Социологиялық мәліметтер жинау тәсілдері

1 Сұрақ жүргізу тәсілі
2 Сенімді ақпаратты жинау
3 Социологиялық байқау әдісі

Басқа өлшемдерді қолданып, мысалы мәліметтерді жинау тәсілі үш түрге бөлінеді: сұрақ қою (сауалнама), байқау (бақылау) және құжаттарды талдау.
Сұрақ жүргізу тәсілі социология зерттеуінің кең тараған түрі. Сұрақ қою екі жолмен өткізіледі:
1) сауалнама жүргізу
2) сұхбат өткізу (интервью) түрінде.
Олардың негізінде сұралатын адамға қойылатын сұрақтардың жатады. Осы сұрақтарға берілген жауаптарды бастапқы мәлімет, ақпарат деп түсінуіміз абзал. Жауаптардың әр нұсқасы әлеуметтік – психологиялық қатынастардың күрделі түрлерінің біреуін көрсетеді. Олардың мәні мынадай жағдайлармен сипатталады:
а) сауалнама не сұхбатнаманың мазмұнымен;
б) оны жүргізушінің жұмысының сапасымен;
в) сұрау жүргізудің жағдайларымен;
г) респонденттің психологиялық көңіл – күйімен, сұрау жүргізудің әлеуметтік шындықтың салаларын қамту ауқымдылығы шексіз. Бірақ та оның көмегімен алынатын ақпараттың кемістігі оның жеке тұлғаның жауап берушінің түсінуімен ақиқатты бейнелеуде. Социологияшы осыны ескеріп қана өз қорытындыларын жасай алады.

1) О.Н.Нұсқабаев. «Социология». (оқулық) 1-ші кітап. Түркістан 2001 ж.153 – 160 бет
2) А.И.Икенов. А.Д.Жусипова. «Әлеуметтану негіздері». Оқу құралы. Алматы. Экономика 2004 ж. 15 – 17 бет
3) Ә.Х.Тұрғынбаев. «Социология» (лекциялар курсы). Алматы. Білім 2005 ж. 15 – 25 бет

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Социологиялық мәліметтер жинау тәсілдері.
Басқа өлшемдерді қолданып, мысалы мәліметтерді жинау тәсілі үш түрге
бөлінеді: сұрақ қою (сауалнама), байқау (бақылау) және құжаттарды талдау.
Сұрақ жүргізу тәсілі социология зерттеуінің кең тараған түрі. Сұрақ
қою екі жолмен өткізіледі:
1) сауалнама жүргізу
2) сұхбат өткізу (интервью) түрінде.
Олардың негізінде сұралатын адамға қойылатын сұрақтардың жатады. Осы
сұрақтарға берілген жауаптарды бастапқы мәлімет, ақпарат деп түсінуіміз
абзал. Жауаптардың әр нұсқасы әлеуметтік – психологиялық қатынастардың
күрделі түрлерінің біреуін көрсетеді. Олардың мәні мынадай жағдайлармен
сипатталады:
а) сауалнама не сұхбатнаманың мазмұнымен;
б) оны жүргізушінің жұмысының сапасымен;
в) сұрау жүргізудің жағдайларымен;
г) респонденттің психологиялық көңіл – күйімен, сұрау жүргізудің
әлеуметтік шындықтың салаларын қамту ауқымдылығы шексіз. Бірақ та оның
көмегімен алынатын ақпараттың кемістігі оның жеке тұлғаның жауап берушінің
түсінуімен ақиқатты бейнелеуде. Социологияшы осыны ескеріп қана өз
қорытындыларын жасай алады.
Сенімді ақпаратты жинау үшін сауалнаманы құрудың бірқатар ережелері
мен қағидаларын ұстану қажет. Қолданбалы социологияда сұрақтар зерттеуші
аспабының міндетті қызметін атқарады, сондықтан оларды тұжырымдаудың
өзіндік талаптары бар. Сұрақтар әртүрлі адамдардың үлкен жиынтығына
қойылады. Сол себептен сұрақтар бәріне түсінікті болуы қажет. Сұрақтар
негізгі үш топты құрайды:
1) Мазмұны борйынша адамдардың санасы, жүріс – тұрысы жөнінде және
респонденттің өзі туралы өмірбаяндық мағлұматтар.
2) Нысана бойынша сұрақтар ашық, жабық, тік, жанама болып бөлінеді.
3) Атқаратын қызметі бойынша сұрақтар негізгі және негізгі емес
болады.
Одан басқа сүзуші және бақылаушы сұрақтар қойылады, өте сирек қақпан
сұррақты қолданады.
Адамның санасы жөніндегі сұрақтар олардың пікірлерін, тілектерін,
күтулерін, болашақты жоспарлауын және сол сияқты анықтауға бағытталған.
Жүріс – тұрыс жөніндегі сұрақтар адамдардың қылықтарын, қимылдарын, іс -
әрекеттерінің нәтижелерін ашып береді.
Жауап берушінің тұлғасы жөніндегі сұрақтарды міндетті түрде
сауалнаманың соңында пайдаланады. Оған жынысы, жасы, ұлты, тегі, білімі,
біліктілігі, мамандығы, отбасылық жағдайы, аумақтық белгісі кіреді.
Адам өзін - өзі бағалауды даму деңгейіне байланысты асырады дамуы
төмен адамның өзін - өзі бағалауы әдетінше жоғарылау келеді. Сол сияқты
пікірдің әлеуметтік мәртебесі төмен немесе талаптары дамымаған адамдар
жөнінде де айтуға болады. Ал білімі, мәдениеті, мәртебесі, жоғарылау
адамдар өз жағдайын төмендеу бағалайды, оған қанағаттанбайтынын білдіреді.
Осының бәрін анықтау үшін бақылаушы, тексеруші сұрақтарды өз орнын
тауып пайдаланады.
Жабық сұрақтарда мүмкін болатын жауаптардың толық жиынтығын береді.
Жауаптардың саны 3 – тен 11 – ге дейін болғаны, ал таңдайтын жауаптардың
саны 3 – тен аспауы керек.
Ашық сұрақтарда дайын жауаптары болмайды; әр адамның өз еркі не жазса
да. Бұл сұрақтар өз пікірін толық және егжей – тегжейлі көрсетуге мүмкіндік
береді. Сондықтан ашық сұрақтардың арқасында жиналатын ақпараттың мазмұны
жабық сұрақтардың көмегімен жиналатындардан гөрі бай келеді. Бірақ та ашық
сұрақтарға шын көңілмен жауап беретіндер өте көп бола бермейді тақырып
бойынша жете білетіндер ғана жауап береді. Қалғандары жауаптардан жалтарып
кетеді немесе екі ұшты, көмескі жауаптар береді.
Тік сұрақтар өзіне айналадағы адамдарға, ақиқаттың келеңсіз
құбылыстарын бағалауды сыншылдықпен қарауды талап етеді. Бұларға екі
ұштылықсыз жауап беруді көбі орындай алмайды, сондықтан көбі жауапсыз
қалады.
Жанама сұрақтардың жасырын мәні болады. Олар тік сұрақ қойғанда
шешпейтін мәселелерді шешуге көмектеседі. Мысалы тік сұрақта Сіздің
ойыңызша, сіздердің топтағы студенттердің оқудағы үлгерушілігіне не кедергі
болады? деп айтылар еді. Онда екіншісіне студенттің басым көпшілігі өз
себептерін де айтуы ықтимал.
Негізгі сұрақтар зерттелетін құбылыстың мазмұнына тікелей қатысты
мағлұматты жинауға бағытталған. Негізгі емес сұрақтар негізгі сұрақ кімге
арналғанын анықтайды. Мысалы сұрақ былай қойылады Ал келесі сұраққа тек
қана жатақханада тұрушылар жауап береді. Сондықтан бұл сұрақтарды сүзуші
сұрақтар деп атайды. Негізгі емес сұрақтарға жауаптардың адалдығын
анықтайтын бақылаушы сұрақтар да жатады.
Социологиялық байқау әдісі – ол шындықты бейнелеудің күрделі
психологиялық үдерісі. Оның күрделілігі тікелей және табиғи жағдайда
үдерістер мен құбылыстарды бақылаумен себептелінеді. Социология ғылымында
қолданылатын бақылау күнделікті көзбен тікелей көріп байқайтын жағдайлардан
айырмашылығы
1) Оның анық зерттеушілік мүддеге және айқын тұжырымдалған мақсатқа
бағынуы
2) Алдын ала ойластырылған ережелер тәртібі бойынша жоспарлануы
3) Байқау арқылы алынатын мәліметтердің дәлелдігі мен тұрақтылығын
тексеруге
мүмкін болатындығы сияқты қырларымен анықталады.
Әр ғылыми білім байқаудан басталады. Байқау деп социологиялық
зерттеулерді өз көзімен көріп оқиғаларды мақсаттылықпен және жүйелі
түсінуді айтады. Тіпті әр зерттеудің тырнақ алды қадамы және негізгі тәсілі
де болады. Оны өзге әдістерге қосымша құрал ретінде қолданылуы қажет және
кез келген зерттеулердің қорытындысын жасауда әр ғылым еріксіз өзінің көз
алдына өткен өмірлік тәжірибесіне сүйенбей қоймайды.
Бұл тәсілдің бас құндылығы зерттелетін оқиға, құбылыстарды тікелей
көріп, бақылап, оның даму барысының куәгері болып, адамның жүрі – тұрысын
нақты шындықта түйсінуі мен ұғынуында. Бұл оқиғалардың, құбылыстардың
нышандарын, қасиеттерін, ерекшеліктерін тікелей тіркеуі. Егерде біреудің
жазуын не айтқанын талдаса, оқиға үзінділері жанама түрде алынады. Ал
байқаудың бәрін тұтас түйсіну мүмкіндігі жоғары. Тек қана бейнелеудің
тереңдігі, дәлдігі мен ауқымдылығы зерттеушінің біліктілігі, адалдылығы мен
қорыту қабілетіне байланысты. Сондықтан кемістігі ретінде байқаудың
объективті және субъективті себептерін назардан тыс қалдырмауға тиістіміз.
Объективті кемістігіне оның шектеулігі, жеке жағдайларда қайталанбай
кездесетіні, ал олай болса тұжырымдауды жалпыға тарату екіталай күрделі.
Бақылайтын оқиға дәлме – дәл екінші рет қайталанбайды.
Субъективті кемістіктер әр алуан. Бастапқы дерекнаманың сапасына
бақылаушы мен байқауға жататындардың әлеуметті жағдайларыныңайырмашылығы
үлкен әсер етеді. Өз ықпалын мүдделердің, құндылықтардың бағытталудың,
мінез – құлықтың таптауырындарының ұқсамайтындықтары да көп әсерін
тигізеді. Осыдан және мәдени - әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін
ескермегендіктен зерттелетін объектіге баға беруде бұрмалау ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.