Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі
Кіріспе
1. Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі
2. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы
3. Негізгі қорлардың тозуын және амортизациясын
есептеу әдістері
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
1. Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі
2. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы
3. Негізгі қорлардың тозуын және амортизациясын
есептеу әдістері
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Негізгі капитал – бұл материалдың құндылықтың ұзақ кезеңіндегі жұмыс істеп тұруы ретіндегі негізгі қорлардың бағалануы. Осыған байланысты қорлар өзінің құндылығын өндірісін өнімге жартылай апарады. Қолданылып жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өнідірістік және өндірістік емес объектілер кіреді. Бірінші жататындар- өндірістің, құрылыстың ауыл шаруашылығын, автомобил көлік байланыстың сауданың және басқа да материалдық өндіріс түрлерінің негізігі қорлары. өндірістік емес негізігі қорлар -тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық денсаулық бөлім, мәдениет, спорт салаларына арналған
Натуралды заттың құралы принципінде негізігі қорлар мыналардан тұрады –ғимараттар, құрылыстар, табыстау қондырғылары, жұмыс және күш машиналары мен жабдықтар, өндірістік шаруашылық құрал-саймандар, жұмыс және өнімді мал, көпжылдық егістер, шаруашылықтың ішкі жолдары, сол сияқты кәсіпорындардың, мекемелер меншігіндегі жер телімдері.
Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қор аквтитік және пассивтік болып бөлінеді. Актив бөлігі (машиналар, жабдықтар) тікелей өндіріске, өнімнің мөлшері мен сапасына (қызмет) ықпал етеді. Пассивтік элементтер (ғимарат, құрылыс) өндірістік процестер үшін қажетті жағдай жасайды.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналымын жасайды. Ол мынадай сатылардан тұрады: негізгі қорлардың тозуы, амортизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражаттың қорлануы, оларды күрделі қаржы жұмсау арқылы ауыстыру.
Негізгі қорлардың кез келген объектілері табиғи және сапалық тозуға ұшырайды, яғни адам күшімен, техникалық жәе экономикалық факторлардың ықпалы арқылы олар өзіндік ерекшелігін, үлгісін бірте- бірте жояды, жарамсыздыққа әкеледі, сөйтіп алдағы кезде өз бернелерін орындауға мүмкіндіктері болмайды. Табиғи тозу жөндеу, қайта құру және негізгі қорларды жаңғырту арқылы ішінара қалпына келеді. Сапалы тозуды ескірген негізгі қорлар өзінің конструкциялық, өнімділік, үнемділік, шығарылған өнімнің сапасы жөнінен жаңа үлгіден қалып қоятынын білдіреді. Сондықтан, негізгі қорларды әсіресе, олардың активтік бөлігінен дүркін-дүркін ауыстырып отырудың қажеттілігі туады. Осыған байланысты қазірігі экономикада айырбастаудың анықтаушылық қажеттілігінен басты факторы сапалық тозу болып табылады.
Натуралды заттың құралы принципінде негізігі қорлар мыналардан тұрады –ғимараттар, құрылыстар, табыстау қондырғылары, жұмыс және күш машиналары мен жабдықтар, өндірістік шаруашылық құрал-саймандар, жұмыс және өнімді мал, көпжылдық егістер, шаруашылықтың ішкі жолдары, сол сияқты кәсіпорындардың, мекемелер меншігіндегі жер телімдері.
Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қор аквтитік және пассивтік болып бөлінеді. Актив бөлігі (машиналар, жабдықтар) тікелей өндіріске, өнімнің мөлшері мен сапасына (қызмет) ықпал етеді. Пассивтік элементтер (ғимарат, құрылыс) өндірістік процестер үшін қажетті жағдай жасайды.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналымын жасайды. Ол мынадай сатылардан тұрады: негізгі қорлардың тозуы, амортизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражаттың қорлануы, оларды күрделі қаржы жұмсау арқылы ауыстыру.
Негізгі қорлардың кез келген объектілері табиғи және сапалық тозуға ұшырайды, яғни адам күшімен, техникалық жәе экономикалық факторлардың ықпалы арқылы олар өзіндік ерекшелігін, үлгісін бірте- бірте жояды, жарамсыздыққа әкеледі, сөйтіп алдағы кезде өз бернелерін орындауға мүмкіндіктері болмайды. Табиғи тозу жөндеу, қайта құру және негізгі қорларды жаңғырту арқылы ішінара қалпына келеді. Сапалы тозуды ескірген негізгі қорлар өзінің конструкциялық, өнімділік, үнемділік, шығарылған өнімнің сапасы жөнінен жаңа үлгіден қалып қоятынын білдіреді. Сондықтан, негізгі қорларды әсіресе, олардың активтік бөлігінен дүркін-дүркін ауыстырып отырудың қажеттілігі туады. Осыған байланысты қазірігі экономикада айырбастаудың анықтаушылық қажеттілігінен басты факторы сапалық тозу болып табылады.
1. А.Қ. Мейірбеков., Қ.Ә. Әлімбетов. Кәсіпорын экономикасы. Алматы – 2002ж.
