Мәміленің нысаны және түрлері
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
I. МӘМІЛЕНІҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Мәміленің нысаны 4
1.2Мәміленің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Мәміленің жарамдық шарттары 14
1.4 Жарамсыз мәмілелер 15
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ 3
I. МӘМІЛЕНІҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Мәміленің нысаны 4
1.2Мәміленің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Мәміленің жарамдық шарттары 14
1.4 Жарамсыз мәмілелер 15
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Азаматтық құқықтарға бұрынғыға қарағанда әлдеқайда өзгерістермен толықтыруларға ұшырады. Азаматтық кодекстің 1999 жылы қабылданған Ерекше бөлімінда сатып алу-сату қатынастарына арналған жеке тарау да бар. Бұл дегеніміз өмірдің жаңа ағымына қарай мәміле түрлерінің өзгеруімен байланыстырамыз.
Осы жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы Азаматтық құқықтардың арасындағы елеулі роль атқаратын мәміле түрлерін, олардың түсінігі мен маңызын ашып көрсету.
Азаматтық кодекстің Ерекше бөлімін қабылдауымызда шарт қатынастарын реттеудің құқықтық тәртібі өзгеріп, шарттасушы тараптардың қатынастарын реттейтін нормалар саны өсе түсті. Көрсетілген қатынастарды реттеудің егжей-тегжейлі көрсетілуінің оң салдарымен қатар ендігі кезде көптеген нормативтік материалдарды толық зерттеп білуді талап етіп отырған жағы да бар.
Осы жұмысымда мен Ғ. Төлеуғалиев, Ғ.А. Жайлиннің және тағы басқа авторлардың еңбектерін қолдандым. Азаматтық кодекстің баптарын басшылыққа алдым. Сөйтіп шарттардың қалай жасалатынын және олардың өзгертілуі мен тоқтатылатына дейін байыптап шықтым. Сонымен қатар біздің еліміздегі мәмілелердің азаматтық заңдағы мәселелеріне арнайы тоқталдым.
Қазіргі таңда Азаматтық құқықтарға бұрынғыға қарағанда әлдеқайда өзгерістермен толықтыруларға ұшырады. Азаматтық кодекстің 1999 жылы қабылданған Ерекше бөлімінда сатып алу-сату қатынастарына арналған жеке тарау да бар. Бұл дегеніміз өмірдің жаңа ағымына қарай мәміле түрлерінің өзгеруімен байланыстырамыз.
Осы жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы Азаматтық құқықтардың арасындағы елеулі роль атқаратын мәміле түрлерін, олардың түсінігі мен маңызын ашып көрсету.
Азаматтық кодекстің Ерекше бөлімін қабылдауымызда шарт қатынастарын реттеудің құқықтық тәртібі өзгеріп, шарттасушы тараптардың қатынастарын реттейтін нормалар саны өсе түсті. Көрсетілген қатынастарды реттеудің егжей-тегжейлі көрсетілуінің оң салдарымен қатар ендігі кезде көптеген нормативтік материалдарды толық зерттеп білуді талап етіп отырған жағы да бар.
Осы жұмысымда мен Ғ. Төлеуғалиев, Ғ.А. Жайлиннің және тағы басқа авторлардың еңбектерін қолдандым. Азаматтық кодекстің баптарын басшылыққа алдым. Сөйтіп шарттардың қалай жасалатынын және олардың өзгертілуі мен тоқтатылатына дейін байыптап шықтым. Сонымен қатар біздің еліміздегі мәмілелердің азаматтық заңдағы мәселелеріне арнайы тоқталдым.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
нормативтiк актiлер тiзiмi:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995 ж (өзгертулермен толықтырулар 07.10.98 ж) Алматы: Жеті Жарғы
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі жалпы, ерекше бөлімдері. Алматы, Юрист, 2003 ж
арнайы әдебиеттер тізімі:
1. Договор в народном хозяйстве (вопросы общей теории) К.Сулейменов, Б.В.Покровский, В.А. Жакенов и др. Отв.ред. М.К.Сулейменов, Алма-Ата, 1987. С.32.
2. Формы гражданско-правовых договоров, используемых в хозяйственной деятельности (образцы с комментариями) /Сост. В. Ермаков, Л.Амирсеитова.-Алматы: ӘділетПресс, 1997.-103с.
3. Сулейменов М. Договор в гражданском праве Республики Казахстан: проблемы теории и практики. // Мир закона.- 2000.-№ 6. С.2-8.
4. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право: общие положения, М. 1997г.
5. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, оқулық, Алматы, 1999 ж.
6. Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, Ерекше бөлім. 1 том, Алматы, 2003 г.
7. Басин Ю.Г, Сделки, Алматы, 1996 г.
нормативтiк актiлер тiзiмi:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995 ж (өзгертулермен толықтырулар 07.10.98 ж) Алматы: Жеті Жарғы
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі жалпы, ерекше бөлімдері. Алматы, Юрист, 2003 ж
арнайы әдебиеттер тізімі:
1. Договор в народном хозяйстве (вопросы общей теории) К.Сулейменов, Б.В.Покровский, В.А. Жакенов и др. Отв.ред. М.К.Сулейменов, Алма-Ата, 1987. С.32.
2. Формы гражданско-правовых договоров, используемых в хозяйственной деятельности (образцы с комментариями) /Сост. В. Ермаков, Л.Амирсеитова.-Алматы: ӘділетПресс, 1997.-103с.
3. Сулейменов М. Договор в гражданском праве Республики Казахстан: проблемы теории и практики. // Мир закона.- 2000.-№ 6. С.2-8.
4. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право: общие положения, М. 1997г.
5. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, оқулық, Алматы, 1999 ж.
6. Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, Ерекше бөлім. 1 том, Алматы, 2003 г.
7. Басин Ю.Г, Сделки, Алматы, 1996 г.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
I. МӘМІЛЕНІҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Мәміленің нысаны 4
1.2Мәміленің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 11
1.3 Мәміленің жарамдық шарттары 14
1.4 Жарамсыз мәмілелер 15
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Азаматтық құқықтарға бұрынғыға қарағанда әлдеқайда
өзгерістермен толықтыруларға ұшырады. Азаматтық кодекстің 1999 жылы
қабылданған Ерекше бөлімінда сатып алу-сату қатынастарына арналған жеке
тарау да бар. Бұл дегеніміз өмірдің жаңа ағымына қарай мәміле түрлерінің
өзгеруімен байланыстырамыз.
Осы жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы Азаматтық құқықтардың
арасындағы елеулі роль атқаратын мәміле түрлерін, олардың түсінігі мен
маңызын ашып көрсету.
Азаматтық кодекстің Ерекше бөлімін қабылдауымызда шарт қатынастарын
реттеудің құқықтық тәртібі өзгеріп, шарттасушы тараптардың қатынастарын
реттейтін нормалар саны өсе түсті. Көрсетілген қатынастарды реттеудің егжей-
тегжейлі көрсетілуінің оң салдарымен қатар ендігі кезде көптеген
нормативтік материалдарды толық зерттеп білуді талап етіп отырған жағы да
бар.
Осы жұмысымда мен Ғ. Төлеуғалиев, Ғ.А. Жайлиннің және тағы басқа
авторлардың еңбектерін қолдандым. Азаматтық кодекстің баптарын басшылыққа
алдым. Сөйтіп шарттардың қалай жасалатынын және олардың өзгертілуі мен
тоқтатылатына дейін байыптап шықтым. Сонымен қатар біздің еліміздегі
мәмілелердің азаматтық заңдағы мәселелеріне арнайы тоқталдым.
I. МӘМІЛЕНІҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Мәміленің нысаны
Мәміле еріктің мәлімдеуінен туындайтын құқықтық мәнге заңмен
бекітілген нысанда болып қабылдануы мүмкін. Мәмілеге қатысушыларының ерік
білдіру әдісін мәміленің нысаны деп айтады.
Мәміле ауызша және жазбаша нысанда жасалады. Егер мәмілеге
қатысушылар өздерінің еркін ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған
мәміле болады. Мысалы, телефонмен жасалған мәміле, ауызша жасалған болып
есептеледі. Айталық, ауызша жасалған мәміле орындағанын растайтын жазбаша
құжат берілуі мүмкін (тауар чегі, затты сатып алғаннан кейін анықтайтын
құжат және т.б.) сондай-ақ жетонг, билет сияқты растайтын белгілер
ұсынылады . Бірақ бұдан ауызша жасалған мәмілеге келіп кетер ештеңе жоқ.
Заңдармен немесе тараптардың келісімімен жазбаша (жай не нотариалдық)
немесе өзге де белгілі нысан белгіленбеген мәміле, атап айтқанда, олар
жасалған кезде атқарылытын мәмілелердің бәрі ауызша жасалуы мүмкін. Мұндай
мәміле адамның мінез-құлқына оның мәміле жасау еркі айқын көрініп тұрған
ретте де жасалған деп саналады.
Жетон, билет немесе әдеттегідей қабылданған өзгеде растайтын белгі
арқылы расталған мәміле, егер заңдарда өзгеше белгіленбесе, ауызша түрде
жасалған болып танылады. [1, 21-25 б]
Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген
реттерде мәміле, жасауға ерік білдіру деп танылады.
Жазбаша түрде жасалған шартты орындау үшін жасалған мәмілелер, егер
заңдарға қайшы келмесе,тараптардың келісімі бойынша ауызша жасалуы мүмкін.
Заңға қарсы және тараптардың келісілген реттерден басқа ауызша нысандар
жасалуы мүмкін.
Конклугентті әрекет (латынша concludere-жасау) сол арқылы тұлғалардың
мәмілеге қатысуға ниетін білдіру әрекеті мәселен азамат автоматқа ақша
салу арқылы, ондағы тауарды алуға деген еркін білдіреді. Мәміленің ауызша
нысаны даулар туған жағдайда жарамды мәміле жасалды ма, шартты болды ма
деген мәселелер бойынша жеңілдіктер туғызады, бұл жағдайда құқықтық
әдістермен де куәгер айғақтарымен де дәлелденуі мүмкін. Мәмілені жасауды
рәсімдеу сияқты, мәміленің өзгертілуі орындалуы немесе тоқтатылуы
рәсімделеді. Бірақ кейбір жағдайларда нормативтік актілердің тікелей жарғы
беруі күшінде немесе тараптар қалауымен заңға қайшы келмейтін, келісім шар
жазбаша нысандар жасауға әрекет жасау ретімен орындалады,яғни мәмілені
жасау құжаты жазбаша жасалған ретте,әр әрекетті рәсімдейтін.
Мәмілелердің жазбаша түрі өз кезегінде жай және нотариалдық болуы
мүмкін.
Жазбаша келісім шартының графиктік белгілеу жолымен ресімделуі,
сағаттық график бойынша сатыпалушыға тауарды әкелуді қарастыратын,
жеткізілім орындалуы, растайтын белгі және т.б. осы тектес болғанда
беріледі. Қарызға беру келісім шарты бойынша ақша беру жазбаша ресімделеді,
кредиторға қарызданушыны қол хат беру арқылы. Қандай да болмасын жазбаша
рәсімделусіз келісім шарт орындалған кезде қолхат қайтарылады. АҚ 151
бабында ауызша мәміле нысаны мәміленің көлемді шеқте жасалу жіберілген, ал
152 бапта қатаң шектеулер қойылған, мәміленінің жазбаша нысанына қажетті:
- егер мәмілелердің жекелеген түрлері үшін заңдарда өзгеше арнайы
көзделмесе немесе іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі құқықтарынан
туындамаса, мәмілелерді жасау кезінің өзінде орындалатындарынан басқа,
кәсіпкерлік қызмет үрдісінді жүзеге асырылатын: - мәмілелерді жасау кезінің
өзінде орындалатындарынан басқа, жүз есептік көрсеткіш жоғары сомаға: -
заңдарды немесе тараптардың келісімінде көзделген өзгеде реттерде жазбаша
түрде жасалуға тиіс. Мәміленің маңызыды жеткіліктілігі, жазбаша нысанның
сәйкестігімен анықталады. Мәміле қатысушыларының мүдделерінің берік
қорғанысын қамтамасыз етеді және бухгалтерлік есептің дәл жүйесін
қамтамасыз етеді.
Кәсіпкерлік іс жүргізгенде жасалған мәміле жазбаша нысанды талап
етеді.егер іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі құқықтарынан өзгеше
туындамаса, жазбаша түрде жасаған мәмілеге тараптар немесе олардың өкілдері
қол қоюға тиіс. Егер заңдарға немесе мәмілеге қатысушылардың бірінің
талаптарына қайшы келмесе, мәміле жасау кезінде қол қоюдың факсимелдік
көшірме, электрондық цифрлық қолтаңба құралдарын пайдалануға жол беріледі.
Екі жақты мәмілелер әрқайсысына өзін жасаған тарапта қол қойған құжаттарда
алмасу арқылы жасалуы мүмкін. Хат, жедел хат, телефон жазба, телетайп
жазба, факс, электрондық құжаттар немесе субъектілердің және олардың ерік
білдірудің мазмұнын анықтаудың һөзгеде құжаттар алмасуы, егер заңдар немесе
тараптардың келісімімен өзгеше белгіленбесе, жазбаша түрде жасалған
мәмілеге теңестіріледі. Заңдар мен және тараптардың келісімімен қосымша
тараптар белгіленуі мүмкін, оларға мәміле нысаны, атап айтқанда,
белгіленген нысанды бланкіге жазу, мөр мен бекіту сәйкес келуде және
оларда осы тарптарда орындамау салдары көрсетілуі тиіс. Егер азамат дене
кемтарлығы сауатсыздығы немесе науқастығы салдарынан өзі қол қоя алмаса,
оның өтініші бойынша мәмілеге басқа азамат қол қояды. Соңғысының қойған
қолы, егер заңдар да өзгеше көзделмесе, нотариат немесе сондай нотариалдық
әрекет жасау құқығы бар басқа лауазымды адам, мәмілені жасау үшін өзі қол
қоя алмаған себептерді көрсете отырып, куәландыруға тиіс.
Жазбаша түрде жасалған мәмілені орындаған тарап екінші тараптан оның
орындалғанын растайтын құжат талап етуге құқылы. Мәмілелерді жасау кезінің
өзінде орындалатындарынан басқа, ауызша кәсіпкерлік мәмілені орындаған
тараптың да осындай құқығы бар.
Жазбаша нысандар жасалуға тиіс:
- Айып төлеу туралы келісім, негізгі міндеттердің нысанына
қарамастан, жазбаша тұрде жасауға тиіс. Жазбаша нысанның
сақталмауы айыпталу туралы келісімінің жарам сыздығына әкеп
соғады.
- Кепіл пұл туралы келісім кепілпұлдық сомасына қарамастан
жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Бұл ереже негізгі міндетеме
нотариалдық жол мен куаландырылуға тиіс болатын жағдайда да
қолданылады. Келісімнің жазбаша нысанда жасалуын сақтамау
кепіл пұл келісімін жарамсыз деп тануға әкеліп соқтырады.
- Кепілдік немесе кепіл болушылық шарттары жазбаша нысанда
жасалуға тиіс. Жазбаша нысанда жасалуын сақтамау кепілдік
немесе кепіл болушылық шартының жарамсыз болуына әкеп
соқтырады.
Егер кепілдік беруші немсе кепіл болушы борышқордың міндеттемені
орындамауы өз жауапкершілігіне алатынын несие берушіге жазбаша түрде
хабарласа, ол несие беруші кепілдік берушінің немесе кепіл берушінің
ұсыныстарынан бұл үшін жеткілікті болатын қажатті уақыт ішінде бастартпаса
, кепілдік немесе кепіл болушылық шарттарының жазбаша нысаны сақталған деп
есептеледі. әдетте жазбаша мәміле бір құжатты жасау жолымен жасалынады,
тараптан немесе олардың өкілдерінің қолы қойылатын, егер іс жүргізу
айналымында бақаша көзделмесе.
Мәмілемен жазбаша нысанда жасау жиі хатпен, телеграммамен,
телефонограмма мен жасау қолданылады, шарт жасаудың іс жүргізу кезеңдерінде
аферта және акцепт рәсімделеді. Шарт жасасу туралы бірнеше нақты жақтарға
жасалған ұсыныс, егер ол жеткілікті дәрежеде айқын болып, ұсыныс жасаған
жақтың ол қабылдаған жағдайда өзін сонымен байланысты деп есептеу жөніндегі
ниетін көрсетсе, оферта деп танылады. Егер ұсыныста шартты елеулі ережелері
немесе оларды анықтау тәртібі көрсетілсе, ол жеткілікті дәрежеде айқын деп
танылады. Оферта оны жіберген жақ ол алушының қолына тигеннен бастап
байланысты етіп қояды.
Егер офертаны қайтарып алу туралы хабар офертаның өзінен бұрын немесе
онымен қатар келсе, оферта алынбаған болып есептеледі. Егер офертаны
қайтарып алу туралы хабар офертаның өзінен бұрын немесе онымен қатар келсе,
оферта өзінде өзгеше айтылмаса не ұсыныстың мәнімен немесе ол жасалған
жағдайдан туындамаса , алушының қолына тиген офертаны оның акцепті үшін
белгіленген мерзім ішінде қайтрып алуға болмайды.
Акцепт толық әрі бұлтарсыз болуға тиіс. Егер заң құжатынан, іскерлік
қызмет өрісіндегі әдеттегі құқықтардан немесе тараптардан бұрынғы іскерлік
қатынастарынан өзгеше туындамаса, жауапқайтармау акцеп болып табылмайды.
Егер акцептті қайтарып алу туралы хабар оферта жіберген жаққа акепттің
өзінен бұрын немесе онымен қатар келсе, акцепт алынбаған болып есептеледі.
[2, 15-19 б]
Мәміленің кейбір түрлерін жасау үшін бірдей және типтелген(үлгі
ретінде) нысандары қолданылады (тасмалдау, сақтандыру, қарызға тауар сату)
мысалы жария шарты, қосылған шарт тәжіребиеде бола алады.
Комерциялық құқығымен жасалған және µз қызметінің сипатына қарай онай
µтінішпен келетін әркімге қатысты жүзеге асырылатын таурларды сату,
жұмыстарды атқару немесе қызмет кµрсету жµніндегі оның міндеттерін
белгілейтін шарт жария шарт деп танылады, бµлшек сауда, кµпшілік
падаланылатын кµлікпен тасымалдау, байланыс қызметін кµрсету, энергиямен
қамтамасыз ету, медицина, мейманхана қызметін кµрсету және тағы басқа.
Комерциялық ұйымның заңдарға кµзделген жайғдайлардан басқасында, жәрдем
шарт жасасу жµнінде біреуге басқалардан артықшылық жасалуға құқығы жоқ.
Тутынушылардың кейбір категорияларына женілдік беру заңдармен жол берілетін
жағдайларды коспағанда, тауарлардың жұмыспен қызметтін бағасы сондай ақ
теория шарттың µзге ережелері тутынушылардың бәріне бірдей болып
белгіленеді. Тутынушыға тийісті тауарлар ұсыну мүмкіншілігі бола тура
комерциялық үйымның жария шарт жасаудан бас тартуына жол берілмейді
ережелерін тараптардың біреуі формулярды немесе µзге стандартты нысандарда
белгіленген және басқа тарап оны ұсынған шартқатұтастай қосылу жолы деп
қабылдай алатын шарт қосылу шартты деп танылады. Егер қосылу шарты заңдарға
қайшы келмейтінімен, бұл тарапты осындай шарттар ойынша берілетін
құқықтардан айыратын болса немесе міндеттемесі бұзған үшін басқа тараптың
жауапкершілігін жастын немесе шектейтін болса не қосылған тарап үшін онда
оның қйындық келтіретін, шарттың талаптарын белгілеуге қатысатын
мемлекеттін мүдделерін негізге ала отырып қабылдамай-ақ қоятын талаптары
болса шартқа қосылған тарап шартты бүзуды талап етүге құқылы.
Бұндай жағдайда құжат мәлімне кµрсететін, бірдей белгіленген нысанда
құрылады, типтік немесе үлгі ретінде. Бұл реттегі құжаттар µңделеді,
сатушымен немесе жұмыста орындаушымен немесе қызмет µкілі мен. Тараптардың
µзара келісіммен құжатқа µзгерістер еңгізуі мүмкін. Басылымдағы жазба шарт
үлгілері келісім шарттың қажетті талаптарын сақтаған ретте әдеттегі іс
жұргізу µрісінде қаралуы мүмкін. Талапты бағалау кезінде, мәмленің жазбаша
нысанына мәлімдейтін Қазақстан Республикасының тіл туралы заңы 11 маусым
1997 жылғы ескеру қажет, Қазақстан Республикасының барлық мәмлелер жазбаша
кысанда жасалатын мемлекеттік және орыс тілінде баяндалады, қажетті
жағдайда басқа тілге аударылуы мүмкін.
Кейбір мәмілелерге заңнама жай жазбаша нысанды қатайтады, құжатты
толтыруды ғана талап етпей, тараптар мен қол қойылатын, белігілі бланкіде
мәміле мазмұнынның баяндалуын, мµр мен қол қойылған күәлік етілуін талап
етеді. Бұл реттегі талаптар мәселелерін жазбаша нысанына міндеті, егер олар
заңмен қарастырылған немесе тараптар келісім мен болған жағдайда. Басқа
жағдайларда, егер мәселе заңсыз түлғалармен немесе олардың қатысуымен
жасаған болса кµрсетілген талаптарды сақтауы міндетті емес. Жазбаша нысанда
жасалған мәмленің жалпы ережелерін бұзбау жеткілікті болып табылады.
Егер азамат кемтарлығы, науқастығы немесе сауатсыздығы салдарынан µзі
қол қоя алмаса, оның µтініші бойынша мәселен басқа азамат қол қоя алады.
Сонғысының қойған қолы, егер заңдарда µзгеше кµзделмесе , нотариат немесе
сондай нотариалдық әрекет жасау құқығы бар басқа лауазымды адам, мәселе
жасаушының µзі қол қоя алмаған себептері кµрсете отырып,күәландыруға тиіс.
Жазбаша түрде жасаған мәселесі орындаған тарап екінші тараптан оның
орындалғанның растайтын құжат талап етуге құқықты. Мәселелерді жасау
кезенің µзінде орындалатын сырынан басқа, ауызша кәсіпкерлік мәселені
орындаған талаптың да осындай құқығы бар, әдетте бұл реттегі құжат болып,
қолхат, квитанция, кµшірме қосымша т.б.
Заң актілерімен бекітілген жағдайда немесе тараптан, келісімімен,
жазбаша мәміле оның материалдық куаландырылғаннан кейін жасалды деп
танылады. Егер нотариаттың куалләндірілған талап ететін мәселесі тараптар
немесе тараптардың бірі іс жүзінде орындалған болса ол µзінің мазмұны
жағынан қаусарға қайшы келмесе және үшінші жақтардын құқықтарын бұзбаса,
сот мүддесі тараптың арызы бойынша мәселені жарамды деп құқылы. Бұл ретте
мәселені кейіннен нотариат куәләндырлуы талап етілмейді.
Нотиаттық куәләндыру мәселені талап ету қажеттілігі мәліленің белгілі
бір түрлеріне заңмен тағайындалады (518) Рента келісім шартты нотариаттық
куәләндіруді ойландыруға талап етеді, µсиетті нотариаттық куәләндіру.
Талап етілген нысанды жеңілту жолымен бұзуға заң тиым салған.
Мәселенің нотариаттық куәләндіруды қажет ететін талап болған ретте жай
жазбаша нысанда жасалуы мен шектелу немесе жазбаша нысан орнына ауызша
нысан қолдану. Мәміле қатысушыларының келісімінен бекітілген нысаннан кері
кету, заң ауызша нысанның болу мүкіндігін кµрсетеді де заң жазбаша нысанды
нотариаттық куәландыруды талап етпесе де нотариаттық куәландырылуы
мүмкін.
Заң кейбір жағдайда мәміленің тіккеліке жасалуын талап етеді.
- Қозғалмайтын заттарға меншік құқығы басқа да құқықтар, бұл
құықтарға шек қою олардың пайда болуы, аусуы және тоқтатылуы
мемлекеттік тіркеуге тиіс. Меншік құқығы, шаруашылық жүргізу
құығы, арасында басқару құқығы, бір жылдан астам мерзісге
пайдалану құқықылы, жылжымайтын мүлікті кепілге беру
жылжымайтын мүлікке рента, сенім білдіру арқылы басқару құқығы
мемлекеттік тікеуден µтке кезден бастап пайда болады.
Қозғалмайтын мүлікпен жасалатын мәселе тіркелуге тиіс.
Мемлкеттік қозғалмайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын
мәлілені мемлкеттік тіркеуді жүзеге асырушы орган құқық
шешушісінің µтініш бойынша тіркеген құқық немесе мәлім туралы
құжат беру арқылы не тіркеу үшін табыс етілген құжатқа жазба
жасау арқылы µткенін растауға міндетті. Қозғалмайтын мүлікке
құқықтарды және оны мен жасаған мәселен мемлекеттік тіркеу
жарлық түрде µтеді. Тіркеуді жүзеге асырушы орган жасалған
тіркеу мен тіркелген құқықтар туралы ақпаратты кез келген
адамға беруге міндетті мүлікке құқықтарды және оны мен
жасалған мәселені мемлекеттік тіркеуден бас тартқан не
тіркеуден негізсіз жасырған жағдайда сотқа шағым жасалуы
мүмкін.
- Егер мүлікті иеліктен айыру туралы шарт мемлекеттік тіркеуге
немесе нотариаттық куәләндіруға жататын болса, алушының меншік
құқығы тіркелген немесе нотариаттық куәләндірған кезден
бастап, ол шартты нотариаттық куәләндіруы да, мемлкеттік
тіркеу қажет болған жағдайда ол тіркелген кезден бастап пайда
болады.
- Заң актілеріне сәйкес мемлекеттік немесе сµзге де тіркеуге
тиіс мәселелер аса тіркелгеннен кеәін ғана жасалған болып
есептіледі.
Тіркеуден бас тартылу жазбаша түрде рәсімделуге тиіс және заң
талаптарының бұзылуына сілитеме жасағанда ғана мүмкін болады.
Егер мемлкеттік тіркеуді керек ететін мәнім тиісті нысанда жасалса,
бірақ тараптардың біреуі оны тіркеуден жалтарса, сот екінші тараптың талап
етілуі мен мәнімге тіркеу туралы шешім шығаруғы құқылы. Бұл ретте мәліле
соттың шешіміне сәйкес тіркеледі.
Мәнім заң бойынша тіркеуге қажетті заң бойынша тіркеуді жүргізгеннен
кейін белгілі тіркеу органынан алады. Тіркеу бір қатар құжаттарын шешеді.
- мәселе толық заңдық кешке ие болады.
- Тіркеу құжатты мәлімеде алынған субективтік құқығын
дәлелденді.
- Тіркеудің бірдей жүйесі толық есебін дұрыстыруға мүмкіндік
береді, оның жасауы жеке ғана емес, жария мүддесі тұлғалармен,
егер мұндай танысу заңға ұрықсат етілсе. Бұл ретте тұлғалар
мүддесі қорғалуы қамтамасыз етіледі мүлікпен мәліленің
тіркейді үлкен мәнге ие болады. Егер тіркеу объектісін
иеленген иелері мол мәмілеле жасауға ниеттелген, хабар алу
жағына құқығы болған жағдайда.
Мәселенің нотариаттық куәләндіруді немесе олардың мемлекеттік тіркеуі
ұқсас тәсілдер, сонымен қатар бір-бірінен маңызды айырмашылығы бар.
Нотариаттың рәсімдеуге жататын мәлілелер сол ретте тіркелуге жатады.
Нотариаттық рәсімдеуді талап ететін мәлілелер алдын – ала нотариаттық
ресімделуін талап етпейді.
Талаптардың толық жүргізілуі үшін тәуелсіз мекемелер мүдделерді тіркеу
жүйесі құрылған. Бұл жүйе қалтарысыз және тез арада хабарды беруді мен
тіркеу объектілігі туралы сонымен бірге мәлім туралы барлық тұлғаларға
жүңіл таем арқылы.
Наториатты куәлендру қажеттлігі талабымен және мемлекеттік тіркеу еін
кµп мәселенің құжаттарының жеткізілімеді қажететілігібірінші ретке шинайы,
сол актілерінен дәмелеттін. Нотариаттық тудыруын фивктивтік жағдайы
тәжрәрибеге жиі кездеседі, қателескен немесе тіркеудің толық болмауы,
жалған құжаттарды дұрыс деп тайлған түлғаларға кµп зиян келтіреді.
Бұл жағдай жауаптылықты бекіту жолымен шешіледі.
Заң құжаттарында немесе тараптардың келісімге белгіленген реттерде
жазбаша мәселелер оларды нотариат кінәжапқаннан немесе зала жасады деп
санайды. Муқсан талапты сақтамау мәселесін жарамсыздылығына әкеліп
соқтырады. Егер нотариаттың куәляндырылған талап ететіне мәселені талаптар
немесе талаптардың бірі іс жузінде орындалған болса , ол µзінің мазмуны
жағынан заңдарға қайшы келмесе және үшінші жақтардың құқықтарының бұзылса,
сот мүдделі тараптың арызы бойынша мәселесі жарамды деп тануға құқылы. Бұл
ретте мәселені келіскен наториаттың куәландыруды талап етілмейді.
1.2 Мәміленің түрлері
Мәмілелер мынадай түрлерге бөлінеді: 1) бір жақты және екі немесе көп
жақты (шарттар); 2) ақылы және ақысыз; 3) нақты және консенсуалды; 4)
казуалды және абстрактылы; 5) шартпен жасалған; 6) биржалық.
Біржақты мәміле дегеніміз Заңдарға немесе талаптардың келісіміне
сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет және сол жеткілікті
болатын мәміле. Біржақты мәмілелердің анағұрлым жиі кездесетін түрі өсиет
қалдыру. Әдетте біржақты мәмілелер тым коп бола бермейді. Азаматтық айналым
көбінесе өзара мәмілелерден құралады. Шарт жасасу үшін екі тараптың (екі
жакты мәміле) не үш немесе одан да көп тараптың (көп жақты мәміле)
келісілген ерік білдіруі қажет.
Тарап өз міндеттемелерін орындағаны үшін ақы алса немесе тараптар бір-
біріне бір нәрсе беруі керек болса, бұл ақылы мәміле болып табылады
(мәселен, оған затты, ақшаны тапсыру жатады). Ал, бір тарап екінші тарапқа
одан ақы алмай немесе ешнәрсе бермей бір нәрсені ұсынуды міндетіне алған
мәміле ақысыз болып есептеледі.
Консенсуалды мәмілелер (латынша concensus — келісім) — келісімге
келген сәттен бастап азаматтардың құқықтары мен міндеттері туындайтын
мәмілелер. Нақты мәмілені жүзеге асыру үшін (латынша res — зат) келісімнің
бір өзі жеткіліксіз, оған қоса затты тапсыру қажет. [3, 21-25 б]
Мәмілелерді азамат құқықтану ілімінде каузальдық (себепті) және
абстракциялық деп те бөледі. Әрбір мәміле жақтардың алға қойған мақсатына
орай құқықтық негіз бен құқықтық мақсатты (causa) еншілейді. Бірақта бір
жағдайда мәміленің жарамдығы оның негізіне байланысты болса, екінші
жағдайда оған байланысты болмайды (абстракциялық). Абстракциялық мәмілелер
өзінің негізінен қол үзгендей көрінеді (abstrahere — қол үзу, бөліну),
(мысалы, вексельді тапсыру).
Шартпен жасалған мәмілелер қаңдай да бір нәрсеге тәуелді болып келеді
(оқиға немесе үшінші жақтың әрекеті), ондай жағдай болуы да, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
I. МӘМІЛЕНІҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Мәміленің нысаны 4
1.2Мәміленің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 11
1.3 Мәміленің жарамдық шарттары 14
1.4 Жарамсыз мәмілелер 15
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Азаматтық құқықтарға бұрынғыға қарағанда әлдеқайда
өзгерістермен толықтыруларға ұшырады. Азаматтық кодекстің 1999 жылы
қабылданған Ерекше бөлімінда сатып алу-сату қатынастарына арналған жеке
тарау да бар. Бұл дегеніміз өмірдің жаңа ағымына қарай мәміле түрлерінің
өзгеруімен байланыстырамыз.
Осы жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы Азаматтық құқықтардың
арасындағы елеулі роль атқаратын мәміле түрлерін, олардың түсінігі мен
маңызын ашып көрсету.
Азаматтық кодекстің Ерекше бөлімін қабылдауымызда шарт қатынастарын
реттеудің құқықтық тәртібі өзгеріп, шарттасушы тараптардың қатынастарын
реттейтін нормалар саны өсе түсті. Көрсетілген қатынастарды реттеудің егжей-
тегжейлі көрсетілуінің оң салдарымен қатар ендігі кезде көптеген
нормативтік материалдарды толық зерттеп білуді талап етіп отырған жағы да
бар.
Осы жұмысымда мен Ғ. Төлеуғалиев, Ғ.А. Жайлиннің және тағы басқа
авторлардың еңбектерін қолдандым. Азаматтық кодекстің баптарын басшылыққа
алдым. Сөйтіп шарттардың қалай жасалатынын және олардың өзгертілуі мен
тоқтатылатына дейін байыптап шықтым. Сонымен қатар біздің еліміздегі
мәмілелердің азаматтық заңдағы мәселелеріне арнайы тоқталдым.
I. МӘМІЛЕНІҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
1.1 Мәміленің нысаны
Мәміле еріктің мәлімдеуінен туындайтын құқықтық мәнге заңмен
бекітілген нысанда болып қабылдануы мүмкін. Мәмілеге қатысушыларының ерік
білдіру әдісін мәміленің нысаны деп айтады.
Мәміле ауызша және жазбаша нысанда жасалады. Егер мәмілеге
қатысушылар өздерінің еркін ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған
мәміле болады. Мысалы, телефонмен жасалған мәміле, ауызша жасалған болып
есептеледі. Айталық, ауызша жасалған мәміле орындағанын растайтын жазбаша
құжат берілуі мүмкін (тауар чегі, затты сатып алғаннан кейін анықтайтын
құжат және т.б.) сондай-ақ жетонг, билет сияқты растайтын белгілер
ұсынылады . Бірақ бұдан ауызша жасалған мәмілеге келіп кетер ештеңе жоқ.
Заңдармен немесе тараптардың келісімімен жазбаша (жай не нотариалдық)
немесе өзге де белгілі нысан белгіленбеген мәміле, атап айтқанда, олар
жасалған кезде атқарылытын мәмілелердің бәрі ауызша жасалуы мүмкін. Мұндай
мәміле адамның мінез-құлқына оның мәміле жасау еркі айқын көрініп тұрған
ретте де жасалған деп саналады.
Жетон, билет немесе әдеттегідей қабылданған өзгеде растайтын белгі
арқылы расталған мәміле, егер заңдарда өзгеше белгіленбесе, ауызша түрде
жасалған болып танылады. [1, 21-25 б]
Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген
реттерде мәміле, жасауға ерік білдіру деп танылады.
Жазбаша түрде жасалған шартты орындау үшін жасалған мәмілелер, егер
заңдарға қайшы келмесе,тараптардың келісімі бойынша ауызша жасалуы мүмкін.
Заңға қарсы және тараптардың келісілген реттерден басқа ауызша нысандар
жасалуы мүмкін.
Конклугентті әрекет (латынша concludere-жасау) сол арқылы тұлғалардың
мәмілеге қатысуға ниетін білдіру әрекеті мәселен азамат автоматқа ақша
салу арқылы, ондағы тауарды алуға деген еркін білдіреді. Мәміленің ауызша
нысаны даулар туған жағдайда жарамды мәміле жасалды ма, шартты болды ма
деген мәселелер бойынша жеңілдіктер туғызады, бұл жағдайда құқықтық
әдістермен де куәгер айғақтарымен де дәлелденуі мүмкін. Мәмілені жасауды
рәсімдеу сияқты, мәміленің өзгертілуі орындалуы немесе тоқтатылуы
рәсімделеді. Бірақ кейбір жағдайларда нормативтік актілердің тікелей жарғы
беруі күшінде немесе тараптар қалауымен заңға қайшы келмейтін, келісім шар
жазбаша нысандар жасауға әрекет жасау ретімен орындалады,яғни мәмілені
жасау құжаты жазбаша жасалған ретте,әр әрекетті рәсімдейтін.
Мәмілелердің жазбаша түрі өз кезегінде жай және нотариалдық болуы
мүмкін.
Жазбаша келісім шартының графиктік белгілеу жолымен ресімделуі,
сағаттық график бойынша сатыпалушыға тауарды әкелуді қарастыратын,
жеткізілім орындалуы, растайтын белгі және т.б. осы тектес болғанда
беріледі. Қарызға беру келісім шарты бойынша ақша беру жазбаша ресімделеді,
кредиторға қарызданушыны қол хат беру арқылы. Қандай да болмасын жазбаша
рәсімделусіз келісім шарт орындалған кезде қолхат қайтарылады. АҚ 151
бабында ауызша мәміле нысаны мәміленің көлемді шеқте жасалу жіберілген, ал
152 бапта қатаң шектеулер қойылған, мәміленінің жазбаша нысанына қажетті:
- егер мәмілелердің жекелеген түрлері үшін заңдарда өзгеше арнайы
көзделмесе немесе іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі құқықтарынан
туындамаса, мәмілелерді жасау кезінің өзінде орындалатындарынан басқа,
кәсіпкерлік қызмет үрдісінді жүзеге асырылатын: - мәмілелерді жасау кезінің
өзінде орындалатындарынан басқа, жүз есептік көрсеткіш жоғары сомаға: -
заңдарды немесе тараптардың келісімінде көзделген өзгеде реттерде жазбаша
түрде жасалуға тиіс. Мәміленің маңызыды жеткіліктілігі, жазбаша нысанның
сәйкестігімен анықталады. Мәміле қатысушыларының мүдделерінің берік
қорғанысын қамтамасыз етеді және бухгалтерлік есептің дәл жүйесін
қамтамасыз етеді.
Кәсіпкерлік іс жүргізгенде жасалған мәміле жазбаша нысанды талап
етеді.егер іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі құқықтарынан өзгеше
туындамаса, жазбаша түрде жасаған мәмілеге тараптар немесе олардың өкілдері
қол қоюға тиіс. Егер заңдарға немесе мәмілеге қатысушылардың бірінің
талаптарына қайшы келмесе, мәміле жасау кезінде қол қоюдың факсимелдік
көшірме, электрондық цифрлық қолтаңба құралдарын пайдалануға жол беріледі.
Екі жақты мәмілелер әрқайсысына өзін жасаған тарапта қол қойған құжаттарда
алмасу арқылы жасалуы мүмкін. Хат, жедел хат, телефон жазба, телетайп
жазба, факс, электрондық құжаттар немесе субъектілердің және олардың ерік
білдірудің мазмұнын анықтаудың һөзгеде құжаттар алмасуы, егер заңдар немесе
тараптардың келісімімен өзгеше белгіленбесе, жазбаша түрде жасалған
мәмілеге теңестіріледі. Заңдар мен және тараптардың келісімімен қосымша
тараптар белгіленуі мүмкін, оларға мәміле нысаны, атап айтқанда,
белгіленген нысанды бланкіге жазу, мөр мен бекіту сәйкес келуде және
оларда осы тарптарда орындамау салдары көрсетілуі тиіс. Егер азамат дене
кемтарлығы сауатсыздығы немесе науқастығы салдарынан өзі қол қоя алмаса,
оның өтініші бойынша мәмілеге басқа азамат қол қояды. Соңғысының қойған
қолы, егер заңдар да өзгеше көзделмесе, нотариат немесе сондай нотариалдық
әрекет жасау құқығы бар басқа лауазымды адам, мәмілені жасау үшін өзі қол
қоя алмаған себептерді көрсете отырып, куәландыруға тиіс.
Жазбаша түрде жасалған мәмілені орындаған тарап екінші тараптан оның
орындалғанын растайтын құжат талап етуге құқылы. Мәмілелерді жасау кезінің
өзінде орындалатындарынан басқа, ауызша кәсіпкерлік мәмілені орындаған
тараптың да осындай құқығы бар.
Жазбаша нысандар жасалуға тиіс:
- Айып төлеу туралы келісім, негізгі міндеттердің нысанына
қарамастан, жазбаша тұрде жасауға тиіс. Жазбаша нысанның
сақталмауы айыпталу туралы келісімінің жарам сыздығына әкеп
соғады.
- Кепіл пұл туралы келісім кепілпұлдық сомасына қарамастан
жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Бұл ереже негізгі міндетеме
нотариалдық жол мен куаландырылуға тиіс болатын жағдайда да
қолданылады. Келісімнің жазбаша нысанда жасалуын сақтамау
кепіл пұл келісімін жарамсыз деп тануға әкеліп соқтырады.
- Кепілдік немесе кепіл болушылық шарттары жазбаша нысанда
жасалуға тиіс. Жазбаша нысанда жасалуын сақтамау кепілдік
немесе кепіл болушылық шартының жарамсыз болуына әкеп
соқтырады.
Егер кепілдік беруші немсе кепіл болушы борышқордың міндеттемені
орындамауы өз жауапкершілігіне алатынын несие берушіге жазбаша түрде
хабарласа, ол несие беруші кепілдік берушінің немесе кепіл берушінің
ұсыныстарынан бұл үшін жеткілікті болатын қажатті уақыт ішінде бастартпаса
, кепілдік немесе кепіл болушылық шарттарының жазбаша нысаны сақталған деп
есептеледі. әдетте жазбаша мәміле бір құжатты жасау жолымен жасалынады,
тараптан немесе олардың өкілдерінің қолы қойылатын, егер іс жүргізу
айналымында бақаша көзделмесе.
Мәмілемен жазбаша нысанда жасау жиі хатпен, телеграммамен,
телефонограмма мен жасау қолданылады, шарт жасаудың іс жүргізу кезеңдерінде
аферта және акцепт рәсімделеді. Шарт жасасу туралы бірнеше нақты жақтарға
жасалған ұсыныс, егер ол жеткілікті дәрежеде айқын болып, ұсыныс жасаған
жақтың ол қабылдаған жағдайда өзін сонымен байланысты деп есептеу жөніндегі
ниетін көрсетсе, оферта деп танылады. Егер ұсыныста шартты елеулі ережелері
немесе оларды анықтау тәртібі көрсетілсе, ол жеткілікті дәрежеде айқын деп
танылады. Оферта оны жіберген жақ ол алушының қолына тигеннен бастап
байланысты етіп қояды.
Егер офертаны қайтарып алу туралы хабар офертаның өзінен бұрын немесе
онымен қатар келсе, оферта алынбаған болып есептеледі. Егер офертаны
қайтарып алу туралы хабар офертаның өзінен бұрын немесе онымен қатар келсе,
оферта өзінде өзгеше айтылмаса не ұсыныстың мәнімен немесе ол жасалған
жағдайдан туындамаса , алушының қолына тиген офертаны оның акцепті үшін
белгіленген мерзім ішінде қайтрып алуға болмайды.
Акцепт толық әрі бұлтарсыз болуға тиіс. Егер заң құжатынан, іскерлік
қызмет өрісіндегі әдеттегі құқықтардан немесе тараптардан бұрынғы іскерлік
қатынастарынан өзгеше туындамаса, жауапқайтармау акцеп болып табылмайды.
Егер акцептті қайтарып алу туралы хабар оферта жіберген жаққа акепттің
өзінен бұрын немесе онымен қатар келсе, акцепт алынбаған болып есептеледі.
[2, 15-19 б]
Мәміленің кейбір түрлерін жасау үшін бірдей және типтелген(үлгі
ретінде) нысандары қолданылады (тасмалдау, сақтандыру, қарызға тауар сату)
мысалы жария шарты, қосылған шарт тәжіребиеде бола алады.
Комерциялық құқығымен жасалған және µз қызметінің сипатына қарай онай
µтінішпен келетін әркімге қатысты жүзеге асырылатын таурларды сату,
жұмыстарды атқару немесе қызмет кµрсету жµніндегі оның міндеттерін
белгілейтін шарт жария шарт деп танылады, бµлшек сауда, кµпшілік
падаланылатын кµлікпен тасымалдау, байланыс қызметін кµрсету, энергиямен
қамтамасыз ету, медицина, мейманхана қызметін кµрсету және тағы басқа.
Комерциялық ұйымның заңдарға кµзделген жайғдайлардан басқасында, жәрдем
шарт жасасу жµнінде біреуге басқалардан артықшылық жасалуға құқығы жоқ.
Тутынушылардың кейбір категорияларына женілдік беру заңдармен жол берілетін
жағдайларды коспағанда, тауарлардың жұмыспен қызметтін бағасы сондай ақ
теория шарттың µзге ережелері тутынушылардың бәріне бірдей болып
белгіленеді. Тутынушыға тийісті тауарлар ұсыну мүмкіншілігі бола тура
комерциялық үйымның жария шарт жасаудан бас тартуына жол берілмейді
ережелерін тараптардың біреуі формулярды немесе µзге стандартты нысандарда
белгіленген және басқа тарап оны ұсынған шартқатұтастай қосылу жолы деп
қабылдай алатын шарт қосылу шартты деп танылады. Егер қосылу шарты заңдарға
қайшы келмейтінімен, бұл тарапты осындай шарттар ойынша берілетін
құқықтардан айыратын болса немесе міндеттемесі бұзған үшін басқа тараптың
жауапкершілігін жастын немесе шектейтін болса не қосылған тарап үшін онда
оның қйындық келтіретін, шарттың талаптарын белгілеуге қатысатын
мемлекеттін мүдделерін негізге ала отырып қабылдамай-ақ қоятын талаптары
болса шартқа қосылған тарап шартты бүзуды талап етүге құқылы.
Бұндай жағдайда құжат мәлімне кµрсететін, бірдей белгіленген нысанда
құрылады, типтік немесе үлгі ретінде. Бұл реттегі құжаттар µңделеді,
сатушымен немесе жұмыста орындаушымен немесе қызмет µкілі мен. Тараптардың
µзара келісіммен құжатқа µзгерістер еңгізуі мүмкін. Басылымдағы жазба шарт
үлгілері келісім шарттың қажетті талаптарын сақтаған ретте әдеттегі іс
жұргізу µрісінде қаралуы мүмкін. Талапты бағалау кезінде, мәмленің жазбаша
нысанына мәлімдейтін Қазақстан Республикасының тіл туралы заңы 11 маусым
1997 жылғы ескеру қажет, Қазақстан Республикасының барлық мәмлелер жазбаша
кысанда жасалатын мемлекеттік және орыс тілінде баяндалады, қажетті
жағдайда басқа тілге аударылуы мүмкін.
Кейбір мәмілелерге заңнама жай жазбаша нысанды қатайтады, құжатты
толтыруды ғана талап етпей, тараптар мен қол қойылатын, белігілі бланкіде
мәміле мазмұнынның баяндалуын, мµр мен қол қойылған күәлік етілуін талап
етеді. Бұл реттегі талаптар мәселелерін жазбаша нысанына міндеті, егер олар
заңмен қарастырылған немесе тараптар келісім мен болған жағдайда. Басқа
жағдайларда, егер мәселе заңсыз түлғалармен немесе олардың қатысуымен
жасаған болса кµрсетілген талаптарды сақтауы міндетті емес. Жазбаша нысанда
жасалған мәмленің жалпы ережелерін бұзбау жеткілікті болып табылады.
Егер азамат кемтарлығы, науқастығы немесе сауатсыздығы салдарынан µзі
қол қоя алмаса, оның µтініші бойынша мәселен басқа азамат қол қоя алады.
Сонғысының қойған қолы, егер заңдарда µзгеше кµзделмесе , нотариат немесе
сондай нотариалдық әрекет жасау құқығы бар басқа лауазымды адам, мәселе
жасаушының µзі қол қоя алмаған себептері кµрсете отырып,күәландыруға тиіс.
Жазбаша түрде жасаған мәселесі орындаған тарап екінші тараптан оның
орындалғанның растайтын құжат талап етуге құқықты. Мәселелерді жасау
кезенің µзінде орындалатын сырынан басқа, ауызша кәсіпкерлік мәселені
орындаған талаптың да осындай құқығы бар, әдетте бұл реттегі құжат болып,
қолхат, квитанция, кµшірме қосымша т.б.
Заң актілерімен бекітілген жағдайда немесе тараптан, келісімімен,
жазбаша мәміле оның материалдық куаландырылғаннан кейін жасалды деп
танылады. Егер нотариаттың куалләндірілған талап ететін мәселесі тараптар
немесе тараптардың бірі іс жүзінде орындалған болса ол µзінің мазмұны
жағынан қаусарға қайшы келмесе және үшінші жақтардын құқықтарын бұзбаса,
сот мүддесі тараптың арызы бойынша мәселені жарамды деп құқылы. Бұл ретте
мәселені кейіннен нотариат куәләндырлуы талап етілмейді.
Нотиаттық куәләндыру мәселені талап ету қажеттілігі мәліленің белгілі
бір түрлеріне заңмен тағайындалады (518) Рента келісім шартты нотариаттық
куәләндіруді ойландыруға талап етеді, µсиетті нотариаттық куәләндіру.
Талап етілген нысанды жеңілту жолымен бұзуға заң тиым салған.
Мәселенің нотариаттық куәләндіруды қажет ететін талап болған ретте жай
жазбаша нысанда жасалуы мен шектелу немесе жазбаша нысан орнына ауызша
нысан қолдану. Мәміле қатысушыларының келісімінен бекітілген нысаннан кері
кету, заң ауызша нысанның болу мүкіндігін кµрсетеді де заң жазбаша нысанды
нотариаттық куәландыруды талап етпесе де нотариаттық куәландырылуы
мүмкін.
Заң кейбір жағдайда мәміленің тіккеліке жасалуын талап етеді.
- Қозғалмайтын заттарға меншік құқығы басқа да құқықтар, бұл
құықтарға шек қою олардың пайда болуы, аусуы және тоқтатылуы
мемлекеттік тіркеуге тиіс. Меншік құқығы, шаруашылық жүргізу
құығы, арасында басқару құқығы, бір жылдан астам мерзісге
пайдалану құқықылы, жылжымайтын мүлікті кепілге беру
жылжымайтын мүлікке рента, сенім білдіру арқылы басқару құқығы
мемлекеттік тікеуден µтке кезден бастап пайда болады.
Қозғалмайтын мүлікпен жасалатын мәселе тіркелуге тиіс.
Мемлкеттік қозғалмайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын
мәлілені мемлкеттік тіркеуді жүзеге асырушы орган құқық
шешушісінің µтініш бойынша тіркеген құқық немесе мәлім туралы
құжат беру арқылы не тіркеу үшін табыс етілген құжатқа жазба
жасау арқылы µткенін растауға міндетті. Қозғалмайтын мүлікке
құқықтарды және оны мен жасаған мәселен мемлекеттік тіркеу
жарлық түрде µтеді. Тіркеуді жүзеге асырушы орган жасалған
тіркеу мен тіркелген құқықтар туралы ақпаратты кез келген
адамға беруге міндетті мүлікке құқықтарды және оны мен
жасалған мәселені мемлекеттік тіркеуден бас тартқан не
тіркеуден негізсіз жасырған жағдайда сотқа шағым жасалуы
мүмкін.
- Егер мүлікті иеліктен айыру туралы шарт мемлекеттік тіркеуге
немесе нотариаттық куәләндіруға жататын болса, алушының меншік
құқығы тіркелген немесе нотариаттық куәләндірған кезден
бастап, ол шартты нотариаттық куәләндіруы да, мемлкеттік
тіркеу қажет болған жағдайда ол тіркелген кезден бастап пайда
болады.
- Заң актілеріне сәйкес мемлекеттік немесе сµзге де тіркеуге
тиіс мәселелер аса тіркелгеннен кеәін ғана жасалған болып
есептіледі.
Тіркеуден бас тартылу жазбаша түрде рәсімделуге тиіс және заң
талаптарының бұзылуына сілитеме жасағанда ғана мүмкін болады.
Егер мемлкеттік тіркеуді керек ететін мәнім тиісті нысанда жасалса,
бірақ тараптардың біреуі оны тіркеуден жалтарса, сот екінші тараптың талап
етілуі мен мәнімге тіркеу туралы шешім шығаруғы құқылы. Бұл ретте мәліле
соттың шешіміне сәйкес тіркеледі.
Мәнім заң бойынша тіркеуге қажетті заң бойынша тіркеуді жүргізгеннен
кейін белгілі тіркеу органынан алады. Тіркеу бір қатар құжаттарын шешеді.
- мәселе толық заңдық кешке ие болады.
- Тіркеу құжатты мәлімеде алынған субективтік құқығын
дәлелденді.
- Тіркеудің бірдей жүйесі толық есебін дұрыстыруға мүмкіндік
береді, оның жасауы жеке ғана емес, жария мүддесі тұлғалармен,
егер мұндай танысу заңға ұрықсат етілсе. Бұл ретте тұлғалар
мүддесі қорғалуы қамтамасыз етіледі мүлікпен мәліленің
тіркейді үлкен мәнге ие болады. Егер тіркеу объектісін
иеленген иелері мол мәмілеле жасауға ниеттелген, хабар алу
жағына құқығы болған жағдайда.
Мәселенің нотариаттық куәләндіруді немесе олардың мемлекеттік тіркеуі
ұқсас тәсілдер, сонымен қатар бір-бірінен маңызды айырмашылығы бар.
Нотариаттың рәсімдеуге жататын мәлілелер сол ретте тіркелуге жатады.
Нотариаттық рәсімдеуді талап ететін мәлілелер алдын – ала нотариаттық
ресімделуін талап етпейді.
Талаптардың толық жүргізілуі үшін тәуелсіз мекемелер мүдделерді тіркеу
жүйесі құрылған. Бұл жүйе қалтарысыз және тез арада хабарды беруді мен
тіркеу объектілігі туралы сонымен бірге мәлім туралы барлық тұлғаларға
жүңіл таем арқылы.
Наториатты куәлендру қажеттлігі талабымен және мемлекеттік тіркеу еін
кµп мәселенің құжаттарының жеткізілімеді қажететілігібірінші ретке шинайы,
сол актілерінен дәмелеттін. Нотариаттық тудыруын фивктивтік жағдайы
тәжрәрибеге жиі кездеседі, қателескен немесе тіркеудің толық болмауы,
жалған құжаттарды дұрыс деп тайлған түлғаларға кµп зиян келтіреді.
Бұл жағдай жауаптылықты бекіту жолымен шешіледі.
Заң құжаттарында немесе тараптардың келісімге белгіленген реттерде
жазбаша мәселелер оларды нотариат кінәжапқаннан немесе зала жасады деп
санайды. Муқсан талапты сақтамау мәселесін жарамсыздылығына әкеліп
соқтырады. Егер нотариаттың куәляндырылған талап ететіне мәселені талаптар
немесе талаптардың бірі іс жузінде орындалған болса , ол µзінің мазмуны
жағынан заңдарға қайшы келмесе және үшінші жақтардың құқықтарының бұзылса,
сот мүдделі тараптың арызы бойынша мәселесі жарамды деп тануға құқылы. Бұл
ретте мәселені келіскен наториаттың куәландыруды талап етілмейді.
1.2 Мәміленің түрлері
Мәмілелер мынадай түрлерге бөлінеді: 1) бір жақты және екі немесе көп
жақты (шарттар); 2) ақылы және ақысыз; 3) нақты және консенсуалды; 4)
казуалды және абстрактылы; 5) шартпен жасалған; 6) биржалық.
Біржақты мәміле дегеніміз Заңдарға немесе талаптардың келісіміне
сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет және сол жеткілікті
болатын мәміле. Біржақты мәмілелердің анағұрлым жиі кездесетін түрі өсиет
қалдыру. Әдетте біржақты мәмілелер тым коп бола бермейді. Азаматтық айналым
көбінесе өзара мәмілелерден құралады. Шарт жасасу үшін екі тараптың (екі
жакты мәміле) не үш немесе одан да көп тараптың (көп жақты мәміле)
келісілген ерік білдіруі қажет.
Тарап өз міндеттемелерін орындағаны үшін ақы алса немесе тараптар бір-
біріне бір нәрсе беруі керек болса, бұл ақылы мәміле болып табылады
(мәселен, оған затты, ақшаны тапсыру жатады). Ал, бір тарап екінші тарапқа
одан ақы алмай немесе ешнәрсе бермей бір нәрсені ұсынуды міндетіне алған
мәміле ақысыз болып есептеледі.
Консенсуалды мәмілелер (латынша concensus — келісім) — келісімге
келген сәттен бастап азаматтардың құқықтары мен міндеттері туындайтын
мәмілелер. Нақты мәмілені жүзеге асыру үшін (латынша res — зат) келісімнің
бір өзі жеткіліксіз, оған қоса затты тапсыру қажет. [3, 21-25 б]
Мәмілелерді азамат құқықтану ілімінде каузальдық (себепті) және
абстракциялық деп те бөледі. Әрбір мәміле жақтардың алға қойған мақсатына
орай құқықтық негіз бен құқықтық мақсатты (causa) еншілейді. Бірақта бір
жағдайда мәміленің жарамдығы оның негізіне байланысты болса, екінші
жағдайда оған байланысты болмайды (абстракциялық). Абстракциялық мәмілелер
өзінің негізінен қол үзгендей көрінеді (abstrahere — қол үзу, бөліну),
(мысалы, вексельді тапсыру).
Шартпен жасалған мәмілелер қаңдай да бір нәрсеге тәуелді болып келеді
(оқиға немесе үшінші жақтың әрекеті), ондай жағдай болуы да, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz