Түрікменстан мемлекеті

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Уікі-бәйгеге қатысып, сыйлық ұтып ал!

Түрікменстан

Уикипедиядан алынған мәлімет, ашық энциклопедия

Мында өту:шарлау, іздеу

TürkmenistanТүрікменстан:

Türkmenistan

Түрікменстан

TürkmenistanТүрікменстан:

TürkmenistanТүрікменстан: Әнұраны:Garaşsyz, bitarap, Türkmenistanyň döwlet gimni

TürkmenistanТүрікменстан:

TürkmenistanТүрікменстан: Елордасы(және ең ірі қаласы)

Ашғабат37°58′N, 58°20′E

TürkmenistanТүрікменстан: Ресми тілдері

түрікменше

TürkmenistanТүрікменстан: Үкімет түрі

Президенттік республикасы

TürkmenistanТүрікменстан: -

Президент

Ғұрбанғұлы Бердімұхаммедов

TürkmenistanТүрікменстан: Тәуелсіздік

КСРОелінен

TürkmenistanТүрікменстан: -

Жарияланған

27 Қазан1991ж.

TürkmenistanТүрікменстан: -

Танылған

8 Желтоқсан1991ж.

TürkmenistanТүрікменстан: -

Су(%)

4, 9

TürkmenistanТүрікменстан: Жұрты

TürkmenistanТүрікменстан: -

желтоқсан 2006 сарап.

5 090 000 (113-ші)

TürkmenistanТүрікменстан: ЖІӨ(АҚТ)

2005 сарап.

TürkmenistanТүрікменстан: -

Бүкіл

$40, 685 billion (86-шы)

TürkmenistanТүрікменстан: -

Жан басына шаққанда

$8 098 (73-ші)

TürkmenistanТүрікменстан: АДИ(2003)

0, 738 (medium) (97-ші)

TürkmenistanТүрікменстан: Ұлттық ақшасы

Манат(m. ) (TMM)

TürkmenistanТүрікменстан: Уақыт белдеу(лер) і

TMT(UTC+5)

TürkmenistanТүрікменстан: Интернет үйшігі

. tm

TürkmenistanТүрікменстан: Телефон белгілемесі

+993

TürkmenistanТүрікменстан: 1 Rank based on 2005 figures.

Түрікменстан (түрікм. Türkmenistan) - жер көлемі 488, 1 мың км² алып жатқан, батыстан шығысқа 1100, солтүстіктен оңтүстікке 650 км созылып жатқанОрталық Азиядағымемлекет.

Мазмұны1 Атауы2 Геогафиясы2. 1 Ахуалы3 Әкімшілік бөлінісуі4 Жұрты5 Тарихы6 Саясат жайғасы7 Экономикасы8 Мәдениет және қоғам9 Әлеуметтік саласы10 Қарулы күштері11 Түсініктемелер12 Тағы қараңыз13 Сыртқы сілтемелер14 Сілтемелер:

Мазмұны

1 Атауы

2 Геогафиясы

2. 1 Ахуалы

3 Әкімшілік бөлінісуі

4 Жұрты

5 Тарихы

6 Саясат жайғасы

7 Экономикасы

8 Мәдениет және қоғам

9 Әлеуметтік саласы

10 Қарулы күштері

11 Түсініктемелер

12 Тағы қараңыз

13 Сыртқы сілтемелер

14 Сілтемелер

[өңдеу] Атауы

[өңдеу] Геогафиясы

Жерінің 80 % артығын аптап шөл (Қарақұмшөлі), құм көшкіндері, тасты таулар мен ащылы алаптар басып жатыр.

Түркіменстанның ең үлкен өзеніӘмудария. Оның ұзындығы 1415 км болса, соның 1000 км осы елдің аумағында. Осы өзеннен бастау алып, , Мары, Бүзмейін, Балқанабат(Небит-Даг), Түркіменбашы(Красноводск) сияқты ең үлкен қалаларына ауыз суын жеткізіп жатқанҚарақұм арнасы.

Сонымен бірге, канал 1 млн ha жерді суландырады. Оның ұзындығы 1100 км.

[өңдеу] Ахуалы

Елдің қыс айларындағы орташа температурасы 26-32 °C, ал жаздағы ыстық 70 °C асады.

[өңдеу] Әкімшілік бөлінісуі

Түркіменстан 5 әкімшілік-экономикалық аумаққа бөлінген. Олар уелаят (уәлаят) деп аталады. Ахал, Балқан, Дашоғұз, Лебап, Марыуалаяттарын жәнеАшғабатқаласын президент тағайындаған хакимдер басқарады. Уеллаяттардың құрамына 46 этрап (атырап) және 528 генгеши (кеңес) енеді.

[өңдеу] Жұрты

Халқының саны 6 млн адамға жуық.

Түркімен халқының жалпы саны қазір 20, 0 млн артық деген дерек бар. ТүркімендерАуғанстан, Иран, Түркия, Ирақ, Сириясекілді елдерге де жайылған. Елдегі түркіменнен кейінгі көп халық өзбектер, одан кейін орыстар. Қазақтардыңсаны бұрын 120, 0 мыңнан асқан екен. Қазір соның жартысына жуығы атажұртқа көшіпті. Қазір 60, 0 мыңға жетер-жетпес қазақ бар көрінеді. Бұлардан басқаәрмендер, әзірбайжандар, түріктер, иран халықтары, т. б халықтардың өкілдері де тұрады.

Солардың ішінде ирандықтар ментүріктердіңғана ұлттық орталықтары бар. ұлттық-мәдени орталықтары жоқ.

[өңдеу] Тарихы

Түркіменстан1991ж. қазанның 12өз тәуелсіздігін жариялап және осы сәттен бастап ерекше мәртебелі ел болуды мақсат тұтып, әрекеттер жасаған.

1995ж. желтоқсанның 12әлемнің 185 елінің қолдауымен олБҰҰ-ның бейтарап ел деп таныған шешіміне қол жеткізді. Түркіменстан жерін адамдар тас ғасырынан мекендей бастаған. Б. з. б. 6-мыңжылдықта жейтун мәдениеті осы өңірде қалыптасқан. Копетдаг тау баурайындағы жазықтықтан Жейтун, Чопан-Тепе, Бами, Чағыллы, Монджуклы, т. б. ежелгі қоныстардың қалдықтары табылған. Ол дәуірде жергілікті халқы егін егу, мал өсіру, аң аулаумен шұғылданған. Энеолит дәуірінде Түркіменстан-да анау мәдениеті болды. Ондағы елді қоныс қалдықтары Копетдагтың солт. тармақтары мен Теджен өз. саласынан табылған. Бұл тұста Түркіменстан-да диқаншылық пен мал ш. кең өріс алды. Шағын кенттер салынды. Б. з. б. 2-мыңжылдықтың аяғы мен 1-мыңжылдықтың басында Түркіменстан-да әлеум. жіктелу күшейіп, алғашқы мемл. құрылымдар пайда болуына байланысты суалмалы егіс жүйесі, сауда-саттық дамыды, қалалар ірге көтерді. Түрікмен халқының тарихы ерте кездегі Орта Азияны мекендеген тайпа-ұлыстар тарихымен тығыз байланысты. Б. з. б. 1-мыңжылдықтың орта шенінде Түркіменстан жерінде қуатты Маргиана және Парфия мемлекеттері болды. Каспий т-нің оңт. -шығыс жағалауын Гиркания, Солт. жағасындағы даланы Массагеттер мен көшпелі дах (дай) тайпалары мекендеді. Б. з. б. 7 - 6 ғ-ларда Маргиана Бактрияның, ал Парфия мен Гиркания Мидия мемлекетінің құрамына кірді. Б. з. б. 6 - 4 ғ-ларда бұл аймақтар Ахемен әулетінің қол астына қарады. Б. з. б. 4 ғ-дың соңында Түркіменстан жерін А. Македонский жаулап алды, б. з. б. 3 ғ-дың орта кезінде тау бөктеріндегі аймақта Парфия патшалығы пайда болды, оның ордасы - Ниса қ. Б. з. б. 224 ж. Сасани әулетінен шыққан парсы бектері Парфия патшалығын талқандап, оңт. Түркіменстан-ның жерін басып алды. Б. з. 1 ғ-дың орта шенінен бастап Арал маңындағы ғұндар мен жергілікті тұрғындар ұзақ уақыт араласып, сіңісіп кетті. Солт. Түркіменстан аумағындағы халықтардың шығу тарихында аландар маңызды орын алды. 5 ғ-дың ортасында Түркіменстан-ның көптеген жерін эфталит тайпалары (ақ ғұндар) биледі. 6 ғ-дың орта кезінде эфталиттер мемлекетін Түрік қағандығы құлатты да, жергілікті көшпелі ұлыстар түркі тілдес тайпаларға бағынды. Қағандық ыдырағаннан кейін түрік тайпалары Каспий атырабындағы далалық аймақта және Дахистанда өз алдына дербес ел болды. 7 ғ-дың орта шенінде Түркіменстан жеріне арабтар басып кіріп, жергілікті халыққа ислам дінін алып келді. Түрікмендер жат жұрттықтарға қарсы бірнеше рет бас көтерді (655 ж. Мервтегі көтеріліс, 8 ғ-дың 70 - 80-жылдарындағы Муканна көтерілісі) . Дегенмен, олар ислам дінін қабылдаған алғашқы түркі тайпалары болды. . 9 - 10 ғ-ларда Түркіменстан Тахари әулеті (821 - 73) мен Самани әулеті (900 - 99) мемлекеттерінің құрамына кірді. Бұл кезеңде елде Үргеніш, Ниса, Абиверд, Серахс, Дахистан, т. б. ірі сауда-қолөнер орт-тары пайда болды. 9 - 11 ғ-лардаСырдарияныңтөм. және орта ағысын бойлай жәнеКаспийт-нің солт. мен шығыс аймақтарына түркі тілдес оғыз тайпасы келіп қоныстанды. 1040 ж. Салжұқ әулетінен шыққан көсемдердің басшылығымен оғыздар Түркіменстан жерін басып алды. Сөйтіп, оғыздар түрікмен халқының қалыптасуына қосалқы негіз болды. Олар жергілікті тұрғындармен араласып “түрікмен” атанып кетті. 1158ж. көшпелі оғыздар мен Хорасан бұқарасының көтерілісі Сал-жұқ мемлекетін құлатты. 12 ғ-дың соңы мен 13 ғ-дың басында Түркіменстан жері Хорезм шахтарының қол астына қарады, 1219-1221ж. Шыңғыс ханның әскерлері басып алды. Түрікмен тайпаларының көпшілік бөлігі Каспийдің шығыс жағалауына ығысып, Балқаш маңайындағы далалық аймақтарды, Узбой аңғарын паналады. Түркіменстан аймағынАлтын Орда, Шағатайұлыстары және Хулагу мемлекеті бөлісіп алды. Түрікмендер Алтын Орда хандарына, т. б. жат жерлік билеушілерге қарсы бірнеше рет көтеріліске шықты. 13 - 14 ғ-ларда түрікмендердің ұлт ретінде қалыптасу процесі одан әрі жалғасты. Бұған Солт. Түркіменстан-ды, Үстірт пенМаңғыстаутүбегіне қоныстанған түрікмен тайпалары (Салыр, языр, алил) негіз болды. Хулагу мемлекеті құлап (14 ғ-дың ортасы), Алтын Орда әлсірегеннен кейін (14 ғ-дың 60-жылдары) Түркіменстан жерінде жартылай тәуелсіз бірнеше ұлыстар пайда болды. Бұларды 14 ғ-дың 70 - 80-жылдары Әмір Темір бағындырды. Темір мемлекеті құлағаннан кейін түрікмендердің біраз бөлігі Хиуа мен Бұхар хандықтарының, қол астына қарады. 16 ғ-дың бас кезінде Сарқамыс ойпатының тұрғындары ойысып, егін егуге жарамды Ахал, Атек, Мерв, Атрек және Гюрген аймақтарын жайлады. Тайпалардың осылайша көшіп-қонып, шашыраңқы қоныстанып жүруі салдарынан түрікмендер мемлекет құра алмады. 16 ғ-дың 50-жылдарында оңт. -батыс Түркіменстан тұрғындары Аба Сердардың басшылығымен Иран әкімш-не қарсы көтеріліп, Хиуа жасақтарының көмегімен шах әскерлерін талқандады. 16 ғ-да орыс-түрікмен байланысы орнады. Астраханжәне Маңғыстау түбегінде ортақ сауда орт-тары ретінде бекет-қостар пайда болды. 17 ғ-дың соңы мен 18 ғ-дың басында түрікмендердің біразыРесейжеріне көшіп, Солт. Кавказға қоныстанды (Ставрополь түрікмендері) . 18 ғ-дың соңы мен 19 ғ-дың бас кезінде Шығыс Еуропа мен Орта Азия арасындағы сауда жолдарының бәрі Түркіменстан жерін басып өтетін болды. Түрікмендер Ресеймен сауда жасауға ықыласты болды да өз жерінен өтетін керуен жолының қауіпсіздігін сақтауға міндеттенді. 19 ғ-дың басында түрікмендердің кейбір тайпалары - абдал, чаудар, игдир, бурунчук, тозашы рулары Ресейдің бодандығына ресми түрде мойынсұнды (9. 5. 1802) . өнеркәсіптік қарым-қатынастары дамып келе жатқан Ресей үшін арзан да сапалы шикізат көзі мол Орта Азия кеңістігін бағындыруда ағылшындармен арадағы бәсекелестік Түркіменстан-ды отарлау саясатын тездете түсті. 1869ж. Каспий т-нің шығыс жағалауына орыс әскерлері келіп, Красноводск (қазіргі Түрікменбашы) қ-н салды. 1869-1885ж. Ресей империясының Түркіменстан аумағын отарлау әрекеті жергілікті тұрғындар тарапынан қатты қарсылыққа тап болды. Әсіресе, Ахал алқабын жайлаған теке руы орыс басқыншыларына қатты қарсылық көрсетті. 1885 ж. Атрек, Теджен, Мерв және Пендан алқабы Ресейдің қол астына өтті. 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басында Түркіменстан орыс және ағылшын капиталының өрісіне айналды. Британ тауар бірлестігі түрікменнің мұнайын игеріп, жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарын ашты. Каспий маңындағы т. ж. бойына орыс кенттері салынды. Ресей үкіметі өлкені империяның шикізат базасына айналдыруға, мақта өсіру көлемін ұлғайтуға жанталасты. Ежелгі түрікмен жерінде ұлттық мемл. құрылым Қазан төңкерісінен кейін ғана қалпына келді. 1924ж. 27 қазанда КСРО ОАК Түрікменстан КСР-ін құру туралы қаулы шығарды. Дегенмен, пролетариат диктатурасына негізделген жаңа жүйеге көшуге түрікмен халқы қатты қарсылық көрсетті. 1920-1930ж. елде басмашылар қозғалысы бас көтерді. Бірақ бұл баскөтерулер күшпен басылды. 2-дүниежүз. соғысқа түрікмен халқы да белсене араласты. Соғыстан кейінгі жылдары Түркіменстан-да көптеген жаңа өндіріс орындары ашылып, а. ш. дамыды, жаңа қалалар бой көтерді. 1991ж. қазанда бүкілхалықтық референдум нәтижесінде Түрікменстан Республикасының мемл. тәуелсіздігі жарияланды. 1992ж. 18 мамырда Конституциясы қабылданып, елдегі мемл. басқару ісі президенттік республика пішімінде жүзеге асырыла бастады. 1995ж. 12 желтоқсандаБҰҰБас Ассамблеясы “Түрікменстанның тұрақты бейтараптылығы” туралы қарар қабылдады. Онда БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің Түркіменстан-ның тұрақты бейтарап ел ретіндегі халықар. -құқықтық мәртебесін мойындап, қолдайтындықтары, егемендігі мен аумақтық тұтастығын құрметтейтіндіктері мазмұндалған. Халықар. ұйым осы тарихи қарарды қабылдағаннан кейін

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.