2. В.К. Родостовец т.б. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы – 2003ж.
3. Г.О. Жолдасбаева. Кәсіпорын экономикасы Алматы –2002ж.
4. Қалдыбаев О, Темірбаев А. Кәсіпорын экономикасы. Алматы 1997ж.
5. Мамыров Н.К.т.б Основы предприниматсльетво. Алматы – 1997ж.
6. Оваев Қ.О, Дюнова Е.М. нарық жағдайындағы өнеркәсіптік экономикасы. Алматы - 1994ж.
7. Ранцкий К.А. Кәсіпорын экономикасы. Москва – 1999ж.
8. Сейітқазиева А.М., Бекназарова А.Т. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. Алматы – 2001ж.
9. Чечевицына Л.Н. «Экономика предприятия» Ростов-на-Дону, Феникс, 2005 г.
10. Я.Әубәкіров. Экономикалық теория негіздері.
Алматы – 2004ж.
2. В.К. Родостовец т.б. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы – 2003ж.
3. Г.О. Жолдасбаева. Кәсіпорын экономикасы Алматы –2002ж.
4. Қалдыбаев О, Темірбаев А. Кәсіпорын экономикасы. Алматы 1997ж.
5. Мамыров Н.К.т.б Основы предприниматсльетво. Алматы – 1997ж.
6. Оваев Қ.О, Дюнова Е.М. нарық жағдайындағы өнеркәсіптік экономикасы. Алматы - 1994ж.
7. Ранцкий К.А. Кәсіпорын экономикасы. Москва – 1999ж.
8. Сейітқазиева А.М., Бекназарова А.Т. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. Алматы – 2001ж.
9. Чечевицына Л.Н. «Экономика предприятия» Ростов-на-Дону, Феникс, 2005 г.
10. Я.Әубәкіров. Экономикалық теория негіздері.
Алматы – 2004ж.
Мазмұны:
Кіріспе
1. Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі
2. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы
3. Негізгі қорлардың тозуын және амортизациясын
есептеу әдістері
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Негізгі капитал – бұл материалдың құндылықтың ұзақ кезеңіндегі жұмыс
істеп тұруы ретіндегі негізгі қорлардың бағалануы. Осыған байланысты
қорлар өзінің құндылығын өндірісін өнімге жартылай апарады. Қолданылып
жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өнідірістік және
өндірістік емес объектілер кіреді. Бірінші жататындар- өндірістің,
құрылыстың ауыл шаруашылығын, автомобил көлік байланыстың сауданың және
басқа да материалдық өндіріс түрлерінің негізігі қорлары. өндірістік емес
негізігі қорлар -тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық денсаулық бөлім,
мәдениет, спорт салаларына арналған
Натуралды заттың құралы принципінде негізігі қорлар мыналардан тұрады
–ғимараттар, құрылыстар, табыстау қондырғылары, жұмыс және күш машиналары
мен жабдықтар, өндірістік шаруашылық құрал-саймандар, жұмыс және өнімді
мал, көпжылдық егістер, шаруашылықтың ішкі жолдары, сол сияқты
кәсіпорындардың, мекемелер меншігіндегі жер телімдері.
Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қор аквтитік және
пассивтік болып бөлінеді. Актив бөлігі (машиналар, жабдықтар) тікелей
өндіріске, өнімнің мөлшері мен сапасына (қызмет) ықпал етеді. Пассивтік
элементтер (ғимарат, құрылыс) өндірістік процестер үшін қажетті жағдай
жасайды.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналымын
жасайды. Ол мынадай сатылардан тұрады: негізгі қорлардың тозуы,
амортизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражаттың
қорлануы, оларды күрделі қаржы жұмсау арқылы ауыстыру.
Негізгі қорлардың кез келген объектілері табиғи және сапалық тозуға
ұшырайды, яғни адам күшімен, техникалық жәе экономикалық факторлардың
ықпалы арқылы олар өзіндік ерекшелігін, үлгісін бірте- бірте жояды,
жарамсыздыққа әкеледі, сөйтіп алдағы кезде өз бернелерін орындауға
мүмкіндіктері болмайды. Табиғи тозу жөндеу, қайта құру және негізгі
қорларды жаңғырту арқылы ішінара қалпына келеді. Сапалы тозуды ескірген
негізгі қорлар өзінің конструкциялық, өнімділік, үнемділік, шығарылған
өнімнің сапасы жөнінен жаңа үлгіден қалып қоятынын білдіреді. Сондықтан,
негізгі қорларды әсіресе, олардың активтік бөлігінен дүркін-дүркін
ауыстырып отырудың қажеттілігі туады. Осыған байланысты қазірігі
экономикада айырбастаудың анықтаушылық қажеттілігінен басты факторы сапалық
тозу болып табылады.
1. Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі .
Негізгі капитал — ұзақ кезең бойы қызмет ететін материалдық-заттай
құндылыктардың жиынтығы. Олар өндіріске қызмет ете отырып, өзінің табиғи –
заттай формасын сақтайды және өз құнының бір бөлігін жаңадан жасалған
өнімдер мен қызмет ету мерзімі ұзақ негізгі қорлардың ақшалай бағалануы.
Олардың құрамына өндірістік және өндірістік емес объектілер кіреді.
Өндірістік негізгі қорларға өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы көлік,
байланыс, сауда және басқа да материалдық өндіріс бағытындағы негізгі
қорлар жатады. Өндірістік емес негізгі қорлар турғын үй, мәдениет, спорт
мекемелері, бала-бақша, емдеу орындарына қызмет көрсету үшін бағытталған.
Негізгі қорларға ғимараттар, құрылыстар, машина мен құралдары есептеу
техникасы тасымалдау құралдары, өндірістік және шаруашьшық кұралдар жатады.
Негізгі қорлардың 2 түрі болады:
Өндірістік негізгі қорлар және бейөндірістік негізгі қорлар
Материалдық өндіріс саласында жұмыс істейтін негізгі қорлар-өндірістік
негізгі қорлар деп, бейөндірістік салада жұмыс қорлар деп, бейөндірістік
салада жұмыс істейтін негізгі қорлар деп аталады. (тұрғын үйлер, мәдениет,
спорт мекемелер, балабақшалар, емдеу орындары және басқа кәсіпорындар
баланысындағы жұмысшыларға қызмет ететін объектілер).
Негізгі қорлар ― ұлттық байлықтың маңызы бөлігі болып табылады және
олардың құрамы мен құрылымын анықтау үшін негізгі қорлардың сынптамасын
жасау қажет.
Негізігі қорларды бағлаудың өнідіріс процесіне ұзақ жылдар бойы
қатысып, тозуына байланысты және осы уақыт аралығындағы қайта өнідірудің
жағдайына бірнеше түрі болады. Олар негізігі қорлардың бастапқы құны,
қайта өндіру және қалдық құны.
Негізгі қорлардың бастапқы құны – қорларды дайындауға, жинауға,
әкелуге, жинауға кеткен шығындарын жиынтығы.
Қайта өндіру құны (қалпына келтіру) – негізгі қорларды қайта өндіруге
кеткен шығындардың жиынтығы.
Қалдық құн – негізгі қорлардың тозуды алып тастағандағы бастапқы
немесе қалпына келтіру құны.
Негізгі өндірістік қорлардың тозуды алап тастағандағы бастапқы немесе
қалпына келтіру құны.
Негізгі өндірістің қорлардың құрылымына мынадай факторлар әсер етеді:
шығарылатын өнім түрі, оның жалпы көлемі, автоматтандыру және
механикаландыру деңгейі, мамандардың және бірлестіру деңгейі, кәсіпорын
орналасуынын климаттық және географиялық жағдайлары және т.б.
Негізгі өндірістік қорларды қолданудың көрсеткіштері 3 топқа бөлінеді:
- негізгі өндірістік қорларды экстенсивті қолдану көрсеткіштері;
- негізгі өндірістік қорларды жедел түрде қолдану көрсеткіштері.
- Негізгі өндірістік қорларды интегральды қолдану көрсеткіштері.
1 – топ көрсеткіштеріне: құралдарды экстенсивті қолдану коэффициенті,
құралдарын сменалық жұмыс жасау коэффициент, құралдардың толық пайдалну
коэффициенті жатады, яғни бұл көрсеткіштер құралдардың уақыт мөлшерінде
қолданылу уақыт мөлшерінде қолданылу деңгейін көрсетеді.
2 – топ өндірістік қорларды жедел түрде қолдану керек екенін көрсету,
негізгі қорлардың нақты өнімділігін оның нормативтік өнімділігіне бөлу
арқылы анықталады.
Квит = Вф Вн
Құраларды интегралдық қолдану коэффициенті құралдарды экстенсивті және
интенсивті қолдану коэффициенттеріне көбейту арқылы анықталады, және ол
құралдардың уақыт бойынша қолдануын сипаттайды.
Өндірістік негізгі қорлардың тиімділігін көрсететін жалпы көрсеткіш
болып – қор қайтарылымы есептейді. Қор қайтарымы – бұл өнім өндіру үшін
пайдаланылған негізгі өндірістік қорлардың теңгеге шығып есептегендегі
өндірілген өнім көлемін сипттайтын экономикалық көрсеткіш, сондай-ақ ол
өндіріс тиімділігінің аса маңызды көрсеткіш болып табылады.
ФО = ТФ
Мұндағы: Т – товар өнімінің көлемі,
Ф – негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық
құны.
Қор қайтарылымын ұлғайту – бұл халық шаруашылығының аса маңызды міндеті
болып есептелінеді. Қор қайтарымына кері көрсеткіш - қор сыйымдылығы.
Қор сыйымдылығы – бұл негізгі өндірістік қорлар құныны өндірілген және
өнім құнына қатынасын сипаттайтын экономикалық көрсеткіш.
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен,
табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесіне біртіндеп тозады. Тозудың
екі түрі бар: табиғи және сапалық (моральдық) заман талбына сай келмеуі.
Негізгі құралдардың сапалы (моральдық) тозуды техникалық прогреске,
өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді.
Техника мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың
ұқсас өнімдерінен арзандауына ықпал етеді. Осыған орай, пайдаланудағы
негізгі құралдар өздерінен құнының бөлігін жоғалтып, құнсызданғандай
болады. Осыған орай, машиналардың, жабдықтардың, үйлердің, және
ғимараттардың барынша жаңа, неғұрлым жетілдірілген және үнемді түрлерін,
малдардың жаңа немесе сатылған түрлері, малдардың жаңа немесе жақсартылған
өнімді тұқымдарын, көпжылдық өсімдіктердің түрлері мен сорттарын өндіріске
енгізуге байланысты пайдаланылып жүрген негізгі құралдарды бұдан әрі
қолдану экономикалық жағынан тиімсіз болып қалады.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амартизация
есептеу келіп түскен айдан кейінгі бірінші күнінен басталады, ол шығып
кеткен негізгі құралдар бойынша шыққан айдан кейінгі бірінші күннен бастап
тоқтатылады. Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша
амортизацияны есептеу қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, қызметтің) құнын
толықтай ауысқан айдан кейін туатын айдың бірінші күні тоқтатылады.
ІІ. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы.
Өндіріс процесінде негізгі қорлар қолданылуына байланысты тозады.
Тозудың 2 түрі бар: табиғи тозу және моральдық тозу.
Табиғи тозу ― дегеніміз негізгі қорлар элементтерінің материалдық
тозуы, олардың өндірісті тұтыну барысында және табиғаттың табиғи әсерінен
тұтыну құны жоғалтуы.
Моральдық тозу ― жабдықты техникалық прогреске байланысты еакіріп
құнсыздануы.
Неғұрлым жетілдірілген және өнімді машиналардың пайда болуы
нәтижесінде пайдаланылып жүрген машиналар табиғи қалпына және
өндірісте пайдалану дәрежесіне қапатамастан моральдық жағынан ескіріп,
құнсызданады. Тозған негізгі қорларды жаңарту үшін амортизациялық
аударымдар қолданылады.
Амортизация ― негізгі құралдың тозуы салдарынан оның қүндылығының бірте
- бірте төмендеуі, сондай-ақ оларды жаңарту үшін қаражатты қорландыру
мақсатында осы қорлар күнының өндірілген өнімге бірте-бірте көшуі.
Амортизацияның ақшалай сипаты амортизациялық аударым болып табылады.
Амортизациялық аударым – негізгі қорлардың тозығын толтыру үшін осы қорлар
құнының бір бөлшегін аударып отыру. Ол өнімнен өзіндік құнының және айналыс
шығындарының элементін құрайды. Оның көлемі амортизация нормасы аркылы
анықталады.
Амортизацияның жылдық жиынтығын негізгі қорлардың бағасына бөлу арқылы
амортизация нормасын анықтаймыз. Ол пайыз арқылы беріледі:
Мұндағы :
Ф1 – негізгі қорлардың баланыстың бастапқы құны теңге:
Фон – жайылған негізгі қорлардың, құны, тенге:
Т – амортизациялық кезең (негізгі қорлардың нормативтік
қызмет ету уақыты), жыл.
Негізгі қорларды толық қайта құруға кеткен амортизациялық
аударымдардың көлемі мына формула орнына анықталады:
А = Н * Ф
Мұндағы:
Н – амортизация нормасы (%)
Ф – негізгі қорлардың орташа жылдық құны, тенге
Амортизация нормасы негізгі қорларды өз уақытында қалпына келтіруге
бағытталады және амортизация нормасын есептегенде мынадай фокторларды
қолдана отырып, негізгі қорлардың қызмет ету уақытын дұрыс анықтай білу
керек:
- негізгі қорлардың ұзақ мерзіміндегі;
- моральдық тозу:
- техникалық қайта құрудың жоспары;
- жабдықтардың баланысы;
- модернизациялау және күрделі жөндеу мүмкіншіліктері:
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің
әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп
тозады. Тозудың екі түрі бар: табиғи және сапалық (моральбдық), (заман
талабына сай келмеуі).
Негізгі қорлардың олардың өнідіріс процесіне қатысу нәтижесінен және
негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай-ақ, түрлі сыртқы фактордың
әсерінен: ылғалды, атмосфералық құбылыстар нәтижесінен, металдардың тот
болуынан, ескіруінен (тозудың табиғи нысаны) пайда болады.
Негізгі құралдың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арақылы
анықтайды: өндірісте немесе жабдықтарды жаңартудағы жаңалықтар (ескі
машиналарды жаңа, неғұрлым өнімді машиналармен ауыстыру), технологиялық
процесті жетілдіру - жаңа технология қолданған кезде пайдаланудағы
машиналар мен жабдықтар жарамайды: шығарылатын өнімнің номенкулатурасын
өзгерткенде және жаңартқанда (ескі машиналар мен құрал – жабдықтар
жарамсыз болып танылады): жұмысшы күшінің еңбекке қамтылуындағы, жұмысшылар
білктілігіндегі, өндірісті орналастыру географиясындағы өзгерістер
өндірістің жәен пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар санының азайтылуын
талап етілуі мүмкін: өндірісті өңдеуші салаларындағы өнімнің жекелеген
түрлерін шығаруға қажетті шикізат түрлерін шығаруға қажетті шикізат
құрамындағы өзгерістер өнеркәсіптің өндіретін салаларында өндіріс
көлемінің қысқаруына әкеліп соғуы мүмкін.
Амортизация (латынның өтеу деген сөзінен) – тозудың құндық
көрінісін білдіреді.
№ 6 – шы негізгі құралдардың есебі бухгалтерлік есеп стандартына
(БЕС) сәйкес, амортизация – активтің қызмет еткен мерізім бойынша
амортизацияланған құнды тарату процесі.
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою – құнының арасындағы
айырма, амортизация – активтің қызмет еткен мерзім бойынша амортизация
құнды тарату процесі.
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма.
Амортизациялық аударымдар әрбір есептік кезеңнің шығысы ретінде танылады.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация
есептеу келіп түскен айдан кейінгі айдың бірнеше күнінен басталады, ал
шығып кеткен негізгі құралдар бойынша – шыққан айдан бастап кейінгі айдын
бірінші күнінен бастап тоқтатылады.
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға
беру шартының немесе шарт талаптарына сай жалға беруші немесе жалға алушы
жасайды.
Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар бойынша амортизация
есептелінбейді: жер. өнім беретін малдар, кітапханалар қоры, мұражай
құндылықтары, ескерткіш архитектурасы мен өнері, ортақ падаланылатын
автомобил жолдары.
Негізгі құралдардың тозуын есептеу үшін 13 негізгі құралдардың тозуы
бөлімшесінің мынадай синтетикалық шоттары: 131 үйлер мен
ғимараттардың тозуы, 132 машиналар мен жабдықтардың, өткізгіш
тетіктердің тозуы,
133. Көлік құралдарының тозуы, 134 Басқа негізіг құралдардың
тозуы пайдаланылады. Жоғарыда көрсетілген шоттардың әрқайсысына мынадай
аралық шоттар ашылуы мүмкін: 1 Меншікті негізгі құралдардың тозуын
және 2 ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдардың тозуы.
12-ші бөлімшенің шоттарында (122-125 шоттар) есептелген негізгі
құралдар ай сайын амортизацияланады. Амортизацияны есептеген кезде
шоттардың келесі корреспонденциясы жасалынады, ол төменде келтіріледі.
Соммасы Шоттар
Шаруашылық операциялардың мазмұны тенге корреспендиясы
дебет кредит
Қолданысты, негізгі құралдар бойынша
есептелеген амортизациясы:
-Негізгі өндіріс цехтарында пайдаланған негізгі
(технологиялық құрал жабдықтар) 540 000 935 131-134
- көмекші өндіріс бойынша 197 000 935 131-134
Негізгі курстар бойынша есептелген
амортизациясы: 398 000 935 131-134
а) жалпы өндіріс цехтарында есептелген
амортизациясы
б) басқару –әкімшілігіндегі объектілерінде
есептелген амортизациясы 293 000 821 131-134
в) әлеуметтік аясындағы 170 000 946 131-134
г) өнімді сату бөліміндегі есептелеген 160 000 811 131-134
амортизациясы
д) тау-кен өндірісіндегі маусымдық дайынды
жұмыстарында пайдаланған объектілереге 80 000 343 131-134
есептелген
Амортизациясы: жерді жақсарту шараларында
пайдаланған объектілеріне есептелген 80 000 343 131-134
амортизациясы
барлығы 1838 000 Х Х
Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизациялы
аударымдарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі
2. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы
3. Негізгі қорлардың тозуын және амортизациясын
есептеу әдістері
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Негізгі капитал – бұл материалдың құндылықтың ұзақ кезеңіндегі жұмыс
істеп тұруы ретіндегі негізгі қорлардың бағалануы. Осыған байланысты
қорлар өзінің құндылығын өндірісін өнімге жартылай апарады. Қолданылып
жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өнідірістік және
өндірістік емес объектілер кіреді. Бірінші жататындар- өндірістің,
құрылыстың ауыл шаруашылығын, автомобил көлік байланыстың сауданың және
басқа да материалдық өндіріс түрлерінің негізігі қорлары. өндірістік емес
негізігі қорлар -тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық денсаулық бөлім,
мәдениет, спорт салаларына арналған
Натуралды заттың құралы принципінде негізігі қорлар мыналардан тұрады
–ғимараттар, құрылыстар, табыстау қондырғылары, жұмыс және күш машиналары
мен жабдықтар, өндірістік шаруашылық құрал-саймандар, жұмыс және өнімді
мал, көпжылдық егістер, шаруашылықтың ішкі жолдары, сол сияқты
кәсіпорындардың, мекемелер меншігіндегі жер телімдері.
Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қор аквтитік және
пассивтік болып бөлінеді. Актив бөлігі (машиналар, жабдықтар) тікелей
өндіріске, өнімнің мөлшері мен сапасына (қызмет) ықпал етеді. Пассивтік
элементтер (ғимарат, құрылыс) өндірістік процестер үшін қажетті жағдай
жасайды.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналымын
жасайды. Ол мынадай сатылардан тұрады: негізгі қорлардың тозуы,
амортизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражаттың
қорлануы, оларды күрделі қаржы жұмсау арқылы ауыстыру.
Негізгі қорлардың кез келген объектілері табиғи және сапалық тозуға
ұшырайды, яғни адам күшімен, техникалық жәе экономикалық факторлардың
ықпалы арқылы олар өзіндік ерекшелігін, үлгісін бірте- бірте жояды,
жарамсыздыққа әкеледі, сөйтіп алдағы кезде өз бернелерін орындауға
мүмкіндіктері болмайды. Табиғи тозу жөндеу, қайта құру және негізгі
қорларды жаңғырту арқылы ішінара қалпына келеді. Сапалы тозуды ескірген
негізгі қорлар өзінің конструкциялық, өнімділік, үнемділік, шығарылған
өнімнің сапасы жөнінен жаңа үлгіден қалып қоятынын білдіреді. Сондықтан,
негізгі қорларды әсіресе, олардың активтік бөлігінен дүркін-дүркін
ауыстырып отырудың қажеттілігі туады. Осыған байланысты қазірігі
экономикада айырбастаудың анықтаушылық қажеттілігінен басты факторы сапалық
тозу болып табылады.
1. Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі .
Негізгі капитал — ұзақ кезең бойы қызмет ететін материалдық-заттай
құндылыктардың жиынтығы. Олар өндіріске қызмет ете отырып, өзінің табиғи –
заттай формасын сақтайды және өз құнының бір бөлігін жаңадан жасалған
өнімдер мен қызмет ету мерзімі ұзақ негізгі қорлардың ақшалай бағалануы.
Олардың құрамына өндірістік және өндірістік емес объектілер кіреді.
Өндірістік негізгі қорларға өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы көлік,
байланыс, сауда және басқа да материалдық өндіріс бағытындағы негізгі
қорлар жатады. Өндірістік емес негізгі қорлар турғын үй, мәдениет, спорт
мекемелері, бала-бақша, емдеу орындарына қызмет көрсету үшін бағытталған.
Негізгі қорларға ғимараттар, құрылыстар, машина мен құралдары есептеу
техникасы тасымалдау құралдары, өндірістік және шаруашьшық кұралдар жатады.
Негізгі қорлардың 2 түрі болады:
Өндірістік негізгі қорлар және бейөндірістік негізгі қорлар
Материалдық өндіріс саласында жұмыс істейтін негізгі қорлар-өндірістік
негізгі қорлар деп, бейөндірістік салада жұмыс қорлар деп, бейөндірістік
салада жұмыс істейтін негізгі қорлар деп аталады. (тұрғын үйлер, мәдениет,
спорт мекемелер, балабақшалар, емдеу орындары және басқа кәсіпорындар
баланысындағы жұмысшыларға қызмет ететін объектілер).
Негізгі қорлар ― ұлттық байлықтың маңызы бөлігі болып табылады және
олардың құрамы мен құрылымын анықтау үшін негізгі қорлардың сынптамасын
жасау қажет.
Негізігі қорларды бағлаудың өнідіріс процесіне ұзақ жылдар бойы
қатысып, тозуына байланысты және осы уақыт аралығындағы қайта өнідірудің
жағдайына бірнеше түрі болады. Олар негізігі қорлардың бастапқы құны,
қайта өндіру және қалдық құны.
Негізгі қорлардың бастапқы құны – қорларды дайындауға, жинауға,
әкелуге, жинауға кеткен шығындарын жиынтығы.
Қайта өндіру құны (қалпына келтіру) – негізгі қорларды қайта өндіруге
кеткен шығындардың жиынтығы.
Қалдық құн – негізгі қорлардың тозуды алып тастағандағы бастапқы
немесе қалпына келтіру құны.
Негізгі өндірістік қорлардың тозуды алап тастағандағы бастапқы немесе
қалпына келтіру құны.
Негізгі өндірістің қорлардың құрылымына мынадай факторлар әсер етеді:
шығарылатын өнім түрі, оның жалпы көлемі, автоматтандыру және
механикаландыру деңгейі, мамандардың және бірлестіру деңгейі, кәсіпорын
орналасуынын климаттық және географиялық жағдайлары және т.б.
Негізгі өндірістік қорларды қолданудың көрсеткіштері 3 топқа бөлінеді:
- негізгі өндірістік қорларды экстенсивті қолдану көрсеткіштері;
- негізгі өндірістік қорларды жедел түрде қолдану көрсеткіштері.
- Негізгі өндірістік қорларды интегральды қолдану көрсеткіштері.
1 – топ көрсеткіштеріне: құралдарды экстенсивті қолдану коэффициенті,
құралдарын сменалық жұмыс жасау коэффициент, құралдардың толық пайдалну
коэффициенті жатады, яғни бұл көрсеткіштер құралдардың уақыт мөлшерінде
қолданылу уақыт мөлшерінде қолданылу деңгейін көрсетеді.
2 – топ өндірістік қорларды жедел түрде қолдану керек екенін көрсету,
негізгі қорлардың нақты өнімділігін оның нормативтік өнімділігіне бөлу
арқылы анықталады.
Квит = Вф Вн
Құраларды интегралдық қолдану коэффициенті құралдарды экстенсивті және
интенсивті қолдану коэффициенттеріне көбейту арқылы анықталады, және ол
құралдардың уақыт бойынша қолдануын сипаттайды.
Өндірістік негізгі қорлардың тиімділігін көрсететін жалпы көрсеткіш
болып – қор қайтарылымы есептейді. Қор қайтарымы – бұл өнім өндіру үшін
пайдаланылған негізгі өндірістік қорлардың теңгеге шығып есептегендегі
өндірілген өнім көлемін сипттайтын экономикалық көрсеткіш, сондай-ақ ол
өндіріс тиімділігінің аса маңызды көрсеткіш болып табылады.
ФО = ТФ
Мұндағы: Т – товар өнімінің көлемі,
Ф – негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық
құны.
Қор қайтарылымын ұлғайту – бұл халық шаруашылығының аса маңызды міндеті
болып есептелінеді. Қор қайтарымына кері көрсеткіш - қор сыйымдылығы.
Қор сыйымдылығы – бұл негізгі өндірістік қорлар құныны өндірілген және
өнім құнына қатынасын сипаттайтын экономикалық көрсеткіш.
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен,
табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесіне біртіндеп тозады. Тозудың
екі түрі бар: табиғи және сапалық (моральдық) заман талбына сай келмеуі.
Негізгі құралдардың сапалы (моральдық) тозуды техникалық прогреске,
өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді.
Техника мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың
ұқсас өнімдерінен арзандауына ықпал етеді. Осыған орай, пайдаланудағы
негізгі құралдар өздерінен құнының бөлігін жоғалтып, құнсызданғандай
болады. Осыған орай, машиналардың, жабдықтардың, үйлердің, және
ғимараттардың барынша жаңа, неғұрлым жетілдірілген және үнемді түрлерін,
малдардың жаңа немесе сатылған түрлері, малдардың жаңа немесе жақсартылған
өнімді тұқымдарын, көпжылдық өсімдіктердің түрлері мен сорттарын өндіріске
енгізуге байланысты пайдаланылып жүрген негізгі құралдарды бұдан әрі
қолдану экономикалық жағынан тиімсіз болып қалады.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амартизация
есептеу келіп түскен айдан кейінгі бірінші күнінен басталады, ол шығып
кеткен негізгі құралдар бойынша шыққан айдан кейінгі бірінші күннен бастап
тоқтатылады. Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша
амортизацияны есептеу қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, қызметтің) құнын
толықтай ауысқан айдан кейін туатын айдың бірінші күні тоқтатылады.
ІІ. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы.
Өндіріс процесінде негізгі қорлар қолданылуына байланысты тозады.
Тозудың 2 түрі бар: табиғи тозу және моральдық тозу.
Табиғи тозу ― дегеніміз негізгі қорлар элементтерінің материалдық
тозуы, олардың өндірісті тұтыну барысында және табиғаттың табиғи әсерінен
тұтыну құны жоғалтуы.
Моральдық тозу ― жабдықты техникалық прогреске байланысты еакіріп
құнсыздануы.
Неғұрлым жетілдірілген және өнімді машиналардың пайда болуы
нәтижесінде пайдаланылып жүрген машиналар табиғи қалпына және
өндірісте пайдалану дәрежесіне қапатамастан моральдық жағынан ескіріп,
құнсызданады. Тозған негізгі қорларды жаңарту үшін амортизациялық
аударымдар қолданылады.
Амортизация ― негізгі құралдың тозуы салдарынан оның қүндылығының бірте
- бірте төмендеуі, сондай-ақ оларды жаңарту үшін қаражатты қорландыру
мақсатында осы қорлар күнының өндірілген өнімге бірте-бірте көшуі.
Амортизацияның ақшалай сипаты амортизациялық аударым болып табылады.
Амортизациялық аударым – негізгі қорлардың тозығын толтыру үшін осы қорлар
құнының бір бөлшегін аударып отыру. Ол өнімнен өзіндік құнының және айналыс
шығындарының элементін құрайды. Оның көлемі амортизация нормасы аркылы
анықталады.
Амортизацияның жылдық жиынтығын негізгі қорлардың бағасына бөлу арқылы
амортизация нормасын анықтаймыз. Ол пайыз арқылы беріледі:
Мұндағы :
Ф1 – негізгі қорлардың баланыстың бастапқы құны теңге:
Фон – жайылған негізгі қорлардың, құны, тенге:
Т – амортизациялық кезең (негізгі қорлардың нормативтік
қызмет ету уақыты), жыл.
Негізгі қорларды толық қайта құруға кеткен амортизациялық
аударымдардың көлемі мына формула орнына анықталады:
А = Н * Ф
Мұндағы:
Н – амортизация нормасы (%)
Ф – негізгі қорлардың орташа жылдық құны, тенге
Амортизация нормасы негізгі қорларды өз уақытында қалпына келтіруге
бағытталады және амортизация нормасын есептегенде мынадай фокторларды
қолдана отырып, негізгі қорлардың қызмет ету уақытын дұрыс анықтай білу
керек:
- негізгі қорлардың ұзақ мерзіміндегі;
- моральдық тозу:
- техникалық қайта құрудың жоспары;
- жабдықтардың баланысы;
- модернизациялау және күрделі жөндеу мүмкіншіліктері:
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің
әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп
тозады. Тозудың екі түрі бар: табиғи және сапалық (моральбдық), (заман
талабына сай келмеуі).
Негізгі қорлардың олардың өнідіріс процесіне қатысу нәтижесінен және
негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай-ақ, түрлі сыртқы фактордың
әсерінен: ылғалды, атмосфералық құбылыстар нәтижесінен, металдардың тот
болуынан, ескіруінен (тозудың табиғи нысаны) пайда болады.
Негізгі құралдың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арақылы
анықтайды: өндірісте немесе жабдықтарды жаңартудағы жаңалықтар (ескі
машиналарды жаңа, неғұрлым өнімді машиналармен ауыстыру), технологиялық
процесті жетілдіру - жаңа технология қолданған кезде пайдаланудағы
машиналар мен жабдықтар жарамайды: шығарылатын өнімнің номенкулатурасын
өзгерткенде және жаңартқанда (ескі машиналар мен құрал – жабдықтар
жарамсыз болып танылады): жұмысшы күшінің еңбекке қамтылуындағы, жұмысшылар
білктілігіндегі, өндірісті орналастыру географиясындағы өзгерістер
өндірістің жәен пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар санының азайтылуын
талап етілуі мүмкін: өндірісті өңдеуші салаларындағы өнімнің жекелеген
түрлерін шығаруға қажетті шикізат түрлерін шығаруға қажетті шикізат
құрамындағы өзгерістер өнеркәсіптің өндіретін салаларында өндіріс
көлемінің қысқаруына әкеліп соғуы мүмкін.
Амортизация (латынның өтеу деген сөзінен) – тозудың құндық
көрінісін білдіреді.
№ 6 – шы негізгі құралдардың есебі бухгалтерлік есеп стандартына
(БЕС) сәйкес, амортизация – активтің қызмет еткен мерізім бойынша
амортизацияланған құнды тарату процесі.
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою – құнының арасындағы
айырма, амортизация – активтің қызмет еткен мерзім бойынша амортизация
құнды тарату процесі.
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма.
Амортизациялық аударымдар әрбір есептік кезеңнің шығысы ретінде танылады.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация
есептеу келіп түскен айдан кейінгі айдың бірнеше күнінен басталады, ал
шығып кеткен негізгі құралдар бойынша – шыққан айдан бастап кейінгі айдын
бірінші күнінен бастап тоқтатылады.
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға
беру шартының немесе шарт талаптарына сай жалға беруші немесе жалға алушы
жасайды.
Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар бойынша амортизация
есептелінбейді: жер. өнім беретін малдар, кітапханалар қоры, мұражай
құндылықтары, ескерткіш архитектурасы мен өнері, ортақ падаланылатын
автомобил жолдары.
Негізгі құралдардың тозуын есептеу үшін 13 негізгі құралдардың тозуы
бөлімшесінің мынадай синтетикалық шоттары: 131 үйлер мен
ғимараттардың тозуы, 132 машиналар мен жабдықтардың, өткізгіш
тетіктердің тозуы,
133. Көлік құралдарының тозуы, 134 Басқа негізіг құралдардың
тозуы пайдаланылады. Жоғарыда көрсетілген шоттардың әрқайсысына мынадай
аралық шоттар ашылуы мүмкін: 1 Меншікті негізгі құралдардың тозуын
және 2 ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдардың тозуы.
12-ші бөлімшенің шоттарында (122-125 шоттар) есептелген негізгі
құралдар ай сайын амортизацияланады. Амортизацияны есептеген кезде
шоттардың келесі корреспонденциясы жасалынады, ол төменде келтіріледі.
Соммасы Шоттар
Шаруашылық операциялардың мазмұны тенге корреспендиясы
дебет кредит
Қолданысты, негізгі құралдар бойынша
есептелеген амортизациясы:
-Негізгі өндіріс цехтарында пайдаланған негізгі
(технологиялық құрал жабдықтар) 540 000 935 131-134
- көмекші өндіріс бойынша 197 000 935 131-134
Негізгі курстар бойынша есептелген
амортизациясы: 398 000 935 131-134
а) жалпы өндіріс цехтарында есептелген
амортизациясы
б) басқару –әкімшілігіндегі объектілерінде
есептелген амортизациясы 293 000 821 131-134
в) әлеуметтік аясындағы 170 000 946 131-134
г) өнімді сату бөліміндегі есептелеген 160 000 811 131-134
амортизациясы
д) тау-кен өндірісіндегі маусымдық дайынды
жұмыстарында пайдаланған объектілереге 80 000 343 131-134
есептелген
Амортизациясы: жерді жақсарту шараларында
пайдаланған объектілеріне есептелген 80 000 343 131-134
амортизациясы
барлығы 1838 000 Х Х
Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизациялы
аударымдарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz