арасындағы фискалдық маңызы жағынан екіншісі кеден
төлемдері — әкелім, әкетілім, сондай-ақ транзит тауарларынан, заттары мен
қызметтер көрсетуден, өндіріліп алынатын баждар мен алымдар болып табылады.
Жанама салықтардың үшінші тобына акциздер кіреді. Бюджет кірістеріндегі
салықтың түсімдерінде олар 2,7% құрайды.
Акциздер — бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға
салынатын салық. Акциздерді өзінің айрықшалықты ерекшеліктеріне қарай
монополды түрде жоғары бағалары мен тұрақты сұранымы болатын тауарларды
өндірушулер төлейді. Акциздер көрсетілген қызметтерге де салынуы мүмкін,
бұл орайда салық сомасы тарифке кіріктіріледі.
Акциздер әмбебаптық және жеке-дара акциздер болып бөлінеді. Әмбебаптық
акциздер тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы айналымнан
өндіріледі; оларға сатудан алынатын, айналымдардан алынатын салықтарды
жатқызуға болады. Жеке-дара ащиздер айтарлықтай көп болуы мүмкін. Мәселен,
акциздер Қазақстан Рсспубликасының аумағында өндірілген және оның аумағына
импортталатын мына тауарларға, акцизделетін тауарлар мен қызмет түрлеріне
салынады: спирттің барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі бұйымдары,
құрамында темекі бар басқа өнімдер, бекіре мен қызыл балық уылдырығы,
алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік бұйымдар, бензин
(авиациялық бензинді қоспағанда), дизель отыны, жеңіл автомобильдер (арнайы
мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын автомобильдерден басқасы), атыс
және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының қажеттіліктері үшін
алынғандардан басқасы), шикі мұнай (газ конденсатын қоса), ойын бизнесі,
лотореяны ұйымдастыру және өткізу.
Сөйтіп, тізбенің едәуір бөлігін ең қажетті заттарға жатпайтын тауарлар
мен өнімдер қамтып отыр. Акцизделетін тауарлардың тізбесі де олардың
мөлшерлемесі сияқты өзгеріп отыруы мүмкін, мұның өзі кейбір тауарларды
тұтынуды реттеудің қажеттігімен және мемлекеттің ағымдағы фискалдық
саясатымен айқындалады.
Акциз мөлшерлемелерін Үкімет бекітеді және тауар құнына пайызбен
(адвалорлық) және (немесе) заттық нысандағы өлшем бірлігіне абсолютгік
сомада (тұрлаулы) белгіленеді. Алкоголь өніміне акциз мөлшерлемелері
жоғарыдағыға сәйкес не одан су араластырылмаған (жүз пайыздық) таза
спирттің болу көлеміне қарай бекітіледі. Спирттің барлық түрлеріне акциз
мөлшерлемелері спирттің бұдан әрі пайдаланылу мақсаттарына орай сараланады.
Алкоголь өнімдерін өндіру үшін өткізілетін спиртке акциз мөлшерлемесі
алкоголь өнімдерін өндіру үшін пайдаланбайтын адамдарға өткізілетін спиртке
белгіленетін базалық мөлшерлемеден төмен белгіленуі мүмкін.
Ойын бизнесі объектілеріне акциздің базалық мөлшерлемесінің ең жоғары
және ең төмен шектерін Үкімет бір жылға есептеп белгілейді. Жергілікті
өкілді органдар ойын бизнесі объектілеріне белгіленген базалық
мөлшерлемелер шегінде қызметін бір әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында
жүзеге асыратын барлык салық төлеушілер үшін бірыңғай акциз мөлшерлемесін
белгілейді.
Қазақстанда өндірілетін тауарларға, қызметтерге акциз салығын салу
объектілері республика аумағында акцизделетін тауарларды өткізу немссе
оларды алыс-беріс негізінде ұқсатуға беру, көрсетілетін қызметтерді,
акцизделетін қызметті жүзегс асыру опсрациялары болып табылады, импорт
кезінде импортталатын акциз тауарларының көлемі (оларға қатысты акциздердің
тұрлаулы акциздері белгіленген) немесе тауардын, кедендік құны болып
табылады.
Қазақстан Республикасы аумағында өткізілетін алкоголь өнімі мен темекі
бұйымдары акциздерді жинаудың толықтығын қамтамасыз ету және оның аумағында
жасырын әкелу, өндіру және өткізуді болдырмау мақсатында міңдетті түрде
таңбалауға жатады.
Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдеріндс едәуір орын алады
(27,2%). Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда
Қазақстан Республикасы резидент-заңи тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда
қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы
көздердсн табыс алатын бей резидснт-заңи тұлғалар төлейді. Арнаулы салық
режімін қолданушы заңи тұлғалар — шағын бизнестің субъектілері, шаруа
(фермерлік) қожалықтары, заңи тұлға — ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер,
кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері корпорациялық табыс салығын
төлейді.
Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңи тұлғалар салықты
есептеу, төлеу төртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу
уақытын айқындайды.
Негізгі шектерде бұл механизм заңнамаға сәйкес мынаған саяды. Салықты
табыс алатын заңи тұлғалар, резиденттер мен бей-резиденттер, соның ішінде
кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық емес ұйымдар
да, бюджет ұйымдары да төлейді.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен Салық кодексіне сәйкес
жасалған түзетулерді ескере отырып, заңнамалы түрде белгіленген шегерімдер
арасындағы айырма ретінде айқындалады. Жылдық жиынтық табыс салық
заңнамасына сәйкес түзетулерге тиіс.
Резидент-заңи тұлғаның жиынтық жылдық табысы салық кезеңі ішінде
Қазақстан Республикасы мен одан тыс жерлерден алынуға тиіс (алынған)
табыстардан тұрады. Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме
арқылы жүзеге асыратын бей-резидент-заңи тұлғаның жылдық жиынтық табысы
салық заңнамасына сәйкес анықталады, оған тұрақты мекеменің қызметіне
байланысты табыстардың барлық түрлері жатады.
Салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық табысқа мына томендегілерді қоса,
салық төлеушінің табыстарының барлық түрлері кіріктіріледі:
1) тауарларды (жұмыстарды, қыметтер көрсетуді) өткізуден түсетін
табыс;
2) үймсреттсрді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға
жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі қүн өсімінен түсетін табыс;
3) міндеттемелерді есептеп шығарудан түсетін табыстар;
4) күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;
5) мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
6) Қазақстан Рсспубликасының заңнамасымен провизиялар жасауға рұқсат
етілген банктер мен операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар;
7) борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстар;
8) кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған
табыстар;
9) шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан
асып түсуінен алынатын табыстар;
10) кен орындарын игеру зардаптарын жою жөніндегі нақты шығыстар
сомасын кен орындарын игеру зардаптарын жою қорына аударылған соманың асып
түсуінен алынатын табыстар;
11) ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын
табыстар;
12) бұрын негізсіз ұсталып, бюджеттен қайтарылған айыппұлдардан басқа,
борышкерге салынған немесе ол мойындаған айыппұлдар, өсімпұлдар және
санкциялардың басқа да түрлері, егер сомалар бұрын шегеріп тасталмаған
болса; Мыналар — салық салынатын табыс, төлем көзінен салық сальшатьш табыс
және Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын бейрезидент-заңи тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы
салынатын объектілер болып табылады. құрылыстарды, ғимараттарды өткізуден
шеккен залалдарды кейінгі салық кезеңдерінің салық салынатын табыс есебінен
өтеу үшін үш жылға дейінгі мерзімге (үшінші жылы қоса есептеліп) ауыстыруға
рұқсат етілген. Жер қойнауын пайдалану келісімшарттары бойынша жүзеге
асырылатын қызметке байланысты туындайтын залалдар жеті жылға дейінгі
мерзімге (жетінші жылы қоса есептеліп), ауыстырылады. Бұл жағдайда табыс
залалдардың сомасына азайтылады және, тиісінше, төленетін салық азайады.
Жеке табыс салығы,бұл төлем бойынша қаражаттардың түсімі (2001ж. дейін
— жеке тұлғалардан алынатын табыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..3
1САЛЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні ... ... ..4
1.2 Салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .7
1.3 Салық алуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ
ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .15
2.1Салық
түрлері.Акциздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..15
2.2 Арнаулы салық
режімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 28
2.3 Салықтарды
аудару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 35
Кіріспе
Салықтар мемлекет тарпынан біржақты ережелермен заң жүзінде белгілеген,
белгілі бір көлемде жәнс мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және
өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай қаражаттар.
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық
жүйесі жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі
туралы" заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын,
салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген
алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен
бастап 13 жалпы мемлекеттік салык, 18 жергілікті салықтар мен алымдар
енгізілді.
Бұл курстық жұмыста Қазақстан Републикасының салық жүйесі туралы
баяндалып, және салық түрлері , оның мемлекетегі салыну мөлшерлемелері
жазылған. Себебі салық салу түсетін табыс, мемлекеттік бюджеттің 70-80%
құрайды. Сонымен қатар мелекеттік кәсіпорындарды шетелдік бәсекелестіктен
қорғайды, яғни арнайы кеден баждарына төленетін салықтардан.
1.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар — бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жәнс мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетгің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлскеттің қажеттіліктері мең
сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
өсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен кабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінін негізгі көзі
—ұлттық табысты кайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлексттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметгік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлскеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлсу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —деп жазылған.
Салықтарда ежелдсн салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) "қайыр көрсету" (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудын классикалық қагидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысынын табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қашдаты);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті, бұл
процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке "салықтар—оны төлейтіндерге
кұлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасауға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) "деңгейлес теңдікке" жету — салық төлеушілердің табыстарына тең
жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) "сатылас теңдікті" сақтау — жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта болу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелсрді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салык төлеушіге
түсінікті болуы тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтыш — алдын ала белгіленгсн шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші
субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді
бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалык қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермсн
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің
салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін баска да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туыңдауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке
сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлсушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады. Мемлекетке түсетін салық
түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық қажеттергс кейін
иесіз пайдаланылуы . болып табылады. Осысымен салықтардың мемлекет, сондай-
ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндстті мақсатты
жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.Салықтардың
әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларда толық
ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан салықтар қосалқы категория
болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан қаржыға қатысты
салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы
функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты
негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының
ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция — барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлскеттік бюджсттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын тандау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттсуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесімінс, қорлану мен тұтыну көлеміне
ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы аныкталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді: бұл үлес 2002 жылы — 19,7%,
2003 жылы — 16,6%, 2004 жылы - 17,4%, 2005 жылы - 22,6%, 2006 жылы -22,2%
болды (салыстыру үшін: Украинада — 29%, Ресейде — 33,3%).
Мемлекет салық саясатын — салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалык және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленгсн экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
1.2 Салық жүйесі
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салык. жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздсрінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабыддаған
бірқатар зандарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалышасты.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мсрзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 1995 жылғы сәуірдің
24-інде Қазақстан Республикасы Президснтінің заң күші бар жарлығы шықты.
Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қыскартылып, олардың саны
небәрі 11 болып қалды. Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы ғ 440-1 заңына
сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен
және Қазақстан Республикасының зандарымен бұл заңға өзгертістер мен
толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша жіктследі:
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар — салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салыктар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты
салықтар салық, төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с.) салынады. Жеке тура салықтар — бұл
жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар.
Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке
табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар — бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленғен
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдык мүдделерін білдіреді.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің
тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл жағдайда салықты
тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекст
арасында тікелей байланыс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арнаулы)
болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және
жаллымемлекеттік қажеттіліктерді қаржьшандыруға пайдаланылады. Мақсатты
(арнаулы) садықтардың нысаналы арналымы болады (мысалы, зейнетақы
төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлсуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салыктар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуга салынатын салықтар —- бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт өдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмлдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы)
нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктсрді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
(арнаулы салық режімін қолданатын заңи тұлғаларды қоспағанда) салық
органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық ксзеңінен кейінгі жылдың ЗІ-
наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрлыс материалдарын сатып
алуды іске асырғандар;
Қазақстан Рсспубликасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Рсспубликасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы курес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жонінде міндеттеме жүктелгсн
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке табыс
салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетті мемлексттік орган белгілсген
тәртіппен ұсынады.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімгс ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істсйтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленсді. Патент — арнаулы Салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымсн тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық телеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі — салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төлснбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын кіріктіреді.
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың
тізбесі мыналарды кіріктіреді:
. Салықтар:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салыш.
7. Әлеуметтік салық.
8. Жср салығы.
9. Көлік күралдарына салынатын салық.
10. Мүлікке салынатын салық.
11. Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттары бойынша өнімді
бөлу жөніндегі үлесі.
2. Алымдар.
1. Заңи тұлғаларды мемлекеттік тірксгені үшін алынатын алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтырды және олармен жасалған мөмілелсрді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғарьі құрылғыларды
мемлекеттік тіркегсні үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекетгік тіркегені
үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттіктіркегені үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Рсспубликасының аумағы арқылы жүру
алымы.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Консулдық алым.
12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
13. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
3. Төлемақылар:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бстіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
4. Мемлекеттік баж.
5. Кеден төлемдері:
1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы.
4. Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
сомасы "Қазақстан Республикасының бюджет кодексі" мен тиісті қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы занда белгіленғен тәртіппен тиісті
бюджеттердің кірісіне түседі.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетгі зейнетақы жарналарының толық
әне дер кезінде аударылуын камтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орыңдауына салықтық бақылауды жүзеге
асырады.
"Салық" және "салық салу" ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жағдайда — бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде —
экономикалық-кұқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп
алу (есептеу және алу) процссі.
1.3. Салық алуды ұйымдастыру
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін,
яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі
мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін салық мехажзмін құруға
және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты
элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйссі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементгеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұзғаны үшін санкциялар және басқалары. Салық субъектісі немесе салық
төлеуші. Ол — салықты және бюджетке басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда
нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы басқа тұлғаға — салық салынушыға
аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар —нақты салық ауыртпалығы (салық жукгемесі) түсетін
жеке тұлғалар, түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттср салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы — салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтын, негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын кіріктіреді;
капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады;
Салық өлшемі — есеп-қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
бірлігі (теңге, табыс, айналым, т.б., жердің 1 гектары, тауарды өлшеу
бірлігі және басқалары).
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне
салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан салық
салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленсді (мысалы, мұнайдың 1 тонасына,
газдың 1 текше метріне);
үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі, Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар мен
басқа да міндетті төлемдсрдің сомасы есептеледі.
Салықпұл ~ субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы. Салық
жеңілдіктері — заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе ішінара
босату. Салық жендлдіктеріне мьшалар жатады: салық салынбайтын минимум —
салық салудан толық босатылатын салық объектісінің ең аз бөлігі;
табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге — халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік объектілерді сақтауға, табиғат қорғау шараларына
жұмсалатын шығындардың сомасынан — пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату
кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша
өтемақы төлемдерінің сомасы);
салық салудың жеке субъектлері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
бойынша бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі — салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-
әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері —
билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтық бақылау — салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
салық төлеушілерді тіркеу есебі;
салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді есепке
алу;
бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді ссепке алу;
салық тексерістері;
коммерциялық бақылау;
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
фискалдық жады бар бақылау-касса машинарларын қолдану ережелері;
акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау жөне акциздік
постыларды белгілеу;
мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төлснетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырады.
Салык, құпиясын салық төлеуші және оның каржы-шаруашылық қызметі туралы
салық службасы органдары алған кез келген мәлімсттер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілсрге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік
немесе еселенғен көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін
өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ
ЕРЕЖЕЛЕРІ
2.1 Салық түрлері.Акциздер
Жанама сапықтар — жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке
үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушілердің табыстарына
немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Оларды саналы пайдалану баға
белгілеу процесіне онтайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі
мүмкін. Бұдан басқа, салық телеушілер үшін табыстарға тура салық салудың
өсуінен гөрі олардың шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге
тұтынуға салынатын салықтар болып табылатын акциздерді, сатудан алынатын
салықты, қосылған құнға салынатын салықты пайдаланудың көбірек артықшылығы
болады, өйткені, олардан жалтарыну қиынырақ; олармен экономикалық бұзушылық
аз байланысты; олар еңбекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады;
тапшылықтың жоқтығы жағдайында, ауыстырушы тауарға да тапшылықтың жоқтығын
қоса олар тұтынушыға таңдау құқығын сақтап қалады; салықтардың
жасырымдылығын қамтамасыз етеді жәнс т.с.с.
Алайда тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері де бар, бұл
кемшіліктерге олардың инфляциялық және регрсссивтік сипатын жатқызуға
болады. Бірақ бұл салықтардың оң нәтижесі олардың теріс әсерін жауып
кетеді. Егер баға өсетін болса, сонымен бірге бюджет шығыстары да өсетін
болса, онда бұл салықтардан түсетін түсімдер бағаның осуімен көбсйетін
болады. Бұл өлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға қаражаттар алуға
мүмкіңдік береді. Бюджет жүйесіне инфляцияға қарсы автоматты механизм
кіріктірілетін болды. Салық салу жүйесіне ортақ заңцылықтың болатынын есте
ұстау қажет: экономиканың дағдарысы жағдайында, тұралаушылықта —
өндірістегі, саудадағы және экономиканың басқа секторларындағы тоқырауда —
салық салуды тұтынысқа объективті қайта бағдарлау болады. Осы кезде
мемлекеттің шығыстары мұндай жағдайда қыс-қармайды, тіпті кейде халықтың
жұмыспен қамтылуының төмендеуінің нәтижесінде оны әлеуметгік қолдауды
кеңейту, экономиканың құрылымын қайта құруға, оның тіршілікті қамтамасыз
ететін салаларын қолдауға жұмсалатын шығыстарды және басқа кезек
күттірмейтін шығыстарды артгыру қажеттілігінен көбейеді. Сондықтан салық
ауыртпалығын көп тұтынатындарға ауыстырудың қажеттігі пайда болады.
Бөлгіштік процестегі белгілі бір теңестіруге жанама салықтардың өзіндік
әлеуметгік бағыттылығы осыңда көрінеді. Дүниежүзілік тәжірибе мұндай
практиканы қолдап отырады.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған
құнға салынатын салық — ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны
төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық, салу объектісі
материалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім) болып
саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар,
мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар кіріктірілуі
мүмкін.
Демек, бұл салықтың ерекшелігі — оның салық салынатын объектісі сатудан
(өткізуден) түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салынатын айналым мен
салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС
дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық
одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы мынада:
біріншіден ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен
тобынан алынады; екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы
қарапайымдылығымен ерекшеленеді және үшіншіден, бағалардың өзгеруіне,
төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет
бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын
қамтамасыз етеді. ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет
кірістсрінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады. Мемлекеттік бюджет
кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 27,1% кұрады.
Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС мөлшерлемесі салық салынатын импорт
мөлшерінің 15 пайызына тең болады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден
заңнамасьша сәйкес бслгіленстін импортталатын тауарлардың кедендік құны,
сондай-ақ ҚҚС-ты қоспағанда Қазақстан Республикасына тауарлар импорты
кезіндс салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы
кіріктіріледі.
Жеке тұлғалар оңайлатылған тәртіппен өткізілетін тауарлар импорты
кезінде ҚҚС жиынтық кеден төлемінің құрамында төлей алады, оның мөлшері
Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес анықталады.
Жанама салықтар арасындағы фискалдық маңызы жағынан екіншісі кеден
төлемдері — әкелім, әкетілім, сондай-ақ транзит тауарларынан, заттары мен
қызметтер көрсетуден, өндіріліп алынатын баждар мен алымдар болып табылады.
Жанама салықтардың үшінші тобына акциздер кіреді. Бюджет кірістеріндегі
салықтың түсімдерінде олар 2,7% құрайды.
Акциздер — бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға
салынатын салық. Акциздерді өзінің айрықшалықты ерекшеліктеріне қарай
монополды түрде жоғары бағалары мен тұрақты сұранымы болатын тауарларды
өндірушулер төлейді. Акциздер көрсетілген қызметтерге де салынуы мүмкін,
бұл орайда салық сомасы тарифке кіріктіріледі.
Акциздер әмбебаптық және жеке-дара акциздер болып бөлінеді. Әмбебаптық
акциздер тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы айналымнан
өндіріледі; оларға сатудан алынатын, айналымдардан алынатын салықтарды
жатқызуға болады. Жеке-дара ащиздер айтарлықтай көп болуы мүмкін. Мәселен,
акциздер Қазақстан Рсспубликасының аумағында өндірілген және оның аумағына
импортталатын мына тауарларға, акцизделетін тауарлар мен қызмет түрлеріне
салынады: спирттің барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі бұйымдары,
құрамында темекі бар басқа өнімдер, бекіре мен қызыл балық уылдырығы,
алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік бұйымдар, бензин
(авиациялық бензинді қоспағанда), дизель отыны, жеңіл автомобильдер (арнайы
мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын автомобильдерден басқасы), атыс
және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының қажеттіліктері үшін
алынғандардан басқасы), шикі мұнай (газ конденсатын қоса), ойын бизнесі,
лотореяны ұйымдастыру және өткізу.
Сөйтіп, тізбенің едәуір бөлігін ең қажетті заттарға жатпайтын тауарлар
мен өнімдер қамтып отыр. Акцизделетін тауарлардың тізбесі де олардың
мөлшерлемесі сияқты өзгеріп отыруы мүмкін, мұның өзі кейбір тауарларды
тұтынуды реттеудің қажеттігімен және мемлекеттің ағымдағы фискалдық
саясатымен айқындалады.
Акциз мөлшерлемелерін Үкімет бекітеді және тауар құнына пайызбен
(адвалорлық) және (немесе) заттық нысандағы өлшем бірлігіне абсолютгік
сомада (тұрлаулы) белгіленеді. Алкоголь өніміне акциз мөлшерлемелері
жоғарыдағыға сәйкес не одан су араластырылмаған (жүз пайыздық) таза
спирттің болу көлеміне қарай бекітіледі. Спирттің барлық түрлеріне акциз
мөлшерлемелері спирттің бұдан әрі пайдаланылу мақсаттарына орай сараланады.
Алкоголь өнімдерін өндіру үшін өткізілетін спиртке акциз мөлшерлемесі
алкоголь өнімдерін өндіру үшін пайдаланбайтын адамдарға өткізілетін спиртке
белгіленетін базалық мөлшерлемеден төмен белгіленуі мүмкін.
Ойын бизнесі объектілеріне акциздің базалық мөлшерлемесінің ең жоғары
және ең төмен шектерін Үкімет бір жылға есептеп белгілейді. Жергілікті
өкілді органдар ойын бизнесі объектілеріне белгіленген базалық
мөлшерлемелер шегінде қызметін бір әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында
жүзеге асыратын барлык салық төлеушілер үшін бірыңғай акциз мөлшерлемесін
белгілейді.
Қазақстанда өндірілетін тауарларға, қызметтерге акциз салығын салу
объектілері республика аумағында акцизделетін тауарларды өткізу немссе
оларды алыс-беріс негізінде ұқсатуға беру, көрсетілетін қызметтерді,
акцизделетін қызметті жүзегс асыру опсрациялары болып табылады, импорт
кезінде импортталатын акциз тауарларының көлемі (оларға қатысты акциздердің
тұрлаулы акциздері белгіленген) немесе тауардын, кедендік құны болып
табылады.
Қазақстан Республикасы аумағында өткізілетін алкоголь өнімі мен темекі
бұйымдары акциздерді жинаудың толықтығын қамтамасыз ету және оның аумағында
жасырын әкелу, өндіру және өткізуді болдырмау мақсатында міңдетті түрде
таңбалауға жатады.
Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдеріндс едәуір орын алады
(27,2%). Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда
Қазақстан Республикасы резидент-заңи тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда
қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы
көздердсн табыс алатын бей резидснт-заңи тұлғалар төлейді. Арнаулы салық
режімін қолданушы заңи тұлғалар — шағын бизнестің субъектілері, шаруа
(фермерлік) қожалықтары, заңи тұлға — ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер,
кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері корпорациялық табыс салығын
төлейді.
Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңи тұлғалар салықты
есептеу, төлеу төртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу
уақытын айқындайды.
Негізгі шектерде бұл механизм заңнамаға сәйкес мынаған саяды. Салықты
табыс алатын заңи тұлғалар, резиденттер мен бей-резиденттер, соның ішінде
кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық емес ұйымдар
да, бюджет ұйымдары да төлейді.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен Салық кодексіне сәйкес
жасалған түзетулерді ескере отырып, заңнамалы түрде белгіленген шегерімдер
арасындағы айырма ретінде айқындалады. Жылдық жиынтық табыс салық
заңнамасына сәйкес түзетулерге тиіс.
Резидент-заңи тұлғаның жиынтық жылдық табысы салық кезеңі ішінде
Қазақстан Республикасы мен одан тыс жерлерден алынуға тиіс (алынған)
табыстардан тұрады. Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме
арқылы жүзеге асыратын бей-резидент-заңи тұлғаның жылдық жиынтық табысы
салық заңнамасына сәйкес анықталады, оған тұрақты мекеменің қызметіне
байланысты табыстардың барлық түрлері жатады.
Салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық табысқа мына томендегілерді қоса,
салық төлеушінің табыстарының барлық түрлері кіріктіріледі:
1) тауарларды (жұмыстарды, қыметтер көрсетуді) өткізуден түсетін
табыс;
2) үймсреттсрді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға
жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі қүн өсімінен түсетін табыс;
3) міндеттемелерді есептеп шығарудан түсетін табыстар;
4) күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;
5) мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
6) Қазақстан Рсспубликасының заңнамасымен провизиялар жасауға рұқсат
етілген банктер мен операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар;
7) борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстар;
8) кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған
табыстар;
9) шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан
асып түсуінен алынатын табыстар;
10) кен орындарын игеру зардаптарын жою жөніндегі нақты шығыстар
сомасын кен орындарын игеру зардаптарын жою қорына аударылған соманың асып
түсуінен алынатын табыстар;
11) ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын
табыстар;
12) бұрын негізсіз ұсталып, бюджеттен қайтарылған айыппұлдардан басқа,
борышкерге салынған немесе ол мойындаған айыппұлдар, өсімпұлдар және
санкциялардың басқа да түрлері, егер сомалар бұрын шегеріп тасталмаған
болса; Мыналар — салық салынатын табыс, төлем көзінен салық сальшатьш табыс
және Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын бейрезидент-заңи тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы
салынатын объектілер болып табылады. құрылыстарды, ғимараттарды өткізуден
шеккен залалдарды кейінгі салық кезеңдерінің салық салынатын табыс есебінен
өтеу үшін үш жылға дейінгі мерзімге (үшінші жылы қоса есептеліп) ауыстыруға
рұқсат етілген. Жер қойнауын пайдалану келісімшарттары бойынша жүзеге
асырылатын қызметке байланысты туындайтын залалдар жеті жылға дейінгі
мерзімге (жетінші жылы қоса есептеліп), ауыстырылады. Бұл жағдайда табыс
залалдардың сомасына азайтылады және, тиісінше, төленетін салық азайады.
Жеке табыс салығы,бұл төлем бойынша қаражаттардың түсімі (2001ж. дейін
— жеке тұлғалардан алынатын табыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz